عباس بن عبدالمطلب در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

عباس دارای فرزندان زیادی بوده است<ref>الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۴، ص۳. نام فرزندان عباس که نقل شده‌اند: فضل؛ که بزرگترین پسر اوست و کنیه عباس از نام اوست و بسیار زیبا بوده و پیامبر{{صل}} در سفر حج خود، او را بر مرکوب و پشت سر خود سوار فرود. او در طاعون عمواس در شام درگذشت و نسلی از او باقی نماند. عبدالله؛ که از دانشمندان بود و هموست که به حبر مشهور است و پیامبر برای او دعا فرمودند و او در طائف درگذشته و نسل او باقی هستند. عبیدالله؛ که مردی بخشنده و سخاوتمند و توانگر بود و در مدینه درگذشته است و نسل او باقی است. عبدالرحمن؛ که در شام درگذشته است و نسلی از او باقی نماند. قثم؛ که شبیه پیامبر بود و برای جهاد به خراسان رفت و در سمرقند درگذشت و نسلی از او باقی نمانده. معبد؛ که در افریقا شهید شد و نسل او باقی هستند و ام حبیبه که مادرشان لبابه کبری دختر حارث بن حزن است و به کنیه خود، ام الفضل مشهور است. هشام بن محمد بن سائب کلبی از قول پدرش نقل کرده: هرگز ندیده‌ایم فرزندان پدر و مادری قبرهایشان از یک دیگر دورتر از قبرهای فرزندان عباس و ام الفضل باشد. عباس فرزندانی هم از غیر ام الفضل داشته است که عبارت‌اند از: کثیر؛ که مردی فقیه و محدث بوده است؛ تمّام، که از نیرومندان روزگار خود بوده است؛ دو دختر به نام‌های صفیّه و امیمه که مادرشان کنیز بوده‌اند و حارث که مادرش حجیله دختر جندب بن ربیع است. نسل حارث باقی هستند و از جمله ایشان سریّ بن عبدالله فرماندار یمامه است. امروز از نسل کثیر و تمّام کسی باقی نمانده است. (الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۴، ص۴ - ۳)</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[عباس بن عبدالمطلب - عسکری (مقاله)|مقاله «عباس بن عبدالمطلب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۳۳۱-۳۳۲.</ref>

هم‌چنین [[نقل]] شده، روزی [[عباس]] به نزد [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} و فاطمه [[دختر رسول خدا]]{{صل}} وارد شد و دید که یکی از آنها از دیگری می‌پرسد: کدام یک از ما بزرگتر هستیم؟ عباس گفت: "ای [[علی]]، تو هفت سال قبل از [[بنای کعبه]] به وسیله [[قریش]]، متولد شدی و دخترم ([[فاطمه]]{{س}}) در حالی که قریش مشغول بنای کعبه بودند، متولد شد و [[رسول خدا]]{{صل}} در آن هنگام سی و پنج ساله بود و پنج سال به [[بعثت]] باقی مانده بود"<ref>الذریة الطاهرة النبویه، محمد بن احمد دولابی، ص۱۵۲.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[عباس بن عبدالمطلب - عسکری (مقاله)|مقاله «عباس بن عبدالمطلب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۳۳۳-۳۳۴.</ref>

از جمله [[نعمت‌های خداوند]] و کرامت‌های او نسبت به [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} این بود که روزگاری قریش دچار [[قحطی]] [[سختی]] شدند، در حالی که ابوطالب مردی عیالمند بود که نان‌خور زیادی داشت. پس رسول خدا{{صل}} به [[عباس بن عبدالمطلب]]، عموی خود که ثروتش بیش از سایر [[بنی‌هاشم]] بود، فرمود: "ای عباس، نان خوران برادرت ابوطالب زیادند، و همان‌گونه که می‌بینی [[مردم]] به قحطی سختی دچار شده‌اند. پس بیا با هم به نزد ابوطالب برویم و به وسیله‌ای از نان خوران او کم کنیم. من یکی از پسران او را به نزد خود می‌برم و تو هم یکی را ببر". [[عباس بن عبد المطلب]] این پیشنهاد را پذیرفت و هر دو به نزد ابوطالب آمده و منظور خویش را بیان کردند. ابوطالب گفت: "عقیل را برای من بگذارید" و برخی گویند گفت: [[عقیل]] و طالب را برای من بگذارید و هر کدام را می‌خواهید ببرید. پس [[رسول خدا]]{{صل}} را و [[عباس]] نیز [[جعفر]] را به [[خانه]] خود بردند و بدین ترتیب [[علی]]{{ع}} در همه حال با رسول خدا{{صل}} بود تا هنگامی که ایشان به [[رسالت]] [[مبعوث]] شد؛ پس علی{{ع}} به او [[ایمان]] آورد و نبوتش را [[تصدیق]] کرده، [[پیروی]] او را بر خود لازم شمرد و جعفر نیز در خانه عباس بود تا هنگامی که [[مسلمان]] شده و از خانه عباس بیرون رفت<ref>السیرة النبویه، ابن هشام، ج۱، ص۲۴۵-۲۴۶.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[عباس بن عبدالمطلب - عسکری (مقاله)|مقاله «عباس بن عبدالمطلب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۳۳۴-۳۳۵.</ref>

[[یحیی بن عفیف بن قیس]] به [[نقل]] از پدرش می‌گوید: روزی پیش از آنکه [[نبوت]] [[پیامبر]]{{صل}} آشکار شود، من با [[عباس بن عبدالمطلب]] در [[مکه]] نشسته بودیم که [[جوانی]] به کنار [[کعبه]] آمد و نگاهی به [[آسمان]] کرد، آنگاه که [[آفتاب]] درون آسمان بود (هنگام ظهر) پس رو به کعبه ایستاد و [[نماز]] خواند. پس پسری آمد و در طرف راستش ایستاد و سپس زنی آمد و پشت سر آن دو ایستاد و مشغول نماز شدند. پس آن [[جوان]] [[رکوع]] کرد و آن دو هم به رکوع رفتند؛ آن جوان سر از رکوع برداشت، آن دو نیز سر برداشتند؛ آن جوان به [[سجده]] رفت، آن دو نیز به سجده رفتند. من به عباس بن عبدالمطلب گفتم: ای عباس! کار [[بزرگی]] است! عباس گفت: "آری، کار بزرگی است؟ آیا می‌دانی این جوان کیست؟ این جوان [[محمد بن عبدالله بن عبدالمطلب]] پسر [[برادر]] من است؛ آیا می‌دانی این پسر کیست؟ او [[علی بن ابی طالب]] پسر برادر من است؛ آیا می‌دانی این [[زن]] کیست؟ او [[خدیجه دختر خویلد]] ([[همسر]] محمد) است. بدان که این پسر برادرم محمد{{صل}} به من گفته است که پروردگارش که [[پروردگار]] [[آسمان‌ها]] و [[زمین]] است، او را بر این [[دین]] و روشنی که دیدی و او بر آن است، [[امر]] فرموده، و به [[خدا]] کسی در روی [[زمین]] جز این سه نفر که دیدی بر این [[دین]] نیست"<ref>الارشاد، شیخ مفید، ج۱، ص۳۰ - ۲۹، اسماعیل بن ایاس بن عفیف نیز عین همین داستان را از جدش روایت می‌کند، فقط عفیف در آنجا می‌گوید: کاش من آن روز به او ایمان آورده بودم و از وی پیروی می‌کردم. (اعلام الوری باعلام الهدی، طبرسی، ص۳۸)</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[عباس بن عبدالمطلب - عسکری (مقاله)|مقاله «عباس بن عبدالمطلب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۳۳۵-۳۳۶.</ref>

