ربوبیت در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
←گستره ربوبیت الهی
| خط ۸۱: | خط ۸۱: | ||
#آمد و شد سیارات و ستاره‌ها، به گونه‌ای است که [[مصالح]] [[بندگان]] را تأمین می‌کند؛ مثلاً روز با [[طلوع]] [[خورشید]] می‌آغازد و مایه حرکت و جستار معاش می‌شود و [[شب]] با غروب آن پدید آمده و سبب [[راحتی]] و [[آرامش]] می‌گردد: {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي جَعَلَ الشَّمْسَ ضِيَاءً وَالْقَمَرَ نُورًا وَقَدَّرَهُ مَنَازِلَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِينَ وَالْحِسَابَ مَا خَلَقَ اللَّهُ ذَلِكَ إِلَّا بِالْحَقِّ يُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ}}<ref>«اوست که خورشید را تابان و ماه را درخشان آفرید و برای آن برج‌ها نهاد تا شمار سال‌ها و «حساب» را بدانید؛ خداوند آن را جز به حق نیافرید؛ او آیات را برای گروهی که دانشورند روشن بیان می‌کند» سوره یونس، آیه ۵.</ref>؛ {{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ النُّجُومَ لِتَهْتَدُوا بِهَا فِي ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ قَدْ فَصَّلْنَا الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ}}<ref>«و او همان است که ستارگان را برای شما آفرید تا در تاریکی‌های خشکی و دریا بدان‌ها راه جویید؛ به راستی این آیات را برای گروهی که دانشورند روشن (بیان) داشته‌ایم» سوره انعام، آیه ۹۷.</ref>؛ {{متن قرآن| أَلَمْ نَجْعَلِ الأَرْضَ مِهَادًا وَالْجِبَالَ أَوْتَادًا وَخَلَقْنَاكُمْ أَزْوَاجًا وَجَعَلْنَا نَوْمَكُمْ سُبَاتًا وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ لِبَاسًا وَجَعَلْنَا النَّهَارَ مَعَاشًا وَبَنَيْنَا فَوْقَكُمْ سَبْعًا شِدَادًا وَجَعَلْنَا سِرَاجًا وَهَّاجًا}} <ref>آیا زمین را (برای شما) بستری نکردیم؟ و کوه‌ها را میخ‌هایی (محکم) نساختیم؟ و شما را جفت‌هایی (نر و ماده) آفریدیم، و خوابتان را مایه آرامش کردیم، و شب را پوشش گرداندیم، و روز را زمان (تلاش برای) معاش نهادیم؛ و بر فرازتان، هفت آسمان پابرجا بنا کردیم. و چراغی تابان (و گرمابخش) پدید آوردیم»؛ سوره نبأ، ۶-۱۳.</ref>، [[تأمّل]] در شگفتی‌های احوال معادن، نباتات، حیوانات و [[آثار حکمت]] [[آفرینش انسان]]، بسیاری از اسباب [[تربیت الهی]] و ادلّه [[رحمت]] او و قطره‌ای از دریای [[اسرار]] جمله {{متن قرآن|الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ}}<ref>«سپاس، خداوند، پروردگار جهانیان را» سوره فاتحه، آیه ۲.</ref> را [[آشکار]] می‌سازد<ref>التفسیر الکبیر، ج ۱، ص ۳۲۱.</ref>. برخی هم در یاد کرد مسائلی بیشتر با توجّه به وضعیت اقلیمی خود، نمونه‌هایی از [[ربوبیت]] [[حضرت]] [[حقّ]] را شرح کرده‌اند؛ نظیر [[ربوبیت]] دانه‌های ذرّت، گندم، خرما، [[تربیت]] لؤلؤ و مرجان در دریا، [[رشد]] [[فرزندان]] با شیر [[مادر]]، [[تربیت]] [[انسان‌ها]] در مدارس، پرورش [[عقول]] با [[علم]] [[منطق]] جهت [[درک]] [[علوم]] عالی <ref>تفسیر طنطاوی، ج ۱، ص ۱۲ ـ ۱۶.