انسان در معارف دعا و زیارات: تفاوت میان نسخه‌ها

انسان در معارف دعا و زیارات (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۴ نوامبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۳:۰۹

۲۶٬۵۵۵ بایت اضافه‌شده ، ‏۲۴ نوامبر ۲۰۲۰

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

Jaafari

مدیران

۷۳٬۳۶۴

ویرایش

@@ خط ۱۶: / خط ۱۶: @@
 [[امام سجاد]]{{ع}} در این عبارت تمایز [[انسان]] از [[چارپایان]] را “شناخت [[خدا]] و [[سپاس]] و [[شکرگزاری]] [[حق]] تعالی” دانسته است. بنابراین [[هویت]] [[انسانی]] انسان مشروط به [[شناخت خداوند]] و [[حمد]] و [[ستایش الهی]] است<ref>صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، سروش، تهران، ۱۳۷۵، چاپ دوم؛ قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی؛ قاموس قرآن، سیدعلی اکبر قرشی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۷۱، چاپ ششم؛ مفردات الفاظ القرآن، حسین بن محمد راغب اصفهانی، دارالقلم، بیروت، ۱۴۱۲، چاپ اول.</ref>.<ref>[[امیر شیرزاد|شیرزاد، امیر]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «انسان»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۹۶.</ref>
+==مفهوم [[انسان]]==
+لغت‌شناسان کلمه انسان را از ماده اُنس و [[نسیان]]<ref>مفردات الفاظ القرآن؛ لغت‌نامه دهخدا.</ref> دانسته‌اند. در [[آیات]] و [[روایات]] نیز اُنس<ref>{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا يَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَى أَنْ يَكُونُوا خَيْرًا مِنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِنْ نِسَاءٍ عَسَى أَنْ يَكُنَّ خَيْرًا مِنْهُنَّ وَلَا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ بِئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِيمَانِ وَمَنْ لَمْ يَتُبْ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ}} «ای مؤمنان! هیچ گروهی گروه دیگر را به ریشخند نگیرد، بسا آنان از اینان بهتر باشند؛ و نه زنانی زنانی دیگر را، بسا آنان از اینان بهتر باشند و از یکدیگر عیبجویی مکنید و (همدیگر را) با لقب‌های ناپسند مخوانید! پس از ایمان، بزهکاری نامگذاری ناپسندی است و آنان که (از این کارها) بازنگردند ستمکارند» سوره حجرات، آیه ۱۱.</ref> و نسیان<ref>{{متن قرآن|إِلَّا أَنْ يَشَاءَ اللَّهُ وَاذْكُرْ رَبَّكَ إِذَا نَسِيتَ وَقُلْ عَسَى أَنْ يَهْدِيَنِ رَبِّي لِأَقْرَبَ مِنْ هَذَا رَشَدًا}} «مگر اینکه (بگویی اگر) خداوند بخواهد و چون فراموش کردی پروردگارت را یاد کن و بگو: امید است پروردگارم مرا به رهیافتی نزدیک‌تر از این رهنمایی کند» سوره کهف، آیه ۲۴؛ {{متن قرآن|قَالَ لَا تُؤَاخِذْنِي بِمَا نَسِيتُ وَلَا تُرْهِقْنِي مِنْ أَمْرِي عُسْرًا}} «(موسی) گفت: مرا برای آنچه از یاد بردم بازخواست مکن و کار مرا بر من سخت مگیر!» سوره کهف، آیه ۷۳؛ {{متن قرآن|قَالَ كَذَلِكَ أَتَتْكَ آيَاتُنَا فَنَسِيتَهَا وَكَذَلِكَ الْيَوْمَ تُنْسَى}} «فرمود: بدین‌گونه بود که نشانه‌های ما به تو رسید و تو آنها را فراموش کردی و همان‌گونه امروز تو فراموش می‌گردی» سوره طه، آیه ۱۲۶.</ref> به عنوان ویژگی‌های انسان مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین انسان‌شناسی به معنای [[شناخت]] [[جایگاه]] انسان در هندسه [[آفرینش]] است.