روزی [[رسول خدا]]{{صل}} با [[عتبة بن ربیعه]]، [[ابوجهل بن هشام]]، [[عباس بن عبدالمطلب]] و ابی و [[امیّة]] پسران [[خلف]] مشغول صحبت بود و آنها را به سوی [[خدا]] می‌خواند و [[امید]] مسلمان شدن آنها را داشت. پس [[ابن مکتوم]] نزد [[پیامبر]]{{صل}} آمد و گفت: "ای [[پیامبر خدا]]! برای من بخوان و از آن چه خدا به تو آموخته به من بیاموز، شروع به صدا زدن پیامبر{{صل}} کرد و مکرر آن [[حضرت]] را فرا می‌خواند و نمی‌دانست که آن حضرت با دیگران مشغول صحبت کردن است تا آثار [[کراهت]] در صورت پیامبر{{صل}} برای [[قطع]] کلامش ظاهر و آشکار شد و در خاطر خود گفت که این بزرگان [[قریش]] خواهند گفت که نابینایان و بردگان [[پیروی]] او را نموده‌اند. پس از آن [[نابینا]] [[اعراض]] نموده و به آن مردمی که با آنها مکالمه می‌کرد توجّه نمود. [[خداوند]] این [[آیات]] را نازل فرمود: {{متن قرآن|بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ عَبَسَ وَتَوَلَّى أَن جَاءَهُ الأَعْمَى وَمَا يُدْرِيكَ لَعَلَّهُ يَزَّكَّى أَوْ يَذَّكَّرُ فَتَنفَعَهُ الذِّكْرَى أَمَّا مَنِ اسْتَغْنَى فَأَنتَ لَهُ تَصَدَّى وَمَا عَلَيْكَ أَلاَّ يَزَّكَّى وَأَمَّا مَن جَاءَكَ يَسْعَى وَهُوَ يَخْشَى فَأَنتَ عَنْهُ تَلَهَّى كَلاَّ إِنَّهَا تَذْكِرَةٌ فَمَن شَاء ذَكَرَهُ }}<ref>به نام خداوند بخشنده بخشاینده روی ترش کرد و رخ بگردانید، که آن نابینا نزد وی آمد، و تو چه دانی، بسا او پاکیزگی یابد، یا در یاد گیرد و آن یادکرد، او را سود رساند. اما آنکه بی‌نیازی نشان می‌دهد؛ تو به او می‌پردازی، و اگر پاکی نپذیرد، تو مسئول نیستی. و اما آنکه شتابان نزد تو آمد؛ در حالی که (از خدا) می‌هراسد؛ تو از وی به دیگری می‌پردازی. نه چنین است؛ آن (قرآن) به راستی یادکردی است. هر که خواهد آن را به یاد می‌آورد در اوراقی ارجمند است؛ والا رتبه و پاک، به دست نویسندگانی ... که ارجمند و نیکویند؛ سوره عبس، آیه: ۱-۱۶.</ref>. بعد از این جریان هر وقت [[پیامبر]]{{صل}} او را می‌دید به او می‌فرمود: "مرحبا به کسی که [[خداوند]] به سبب او بر من [[گله]] فرمود" و به او می‌فرمود: "آیا حاجتی داری" و دو بار او را در دو [[غزوه]] در [[مدینه]] [[جانشین]] و [[خلیفه]] خود فرمود<ref>مجمع البیان فی تفسیر القرآن، طبرسی، ج۱۰، ص۶۶۳-۶۶۴. سید مرتضی علم الهدی در این باره می‌گوید: در ظاهر آیه دلالتی بر اینکه مقصود، پیامبر باشد، نیست بلکه صرفاً خبری بیان شده و تصریح نکرده که مقصود کیست و آیه دلالت می‌کند بر این که مقصود و مراد، غیر پیامبرست؛ زیرا از صفات پیامبر، عبوس بودن با دشمنانی که مسلمان نیستند، نیست تا چه رسد به مؤمنینی که ارشاد شده‌اند، آن‌گاه آیه، پیامبر را از کسانی که به توانگرها توجه و التفات و از مستمندان اعراض و تنفّر دارند، معرفی کرد، که هیچ شباهتی به اخلاق کریمه آن حضرت ندارد و مؤیّد این قول، گفته خدای سبحان است در وصف آن حضرت که فرمود: {{متن قرآن|وَإِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيمٍ}}؛ به درستی که هر آینه تو دارای خلق و خوی بزرگی هستی و قول او که فرمود: {{متن قرآن|لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ}}؛ و اگر تو بد اخلاق و سخت دل باشی، مردم از اطراف تو پراکنده می‌شوند. پس ظاهراً مراد از قول خدای سبحان که فرمود: {{متن قرآن|عبس و تولی}} غیر از پیامبرست. از حضرت صادق{{ع}} روایت شده که آیه درباره مردی از بنی امیه است که در خدمت پیامبر{{صل}} نشسته بود و ابن ام مکتوم آمد و در کنار او نشست و چون او را دید، از او فاصله گرفت و خود را جمع و روی ترش کرد و از او روی گردانید پس خداوند سبحان این موضوع را بیان داشت. به نظر حقیر هم پیامبر{{صل}} اعلی و اجل و ارفع از این است که بر مؤمن صالحی چون ابن ام مکتوم روی ترش و از او اعراض کند و با مشرکین پلید گرم بگیرد. پس اگر گفته شود خبر اوّل صحیح است، آیا عبوس بودن گناه است یا نه؟ جواب داده می‌شود که چهره عبوس و خندان برای نابینا بی‌تفاوت و یکسان است؛ زیرا او چهره را نمی‌بیند که برایش دشوار باشد، پس گناهی نیست. بنابر این جایزست که خداوند سبحان پیامبرش را عتاب کند تا اینکه او بیشتر محاسن اخلاقی را دریابد و او را بر بزرگی و عظمت حال مؤمنی که به طلب ارشاد آمده، آگاه نماید و او را متوجّه سازد که الفت گرفتن با مؤمنی که بر ایمانش استوار بماند، سزاوارتر از الفت گرفتن با مشرک به طمع ایمان آوردن او است. (مجمع البیان فی تفسیر القرآن، طبرسی، ج۱۰، ص۶۶۴).</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[عباس بن عبدالمطلب - عسکری (مقاله)|مقاله «عباس بن عبدالمطلب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۳۳۶-۳۳۸.</ref>