</ref><ref>[[حسن رمضانی|رمضانی، حسن]]، [[رب / اسماء و صفات (مقاله)|رب / اسماء و صفات]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۳.</ref>. | #آمد و شد سیارات و ستاره‌ها، به گونه‌ای است که [[مصالح]] [[بندگان]] را تأمین می‌کند؛ مثلاً روز با [[طلوع]] [[خورشید]] می‌آغازد و مایه حرکت و جستار معاش می‌شود و [[شب]] با غروب آن پدید آمده و سبب [[راحتی]] و [[آرامش]] می‌گردد: {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي جَعَلَ الشَّمْسَ ضِيَاءً وَالْقَمَرَ نُورًا وَقَدَّرَهُ مَنَازِلَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِينَ وَالْحِسَابَ مَا خَلَقَ اللَّهُ ذَلِكَ إِلَّا بِالْحَقِّ يُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ}}<ref>«اوست که خورشید را تابان و ماه را درخشان آفرید و برای آن برج‌ها نهاد تا شمار سال‌ها و «حساب» را بدانید؛ خداوند آن را جز به حق نیافرید؛ او آیات را برای گروهی که دانشورند روشن بیان می‌کند» سوره یونس، آیه ۵.</ref>؛ {{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ النُّجُومَ لِتَهْتَدُوا بِهَا فِي ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ قَدْ فَصَّلْنَا الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ}}<ref>«و او همان است که ستارگان را برای شما آفرید تا در تاریکی‌های خشکی و دریا بدان‌ها راه جویید؛ به راستی این آیات را برای گروهی که دانشورند روشن (بیان) داشته‌ایم» سوره انعام، آیه ۹۷.</ref>؛ {{متن قرآن| أَلَمْ نَجْعَلِ الأَرْضَ مِهَادًا وَالْجِبَالَ أَوْتَادًا وَخَلَقْنَاكُمْ أَزْوَاجًا وَجَعَلْنَا نَوْمَكُمْ سُبَاتًا وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ لِبَاسًا وَجَعَلْنَا النَّهَارَ مَعَاشًا وَبَنَيْنَا فَوْقَكُمْ سَبْعًا شِدَادًا وَجَعَلْنَا سِرَاجًا وَهَّاجًا}} <ref>آیا زمین را (برای شما) بستری نکردیم؟ و کوه‌ها را میخ‌هایی (محکم) نساختیم؟ و شما را جفت‌هایی (نر و ماده) آفریدیم، و خوابتان را مایه آرامش کردیم، و شب را پوشش گرداندیم، و روز را زمان (تلاش برای) معاش نهادیم؛ و بر فرازتان، هفت آسمان پابرجا بنا کردیم. و چراغی تابان (و گرمابخش) پدید آوردیم»؛ سوره نبأ، ۶-۱۳.</ref>، [[تأمّل]] در شگفتی‌های احوال معادن، نباتات، حیوانات و [[آثار حکمت]] [[آفرینش انسان]]، بسیاری از اسباب [[تربیت الهی]] و ادلّه [[رحمت]] او و قطره‌ای از دریای [[اسرار]] جمله {{متن قرآن|الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ}}<ref>«سپاس، خداوند، پروردگار جهانیان را» سوره فاتحه، آیه ۲.</ref> را [[آشکار]] می‌سازد<ref>التفسیر الکبیر، ج ۱، ص ۳۲۱.