شب قدر در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط

}}

 

 

«[[لیلة القدر]]» به معنی «شب ارزشمند» و «شب تقدیر و سرنوشت» است. شب ارزشمند، شب تقدیر و [[سرنوشت]]، شبی که در [[قرآن]]، [[برتر]] از هزار ماه دانسته شده است. اصطلاحاً، لیلة القدر، شب [[نزول قرآن]] بر [[پیامبر اکرم]] {{صل}} است که در [[ماه رمضان]] اتفاق افتاده است.

 

از لیلة القدر به عنوان شب اندازه‌گیری امور و اَعمار (عمرها) نیز، یاد می‌شود. شبی که در تعیین آن [[اختلاف]] وجود دارد و یکی از شب‌های دهه آخر [[ماه مبارک رمضان]] است که نزد [[شیعیان]] یکی از سه شب نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم و نزد اکثر [[اهل سنت]]، احتمالاً شب بیست و هفتم است. به هرحال، [[شب قدر]]، از شب‌های متبرک [[اسلامی]] است که در [[سوره قدر]] بزرگی و اهمیت آن یادآوری شده و به عنوان شبی که از هزار ماه بهتر است معرفی گردیده است که [[فرشتگان]] و [[روح]] در آن شب به [[اذن پروردگار]] خویش فرود می‌آیند.

 

در وجه تسمیه این شب به «قدر» [[اختلاف]] است. بعضی گفته‌اند: بدین جهت است که در این شب، امور و وقایع و حوادث آن سال مقدّر می‌گردد و دستور هر آنچه که تا پایان سال شدنی است، صادر می‌گردد. برخی دیگر گفته‌اند: «قَدْر به معنی «[[ارزش]]»، «[[شرف]]» و «[[فضیلت]]» است و این ارزش و شرف و فضیلت هم، به خاطر نزول قرآن در آن شب است (شرف المکان بالمکین). بنابر این قدر و [[رفعت]] این شب، به وجود بهترین و با فضیلت‌ترین [[نعمت]] یعنی نعمت [[وحی]] است. کسانی دیگر هم گفته‌اند: هم این و هم آن می‌تواند در کاربرد این واژه در نظر گرفته شده باشد. یعنی ارزش و شرف و فضیلت و رفعت این شب با تقدیر و سرنوشت قابل جمع است. با گشودن درب فضیلت وحی و تأثیرپذیری [[انسان]] از آن، سرنوشت او سمت و سوی دیگری پیدا می‌کند و بر اساس آن، افراد [[انسانی]] با مکتبی متعالی رو به رو می‌شوند و بر اثر گشوده شدن دریچه [[وحی]]، [[پندار]] و گفتار و [[رفتار]] آنان، سمت و سوی [[الهی]] پیدا می‌کند و [[سرنوشت]] آنها به گونه مثبت و متعالی رقم می‌خورد. کسی که در این شب به [[عبادت]] برخیزد و رویکرد الهی پیدا کند و با شب زنده‌داری‌اش به [[تفکر]] و [[مذاکره علمی]] بنشیند دارای قدر و [[منزلت]] می‌شود و در واقع سرنوشت[[آینده]] خود را در آن شب طراحی و [[برنامه‌ریزی]] می‌کند که در تمام سال و بقیه [[عمر]]، بر منهج صحیح وحی حرکت کند و طریق سالکان الی [[اللّه]] را در پیش گیرد و از هر گونه [[بت]] و [[شیطان]] و [[طاغوت]] دوری نماید تا رشته [[طاعت]] و عبادت او، او را از [[ناسوت]] به [[ملکوت]] رساند. «قدر» با «تقدیر» در چنین شبی در هم آمیخته و «[[اراده الهی]]» در چگونگی «بودن» و «شدن [[انسان]]» در طول یک سال پس از این شب در «مجرای [[اراده انسان]]» و «خواست اختیاری» او تحقق و تجلی پیدا می‌کند.

 

در این که آیا همه [[قرآن]]، در [[شب قدر]] یک‌جا بر [[قلب]] [[رسول خدا]] {{صل}} {{عربی|"دفعةً واحدة"}} نازل شده و یا اینکه تنها در آن شب، [[نزول وحی]] آغاز گردیده و بیست و سه سال به طول انجامیده است، [[اختلاف]] وجود دارد. شماری از محققان می‌گویند: در آن شب، [[نزول قرآن]] شروع شده است نه این که همه قرآن در آن شب یکباره نازل شده باشد<ref>حدیث‌های خیالی در مجمع البیان، ص۳۰۹.</ref> و نیز گفته‌اند: {{متن قرآن|أَلْفِ شَهْرٍ}} کنایه از کثرت است نه لزوماً هزار ماه که معادل هشتاد و اندی سال است. و {{متن قرآن|أَلْفِ شَهْرٍ}} گفته و نگفته {{عربی|"أَلْفِ ليلة"}} و یا {{عربی|"أَلْفِ سنة"}} و یا {{عربی|"أَلْفِ أسبوع"}} و این هم به خاطر [[حُسن]] رعایت لفظی [[آیه]] از جهت موزون و مسجع بودن و [[فصاحت]] و [[بلاغت]] آن است و احتمال دارد که «[[روح]]» در {{متن قرآن|تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ}} به معنی «وحی» و «واو» به معنی «مَعَ» باشد یعنی [[فرشتگان]] همراه با [[وحی الهی]] ([[قرآن]]) در چنین شبی نازل میشوند. ممکن است که «[[روح]]» بر اساس شماری از [[روایات]]، فرشته‌ای با عظمت‌تر از [[جبرئیل]] باشد.