ابوطالب می‌گفت: "ای پسر برادرم، من به حال خود آگاه‌ترم. و هنگامی که ابوطالب از [[دنیا]] رفت، [[عباس بن عبد المطلب]] شهادت داد که ابوطالب با بلندترین [[صدا]] {{متن قرآن|لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ}}<ref>«آنان چنان بودند که چون به آنها می‌گفتند: هیچ خدایی جز خداوند نیست، سرکشی می‌ورزیدند» سوره صافات، آیه ۳۵.</ref> گفت<ref>تفسیر قمی، علی بن ابراهیم قمی، ج۲، ص۱۴۲.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[عباس بن عبدالمطلب - عسکری (مقاله)|مقاله «عباس بن عبدالمطلب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۳۳۸.</ref>

در این مورد [[سید بن طاووس]] نقل می‌کند: مردی به علی{{ع}} گفت: "یا [[امیرالمؤمنین]]، چرا شما از پسر عمویت [[ارث]] بردی و عمویت از او ارث [[نبرد]]؟" علی{{ع}} رو به [[مردم]] کرد و سه بار فرمود: "بیایید". به طوری که مردم در اطرافش جمع و آماده شنیدن حرف‌هایش شدند. سپس فرمود: "روزی [[رسول خدا]]{{صل}} [[بنی عبدالمطلب]] را که هر کدام از آنها به [[تنهایی]] گوسفندی را می‌خورد و به تنهایی ظرف شیری را می‌نوشید فرا خواند. پس برای آنها یک مد غذا تهیه کرد؛ اما همگی از آن سیر شدند و غذا به همان مقدار اولیه اضافه آمد، گویی که کسی به آن دست نزده است. سپس ظرف شیر کوچکی را [[طلب]] کرد، پس همگی از آن نوشیدند و [[سیراب]] شدند، اما شیر، هم‌چنان به حال خود باقی بود و گویی که کسی به آن لب نزده است. سپس [[رسول خدا]]{{صل}} فرمود: "ای [[فرزندان عبدالمطلب]]! من به سوی همه [[مردم]] و به خصوص برای [[هدایت]] شما برانگیخته شده‌ام. هر آینه آنچه که از نشانه و [[معجزه]] لازم باشد، دیدید و شنیدید. حال کدام یک از شما با من [[بیعت]] می‌کند که [[برادر]] و همراه و [[وارث]] من باشد؟ " هیچ کس جواب نداد. اما من که از همه کوچکتر بودم، بلند شدم و اظهار [[آمادگی]] کردم. رسول خدا{{صل}} فرمود: " بنشین. " آن [[حضرت]] درخواست خویش را سه مرتبه تکرار کرد و در هر دفعه فقط من اظهار آمادگی می‌کردم و او می‌فرمود: بنشین. تا این که پس از مرتبه سوم دستش را در دست من گذاشت و با من بیعت کرد و به این ترتیب من وارث پسر عمویم شدم و عمویم [[عباس]] لایق این [[مقام]] نشد"<ref>سعد السعود، سید بن طاووس، ص۱۰۵ - ۱۰۴.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[عباس بن عبدالمطلب - عسکری (مقاله)|مقاله «عباس بن عبدالمطلب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۳۳۹-۳۴۰.</ref>

{{عربی|انی بربی واثق و بأحمد *** و سبیله متلاحق بسبیلی}}؛ مناقب آل ابی‌طالب، ابن شهر آشوب، ج۱، ص۳۳۵.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[عباس بن عبدالمطلب - عسکری (مقاله)|مقاله «عباس بن عبدالمطلب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۳۴۰-۳۴۱.</ref>

استاد یوسفی غروی در این باره می‌نویسد: گویی که ابن اسحاق متوجه اختلاف دو قول شده و برای همین گفته است: خداوند، آگاه‌تر است که کدام یک بوده است. پس اگر این دو قول، اختلافی در اراده عباس بن عباده به وجود آورده که آیا وی با این سخن خویش تصمیم داشته است که مجلس را به تأخیر بیندازد تا عبد الله بن ابی بن سلول در آن حاضر شود، باید گفت که هیچ اختلافی در این نیست که وی این سخن را گفته است تا بیعت با رسول اکرم{{صل}} را محکم کند و حال فرقی نمی‌کند که در ضمن آن حضور ابن سلول را هم اراده کرده باشد یا خیر؟ و با حفظ این مطلب باید گفت که قول ابن ابی بکر دلالت می‌کند بر این که درخواست رسول خدا{{صل}} از آنها برای برقراری بیعت جنگ یک درخواست معین شده از قبل نبوده، بلکه به طور اتفاقی و ناگهانی این جمع بر آن تصمیم گرفتند. سخنان عباس بن عباده با سخنان عباس بن عبدالمطلب بسیار به هم شبیه است و هر دوی آنها با این سخن خویش می‌خواسته‌اند که بیعت او را استحکام بخشند. برای همین، یکی می‌گوید: اگر می‌بینید که او را در آینده رها می‌کنید و تنها می‌گذارید، از همین حالا او را واگذارید، و دیگری می‌گوید: اگر می‌بینید که شما اگر... از همین حالا او را رها کنید. و هر کدام از گفتارهای این دو مرد در دو روایت نقل شده است و به صورت روایت واحدی ذکر نشده است و آیا در این صورت این روایت از هر دو یا یکی از آنها تقل شده است؟ و آیا این یک نفر عباس بن عباده یا عباس بن عبدالمطلب بوده است‌؟ آیا آنچه که از عباس روایت شده، مبنی بر این که نبی اکرم{{صل}} با عزت و سربلندی در میان قوم خویش زندگی می‌کند، صحیح است؟ و آیا او را از قوم خویش که عقیده‌ای مثل او دارند، محافظت کرده؟ چنان که در نص آمده است؟ و آیا صحیح است که آن حضرت از اقدام به هر کاری، مگر پناه بردن به خزرجی‌ها و ملحق شدن به آنها امتناع ورزیده است؟ و آیا هجرت به مدینه از همان زمان بیعت عقبه دوم آشکار شده بود؟! یا چنان که ابن اسحاق می‌گوید، رسول الله در مکه اقامت کرده بود و منتظر اذن الهی در خروج از مکه به مدینه بود. یا این که باید بگوییم، روایت صحیح همان روایت عاصم بن عمر بن قتاده از شیوخ قومش و روایت عبدالله بن ابی‌بکر می‌باشد و متکلم در هنگام بیعت، عباس بن عباده بوده است، نه عباس بن عبدالمطلب، آن چنان که روایت معبد بن کعب می‌گوید. البته نباید فراموش کنیم که سیره ابن اسحاق، خلاصه شده و کتاب تاریخ بزرگی است که به امر منصور برای مهدی بن منصور عباسی نوشته شده است. (تاریخ تحقیقی اسلام، یوسفی غروی (ترجمه: عربی)، ج۲، ص۱۵۳). </ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[عباس بن عبدالمطلب - عسکری (مقاله)|مقاله «عباس بن عبدالمطلب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۳۴۱-۳۴۳.</ref>