+از منظر [[قرآن]]، انسان از [[خاک]]<ref>{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِنَ الْبَعْثِ فَإِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ مِنْ مُضْغَةٍ مُخَلَّقَةٍ وَغَيْرِ مُخَلَّقَةٍ لِنُبَيِّنَ لَكُمْ وَنُقِرُّ فِي الْأَرْحَامِ مَا نَشَاءُ إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى ثُمَّ نُخْرِجُكُمْ طِفْلًا ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّكُمْ وَمِنْكُمْ مَنْ يُتَوَفَّى وَمِنْكُمْ مَنْ يُرَدُّ إِلَى أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِكَيْلَا يَعْلَمَ مِنْ بَعْدِ عِلْمٍ شَيْئًا وَتَرَى الْأَرْضَ هَامِدَةً فَإِذَا أَنْزَلْنَا عَلَيْهَا الْمَاءَ اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ وَأَنْبَتَتْ مِنْ كُلِّ زَوْجٍ بَهِيجٍ}} «ای مردم! اگر در رستخیز تردیدی دارید (بنگرید که) ما شما را از خاکی آفریدیم آنگاه از نطفه‌ای سپس از دلمه خونی سرانجام از گوشتپاره‌ای به اندام یا بی‌اندام تا (حق را) برایتان روشن داریم و در زهدان‌ها آنچه را بخواهیم تا زمانی معیّن استوار می‌داریم سپس شما را که کودکی شده‌اید بیرون می‌آوریم سپس تا به برنایی برسید؛ و جان برخی از شما را می‌گیرند و برخی دیگر را به فرودین‌ترین سال‌های زندگانی باز می‌گردانند تا آنجا که پس از دانستن، چیزی نداند و زمین را سترون می‌بینی و چون بدان آب فرو فرستیم فرا می‌جنبد و برمی‌آید و هر گونه گیاه شادابی می‌رویاند» سوره حج، آیه ۵.</ref> به [[گِل]]<ref>{{متن قرآن|هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ طِينٍ ثُمَّ قَضَى أَجَلًا وَأَجَلٌ مُسَمًّى عِنْدَهُ ثُمَّ أَنْتُمْ تَمْتَرُونَ}} «اوست که شما را از گل آفرید سپس اجلی مقرر داشت و اجل معیّن نزد اوست آنگاه شما تردید می‌کنید» سوره انعام، آیه ۲.</ref> گِل بدبو<ref>{{متن قرآن|وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي خَالِقٌ بَشَرًا مِنْ صَلْصَالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ}} «و (یاد کن) آنگاه را که پروردگارت به فرشتگان فرمود: من بر آنم بشری از گلی خشک برآمده از لایی بویناک، بیافرینم؛» سوره حجر، آیه ۲۸.</ref> حالت چسبندگی<ref>{{متن قرآن|فَاسْتَفْتِهِمْ أَهُمْ أَشَدُّ خَلْقًا أَمْ مَنْ خَلَقْنَا إِنَّا خَلَقْنَاهُمْ مِنْ طِينٍ لَازِبٍ}} «اینک از ایشان بپرس آیا آنها در آفرینش سخت‌ترند یا آنان که ما آفریده‌ایم؟ ما آنها را از گلی چسبناک آفریده‌ایم» سوره صافات، آیه ۱۱.</ref> و گل خشکیده<ref>{{متن قرآن|خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ صَلْصَالٍ كَالْفَخَّارِ}} «آدمی را از گلی خشک چون سفال آفرید» سوره الرحمن، آیه ۱۴.</ref> گذر کرده و در نهایت [[روح الهی]] در او دمیده و [[انسان]] شده است<ref>{{متن قرآن|فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِينَ}} «پس هنگامی که او را باندام برآوردم و در او از روان خویش دمیدم، برای او به فروتنی در افتید!» سوره حجر، آیه ۲۹؛ {{متن قرآن|فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِينَ}} «پس هنگامی که او را باندام برآوردم و در او از روان خویش دمیدم، برای او به فروتنی در افتید!» سوره حجر، آیه ۲۹.</ref>.