</ref>. برخی هم در یاد کرد مسائلی بیشتر با توجّه به وضعیت اقلیمی خود، نمونه‌هایی از [[ربوبیت]] [[حضرت]] [[حقّ]] را شرح کرده‌اند؛ نظیر [[ربوبیت]] دانه‌های ذرّت، گندم، خرما، [[تربیت]] لؤلؤ و مرجان در دریا، [[رشد]] [[فرزندان]] با شیر [[مادر]]، [[تربیت]] [[انسان‌ها]] در مدارس، پرورش [[عقول]] با [[علم]] [[منطق]] جهت [[درک]] [[علوم]] عالی <ref>تفسیر طنطاوی، ج ۱، ص ۱۲ ـ ۱۶.</ref><ref>[[حسن رمضانی|رمضانی، حسن]]، [[رب / اسماء و صفات (مقاله)|رب / اسماء و صفات]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۳.</ref>. | ||
==پیوند اسم [[رب]] با اسما دیگر== | |||
*[[قرآن کریم]] در موارد بسیاری اسم [[رب]] را همراه اسمای دیگر یاد می‌کند که هر کدام افزون بر بیان ویژگی خاصّ آن مورد، در [[ظهور]] شأنی از [[شئون]] [[ربوبیت]] عام [[خدا]] نقش دارد؛ مثلاً یادکرد دو اسم {{متن قرآن|الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ}}<ref>«بخشنده» سوره فاتحه، آیه ۱.</ref> و {{متن قرآن|الرَّحِيمِ}}<ref>« بخشاینده» سوره فاتحه، آیه ۱.</ref> پس از {{متن قرآن|رَبِّ الْعَالَمِينَ}}<ref>«پروردگار جهانیان را» سوره فاتحه، آیه ۲.</ref> در آغاز [[سوره]] [[حمد]]، می‌نمایاند که [[تربیت الهی]] موجودات، براساس [[فراگیری]] [[احسان]] و [[رحمت]] اوست؛ نه جلب یا دفع زیان؛ همچنین چون معنای "[[رب]]" برای برخی [[قهر]] و [[جبروت]] را تداعی می‌کند، [[خدا]] با ذکر این دو اسم آنان را به [[رحمت]] و احسانش توجه می‌دهد، تا آنها میان [[اعتقاد]] به [[صفات جمال]] و صفات جلال را که هر دو نشان [[کمال مطلق]] خدایند، یکجا داشته باشند و خواسته است به [[بندگان]] خویش بفهماند [[ربوبیت]] وی [[ربوبیت]] [[رحمت]] و [[احسان]] است، تا [[محبت]] آنان را به خود جلب کرده، نیز ایشان به فراهم آوردن [[رضایت]] او روی آورند. | |||
*البته فراگیر بودن [[رحمت خدا]] با عقوبت‌های [[دنیایی]] و عذاب‌های [[آخرتی]] [[متجاوزان]] به [[حدود الهی]] منافاتی ندارد، زیرا این گونه امور، گرچه ظاهرشان [[قهر]] و [[انتقام]] است، با نگاه به [[حقیقت]] و [[غایت]] آنها از مصادیق [[رحمت]] و مایه [[تربیت]] [[مردم]] و هشداری درباره وقوع [[انحراف‌ها]] و شقاوت‌هایند <ref>المنار، ج ۱، ص ۵۱.</ref>. افزون بر این، گفته شده: از آنجا که [[رب]]، مالک [[بندگان]] و مدبّر امور آنان است و هرکسی را عادلانه [[پاداش]] می‌دهد و [[حقّ]] [[ستمدیدگان]] را از [[ظالمان]] می‌ستاند، مایه [[ترس]] اشخاص و [[چیرگی]] [[خوف]] بر امیدشان می‌گردد، چون آنان معمولاً در مورد [[تکالیف الهی]] و [[حقوق مردم]] مقصِّرند، از این رو [[خدا]] صفتِ [[ربوبیّت]] خویش را با صفت [[رحمت]] همنشین ساخته، تا [[بندگان]] در کنار [[هراس]] از [[عدالت خدا]] به [[رحمت]] او نیز [[امیدوار]] باشند، به شکلی که هیچ‌کدام بر دیگری [[غلبه]] نکند و از [[رحمت]] با دو اسم {{متن قرآن|الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ}}<ref>«بخشنده» سوره فاتحه، آیه ۱.