'''رسیدن خبر [[جنگ بدر]] به [[مکه]] و واکنش [[خانواده]] [[عباس]]:''' نخستین کسی که خبر جنگ بدر و [[شکست]] [[قریش]] را به مکه رسانید [[جسیمان بن عبد الله خزاعی]] بود که سراسیمه حال، وارد [[شهر]] مکه شد و خبر کشته شدن [[عتبة بن ربیعة]] و شیبة و [[ابو جهل]] و [[امیة بن خلف]] و دیگر بزرگان قریش را به [[مردم]] مکه داد. این خبر به اندازه‌ای وحشتناک و غیر مترقبه بود که اکثر مردم [[باور]] نکردند. [[صفوان بن امیة]] که در [[حجر اسماعیل]] نشسته بود، فریاد زد: به [[خدا]] این مرد دیوانه شده و نمی‌فهمد چه می‌گوید، هم اکنون از او بپرسید: [[صفوان بن امیة]] چه شد؟ از جسیمان پرسیدند: صفوان بن امیة چه شد؟ گفت: او همان است که در حجر نشسته ولی به خدا [[پدر]] و برادرش را دیدم که کشته شدند. روزی که خبر کشته شدن بزرگان قریش به مکه رسید؛ [[ابورافع]] [[غلام]] [[عباس بن عبدالمطلب]] گوید: من در خیمه‌ای در نزدیکی [[چاه زمزم]] نشسته بودم و چوبه‌های تیر را می‌تراشیدم. [[ام الفضل]] نیز پهلوی من نشسته بود، این خبر ما را خوشحال کرده و نیروئی به ما بخشید و در خود [[احساس]] [[عزت]] و قدرتی کردیم، [[ابولهب]] که در جنگ بدر حاضر نشده بود و به جای خود [[عاصی بن هشام]] را فرستاده بود در آن حال وارد [[مسجد]] شد و یکسره آمد در پشت آن چادر به من [[تکیه]] کرده و نشست. ناگاه مردم فریاد زدند: این [[ابوسفیان بن حارث بن عبدالمطلب]] است که خود در جنگ بدر حاضر و [[شاهد]] جریانات بوده و اکنون از [[راه]] می‌رسد. ابولهب او را صدا زده و به نزد خود خواند و چون آمد، گفت: برادرزاده بنشین و جریان [[جنگ]] را تعریف کن. مردم هم دور او را گرفتند و او شروع به صحبت کرده گفت: همین [[قدر]] بگویم که ما وقتی با [[لشکر]] [[مسلمانان]] برخوردیم (با تمام قدرتی که داشتیم) وضع طوری شد که تحت [[اختیار]] و [[اراده]] آنان قرار گرفتیم و به هر نحو که می‌خواستند با ما [[رفتار]] می‌کردند، جمعی را کشته و گروهی را [[اسیر]] کرده و مابقی هم گریختند. سپس اضافه کرد که: این را هم باید بگویم که نباید [[قریش]] را ملامت کرد زیرا (تنها مسلمانان نبودند که ما را بدین [[سرنوشت]] دچار ساختند بلکه) ما مردان سفیدپوشی را در میان [[آسمان]] و [[زمین]] [[مشاهده]] کردیم که بر اسبانی ابلق سوار بودند و چون به ما حمله کردند هیچ کس در برابرشان نتوانست [[مقاومت]] کند و قدرتی از خود نشان دهد و همان‌ها موجب [[شکست]] ما شدند. [[ابورافع]] می‌گوید: در این موقع من گوشه [[خیمه]] را بالا زده گفتم: به [[خدا]] [[سوگند]] آنها [[فرشتگان]] بوده‌اند! [[ابولهب]] که این سخن را از من شنید سیلی محکمی به صورتم زد، من به [[دفاع]] برخاسته به او حمله کردم ولی چون شخص [[ناتوان]] و ضعیفی بودم ابولهب مرا از جا بلند کرده به زمین زد و روی سینه‌ام نشسته و بر سر و صورتم زد. [[ام الفضل]] که چنان دید [[خشمگین]] شده چوب خیمه را کشید و چنان بر سر ابولهب کوبید که سرش را شکافت، سپس به او گفت: [[چشم]] آقایش [[عباس]] را دور دیده‌ای و ناتوانش پنداشتی؟! ابولهب از جا برخاست و با حال [[شرمساری]] و [[ناراحتی]] به [[خانه]] رفت و بیش از هفت [[روز]] زنده نماند که [[خداوند]] او را به [[مرض]] [[عدسه]]<ref>عدسه، مرضی است شبیه به طاعون که دانه‌هائی مانند آبله در بدن پیدا می‌شود و در مدت اندکی شخص را از بین می‌برد. السیرة النبویه، ابن هشام، ج۱، ص۶۴۷.</ref> [[مبتلا]] ساخت و همان مرض سبب [[مرگ]] او شد<ref>السیرة النبویه، ابن هشام، ج۱، ص۶۴۶-۶۴۷.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[عباس بن عبدالمطلب - عسکری (مقاله)|مقاله «عباس بن عبدالمطلب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۳۴۴-۳۴۸.</ref>

پیامبر{{صل}} موضوع نامه عباس بن عبدالمطلب را برایش بیان فرمود. سعد گفت: "امیدوارم در این کار، [[خیر]] باشد". در مدینه [[یهودیان]] و [[منافقان]] شروع به شایعه‌پراکنی کرده و گفتند که برای [[محمد]] خبر [[خوشی]] نرسیده است. پیامبر{{صل}} به مدینه آمدند و سعد هم خبر را مخفی نگه داشت<ref>المغازی، واقدی، ج۱، ص۲۰۴ - ۲۰۳. سعد بن عبدالله از معاویة بن حکیم، و او از احمد بن محمّد بن ابی نصر، از برخی اصحابش از حضرت ابی عبدالله نقل کرده که آن حضرت فرمودند: از منّت‌هایی که حقّ تعالی بر رسول گرامی اسلام گذارده، این بود که ایشان می‌توانستند بخوانند ولی نمی‌توانستند بنویسند، هنگامی که ابوسفیان به طرف احد حرکت کرد، عباس نامه‌ای به پیامبر اکرم{{صل}} نوشت. نامه وقتی به آن حضرت رسید که در یکی از باغ‌های مدینه حضور داشتند، حضرت نامه را خوانده و موضوع را به اصحابشان خبر ندادند و فقط به آنها امر فرمودند که به مدینه داخل شوند. هنگامی که اصحاب به مدینه وارد شدند، حضرت آنها را از مضمون نامه آگاه ساختند. (علل الشرائع، شیخ صدوق، ج۱، ص۱۲۵).</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[عباس بن عبدالمطلب - عسکری (مقاله)|مقاله «عباس بن عبدالمطلب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۳۴۸-۳۴۹.</ref>

پس از [[فتح خیبر]]، [[پیامبر]]{{صل}} به هر یک از [[همسران]] خود هشتاد بار خرما و بیست بار جو، به [[عباس بن عبدالمطلب]] دویست بار خرما و به [[فاطمه]] و [[علی]]{{عم}} مجموعاً سیصد بار خرما و جو بخشید که از این مقدار هشتاد و پنج بار آن جو بود و از مجموع سیصد بار، دویست بار از آنِ فاطمه{{س}} و بقیه از آن علی{{ع}} بود. هم‌چنین به [[اسامة بن زید]] صد و پنجاه بار بخشید که [[چهل]] بار جو، پنجاه بار هسته خرما و بقیه‌اش خرما بود. به امّ رمثه [[دختر عمر]] بن [[هاشم]] بن مطلب نیز پنج بار جو، و به [[مقداد]] بن [[عمر]] و پانزده بار جو بخشید <ref>المغازی، واقدی، ج۲، ص۶۹۴.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[عباس بن عبدالمطلب - عسکری (مقاله)|مقاله «عباس بن عبدالمطلب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۳۴۹.</ref>