+[[آیات قرآن کریم]] بر [[جایگاه]] [[عقل]] در تعالی [[انسان]] تأکید دارد<ref>{{متن قرآن|إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَالْفُلْكِ الَّتِي تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِمَا يَنْفَعُ النَّاسَ وَمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ مَاءٍ فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَبَثَّ فِيهَا مِنْ كُلِّ دَابَّةٍ وَتَصْرِيفِ الرِّيَاحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ}} «بی‌گمان در آفرینش آسمان‌ها و زمین و در پیاپی آمدن شب و روز و در آن کشتی که برای سود رساندن به مردم در دریا روان است و در آبی که خداوند از آسمان فرو می‌بارد و زمین را پس از مردن، بدان زنده می‌دارد و بر آن هرگونه جنبنده‌ای را می‌پراکند و در گرداندن بادها و ابر فرمانبردار میان آسمان و زمین، برای گروهی که خرد می‌ورزند نشانه‌هاست» سوره بقره، آیه ۱۶۴؛ {{متن قرآن|وَسَخَّرَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومُ مُسَخَّرَاتٌ بِأَمْرِهِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ}} «و شب و روز و خورشید و ماه را رام شما گردانید و ستارگان رام‌شدگانی به فرمان اویند، به راستی در آن برای گروهی که خرد می‌ورزند نشانه‌هایی است» سوره نحل، آیه ۱۲؛ {{متن قرآن|وَفِي الْأَرْضِ قِطَعٌ مُتَجَاوِرَاتٌ وَجَنَّاتٌ مِنْ أَعْنَابٍ وَزَرْعٌ وَنَخِيلٌ صِنْوَانٌ وَغَيْرُ صِنْوَانٍ يُسْقَى بِمَاءٍ وَاحِدٍ وَنُفَضِّلُ بَعْضَهَا عَلَى بَعْضٍ فِي الْأُكُلِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ}} «و در زمین پاره‌هایی کنار هم و باغسارهایی از انگور است و (نیز) کشت (هایی گوناگون) و خرما بنان هم‌ریشه و ناهم‌ریشه که (همه) از یک آب آبیاری می‌شوند و برخی را بر برخی دیگر در بر و بار برتری می‌دهیم؛ بی‌گمان در آن (ها) برای گروهی که خرد می‌ورزند نشانه‌هایی است» سوره رعد، آیه ۴؛ {{متن قرآن|وَمِنْ آيَاتِهِ يُرِيكُمُ الْبَرْقَ خَوْفًا وَطَمَعًا وَيُنَزِّلُ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَيُحْيِي بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ}} «و از نشانه‌های او این است که برق را برای بیم و امید نشانتان می‌دهد و از آسمان، آبی فرو می‌فرستد آنگاه با آن، زمین را پس از مردن آن زنده می‌گرداند؛ بی‌گمان در این، نشانه‌هایی است برای گروهی که خرد می‌ورزند» سوره روم، آیه ۲۴.</ref>. علاوه بر این تقلیدِ جاهلانه<ref>{{متن قرآن|وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا}} «و آنچه تو را بدان دانشی نیست، پی مگیر که از گوش و چشم و دل، هر یک، خواهند پرسید» سوره اسراء، آیه ۳۶.</ref> را [[نکوهش]] کرده و [[ارزشمندی]] [[انسان]] را به [[میزان]] تقوای او خوانده است: {{متن قرآن|إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ}}<ref>«بی‌گمان گرامی‌ترین شما نزد خداوند پرهیزگارترین شماست» سوره حجرات، آیه ۱۳.</ref>
+بر اساس [[روایات]]، [[تمایلات نفسانی]] در کارآیی [[عقل]] خلل ایجاد می‌کند و انسان تنها با [[تمسک]] به آموزه‌های [[وحی]] می‌تواند این خلل را جبران کند و مراتب کمال والای [[انسانی]] را دریابد<ref>بحارالانوار، ۱۴۰۴.</ref>. انسان [[عاقل]] [[دل]] به [[دنیا]] نمی‌بازد و [[بی‌نیازی]] را در [[بندگی خدا]] می‌بیند.