 

ولی آنچه مسلم است [[هدف]] از [[نزول]] [[سوره قدر]]، جلوه دادن [[عظمت]] [[نعمت]] [[دین]] و آن [[فیض]] [[معنوی]] و [[الهی]] است که در آن با شب [[نزول قرآن]] درهای [[رحمت]] و نعمت [[پروردگار]] عالم به روی جهانیان گشوده شد و [[نور]] [[وحی]]، سیاهی [[ظلمت]] [[جهل و نادانی]] را شکافت و [[تباهی‌ها]] را از بین برد. و در واقع بیان این [[سوره]]، نوعی تسلّی و [[آرامش]] برای [[قلب پاک]] [[پیامبر اکرم]] {{صل}} است. یعنی ای [[پیامبر]]، تو این‌گونه با نزول قرآن، در چنین شبی مشمول [[عنایات]] و فیوضات الهی شدی و این‌گونه درهای رحمت و [[معنویت]] به [[رؤیت]] گشوده گردید. «همانا ما قرآن را در [[شب قدر]] فرو فرستادیم. و تو چه دانی که شب قدر چیست؟ شب قدر از هزار ماه بهتر است. در آن شب فرشتگان و روح (جبرئیل یا فرشته‌ای با عظمت‌تر از او) به [[فرمان]] پروردگارشان از برای هر فرمانی (یا هر کاری) فرود می‌آیند. [[سلامتی]] است این شب تا [[طلوع صبح]] (یا این شب سراسر [[سلام]] و [[درود]] است تا بر آمدن سپیده‌دم) {{متن قرآن|إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ سَلَامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ}} <ref>«ما آن (قرآن) را در شب قدر فرو فرستادیم * و تو چه می‌دانی شب قدر چیست؟ * شب قدر از هزار ماه بهتر است * فرشتگان و روح (الامین) در آن، با اذن پروردگارشان برای هر کاری فرود می‌آیند * آن (شب) تا دمیدن سپیده (امن و) سلامت است» سوره قدر، آیه ۱-۵.</ref>.

 

از ضمیمه کردن [[آیه]] اول سوره قدر با آیه {{متن قرآن|شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ}}<ref>«(روزهای روزه گرفتن در) ماه رمضان است که قرآن را در آن فرو فرستاده‌اند» سوره بقره، آیه ۱۸۵.</ref> نتیجه‌گیری می‌شود که [[شب قدر]] در [[ماه مبارک رمضان]] است. در [[سوره دخان]] [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ * فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ}}<ref>«که ما آن را در شبی خجسته فرو فرستادیم، بی‌گمان ما بیم‌دهنده بودیم * در آن (شب)، هر کار استواری را (که اجمال دارد) جدا می‌کنند (و تفصیل می‌دهند)» سوره دخان، آیه ۳-۴.</ref>. از [[سوره قدر]] تعبیر به «لیلة [[مبارکه]]» شده است. این بیان می‌تواند هماهنگ با روایاتی باشد که می‌گوید: در آن شب مقدرات یک سال [[انسان‌ها]] تعیین می‌گردد و [[ارزاق]] و سرآمد عمرها و امور دیگر در آن لیلة مبارکه، تفریق و تبیین می‌شود.

 

البته، این امر هیچ‌گونه تضادی با [[آزادی اراده]] [[انسان]] و مسئله [[اختیار]] ندارد،؛ چراکه [[تقدیر الهی]] به وسیله [[فرشتگان]] بر طبق [[شایستگی‌ها]] و لیاقت‌های افراد و [[میزان]] [[ایمان]]، [[تقوا]]، [[پاکی]] [[نیت]] و [[اعمال]] آنها است. یعنی برای هر کس آن مقدر می‌کنند که لایق آن است و یا به تعبیر دیگر: زمینه‌هایش از ناحیه خود او فراهم شده و این نه تنها منافاتی با اختیار ندارد که تأکیدی بر آن است<ref>تفسیر نمونه، ج۲۷، ص۱۸۷.</ref>.