[[پیامبر]]{{صل}} بعد از [[فتح مکه]] هم‌چنان که سوار مرکب بود، هفت مرتبه [[طواف]] فرمود و در هر مرتبه [[حجرالاسود]] را با چوب دستی خود استلام می‌کرد، و چون هفت مرتبه طواف تمام شد از مرکب خود فرود آمد. پس [[معمر بن عبدالله بن نضله]] جلو آمد و مرکب [[رسول خدا]]{{صل}} را از آنجا بیرون برد. آن‌گاه پیامبر{{صل}} به کنار [[مقام ابراهیم]]{{ع}} که در آن [[زمان]] متصل به [[کعبه]] بود، آمدند و در حالی که [[زره]] و کاهخود بر تن داشت و عمامه‌اش میان شانه‌هایش آویخته بود، دو رکعت [[نماز]] گزارد و به سوی [[چاه زمزم]] رفت و در آن سر کشید و فرمود: "اگر چنین نبود که [[بنی عبدالمطلب]] مغلوب شوند، خود از آن یک دلو آب می‌کشیدم". پس [[عباس بن عبدالمطلب]] که حاضر بود، سطل آبی بالا کشید و پیامبر{{صل}} از آن نوشیدند<ref>المغازی، واقدی، ج۲، ص۸۳۲-۸۳۳.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[عباس بن عبدالمطلب - عسکری (مقاله)|مقاله «عباس بن عبدالمطلب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۳۴۹-۳۵۳.</ref>

هم‌چنین [[شیخ مفید]] می‌نویسد: آن‌گاه که گریختگان، فوج فوج به نزد رسول خدا{{صل}} بازگشتند و به [[مشرکین]] یورش برده، آنان را تار و مار ساختند، خداوند در همین باره و درباره شگفتی [[ابوبکر]] از انبوهی [[لشکر]] این [[آیات]] را فرو فرستاد: {{متن قرآن|لَقَدْ نَصَرَكُمُ اللَّهُ فِي مَوَاطِنَ كَثِيرَةٍ وَيَوْمَ حُنَيْنٍ إِذْ أَعْجَبَتْكُمْ كَثْرَتُكُمْ فَلَمْ تُغْنِ عَنكُمْ شَيْئًا وَضَاقَتْ عَلَيْكُمُ الأَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ ثُمَّ وَلَّيْتُم مُّدْبِرِينَ ثُمَّ أَنزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلَى رَسُولِهِ وَعَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَأَنزَلَ جُنُودًا لَّمْ تَرَوْهَا وَعَذَّبَ الَّذِينَ كَفَرُواْ وَذَلِكَ جَزَاء الْكَافِرِينَ}}<ref>«بی‌گمان خداوند در نبردهایی بسیار و در روز (جنگ) «حنین» شما را یاری کرده است؛ هنگامی که فزونیتان شما را به غرور واداشت اما هیچ سودی برای شما نداشت و زمین با گستردگیش بر شما تنگ شد سپس با پشت کردن (به دشمن)  واپس گریختید آنگاه خداوند آرامش خویش را بر پیامبر خود و بر مؤمنان فرو فرستاد و سپاهیانی را که آنان را نمی‌دیدید؛ فرود آورد و کافران را به عذاب افکند و آن، کیفر کافران است» سوره توبه، آیه ۲۵-۲۶.</ref>. و مقصود از [[اهل]] [[ایمان]]، [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} است.<ref>الارشاد، ج۱، ص۱۴۰-۱۴۲. علی بن ابراهیم قمی می‌نویسد: عباس لگام قاطر پیامبر{{صل}} را از سمت راست به دست گرفته بود و ابوسفیان بن حارث از سمت چپ او را حمایت می‌کرد. در این حال پیامبر اکرم شمشیر در دست داشت، پس دست‌هایش را به سوی آسمان بلند کرد و فرمود: {{عربی|اللهم لک الحمد و الیک المشتکی و أنت المستعان}}؛ خدایا! حمد و سپاس تو راست و به درگاه تو شکوه می‌کنیم تو یار و یاور ما هستی! پس از آن جبرئیل بر آن حضرت نازل شد و فرمود: ای رسول خدا، همان دعایی را بگو که موسی هنگامی که خدا دریا را برای او شکافت و او را از فرعون نجات داد، به زبان آورد. پیامبر{{صل}} رو به آسمان کرد و این گونه دعا کرد: {{عربی|اللهم ان تهلک هذه العصابه لم تعبد و ان شئت أن لا تعبد لا تعبد}}؛ پروردگارا! اگر این جمع، شکست خورده و کشته شوند، دیگر عبادت نمی‌شوی مگر اینکه بخواهی که عبادت نشوی! پروردگارا! تو را به آنچه که وعده داده‌ای، قسم می‌دهم؛ پروردگارا! سزاوار نیست که آنها بر ما غالب شوند! (تفسیر قمی، علی بن ابراهیم قمی، ج۱، ص۲۸۷).</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[عباس بن عبدالمطلب - عسکری (مقاله)|مقاله «عباس بن عبدالمطلب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۳۵۳-۳۵۷.</ref>

[[واقدی]] در این باره نوشته: هفت تن از فقرای [[انصار]] چون پاسخ رسول خدا{{صل}} را شنیدند، گریستند، پس دو تن آنها را [[عثمان]] بر مرکب خویش سوار کرد و دو تن را [[عباس بن عبدالمطلب]] و به آن سه تن دیگر نیز یامین بن کعب نضری مرکب داد و بدین ترتیب آنان نیز در جنگ حاضر شدند<ref>مجمع البیان فی تفسیر القرآن، طبرسی، ج۵، ص۹۱.</ref>. هم‌چنین در [[زمان]] [[جنگ تبوک]] [[پیامبر]]{{صل}} [[مردم]] را به [[جنگ]] و [[جهاد]] [[ترغیب]] فرمود و آنها را بر آن کار برانگیخت و به آنها [[دستور]] داد که از [[اموال]] خود کمک کنند و مردم هم [[مال]] زیادی دادند. پس هر کس [[مالی]] آورد و [[عباس بن عبدالمطلب]] هم برای کمک، مالی، به حضور [[رسول خدا]]{{صل}} آورد <ref>المغازی، واقدی، ج۳، ص۹۹۱.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[عباس بن عبدالمطلب - عسکری (مقاله)|مقاله «عباس بن عبدالمطلب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۳۵۷-۳۵۸.</ref>