+[[عالمان]] [[اخلاق]]، کمال انسان را در [[حاکمیت]] [[خرد]] بر سایر قوا خوانده‌اند<ref>معراج السعاده، ص۲۱.</ref>. و اما در [[صحیفه سجادیه]] انسان‌شناسی بر تصویر [[امام سجاد]]{{ع}} از انسان مبتنی است. آن بزرگوار با روش ابتکاری و [[بدیع]] خود و با استفاده از [[دعا]] ابعاد وجودی انسان و [[فضائل]] و [[رذائل اخلاقی]] و... او را [[تبیین]] کرده است. به طور کلی رویکرد به [[نیایش]] یکی از نشانه‌های مهم پیوند انسان با [[خالق]] هستی و [[برترین]] عامل [[تقرب]] اوست<ref>{{متن قرآن|قُلْ مَا يَعْبَأُ بِكُمْ رَبِّي لَوْلَا دُعَاؤُكُمْ فَقَدْ كَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ يَكُونُ لِزَامًا}} «بگو: اگر دعای شما نباشد پروردگارم به شما بهایی نمی‌دهد که (حقّ را) دروغ شمردید پس به زودی (عذاب) گریبانگیر (شما) خواهد شد» سوره فرقان، آیه ۷۷.</ref>.<ref>[[علی اکبر شایسته‌نژاد|شایسته‌نژاد، علی اکبر]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «انسان‌شناسی»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۹۷.</ref>
+==برخی از آموزه‌های انسان‌شناختی در [[صحیفه سجادیه]] عبارت است==
+# [[خلقت انسان]]؛ [[امام سجاد]]{{ع}}، ساختار بدنی و جسمانی [[انسان]] را بسیار [[ضعیف]] و همه حرکات و سکنات او را منوط به [[عنایت خاص]] [[خداوند]] می‌داند: «بارخدایا! ما را از [[ناتوانی]] آفریده‌ای و بنیان ما بر [[سستی]] نهاده‌ای و از آبی [[پست]] و بی‌ارج صورت بسته‌ای. ما را هیچ جنبشی نیست مگر به توانی که تو ارزانی داری، و نیرویی نیست مگر به مددی که تو رسانی»<ref>نیایش نهم.</ref>. «ای خداوند! [[شب]] را به [[روز]] و روز را به شب می‌آورم، در حالی که [[بنده]] [[ذلیل]] تو هستم. مالک سود و زیان خود نیستم مگر به نیروی تو. بر این [[گواهی]] می‌دهم و به ناتوانی و [[بیچارگی]] خود معترفم»<ref>نیایش بیست‌و‌یکم.</ref>. «بارخدایا! مرا [[طاقت]] [[رنج]]، یارای [[شکیبایی]] در [[بلا]] و توان درویشی نیست؛ پس روزی‌ام را از من دریغ مدار و مرا به دیگر آفریدگانت وامگذار و تو خود نیاز من برآر و [[کفاف]] من بر عهده دار»<ref>نیایش بیست‌و‌دوم.</ref>.
+# [[حقیقت انسان]]؛ برخی از عوامل [[تجلی]] حقیقت انسان از منظر امام سجاد{{ع}}، عبارت است از:
+## [[بندگی]] خداوند؛ از نظر [[امام]] حقیقت انسان در صورت بندگی خداوند و اعتراف به [[عظمت]] او و ترجیح دادن [[رضایت]] [[خالق]] بر خواسته خویش تجلی می‌یابد: «ای خداوند!... بنده ذلیل تو هستم. مالک سود و زیان خود نیستم مگر به نیروی تو. بر این گواهی می‌دهم و به ناتوانی و بیچارگی خود معترفم»<ref>نیایش بیست‌و‌یکم.</ref>. «[[معبود]] من! اگر تو مرا بلند مرتبه گردانی، چه کسی [[خوار]] و ذلیلم تواند کرد؟ اگر تو مرا حقیر سازی، کیست که سربلندم نماید؟ اگر تو مرا گرامی بداری، چه کسی حقیر و ناچیزم تواند شمرد؟ اگر تو مرا به [[حقارت]] در افکنی، دیگر چه کسی گرامی‌ام تواند داشت»<ref>نیایش چهل‌و‌هشتم.</ref>؟
+## [[قدردانی]] از خداوند؛ حقیقت انسان در قدردانی او از [[نعمت‌های خداوند]] تبلور می‌یابد و عدم توجه به آن، او را به وادی بهیمیّت می‌کشاند: «[[حمد]] و [[سپاس]] خداوندی را که اگر [[معرفت]] [[حمد]] خویش را از [[بندگان]] خود دریغ می‌داشت، در برابر آن همه [[نعمت‌ها]]... لب به سپاسش نمی‌گشادند... و اگر چنین می‌بودند، از دایره [[انسانیت]] برون می‌افتادند»<ref>نیایش یکم.</ref>.
+## [[آرامش]] [[قلب]]؛ قلب [[انسان]] با ذکر [[خداوند]] و [[تقرب]] به او آرامش می‌یابد: «بارخدایا! دلم را به آنچه در نزد توست آرام و مطمئن نمای... و به [[طاعت]] خویش [[سیراب]] فرمای و [[توانگری]]، [[عفت]]، تندرستی، فراخی روزی، آرامش و [[عافیت]]، همه را یکجا نصیب من گردان»<ref>نیایش چهل‌و‌هفتم.</ref>.