</ref> و {{متن قرآن|الرَّحِيمِ}}<ref>« بخشاینده» سوره فاتحه، آیه ۱.</ref> یاد کرده، تا رحمان بر نهایت کمالِ اتصاف به [[رحمت]] دلالت کند و [[رحیم]] بر این مطلب که این [[رحمت]] از صفات ذاتیِ معنویِ متعلق به [[بندگان]] به طور حتم است: {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُمْ رَحِيمًا}}<ref>« خداوند نسبت به شما بخشاینده است» سوره نساء، آیه ۲۹.</ref>؛ {{متن قرآن|وَكَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيمًا}}<ref>«با مؤمنان بخشاینده است» سوره احزاب، آیه ۴۳.</ref><ref> المنار، ج ۱، ص ۷۴ ـ ۷۵.</ref> گفتنی است دو صفت [[ربوبیّت]] و [[رحمت]]، گویای همه معانی صفات [[افعال]] الهی‌اند، زیرا ربِّ [[بندگان]] کسی است که تمام لوازم مربوط به [[آفرینش]]، [[رزق]] و [[تدبیر امور]] آنان را از روی [[احسان]] به آنها عطا می‌کند؛ یعنی کارهایش مدلول اسماءِ [[افعال]] اوست؛ نظیر [[خالق]]، رازق، باری، [[مصوّر]]، قهّار، [[وهّاب]]، [[رزّاق]]، فتاح، [[قابض]]، [[باسط]]، خافض، رافع، [[معزّ]]، [[مذلّ]]، حَکمِ [[عدل]]، لطیف، خبیر، [[حلیم]]، [[محیی]]، [[ممیت]]، [[ضارّ]]، [[نافع]]، باعث، [[شهید]]، [[توّاب]]، [[غفور]]، [[رئوف]]، شکور، [[مانع]] <ref>المنار، ج ۱، ص ۷۵.</ref>. | |||
*براین پایه، [[قرآن کریم]] اسم "[[رب]]" را کنار اسماء حسنای دیگر ـ که بیشتر آنها از اسماء [[افعال]] الهی‌اند ـ یاد می‌کند؛ مانند: | |||
:*[[غفور]]: {{متن قرآن|وَرَبٌّ غَفُورٌ}}<ref>« پروردگاری آمرزنده» سوره سبأ، آیه ۱۵.</ref>، | |||
:*{{متن قرآن|ذُو مَغْفِرَةٍ }}: {{متن قرآن| وَإِنَّ رَبَّكَ لَذُو مَغْفِرَةٍ }}<ref>« پروردگارت با وجود ستم مردم آمرزگار آنهاست» سوره رعد، آیه ۶.</ref>، | |||
:*[[بصیر]]: {{متن قرآن| وَكَانَ رَبُّكَ بَصِيرًا}}<ref>« پروردگار تو بیناست» سوره فرقان، آیه ۲۰.</ref>، | |||
:*[[هادی]] و [[نصیر]]: {{متن قرآن| وَكَفَى بِرَبِّكَ هَادِيًا وَنَصِيرًا}}<ref>«پروردگارت (تو را) رهنما و یاور بس» سوره فرقان، آیه ۳۱.</ref>، | |||
:*قدیر: {{متن قرآن| وَكَانَ رَبُّكَ قَدِيرًا}}<ref>« و پروردگار تو تواناست» سوره فرقان، آیه ۵۴.</ref>، | |||
:*{{متن قرآن|ذُو فَضْلٍ}}: {{متن قرآن|وَإِنَّ رَبَّكَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ }}<ref>«و به راستی پروردگارت به مردم بخششی (بزرگ) دارد » سوره نمل، آیه ۷۳.</ref>، | |||
:*{{متن قرآن|وَاسِعُ الْمَغْفِرَةِ }}: {{متن قرآن| إِنَّ رَبَّكَ وَاسِعُ الْمَغْفِرَةِ }}<ref>«بی‌گمان پروردگارت را آمرزشی گسترده است» سوره نجم، آیه ۳۲.</ref>، | |||