پیامبر{{صل}} در [[ذی القعده]] [[سال هفتم هجرت]] بعد از به جا آوردن عمرة القضا با [[میمونه دختر حارث بن حزن]] [[ازدواج]] کرد. میمونه [[خواهر]] [[ام الفضل]]، [[همسر]] [[عباس بن عبدالمطلب]] بود و چون میمونه [[اختیار]] ازدواج خود را به خواهرش ام الفضل واگذار کرده بود، او نیز اختیار ازدواج میمونه را به همسرش عباس بن عبدالمطلب واگذار کرد و عباس نیز در این [[سفر]] میمونه را به ازدواج رسول خدا{{صل}} در آورد و با اجازه [[حضرت]]، مهریه او را چهار صد [[درهم]] قرار داد<ref>السیرة النبویه، ابن هشام، ج۲، ص۳۷۲.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[عباس بن عبدالمطلب - عسکری (مقاله)|مقاله «عباس بن عبدالمطلب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۳۵۸-۳۵۹.</ref>

[[ابوحمزه ثمالی]] از [[امام باقر]]{{ع}} [[روایت]] می‌کند که فرمود: "تعداد افراد غریبی از [[مسلمان]] که وارد [[مدینه]] شده بودند، زیاد شده بود، به طوری که [[مسجد]] برای آنها تنگ شده و گنجایش همه آنها را نداشت. [[خداوند]] به پیامبر{{صل}} [[وحی]] فرمود که مسجد را [[تطهیر]] کن و نگذار کسی [[شب]] در آن بخوابد و دستور بده که درهایی که به مسجد باز می‌شود، بسته شود، مگر درِ [[خانه علی]]{{ع}} و [[فاطمه]]{{س}} و [[فرد]] جنب از داخل مسجد عبور نکند و غریبی در آن نخوابد. پس از آن رسول خدا{{صل}} دستور داد که درها را ببندند و [[خانه]] فاطمه{{س}} را به حال خود باقی گذارد<ref>فروع کافی، کلینی، ج۵، ص۳۴۰.</ref>. پس از این کار، عباس به پیامبر{{صل}} گفت: " یا [[رسول الله]]، [[علی]] را نگه داشتی و ما را بیرون کردی. " رسول خدا{{صل}} فرمود: " من او را نگه نداشتم و شما را بیرون نکردم، بلکه [[حق تعالی]] او را نگه داشت و شما را بیرون کرد"<ref>عیون اخبار الرضا، شیخ صدوق، ج۱، ص۲۳۲.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[عباس بن عبدالمطلب - عسکری (مقاله)|مقاله «عباس بن عبدالمطلب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۳۵۹.</ref>

[[پیامبر]]{{صل}} در [[حجة الوداع]] برای [[مردم]] خطبه‌ای خواند و به آنان فرمود: "حمد و ثنا از آن خداست، او را [[سپاس]] می‌گوئیم و از او کمک می‌خواهیم، و از او [[طلب]] [[بخشش]] می‌کنیم و به سویش [[توبه]] می‌کنیم، و از پلیدی‌های خویش و [[کردار]] ناپسندمان به [[خدا]] [[پناه]] می‌بریم. کسی را که خدا [[هدایت]] فرمود، [[گمراه]] کننده‌ای ندارد، و اگر خدا گمراهش کند، برای او [[راهنمایی]] نخواهد بود. و [[شهادت]] می‌دهم که هیچ معبودی جز [[خداوند]]، سزاوار [[پرستش]] نیست؛ یگانه است و [[بی‌شریک]] و شهادت می‌دهم که [[محمّد]] [[بنده]] و فرستاده اوست. ای [[بندگان خدا]]! شما را به [[تقوای الهی]] سفارش و بر [[فرمانبری]] او [[ترغیب]] می‌کنم، و از او طلب خیر و [[صلاح]] می‌کنم و اکنون می‌گویم: ای مردم! به آنچه برایتان شرح می‌دهم گوش فرا دهید، زیرا نمی‌دانم شاید سال دیگر در این مکان شما را نبینم. ای مردم! تا دم [[مرگ]] [[خون]] و آبروی هر یک از شما محترم است، به مانند [[حرمت]] این روزتان در این شهرتان؛ آیا مأموریّت خود را رساندم؟ خداوندا تو [[شاهد]] باش! هر آنکه نزدش امانتی است به صاحبش بازگرداند؛ همانا معاملات ربوی [[دوران جاهلیّت]] به تمامی [[باطل]] است، و نخستین ربائی که لغو می‌کنم، سود پول‌های [[عباس بن عبدالمطلب]] است، و نیز هر خونی که در [[دوران جاهلیت]] بر گردن کسی مانده، همه اکنون هدر است و نخستین خونی که هدر می‌کنم، خون [[عامر بن ربیعة بن حارث بن عبدالمطلب]] است و به [[تحقیق]]، هر [[افتخار]] موروثی دوران جاهلیّت باطل است، به جز خآدمی [[کعبه]] و سقایت حاج<ref>تحف العقول، ابن شعبه حرانی، ص۳۱ - ۳۰.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[عباس بن عبدالمطلب - عسکری (مقاله)|مقاله «عباس بن عبدالمطلب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۳۵۹-۳۶۰.</ref>

هنگامی که ازدی‌های [[یمنی]] هیأتی را به [[مدینه]] فرستادند، پیامبر{{صل}} به ایشان نامه‌ای به این مضمون نوشت "از [[محمد]]، [[رسول خدا]]، به کسی که این [[نامه]] مرا بخواند؛ هر کس [[شهادت]] بدهد به {{متن حدیث| لاَ إِلَهَ إِلاَّ اَللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اَللَّهِ }} و [[نماز]] به پا دارد، [[امان]] [[خدا]] و [[رسول خدا]]{{صل}} برای اوست". این نامه را [[عباس بن عبدالمطلب]] نوشت<ref>مکاتیب الرسول، احمدی میانجی، ج۳، ص۲۸۰ - ۲۷۹.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[عباس بن عبدالمطلب - عسکری (مقاله)|مقاله «عباس بن عبدالمطلب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۳۶۰.</ref>

همچنین [[علی بن ابراهیم قمی]] از [[امام باقر]]{{ع}} روایت می‌کند که علی{{ع}} به آنها فرمود: "من از شما برترم، زیرا قبل از شما ایمان آوردم و [[هجرت]] و جهاد کردم". به دنبال [[اختلاف]]، همگی توافق کردند که رسول خدا{{صل}} داور باشد، پس خداوند این آیه را نازل کرد<ref>القمی، علی بن ابراهیم قمی، ج۱، ص۲۸۳-۲۸۴.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[عباس بن عبدالمطلب - عسکری (مقاله)|مقاله «عباس بن عبدالمطلب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۳۶۰-۳۶۱.</ref>

{{عربی|فنحن فی ذلک الضیاء و فی *** النور و سبل الرشاد نخترق}}؛ مناقب آل ابی‌طالب، ابن شهر آشوب، ج۱، ص۲۷.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[عباس بن عبدالمطلب - عسکری (مقاله)|مقاله «عباس بن عبدالمطلب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۳۶۱-۳۶۲.</ref>