 

در روایتی از [[امام صادق]] {{ع}} نقل شده که: «تقدیر مقدرات، در شب نوزدهم، [[تحکیم]] آن در شب بیست و یکم و امضاء آن در [[شب بیست و سوم]] است»<ref>{{متن حدیث| اَلتَّقْدِيرُ فِي لَيْلَةِ اَلْقَدْرِ تِسْعَةَ عَشَرَ وَ اَلْإِبْرَامُ فِي لَيْلَةِ إِحْدَى وَ عِشْرِينَ، وَ اَلْإِمْضَاءُ فِي لَيْلَةِ ثَلاَثٍ وَ عِشْرِينَ}}، نور الثقلین، ج۵، ص۶۲۷.</ref>. شاید این که در [[روایات]]، شب قدر به طور مشخص و دقیق، بیان نگردیده، این باشد که [[مردم]] به همه این شب‌ها اهمیت بدهند تا بیشتر و بهتر [[آمادگی]] برای [[تقرب الی الله]] و در نتیجه [[لطافت]] [[روح]] بیشتری پیدا کنند. [[شب زنده‌داری]] در شب قدر بسیار تأکید و سفارش شده است.

 

[[امام صادق]] {{ع}} به [[علی بن ابی حمزه ثمالی]] فرمود: «[[فضیلت]] [[شب قدر]] را در بیست و یکم و بیست و سوم بطلب و در هر کدام از این دو شب، صدر رکعت [[نماز]] بخوان و اگر بتوانی هر دو شب را تا [[طلوع صبح]] [[احیا]] بدار و در آن شب [[غسل]] کن»<ref>نور الثقلین، ج۵، ص۶۲۵.</ref>. از [[امام علی]] {{ع}} [[روایت]] شده که [[پیامبر اکرم]] {{صل}} در دهه آخر [[ماه رمضان]]، بستر [[خواب]] خود را بر می‌پیچید و کمر خود را می‌بست و تمامی آن شب را به [[عبادت]] می‌گذراند و چون [[شب بیست و سوم]] می‌‌شد افراد [[خانواده]] را بیدار می‌ساخت و آنها را که خفته بودند آب به رویشان می‌باشید. و [[فاطمه]] {{س}} اجازه نمی‌داد در آن شب کسی از افراد خانواده‌اش به خواب رود؛ لذا سرشب غذای آنها را اندک می‌داد و از [[روز]] پیش نیز، آنان را به خواب می‌کرد و می‌فرمود: «[[محروم]] کسی است که از خیر امشب محروم باشد».

 

امام صادق {{ع}} فرموده است: اجلی که در شب قدر مقدر می‌گردد همان اجلی است که [[خداوند]] می‌فرماید: {{متن قرآن|إِذَا جَاءَ أَجَلُهُمْ فَلَا يَسْتَأْخِرُونَ سَاعَةً وَلَا يَسْتَقْدِمُونَ}}<ref>«هر امّتی زمانه‌ای دارد که چون فرا رسد نه ساعتی دیر می‌کنند و نه پیش می‌افتند» سوره یونس، آیه ۴۹.</ref><ref>بحارالانوار، ج۹۴، ص۲.</ref>. (که البته مراد در اینجا اَجَل محتوم است نه [[اجل]] معلَّق). و نیز از آن [[حضرت]] روایت است که صبح روز شب قدر به منزله شب قدر است پس در آن نیز به عبادت و [[طاعت]] بپردازید.

 

[[زراره]] از امام صادق {{ع}} نقل کرده که فرمود: در سه شب (نوزده و بیست و یک و بیست و سوم) [[قرآن]] را می‌گشایی و در برابر خود می‌نهی و می‌گویی: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِكِتَابِكَ الْمُنْزَلِ وَ مَا فِيهِ وَ فِيهِ اسْمُكَ الْأَكْبَرُ وَ أَسْمَاؤُكَ الْحُسْنَى وَ مَا يُخَافُ وَ يُرْجَى أَنْ تَجْعَلَنِي مِنْ عُتَقَائِكَ مِنَ النَّارِ}} و هر چه خواستی [[دعا]] کن. از [[امام باقر]] {{ع}} [[روایت]] شده که مردی از [[قبیله]] [[جهینه|جُهَینَه]] به نزد [[پیامبر]] {{صل}} آمد و عرض کرد: یا [[رسول الله]]، من شتران و گوسفندان و مزدوران بسیار دارم و نمی‌توانم همیشه به [[مدینه]] آیم و پشت سر شما [[نماز]] بخوانم. شبی را از [[ماه رمضان]] برایم معین کن که در آن شب به مدینه آمده، [[درک]] [[فیض]] حضورتان داشته باشم. [[حضرت]] او را به نزد خود خواند و آهسته در گوشش چیزی گفت. آن مرد هر ساله شب [[بیست و سوم ماه رمضان]] که فرا می‌رسید با همه [[مال]] و دوابّ و [[غلامان]] و افراد [[خانواده]] به مدینه می‌آمد و تا صبح آن شب را اِحیاء می‌داشت و بامداد، با همه [[تشکیلات]] به محل خویش باز می‌گشت<ref>معارف و معاریف، ج۸، ص۲۵۴.</ref>.