:*{{متن قرآن|ذِي الْجَلَالِ وَالْإِكْرَامِ}}: {{متن قرآن|تَبَارَكَ اسْمُ رَبِّكَ ذِي الْجَلَالِ وَالْإِكْرَامِ}}<ref>«خجسته باد نام پروردگارت آن (خداوند) بشکوه و کرامند» سوره الرحمن، آیه ۷۸.</ref>، | |||
:*[[کریم]]: {{متن قرآن|مَا غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ}}<ref>«چه تو را با پروردگار بخشنده‌ات به خیرگی وا داشت؟» سوره انفطار، آیه ۶.</ref>، | |||
:*[[رحیم]]: {{متن قرآن|مِنْ رَبٍّ رَحِيمٍ}}<ref>«از (سوی) پروردگاری بخشاینده (می‌شنوند)» سوره یس، آیه ۵۸.</ref>، | |||
:*{{متن قرآن|ذُو رَحْمَةٍ وَاسِعَةٍ }}: {{متن قرآن|رَبُّكُمْ ذُو رَحْمَةٍ وَاسِعَةٍ }}<ref>« پروردگارتان دارای بخشایشی گسترده است » سوره انعام، آیه ۱۴۷.</ref>، | |||
:*علیم و [[حکیم]]: {{متن قرآن| إِنَّ رَبَّكَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ}}<ref>« پروردگار تو دانایی فرزانه است» سوره یوسف، آیه ۶.</ref>، | |||
:*{{متن قرآن|خَلَّاقُ الْعَلِيمُ}}: {{متن قرآن|إِنَّ رَبَّكَ هُوَ الْخَلَّاقُ الْعَلِيمُ}}<ref>«به راستی پروردگار توست که آفریدگار داناست» سوره حجر، آیه ۸۶.</ref>، | |||
:*[[عزیز]] [[رحیم]]: {{متن قرآن|وَإِنَّ رَبَّكَ لَهُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ}}<ref>«و بی‌گمان پروردگار توست که پیروز بخشاینده است» سوره شعراء، آیه ۹.</ref>، | |||
:*[[عزیز]] علیم: {{متن قرآن|إِنَّ رَبَّكَ يَقْضِي بَيْنَهُمْ بِحُكْمِهِ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْعَلِيمُ}}<ref>«همانا پروردگارت میان آنان به حکم خویش داوری خواهد کرد و اوست که پیروز داناست» سوره نمل، آیه ۷۸.</ref>، | |||
:*قوی [[عزیز]]: {{متن قرآن| إِنَّ رَبَّكَ هُوَ الْقَوِيُّ الْعَزِيزُ}}<ref>« بی‌گمان پروردگار توست که توانمند پیروزمند است» سوره هود، آیه ۶۶.</ref>، | |||
:*{{متن قرآن|سَمِيعُ الدُّعَاءِ}}: {{متن قرآن| إِنَّ رَبِّي لَسَمِيعُ الدُّعَاءِ}}<ref>« به راستی پروردگارم شنوای دعاست» سوره ابراهیم، آیه ۳۹.</ref>، | |||
:*{{متن قرآن|فَعَّالٌ لِمَا يُرِيدُ}}: {{متن قرآن| إِنَّ رَبَّكَ فَعَّالٌ لِمَا يُرِيدُ}}<ref>«بی‌گمان پروردگارت هر کاری بخواهد می‌کند» سوره هود، آیه ۱۰۷.</ref>، | |||
:*[[وکیل]]: {{متن قرآن| وَكَفَى بِرَبِّكَ وَكِيلًا}}<ref>« و پروردگارت (آنان را) کارساز ، بس» سوره اسراء، آیه ۶۵.</ref>، | |||
:*{{متن قرآن|سَرِيعُ الْعِقَابِ}}: {{متن قرآن| إِنَّ رَبَّكَ سَرِيعُ الْعِقَابِ}}<ref>«بی‌گمان پروردگار تو زودکیفر است » سوره انعام، آیه ۱۶۵.</ref>، | |||
:*شدید العقاب: {{متن قرآن| وَإِنَّ رَبَّكَ لَشَدِيدُ الْعِقَابِ}}<ref>«به راستی پروردگارت سخت کیفر است» سوره رعد، آیه ۶.</ref><ref>[[حسن رمضانی|رمضانی، حسن]]، [[رب / اسماء و صفات (مقاله)|رب / اسماء و صفات]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۳.</ref>. | |||