امامت از دیدگاه امامیه: تفاوت میان نسخه‌ها
←وجوب و لزوم وجود امام از دیدگاه امامیه
(←مقدمه) |
|||
| خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
*در واقع گذشت زمان بود که [[امامیه]] و علما و متکلمان آنان را به اعتقادی با سابقه مبنی بر غیبت یکی از [[امامان]]{{عم}} فرا خواند که او را همان [[امام مهدی|قائم آل محمد]]{{صل}} می‌انگاشت که در آینده ظهور خواهد کرد <ref>ابوسهل نوبختی، اسماعیل، «التنبیه»، ص۹۴. ضمن کمال الدین (نک: هم، ابن بابویه، محمد، کمال الدین )</ref>این نکته به خوبی نشان می‌دهد چنین نبوده است که براساس طرحی، احادیثی در این زمینه تنظیم و روایت شود. بنابراین، اعتقاد به غیبت [[امام مهدی|امام دوازدهم]] و اعتقاد به اینکه او کسی است که به عنوان قائم ظهور خواهد کرد، در شرایطی ابراز شد که هیچ‌گونه انگیزه خاصی که از پیش‌تر برای آن اندیشه‌ای شده باشد، وجود نداشت. عالمان امامی با حفظ اصول خود در نفی اندیشه‌های غالیانه، به تدریج به این نکته آگاهی یافتند که سلسله امامت به شخص [[امام مهدی|امام دوازدهم]]{{ع}} پایان یافته، و عصر غیبت قائم آغاز شده است <ref>از حدود اواخر سده ۳ق، نک: همانجا؛ ابن قبه، «النقض...»، بند ۵؛ نیز نک: نوبختی، حسن، فرق الشیعه، به کوشش ریتر، ص۹۱، سعد بن عبدالله اشعری، المقالات و الفرق، به کوشش محمد جواد مشکوره، ص۱۰۵.</ref><ref>[http://lib.eshia.ir/23022/10/3910 [[حسن انصاری|انصاری، حسن]]، دانشنامه بزرگ اسلامی، ج ۱۰، ص ۳۹۱۰.]</ref>. | *در واقع گذشت زمان بود که [[امامیه]] و علما و متکلمان آنان را به اعتقادی با سابقه مبنی بر غیبت یکی از [[امامان]]{{عم}} فرا خواند که او را همان [[امام مهدی|قائم آل محمد]]{{صل}} می‌انگاشت که در آینده ظهور خواهد کرد <ref>ابوسهل نوبختی، اسماعیل، «التنبیه»، ص۹۴. ضمن کمال الدین (نک: هم، ابن بابویه، محمد، کمال الدین )</ref>این نکته به خوبی نشان می‌دهد چنین نبوده است که براساس طرحی، احادیثی در این زمینه تنظیم و روایت شود. بنابراین، اعتقاد به غیبت [[امام مهدی|امام دوازدهم]] و اعتقاد به اینکه او کسی است که به عنوان قائم ظهور خواهد کرد، در شرایطی ابراز شد که هیچ‌گونه انگیزه خاصی که از پیش‌تر برای آن اندیشه‌ای شده باشد، وجود نداشت. عالمان امامی با حفظ اصول خود در نفی اندیشه‌های غالیانه، به تدریج به این نکته آگاهی یافتند که سلسله امامت به شخص [[امام مهدی|امام دوازدهم]]{{ع}} پایان یافته، و عصر غیبت قائم آغاز شده است <ref>از حدود اواخر سده ۳ق، نک: همانجا؛ ابن قبه، «النقض...»، بند ۵؛ نیز نک: نوبختی، حسن، فرق الشیعه، به کوشش ریتر، ص۹۱، سعد بن عبدالله اشعری، المقالات و الفرق، به کوشش محمد جواد مشکوره، ص۱۰۵.</ref><ref>[http://lib.eshia.ir/23022/10/3910 [[حسن انصاری|انصاری، حسن]]، دانشنامه بزرگ اسلامی، ج ۱۰، ص ۳۹۱۰.]</ref>. | ||
==وجوب و | ==[[وجوب وجود امام|وجوب]] و [[لزوم وجود امام]] از دیدگاه [[امامیه]]== | ||
==مقدمه== | |||