[[عبدالمطلب بن ربیعة بن حارث بن عبدالمطلب]] [[روایت]] کرده که روزی [[عباس بن عبدالمطلب]]، به نزد [[رسول خدا]]{{صل}} آمد، و من نیز حضور داشتم. [[پیامبر]]{{صل}} از او پرسید: چه چیزی تو را عصبانی کرده؟ او گفت: "ای رسول خدا، از دست [[قریش]] عصبانی هستم؛ زیرا هنگامی که به یکدیگر می‌رسند چهره‌هایشان خندان است و هنگامی که غیر از خودشان را می‌بینند، چهره در هم می‌کشند". پیامبر{{صل}} غضبناک شد، به گونه‌ای که چهره ایشان قرمز شد و فرمودند: "قسم به کسی که جانم در دست اوست، [[ایمان]] در [[قلب]] مرد وارد نمی‌شود مگر اینکه [[خدا]] و رسولش را [[دوست]] داشته باشد". سپس فرمود: "ای [[مردم]]، هر کس عمویم [[عباس]] را بیازارد، مرا آزرده است؛ زیرا عموی [[انسان]] مثل پدرش می‌باشد"<ref>سنن الترمذی، ترمذی، ج۵، ص۳۱۷-۳۱۸؛ الدرجات الرفیعه، سید علی خان مدنی، ص۸۰.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[عباس بن عبدالمطلب - عسکری (مقاله)|مقاله «عباس بن عبدالمطلب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۳۶۲-۳۶۳.</ref>

[[عبدالله بن عباس]] می‌گوید: در ایام [[بیماری]] [[رسول خدا]]{{صل}} که به [[رحلت]] آن [[حضرت]] انجامید، [[علی بن ابی طالب]]{{ع}}، [[عباس بن عبدالمطلب]] و [[فضل بن عباس]] به نزد آن حضرت رفتند و گفتند: یا [[رسول‌الله]]، مردان و [[زنان]] [[انصار]] در [[مسجد]] گرد آمده و همگی به خاطر شما [[گریه]] می‌کنند. [[پیامبر]]{{صل}} فرمود: "برای چه می‌گریند؟" آنها گفتند: به خاطر [[ترس از مرگ]] شما. پیامبر{{صل}} فرمود: "دست خود را به من دهید". پس حضرت با ملحفه‌ای که به خود پیچیده و دستمالی که به سر خود بسته بود، از [[منزل]] بیرون آمد تا این که به مسجد آمد و بر فراز [[منبر]] رفت و برای [[مردم]] [[خطبه]] خواند<ref>الامالی، شیخ مفید، ص۴۶. جهت مطالعه متن کامل خطبه به همین نشانی رجوع کنید.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[عباس بن عبدالمطلب - عسکری (مقاله)|مقاله «عباس بن عبدالمطلب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص: ۳۶۳-۳۶۵.</ref>

هم‌چنین در این باره [[نقل]] شده است، چون [[علی]]{{ع}} از کار [[غسل]] و [[حنوط]] و [[کفن]] فارغ شد، جلو [[ایستاده]] و بر آن حضرت نماز خواند و هیچ کس را در نماز با خود [[شریک]] نکرد. پس در حالی که [[مسلمانان]] در [[مسجد]] جمع شده بودند و درباره اینکه چه کسی در نماز بر آن حضرت امام می‌باشد و در کجا [[دفن]] شود، [[گفتگو]] می‌کردند که [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} از [[خانه]] [[پیامبر]]{{صل}} بیرون آمده، به آنان فرمود: " همانا رسول خدا{{صل}} در زندگی و پس از [[مرگ]] امام و پیشوای ما است، پس دسته دسته بروید و بدون امام بر ایشان نماز بخوانید و بیرون بیایید و همانا [[خداوند]] [[جان]] هیچ [[پیامبری]] را در جایی نمی‌گیرد جز اینکه همان جا را برای دفن او [[پسندیده]] است و من آن حضرت را در همان حجره‌ای که از [[دنیا]] رفته است، دفن خواهم کرد. " پس مردم [[تسلیم]] این دستور شده و به آن [[خشنود]] شدند. و چون مسلمانان بر آن حضرت نماز خواندند، [[عباس بن عبدالمطلب]] کسی را نزد ابی [[عبیده]] جراح که برای [[اهل مکه]] [[قبر]] می‌کند و قبر را بدون لحد حفر می‌کرد، فرستاد و هم‌چنین کسی را به نزد [[زید بن سهل]] که برای [[اهل]] [[مدینه]] قبر می‌کند و برای قبر لحد قرار می‌داد، فرستاد و هر دوی آنها را خواست که برای کندن قبر آن حضرت نزد او حاضر شوند. پس [[عباس]] گفت: " خدایا! تو هر چه برای پیامبرت [[شایسته]] است برگزین ". در این حال [[ابو طلحه]] [[زید بن سهل]] از [[راه]] رسید، پس به او گفتند: [[قبر]] [[رسول خدا]]{{صل}} را تو حفر کن. پس او قبری با لحد برای آن [[حضرت]] حفر کرد و امیرالمؤمنین{{ع}}، [[عباس]]، [[فضل]] پسر عباس و [[اسامة بن زید]] در قبر آن حضرت وارد شدند تا کار [[دفن]] ایشان را به عهده گیرند"<ref>الارشاد، شیخ مفید، ج۱، ص۱۸۸ - ۱۸۷.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[عباس بن عبدالمطلب - عسکری (مقاله)|مقاله «عباس بن عبدالمطلب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۳۶۶-۳۶۷.</ref>

[[عیاشی]] در این باره می‌نویسد: خبر بردن علی{{ع}} به سوی مسجد به [[عباس بن عبدالمطلب]] رسید، در حال هروله به مسجد آمد و گفت: "با پسر برادرم [[مدارا]] کنید، علی با شما بیعت می‌کند". پس [[عباس]] جلو آمد و دست او را گرفت و دست علی را بر دست ابوبکر کشید. سپس در حالی که آن [[حضرت]] غضبناک بود، دستش را رها کرد. در این حال [[امام علی]]{{ع}} در حالی که سرش را به طرف [[آسمان]] بلند کرده بود، فرمود: "خدایا! تو شاهدی که [[پیامبر]]{{صل}} به من فرمود: " اگر بیست نفر شدند [[جهاد]] کن و این قول توست در [[کتابت]]: {{متن قرآن|إِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ عِشْرُونَ صَابِرُونَ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ}}<ref>« اگر از شما بیست تن شکیبا باشند بر دویست تن پیروز می‌گردند » سوره انفال، آیه ۶۵.</ref>. و سپس سه مرتبه فرمود: "خدایا! اینها بیست نفر نشدند". سپس به خانه‌اش بازگشت<ref>تفسیر العیاشی، عیاشی، ج۲، ص۶۸ - ۶۷. البته مردم این نحو بیعت را بیعت کامل شده و انجام یافته نشمردند و حتی برای بیرون رفتن از مدینه برای رویارویی با مرتدین نافرمانی کردند و هم‌چنان در حالت صبر و انتظار بودند که علی{{ع}} چه خواهد کرد و احیانا شعار می‌دادند که: {{عربی|لا نبایع الا علیا! یا لا نبایع حتی یبایع علی! }}. (یوسفی غروی)</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[عباس بن عبدالمطلب - عسکری (مقاله)|مقاله «عباس بن عبدالمطلب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۳۶۷-۳۶۸.</ref>