 

[[امام صادق]] {{ع}} فرمود: [[شب]] بیست و سوم ماه رمضان همان شب معروف به «جُهَنی» است که امور مهمه و [[بلایا]] و منایا و آجال و [[ارزاق]] و حوادثی که تا سال [[آینده]] پیش می‌آید در آن مقدر می‌شود. پس خوشا به حال بنده‌ای که آن را به [[رکوع]] و [[سجود]] زنده بدارد و [[گناهان]] خویش را مدّ نظر آرد و بر آنها بگرید که چنین کسی امیدوارم دست تهی برنگردد إن شاء [[الله]]<ref>معارف و معاریف، ج۸، ص۲۵۴.</ref>. [[یحیی بن علاء]] گوید: سالی امام صادق {{ع}} (در ماه رمضان سخت [[بیمار]] بود. دستور داد [[شب بیست و سوم]]، آن حضرت را حمل کردند و به [[مسجد]] [[پیامبر اکرم]] {{صل}} بردند و تا به صبح در مسجد ماند<ref>معارف و معاریف، ج۸، ص۲۵۴، به نقل از بحارالانوار، ج۹۴، ص۴.</ref>.<ref>[[محمد علی کوشا|کوشا، محمد علی]]، [[لیلة القدر - کوشا (مقاله)|مقاله «لیلة القدر»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]]</ref>

 

== شب قدر در آیات ==

نخستین مرحله از [[نزول قرآن]] بر [[پیامبر]] و [[ارتباط]] [[وحی قرآنی]] در شبی معین و [[ارزشمند]] بر [[پیامبر]] انجام گرفته است. شبی که از هزار ماه [[برتر]] است و این [[شب]] با تعبیرهای مختلف توصیف شده که حکایت از اهمیت و حساسیت آن می‌کند و نشان می‌دهد که پیش از این [[شب]] هنوز [[قرآن]] نازل نشده بوده، و البته در این [[شب]] [[آمادگی]] برای [[دریافت وحی]] حاصل می‌گردد، هرچند که [[پیامبر]] [[ارتباط]] [[وحی]] غیر [[قرآنی]] داشته و یا [[بعثت]] او مسجل شده بوده و به [[رسالت]] [[برگزیده]] شده است؛ زیرا از دو جهت [[شب قدر]] قابل توجه است، یکی از راه زمان ارسال و موقعیت [[نزول]] هم می‌توان به [[عظمت]] [[قرآن]] پی برد. [[قرآن کریم]] در [[شب قدر]] نازل شده؛ شبی که برابر با هزار ماه در ایام عادی است. اگر [[خداوند]] چنین موقعیت و زمانی را برای [[نزول قرآن]] [[انتخاب]] کرده، نشان می‌دهد که این کتاب و [[پیام]] آن مهم بوده که چنین وقتی را برای [[نزول]] آن [[انتخاب]] کرده است. دیگری [[عظمت]] حامل این [[قرآن]] در این [[شب]] کسی که [[قرآن]] به وسیله او در [[قدر]] نازل شده و او واسطه [[نزول]] بوده است.

 

'''نکات'''

 

# [[نزول]] [[ملائکه]] و [[روح]] در [[شب قدر]]، با [[ابلاغ]] [[سلام]] [[خداوند]] بر [[پیامبر]]: {{متن قرآن|سَلَامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ}} از [[امام علی بن الحسین]] [[روایت]] شده که میفرمود {{متن قرآن|إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ}} راستگوست [[خداوند]] که [[قرآن]] را در [[شب قدر]] نازل کرد و قرائت کردند {{متن قرآن|سَلَامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ}} را و گفتند [[خدا]] میگوید [[درود]] میفرستند ای [[محمد]] {{صل}} بر تو [[ملائکه]] من و [[روح]] با [[سلام]] من از آغاز هبوطشان تا [[طلوع فجر]]<ref>نورالثقلین، ج۵، ص۶۴۲.</ref>؛

# این [[شب قدر]] که [[قرآن]] بر [[پیامبر]] نازل شده، در [[ماه رمضان]] بوده است<ref>[[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۲، ص ۶۰۰.</ref>.

 

== پرسش‌های وابسته ==

{{پایان پرسش وابسته}}

 

== منابع ==

== پانویس ==

{{پانویس}}

[[رده:شب قدر]]