*[[امامیه]] همواره از این نظریه دفاع می‌کرده‌اند که می‌بایست در میان جامعه انسانی [[امام]] که حافظ دین خداوند و "حجت" خدا در زمین است، پیوسته وجود داشته باشد و در هیچ حال زمین از حجت خالی نخواهد بود. به عنوان یک متن مهم بازمانده از نیمه اول سده ۳ ق باید از کتاب "العلل" [[فضل بن شاذان]] نام برد که به روشنی از ضرورت [[وجود امام]]{{ع}} بحث کرده است <ref>[[فضل بن شاذان]]، العلل، ص ۱۰۰-۱۰۱.</ref>. برخی از دلیل‌های مطرح شده از سوی او در وجوب [[امامت]]، ضرورتهای اجتماعی [[وجود امام]]{{ع}} را منعکس می‌کند و با بررسی ساختار جوامع بشری و ضرورت وجود قانون، [[وجود امام]]{{ع}} را الزامی می‌داند. البته [[فضل بن شاذان]] بر وجوب عقلی تعیین [[امام]]{{ع}} از سوی خداوند تکیه می‌کند و بی‌آنکه سخنی از انگاره "اختیار" در بحث [[امامت]] و انکار آن داشته باشد، از انتصاب الهی و تلویحاً از نظریه "نص" دفاع می‌کند <ref>برای پیشینه اعتقاد به وجوب نص، در میان هشام بن حکم و شاگردانش، نک: سید مرتضی، الذخیره، به کوشش احمد حسینی، ص۴۶۳-۴۶۴؛ ابن ندیم، الفهرست، ۲۲۵.</ref>. او همچنین از [[امامت]] به عنوان رهبری و سیادت جامعه سیاسی سخن به میان آورده است. بعدها نیز [[امامیه]] از [[امامت]] به عنوان "ریاست عامه مطلقه بر امور دین و دنیا" یاد کرده‌اند <ref>نک: سید مرتضی، علی، «الحدود و الحقائق»، به کوشش محمد تقی دانش پژوه، ضمن الذکری الالفیه للشیخ الطوسی، ص۷۳۴؛ شیخ طوسی، «رساله فی الاعتقادات»، به کوشش محمدعلی روضاتی، ضمن ج ۳ یادنامه شیخ طوسی، ص۷۲۹؛ علامه حلی، حسن، کشف الفوائد، ص۷۷.</ref>. در حقیقت [[امامیه]] با وجود اینکه به ختم [[نبوت]] پس از رحلت [[پیامبر|پیامبر اکرم]]{{صل}} معتقدند، بر این باورند که حفظ و استمرار شریعت و دین خداوند جز از طریق وجود مستمر "حجّت" امکان پذیر نیست. در تداوم این سنت، [[ابن قبه]] از ضرورت وجود حجت در زمین تا برپایی قیامت و ضرورت وجود نص الهی بر [[امام]] تأکید می‌کند و معتقد است که [[امام]] باید مصون از اشتباه بوده، و عالم و عادل باشد و مردمان را آنچه نمی‌دانند، بیاموزاند و به حق حکم کند و گفتارش عاری از خطا و اختلاف و پریشانی باشد. او همچنین از ضرورت عقلی نص الهی به [[امام]]{{ع}} از سوی خداوند و نفی [[اختیار]] بحث کرده است. وی بر [[نیاز به وجود نص]] از این طریق استدلال می‌کند که تعیین معصوم، بر انسانها ممکن نیست، زیرا ظاهر آدمیان نمی‌تواند روشن کننده عصمت آنان باشد و تنها خداوند بر عصمت بندگانش آگاه است <ref>نک: «مسأله»، بندهای ۱-۲، «النقض»، بندهای ۴، ۱۳؛ برای نظر مثبت فضل بن شاذان در باب عصمت، نک: سید مرتضی، الفصول المختاره، ص۱۲۰، به نقل از مناظرات فضل.</ref><ref>[http://lib.eshia.ir/23022/10/3910 [[حسن انصاری|انصاری، حسن]]، دانشنامه بزرگ اسلامی، ج ۱۰، ص ۳۹۱۰.]</ref>. | *[[امامیه]] همواره از این نظریه دفاع می‌کرده‌اند که می‌بایست در میان جامعه انسانی [[امام]] که حافظ دین خداوند و "حجت" خدا در زمین است، پیوسته وجود داشته باشد و در هیچ حال زمین از حجت خالی نخواهد بود. به عنوان یک متن مهم بازمانده از نیمه اول سده ۳ ق باید از کتاب "العلل" [[فضل بن شاذان]] نام برد که به روشنی از ضرورت [[وجود امام]]{{ع}} بحث کرده است <ref>[[فضل بن شاذان]]، العلل، ص ۱۰۰-۱۰۱.</ref>. برخی از دلیل‌های مطرح شده از سوی او در وجوب [[امامت]]، ضرورتهای اجتماعی [[وجود امام]]{{ع}} را منعکس می‌کند و با بررسی ساختار جوامع بشری و ضرورت وجود قانون، [[وجود امام]]{{ع}} را الزامی می‌داند. البته [[فضل بن شاذان]] بر وجوب عقلی تعیین [[امام]]{{ع}} از سوی خداوند تکیه می‌کند و بی‌آنکه سخنی از انگاره "اختیار" در بحث [[امامت]] و انکار آن داشته باشد، از انتصاب الهی و تلویحاً از نظریه "نص" دفاع می‌کند <ref>برای پیشینه اعتقاد به وجوب نص، در میان هشام بن حکم و شاگردانش، نک: سید مرتضی، الذخیره، به کوشش احمد حسینی، ص۴۶۳-۴۶۴؛ ابن ندیم، الفهرست، ۲۲۵.