من ([[عمار]]) در حضور [[علی]]{{ع}} بودم که ایشان به فرستاده [[عباس بن عبدالمطلب]] فرمود: "سلام مرا به عمویم برسان و به وی بگو، [[لطف]] تو زیاد شود؛ من از [[مشورت]] تو [[آگاه]] شدم و [[رأی]] و نظر تو بسیار [[نیکو]] است. ولی [[فاطمه]] [[دختر پیامبر خدا]]{{صل}} دائما [[مظلوم]]، از [[حق]] خود [[ممنوع]] و از [[میراث]] خویشتن [[محروم]] بوده است. [[مردم]] به وصیتی که [[پیامبر]]{{صل}} درباره‌اش کرد، توجه نکردند و حق آن [[حضرت]] و حق [[خدا]] را رعایت نکردند. کافی است که [[خدا بین]] ما و آنان [[حکم]] کند و از [[ظالمین]] [[انتقام]] بگیرد. ای عمو! من از تو می‌خواهم از این کار صرف نظر کنی، زیرا [[فاطمه اطهر]]{{س}} به من [[وصیت]] کرده که امر [[مرگ]] او را پوشیده بدارم". موقعی که فرستاده [[عباس]] نزد او بازگشت و جواب [[امام علی]]{{ع}} را برای وی شرح داد، عباس گفت: "خدا برادرزاده مرا بیامرزد، زیرا رأی برادرزاده من عیبی ندارد. غیر از [[رسول خدا]]{{صل}} نوزادی برای [[عبدالمطلب]] متولد نشد که از نظر خیر و [[برکت]] از علی{{ع}} بزرگ‌تر باشد. همانا که علی{{ع}} در هر فضیلتی از همه آنان [[سبقت]] گرفت. علی{{ع}} از همه شجاع‌تر بود و علی{{ع}} درباره [[نصرت]] [[دین خدا]] از همه بیشتر با [[دشمنان]] [[جهاد]] کرد. علی اولین کسی است که به خدا و [[رسول]] [[ایمان]] آورد"<ref>الامالی، شیخ طوسی، ص۱۵۵-۱۵۶.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[عباس بن عبدالمطلب - عسکری (مقاله)|مقاله «عباس بن عبدالمطلب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۳۶۹.</ref>

سپس رو به عباس کرد و گفت: "عباس، برخیز و خدا را بخوان". عباس برخاست و پس از [[حمد]] و ثنای [[پروردگار]]، گفت: "خدایا! ابرها در نزد تو و آب در [[اختیار]] توست، پس ابرها را بفرست و آب را بر ما فرود آور. ریشه‌ها را محکم و شاخه‌ها را بلند و پستان‌ها را پرشیر گردان. خداوندا! جز به جهت [[گناه]] [[عذاب]] نمی‌کنی و جز به [[توبه]] [[بلا]] را از آنها برطرف نمی‌گردانی، این [[مردم]] مرا واسطه قرار داده‌اند، بارانت را بر ما ببار. خدایا [[شفاعت]] ما را درباره خود و خاندانمان بپذیر. خدایا! برای چهارپایان و آنهایی که [[زبان]] ندارند، شفاعت می‌کنم تا به ما باران [[بدهی]]؛ پروردگارا! جز به تو [[امیدوار]] نیستیم و جز تو را نمی‌خوانیم و به سوی غیر تو [[تمایل]] نداریم؛ [[شکایت]] گرسنگان را به تو می‌کنیم و درد برهنگان را با تو می‌گوییم..." بدین گونه دعای بسیاری کرد تا اینکه سرانجام باران بارید<ref>{{عربی|"اَللَّهُمَّ إِنَّ عِنْدَكَ سَحَاباً وَ عِنْدَكَ مَاءً فَانْشُرِ اَلسَّحَابَ ثُمَّ أَنْزِلِ اَلْمَاءَ مِنْهُ عَلَيْنَا"}}الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج۲، ص۸۱۴؛ الدرجات الرفیعه، سید علی خان مدنی، ص۹۷ - ۹۶. البته عمر در این کار نیز اخلاص نداشت که علی{{ع}} را نادیده گرفت و عباس را بر علی{{ع}} برتری داد! و عباس نیز چنانچه معرفت بیشتری داشت، علی را مقدم می‌داشت و نمی‌پذیرفت. (یوسفی غروی)</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[عباس بن عبدالمطلب - عسکری (مقاله)|مقاله «عباس بن عبدالمطلب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۳۷۰-۳۷۱.</ref>

[[نقل]] شده، عباس در زمان [[خلافت عثمان]]، دو سال قبل از کشته شدنش، در [[مدینه]] و در [[روز جمعه]] دوازدهم یا چهاردهم [[ماه رجب]] درگذشت و به [[نقلی]] در [[رمضان]] [[سال ۳۲ هجری]] و به نقلی [[سال ۳۳ هجری]] از دنیا رفت. در زمان [[مرگ]]، او ۸۷ ساله بود و امیرالمؤمنین علی{{ع}} و [[عثمان]] بر او [[نماز]] خواندند و در [[بقیع]] به [[خاک]] سپرده شد و پسرش [[عبدالله]] او را در [[قبر]] گذاشت<ref>الدرجات الرفیعه فی طبقات الشیعه، سید علی خان مدنی، ص۹۹.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[عباس بن عبدالمطلب - عسکری (مقاله)|مقاله «عباس بن عبدالمطلب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۳۷۲-۳۷۳.</ref>

[[عایشه]] [[دختر سعد]] [[نقل]] می‌کند: ما در کوشک خود در ده میلی [[مدینه]] بودیم که فرستاده عثمان آمد و گفت که [[عباس]]، درگذشته است. پس پدرم سعد و [[سعید]] بن [[زید بن عمرو بن نفیل]] و [[ابوهریره]] به طرف مدینه حرکت کردند. پدرم [[روز]] بعد برگشت و گفت: "به [[دلیل]] زیاد بودن مردم نتوانستیم به جنازه نزدیک شویم و ما را کنار زدند و حال آنکه [[دوست]] می‌داشتم [[تابوت]] او را بر دوش بکشم". [[ام عماره]] نقل می‌کند: ما [[زنان]] [[انصار]] همگی در [[تشییع جنازه]] عباس حاضر شدیم و از نخستین کسانی بودیم که بر او گریستیم. زنان [[مهاجران]] نخستین که همگی [[مسلمان]] و [[بیعت کننده]] بودند، نیز همراه ما حاضر بودند. [[عیسی]] بن [[طلحه]] نقل می‌کند: عثمان را دیدم که در [[بقیع]] بر جنازه عباس [[تکبیر]] می‌گوید و [[نماز]] می‌گزارد. بقیع گنجایش مردم را نداشت و حضور مردم در منطقه حشان هم دیده می‌شد و هیچ یک از مردان و زنان و [[کودکان]] از شرکت در تشییع جنازه عباس خودداری نکرده بودند<ref>الطبقات الکبری، ابن سعد، ج۴، ص۲۴ - ۲۳.</ref>.<ref>[[عبدالرضا عسکری|عسکری، عبدالرضا]]، [[عباس بن عبدالمطلب - عسکری (مقاله)|مقاله «عباس بن عبدالمطلب»]]، [[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۲، ص:۳۷۳-۳۷۴.</ref>