+##بهره‌گیری از [[قرآن]]؛ قرآن کتابی است که نسخه کامل [[هدایت]] انسان را دربردارد و عمل به [[فرامین]] آن [[آدمی]] را با [[حقیقت]] خویش آشنا می‌سازد: «بر [[محمد]] و [[خاندان]] او [[درود]] بفرست و قرآن را برای ما وسیله‌ای ساز که بدان بر شریف‌ترین منازل [[کرامت]] قرار گیریم، نردبانی که بدان [[جایگاه]] [[امن]] و [[سلامت]] [[عروج]] کنیم»<ref>نیایش چهل‌و‌دوم.</ref>.
+# [[منزلت]] انسان؛ در منظر [[امام سجاد]]{{ع}}، انسان به [[دلیل]] برخورداری از [[کرامت الهی]]، از دیگر آفریده‌های خداوند [[برتر]] است و بر همه آنها [[سلطه]] دارد: «حمد خداوندی را که سیرت‌ها و صورت‌های [[پسندیده]] را برای ما برگزید و روزی‌های خوش و [[نیکو]] به ما ارزانی داشت؛ خداوندی که ما را بر همه آفریدگانش [[برتری]] داد، چندان که به [[قدرت]] و [[عزت]] او، هر آفریده‌ای [[فرمانبردار]] و تحت [[فرمان]] ماست»<ref>نیایش یکم.</ref>.
+#عوامل [[صعود]] و [[سقوط]] انسان؛ نیایش‌های امام سجاد{{ع}}، سرشار از بیان عوامل صعود و سقوط انسان است.<ref>[[علی اکبر شایسته‌نژاد|شایسته‌نژاد، علی اکبر]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «انسان‌شناسی»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۹۷-۱۰۰.</ref>
+==عوامل [[صعود]] [[انسان]]==
+#'''[[خشنودی]] [[خداوند]]''' «خداوندا! چون میان دو نقصان، یکی در [[دین]] و یکی در [[دنیا]]، قرار گرفتیم نقصان را در آن قرار ده که زودگذر است و [[توبه]] را در آن قرار ده که بقایش بیشتر است. و چون آهنگ دو کار کردیم که یکی تو را [[خشنود]] می‌سازد و دیگری تو را به [[خشم]] می‌آورد، ما را بدان سوی که سبب خشنودی توست روانه دار و [[عزم]] ما را در آنچه سبب خشم توست [[سست]] نمای»<ref>نیایش نهم.</ref>.
+#'''[[صله رحم]] و [[حُسن]] [[همسایگی]]''': «خدایا، در این ماه ما را موفق دار که به خویشاوندانمان [[نیکی]] کنیم و به دیدارشان بشتابیم و همسایگانمان را به [[بخشش]] و عطای خویش بنوازیم»<ref>نیایش چهل‌و‌چهارم.</ref>.
+#'''توبه''': «ای خداوند! ما را در شمار توبه کنندگانی درآور که [[محبت]] خود را به آنان ارزانی داشته‌ای و پذیرفته‌ای که به [[طاعت]] تو بازگردند، ای [[دادگرترین]] دادگران»<ref>نیایش چهل‌و‌پنجم.</ref>.
+#'''[[فرزندان]] [[صالح]]''': «ای خداوند، فرزندان مرا... چنان کن که فرمان‌های تو را بنیوشند و [[اطاعت]] کنند، [[یاران]] تو را [[محبّان]] و نیک‌خواهان، و با [[دشمنان]] تو دشمنان و [[کینه‌توزان]] باشند»<ref>نیایش بیست‌و‌پنجم.</ref>.
+#'''[[نفرت]] از [[بدی]]''': «بارخدایا، [[انزجار]] از زشتی‌های [[گناهان]] و رسوایی‌های [[معاصی]] را [[شعار]] [[قلب]] من ساز»<ref>نیایش چهل‌وهفتم.</ref>.
+#'''[[سلامت]] قلب''': «بارالها! و سلامت دل‌های ما را در یاد کرد عظمتت، [[آسایش]] ابدان ما را در [[شکر]] و نعمتت و گشادگی [[زبان]] ما را در [[وصف]] احسانت قرار ده»<ref>نیایش پنجم.</ref>.
+#'''[[آمادگی]] برای ورود به [[عالم آخرت]]''': «و در آن [[روز]] که [[اسرار]] آشکار می‌شود هلاکم مکن»<ref>نیایش چهل‌وهفتم.</ref>.
