ستاره در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط

| موضوع مرتبط = ستاره

| عنوان مدخل  = [[ستاره]]

| مداخل مرتبط = [[ستاره در قرآن]] - [[ستاره در حدیث]] - [[ستاره در نهج البلاغه]]  

| پرسش مرتبط  = ستاره (پرسش)

== مقدمه ==

[[ستاره]] واژه‌ای است [[فارسی]] که به اجرام و کرات آسمانی‌ گفته می‌شود که به حالت گازی بوده و با [[نور]] خود می‌درخشند.<ref>فرهنگ گیتاشناسی، ص۷۶؛ فرهنگ فارسی، ج۲، ص۱۸۳۰، "ستاره".</ref> معادل ستاره در [[زبان عربی]] دو لفظ "[[نجم]]" و "کوکب" است. نجم در لغت به معنای [[ظهور]] و طلوع است <ref>الصحاح، ج۵، ص۲۰۳۹؛ لسان العرب، ج۱۲، ص۵۶۸، "نجم".</ref> و ستاره را از آن‌رو که طلوع می‌کند نجم گفته‌اند.<ref>مفردات، ص۷۹۱، "نجم".</ref> کوکب که در لغت [[عبری]]، [[سریانی]] و آرامی ریشه دارد،<ref>التحقیق، ج۱۰، ص۱۳۵، "کوکب".</ref> در اصل به مجموعه چیزهایی گفته می‌شود که از لحاظ نور، بزرگی یا [[زیبایی]] ظهور دارند <ref>التحقیق، ج۱۰، ص۱۳۵-۱۳۶.</ref> و به ستاره [[هنگام ظهور]]، کوکب گفته می‌شود.<ref>مفردات، ص۶۹۵، "کب".</ref> در تفاوت کوکب و نجم گفته شده: کوکب به ستاره‌های بزرگ و ثابت و نجم به ستاره‌هایی که از خود نور داشته و دارای طلوع و غروب هستند، اعم از بزرگ و کوچک، گفته می‌شود.<ref> معجم الفروق اللغویه، ص۴۵۹.</ref> فرق ستاره با سیاره نیز در این است که سیاره بر خلاف ستاره از خود نور ندارد و نور خود را از ستاره می‌گیرد و به دور ستاره و [[خورشید]] می‌گردد و دارای دو حرکت وضعی و انتقالی است،<ref>فرهنگ گیتاشناسی، ص۲۲۰؛ فرهنگ سخن، ج۵، ص۴۳۴۳، "سیاره".</ref> از همین رو به ستاره‌ها "ثوابت" هم گفته می‌شود.<ref>فرهنگ گیتاشناسی، ص۷۶.</ref><ref>[[سید سعید حسینی|حسینی]] و [[حسن صادقی|صادقی]]، [[ستاره (مقاله)|مقاله «ستاره»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۵.</ref>

== ستاره در قرآن ==

در [[قرآن]] واژه نجم و مشتقات آن ۱۳ بار و کوکب ۵ بار به صورت مفرد و جمع، اغلب به معنای ستاره به کار رفته‌اند و در آیاتی چند نیز با عناوینِ {{متن قرآن|مَصَابِيحَ}}؛ {{متن قرآن|فَقَضَاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ فِي يَوْمَيْنِ وَأَوْحَى فِي كُلِّ سَمَاءٍ أَمْرَهَا وَزَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَحِفْظًا ذَلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ}}<ref>«آنگاه آنها را در دو روز (به گونه) هفت آسمان برنهاد و در هر آسمانی کار آن را وحی کرد و آسمان نزدیک‌تر را به چراغ‌هایی (از ستارگان) آراستیم و نیک آن را نگاه داشتیم؛ این سنجش (خداوند) پیروز داناست» سوره فصلت، آیه ۱۲.</ref>؛ {{متن قرآن|وَلَقَدْ زَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَجَعَلْنَاهَا رُجُومًا لِلشَّيَاطِينِ وَأَعْتَدْنَا لَهُمْ عَذَابَ السَّعِيرِ}}<ref>«آسمان نزدیک‌تر را به چراغ‌هایی آراستیم و آنها را ابزار رماندن شیطان‌ها کردیم و عذاب آتش سوزان را برای آنان آماده ساختیم» سوره ملک، آیه ۵.</ref> و... ، {{متن قرآن|بُرُوجً}} {{متن قرآن|وَلَقَدْ جَعَلْنَا فِي السَّمَاءِ بُرُوجًا وَزَيَّنَّاهَا لِلنَّاظِرِينَ}}<ref>«و بی‌گمان در آسمان کوشک هایی آفریده‌ایم و آن را برای بینندگان آراسته‌ایم» سوره حجر، آیه ۱۶.</ref>؛ {{متن قرآن|تَبَارَكَ الَّذِي جَعَلَ فِي السَّمَاءِ بُرُوجًا وَجَعَلَ فِيهَا سِرَاجًا وَقَمَرًا مُنِيرًا}}<ref>«بزرگوار است آنکه در آسمان برج‌هایی پدید آورد و در آن چراغی و ماهی درخشان نهاد» سوره فرقان، آیه ۶۱.</ref>، {{متن قرآن|فَلا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ الْجَوَارِ الْكُنَّسِ}}<ref>«نه، سوگند به اختران فراگرد، و به سیّارگان پنهان‌نورد» سوره تکویر، آیه ۱۵-۱۶.</ref>، همچنین ذیل برخی [[آیات]] مربوط به [[آسمان]] <ref>تفسیر قمی، ج۲، ص۲۹۳.</ref> از [[ستارگان]] یاد شده است. افزون بر این، آیات پرشماری نیز درباره خورشیدند، که از ستارگان است.<ref> العلوم الفلکیه، ص۸۷-۹۳.</ref> ستارگان در [[نظام خلقت]] [[الهی]] از لحاظ فراوانی و به لحاظ [[نظم]] و [[پیوستگی]]، شگفت‌آور و حاکی از [[تدبیر]] متقن عالم‌اند. [[قرآن]] از جهات گوناگون به نقش [[ستارگان]] در [[نظام آفرینش]] و تأثیر آنها در [[زندگی]] [[بشر]] توجه کرده است<ref>[[سید سعید حسینی|حسینی]] و [[حسن صادقی|صادقی]]، [[ستاره (مقاله)|مقاله «ستاره»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۵.</ref>:

== [[آفرینش]] [[ستاره]] ==

برپایه محاسبات [[دانشمندان]] فلکی، [[خداوند متعال]] میلیون‌ها کهکشان [[آفریده]] و هر کهکشانی دارای میلیاردها ستاره و سیاره و [[قمر]] و غیره است.<ref> قرآن و علوم طبیعی، ص۳۰۳.</ref> تنها در کهکشان ما بالغ ۱۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰ ستاره وجود دارد که [[خورشید]] با همه عظمتش یکی از ستاره‌های متوسط آن به شمار می‌آید.<ref>قرآن و علوم طبیعی، ص۳۷۳؛ نمونه، ج۲۴، ص۳۲۴.</ref>

[[آیه]] {{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ النُّجُومَ لِتَهْتَدُوا بِهَا فِي ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ قَدْ فَصَّلْنَا الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ}}<ref>«و او همان است که ستارگان را برای شما آفرید تا در تاریکی‌های خشکی و دریا بدان‌ها راه جویید؛ به راستی این آیات را برای گروهی که دانشورند روشن (بیان) داشته‌ایم» سوره انعام، آیه ۹۷.</ref> [[هدف آفرینش]] ستارگان را راهیابی به وسیله آنها در تاریکی‌های خشکی و دریا بیان کرده <ref>التبیان، ج۴، ص۲۱۲؛ روض الجنان، ج۷، ص۳۸۸-۳۸۹؛ مجمع البیان، ج۴، ص۵۲۵.</ref> و در آیه {{متن قرآن|وَسَخَّرَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومُ مُسَخَّرَاتٌ بِأَمْرِهِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ}}<ref>«و شب و روز و خورشید و ماه را رام شما گردانید و ستارگان رام‌شدگانی به فرمان اویند، به راستی در آن برای گروهی که خرد می‌ورزند نشانه‌هایی است» سوره نحل، آیه ۱۲.</ref> و {{متن قرآن|إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهَارَ يَطْلُبُهُ حَثِيثًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ أَلَا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ تَبَارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ}}<ref>«به راستی پروردگارتان همان خداوند است که آسمان‌ها و زمین را در شش روز آفرید سپس بر اورنگ (فرمانفرمایی جهان) استیلا یافت، شب را بر روز می‌پوشاند- که آن را شتابان می‌جوید- و خورشید و ماه و ستارگان را رام فرمان خویش آفرید؛ آگاه باشید که آفرینش و فرمان او راست؛ بزرگوار است خداوند پروردگار جهانیان» سوره اعراف، آیه ۵۴.</ref> از مسخّر بودن ستارگان به [[امر الهی]]، [[سخن]] به میان آمده است.<ref>تفسیر لاهیجی، ج۲، ص۴۴؛ زبدة التفاسیر، ج۲، ص۵۳۱؛ تفسیر بیضاوی، ج۳، ص۱۶.</ref> غرض از بیان مسخر و رام بودن ستارگان در برابر [[قدرت الهی]]، [[یادآوری]] [[منافع]] آنها برای [[مخلوقات]] است؛<ref>تفسیر بیضاوی، ج۳، ص۲۲۱؛ منهج الصادقین، ج۵، ص۱۷۹؛ روح البیان، ج۵، ص۱۷.</ref> بدین معنا که همه به [[فرمان]] [[پروردگار]] در مدار مخصوص در راستای منافع [[بندگان]] در جریان هستند.<ref> مجمع البیان، ج۴، ص۶۶۰.</ref> برخی، [[سجده]] ستارگان در [[آیات]] را نیز به معنای مسخّر بودن آنها در برابر [[قدرت]] بی‌پایان [[خدا]] دانسته‌اند.<ref> زبدة التفاسیر، ج۴، ص۳۷۸.</ref>.<ref>[[سید سعید حسینی|حسینی]] و [[حسن صادقی|صادقی]]، [[ستاره (مقاله)|مقاله «ستاره»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۵.</ref>