</ref>. او همچنین از [[امامت]] به عنوان رهبری و سیادت جامعه سیاسی سخن به میان آورده است. بعدها نیز [[امامیه]] از [[امامت]] به عنوان "ریاست عامه مطلقه بر امور دین و دنیا" یاد کرده‌اند <ref>نک: سید مرتضی، علی، «الحدود و الحقائق»، به کوشش محمد تقی دانش پژوه، ضمن الذکری الالفیه للشیخ الطوسی، ص۷۳۴؛ شیخ طوسی، «رساله فی الاعتقادات»، به کوشش محمدعلی روضاتی، ضمن ج ۳ یادنامه شیخ طوسی، ص۷۲۹؛ علامه حلی، حسن، کشف الفوائد، ص۷۷.</ref>. در حقیقت [[امامیه]] با وجود اینکه به ختم [[نبوت]] پس از رحلت [[پیامبر|پیامبر اکرم]]{{صل}} معتقدند، بر این باورند که حفظ و استمرار شریعت و دین خداوند جز از طریق وجود مستمر "حجّت" امکان پذیر نیست. در تداوم این سنت، [[ابن قبه]] از ضرورت وجود حجت در زمین تا برپایی قیامت و ضرورت وجود نص الهی بر [[امام]] تأکید می‌کند و معتقد است که [[امام]] باید مصون از اشتباه بوده، و عالم و عادل باشد و مردمان را آنچه نمی‌دانند، بیاموزاند و به حق حکم کند و گفتارش عاری از خطا و اختلاف و پریشانی باشد. او همچنین از ضرورت عقلی نص الهی به [[امام]]{{ع}} از سوی خداوند و نفی [[اختیار]] بحث کرده است. وی بر [[نیاز به وجود نص]] از این طریق استدلال می‌کند که تعیین معصوم، بر انسانها ممکن نیست، زیرا ظاهر آدمیان نمی‌تواند روشن کننده عصمت آنان باشد و تنها خداوند بر عصمت بندگانش آگاه است <ref>نک: «مسأله»، بندهای ۱-۲، «النقض»، بندهای ۴، ۱۳؛ برای نظر مثبت فضل بن شاذان در باب عصمت، نک: سید مرتضی، الفصول المختاره، ص۱۲۰، به نقل از مناظرات فضل.</ref><ref>[http://lib.eshia.ir/23022/10/3910 [[حسن انصاری|انصاری، حسن]]، دانشنامه بزرگ اسلامی، ج ۱۰، ص ۳۹۱۰.]</ref>. | ||
*[[ابو سهل نوبختی]] در کتاب "التنبیه" که حدود سال ۲۹۰ ق آن را به انجام رسانده، بر لزوم [[وجود امام]] منصوص و عالم بر کتاب و سنت که واجب الطاعه است و در کتاب خدا و سنت دچار فراموشی و اشتباه و خطا نمی‌شود، به عنوان آموزه امامیه تأکید کرده است. او بر وجوب عقلی نص از سوی [[پیامبر|پیامبر اکرم]]{{صل}} بر جانشین خود و [[امام]] مؤمنان استدلال می‌کند<ref>التنبیه، ص ۹۴، ۹۶-۹۷.</ref>. [[ابو سهل نوبختی]] تصریح می‌کند که شخص [[امام]]، حجت خداوند تلقی می‌شود و به واسطه وجود اوست که شرایع خداوند زنده و پایدار می‌ماند و در غیر این صورت اگر [[امام]] و حجت در زمین نباشد، شریعت خداوند تعطیل و ساقط می‌شود<ref>التنبیه، ص ۹۵.</ref><ref>[http://lib.eshia.ir/23022/10/3910 [[حسن انصاری|انصاری، حسن]]، دانشنامه بزرگ اسلامی، ج ۱۰، ص ۳۹۱۰.]</ref>. | *[[ابو سهل نوبختی]] در کتاب "التنبیه" که حدود سال ۲۹۰ ق آن را به انجام رسانده، بر لزوم [[وجود امام]] منصوص و عالم بر کتاب و سنت که واجب الطاعه است و در کتاب خدا و سنت دچار فراموشی و اشتباه و خطا نمی‌شود، به عنوان آموزه امامیه تأکید کرده است. او بر وجوب عقلی نص از سوی [[پیامبر|پیامبر اکرم]]{{صل}} بر جانشین خود و [[امام]] مؤمنان استدلال می‌کند<ref>التنبیه، ص ۹۴، ۹۶-۹۷.</ref>. [[ابو سهل نوبختی]] تصریح می‌کند که شخص [[امام]]، حجت خداوند تلقی می‌شود و به واسطه وجود اوست که شرایع خداوند زنده و پایدار می‌ماند و در غیر این صورت اگر [[امام]] و حجت در زمین نباشد، شریعت خداوند تعطیل و ساقط می‌شود<ref>التنبیه، ص ۹۵.</ref><ref>[http://lib.eshia.ir/23022/10/3910 [[حسن انصاری|انصاری، حسن]]، دانشنامه بزرگ اسلامی، ج ۱۰، ص ۳۹۱۰.]</ref>. | ||