+برخی عوامل [[سقوط]] انسان عبارت است از:
+#'''[[چشم‌داشت]] به دیگران''': «بارخدایا! [[درود]] بفرست بر [[محمد]] و [[خاندان]] او، و مرا به آنچه [[توانگران]] را [[عطا]] کرده‌ای مفتون منمای و آنان را به آنچه مرا نداده‌ای به [[عُجب]] میفکن... [[سپاس]] مرا به درگاهت، بر آنچه مرا نداده‌ای، افزون‌تر نمای از سپاس من به درگاهت بر آنچه مرا عطا کرده‌ای»<ref>نیایش سی‌و‌پنجم.</ref>.
+#'''[[خودبرتربینی]]''': یکی از عوامل سقوط انسان خودبرتربینی است؛ به همین [[دلیل]] [[امام]]{{ع}} از [[خدا]] می‌خواهد که همواره [[فقر]] و [[ذلّت]] درونی [[انسان]] را به خودش بنمایاند: «بارخدایا!... و هرگاه مرا در نظر [[مردم]] به درجتی فرا می‌بری به همان [[قدر]] در نفس خود خوارم گردان، و هرگاه مرا به عزتی آشکار می‌نوازی به همان قدر در نفس خود [[ذلیل]] گردان»<ref>نیایش بیستم.</ref>.
+#'''دنیازدگی''': منظور از دنیازدگی [[دل بستن]] [[فرد]] به [[دنیا]] به قیمت [[تباهی]] [[شخصیت]] و [[معنویت]] خودش است: «خداوندا...، از [[دل]] من [[محبت]] این [[جهان]] سفله را برکن؛ که [[راه]] مرا از دست یافتن به خیراتی که در نزد توست می‌بندد و چون خواهم به سوی تو آیم سد راه من می‌شود و مرا از [[تقرب]] به درگاه تو [[غافل]] می‌گرداند»<ref>نیایش چهل‌وهفتم.</ref>.
+#'''دل بستن به غیر [[خدا]]''': «خدایا! بر [[محمد]] و خاندانش [[درود]] فرست و [[عزّت]] و آبرویم را با [[توانگری]] [[حفظ]] فرما و منزلتم را با [[تنگدستی]] به [[خواری]] میفکن تا مجبور شوم از روزی خواهانت روزی بخواهم و دست نیاز به سوی [[مردمان]] [[فرومایه]] پیش آورم»<ref>نیایش بیستم.</ref>.
+#'''سایر عوامل''': در [[دعاهای امام سجاد]]{{ع}} عوامل [[سقوط]] انسان بسیار است و ما فقط به برخی دیگر از این عوامل اشاره می‌کنیم که عبارت است از: [[کینه‌توزی]]<ref>دعای بیستم.</ref>؛ [[حرص]]، [[غضب]]، [[حسد]]، کم صبری، [[اسراف]]، [[بدخلقی]]، [[هواپرستی]]، [[غفلت]] و... <ref>دعای هشتم.</ref>؛ آرزوهای طولانی، [[تن‌پروری]]، اشتغال به [[لهو و لعب]] و... <ref>دعای پنجاه‌و‌دوم.</ref>.<ref>بحارالانوار، محمدباقر مجلسی، بیروت، ۱۴۰۲، مؤسسه الوفاء؛ صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، ۱۳۷۵، انتشارات سروش، قرآن حکیم. ترجمه ناصر مکارم شیرازی، قم، ۱۳۷۳، دارالقرآن الکریم، لغت‌نامه، علی‌اکبر دهخدا، تهران، ۱۳۶۷، انتشارات دانشگاه تهران، معراج السعادة، ملا احمد نراقی، قم، ۱۳۷۱، نشر هجرت، مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهانی، تهران، ۱۳۸۶، مرتضوی.</ref>.<ref>[[علی اکبر شایسته‌نژاد|شایسته‌نژاد، علی اکبر]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «انسان‌شناسی»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۹۷-۱۰۰.</ref>
 == جستارهای وابسته ==
 ==منابع==
 # [[پرونده:1100609.jpg|22px]] [[امیر شیرزاد|شیرزاد، امیر]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|'''مقاله «انسان»، دانشنامه صحیفه سجادیه''']]
+# [[پرونده:1100609.jpg|22px]] [[علی اکبر شایسته‌نژاد|شایسته‌نژاد، علی اکبر]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|'''مقاله «انسان‌شناسی»، دانشنامه صحیفه سجادیه''']]
 ==پانویس==