== نقش ستارگان در نظام آفرینش ==

=== جهت یابی ===

گفتنی است در روایات [[شیعی]]، نجم در معنایی تأویلی بر [[پیامبر]] {{صل}} و [[اهل‌بیت]] {{ع}} [[تطبیق]] شده، چنان‌که در [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|وَعَلَامَاتٍ وَبِالنَّجْمِ هُمْ يَهْتَدُونَ}}<ref>«و نشانه‌هایی را (برای مردم نهاد) و آنان با ستاره راهیابی می‌کنند» سوره نحل، آیه ۱۶.</ref> "علامات" را بر [[ائمه]] {{ع}} و "نجم" را بر [[رسول اکرم]] {{صل}}<ref>الکافی، ج۱، ص۲۰۶-۲۰۷؛ تفسیر عیاشی، ج۲، ص۲۵۵-۲۵۶.</ref> و در تفسیر آیه {{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ النُّجُومَ لِتَهْتَدُوا بِهَا فِي ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ قَدْ فَصَّلْنَا الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ}}<ref>«و او همان است که ستارگان را برای شما آفرید تا در تاریکی‌های خشکی و دریا بدان‌ها راه جویید؛ به راستی این آیات را برای گروهی که دانشورند روشن (بیان) داشته‌ایم» سوره انعام، آیه ۹۷.</ref> "[[نجوم]]" را بر [[اهل بیت]] {{ع}}<ref>تفسیر قمی، ج۱، ص۲۱۱.</ref> و در [[تفسیر آیات]] {{متن قرآن|وَالسَّمَاء وَالطَّارِقِ وَمَا أَدْرَاكَ مَا الطَّارِقُ النَّجْمُ الثَّاقِبُ}}<ref>«سوگند به آسمان و به ستاره صبح (شب‌شکن)، و چه دانی که ستاره صبح (شب‌شکن) چیست؟ ستاره درخشان است» سوره طارق، آیه ۱-۳.</ref> {{متن قرآن|النَّجْمُ الثَّاقِبُ}} را بر [[رسول خدا]] {{صل}} و در [[آیه]] {{متن قرآن|وَالنَّجْمِ إِذَا هَوَى}}<ref>«سوگند به ستاره چون فرو افتد؛» سوره نجم، آیه ۱.</ref> را بر آن [[حضرت]] هنگام بازگشت از [[معراج]] <ref>تفسیر قمی، ج۲، ص۳۳۳؛ روض‌الجنان، ج۱۸، ص۱۵۵.</ref> [[تطبیق]] داده‌اند. این [[تأویل]] بدان جهت است که [[زندگی معنوی]] [[انسان]] مانند [[زندگی مادی]] نیاز به نشانه‌هایی دارد تا [[راه]] [[هدف]] را گم نکند.<ref>نک: نمونه، ج۵، ص۳۶۴.</ref>.<ref>[[سید سعید حسینی|حسینی]] و [[حسن صادقی|صادقی]]، [[ستاره (مقاله)|مقاله «ستاره»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۵.</ref>

=== [[زینت]] [[آسمان]] ===

در آیه {{متن قرآن|وَلَقَدْ جَعَلْنَا فِي السَّمَاءِ بُرُوجًا وَزَيَّنَّاهَا لِلنَّاظِرِينَ}}<ref>«و بی‌گمان در آسمان کوشک هایی آفریده‌ایم و آن را برای بینندگان آراسته‌ایم» سوره حجر، آیه ۱۶.</ref> نیز از برج‌های آسمان و آراستن آسمان با آنها سخن به میان آمده است. [[مفسران]]، ضمیر {{متن قرآن|زَيَّنَّاهَا}} را به آسمان بازگردانده <ref> تفسیر سمرقندی، ج۲، ص۲۵۲؛ جامع البیان، ج۱۴، ص۱۰؛ المیزان، ج۱۲، ص۱۳۸.</ref> و "[[برج]]" را به ستارگان <ref>تفسیر بغوی، ج۳، ص۵۲؛ زاد المسیر، ج۲، ص۵۲۶.</ref> و منازل [[سیر]] ستارگان <ref>کشف الاسرار، ج۵، ص۲۹۵؛ روض الجنان، ج۱۱، ص۳۱۳؛ روح البیان، ج۴، ص۴۴۷.</ref> [[تفسیر]] کرده‌اند. در آیه {{متن قرآن|أَفَلَمْ يَنْظُرُوا إِلَى السَّمَاءِ فَوْقَهُمْ كَيْفَ بَنَيْنَاهَا وَزَيَّنَّاهَا وَمَا لَهَا مِنْ فُرُوجٍ}}<ref>«آیا در آسمان بر فراز سرشان ننگریسته‌اند که چگونه آن را ساختیم و آراستیم و هیچ رخنه‌ای ندارد؟» سوره ق، آیه ۶.</ref> نیز از زینت [[آسمان‌ها]] یاد شده که مراد، زینت‌بخشی آسمان با ستارگان است.<ref>مجمع البیان، ج۹، ص۲۱۳؛ تفسیر مراغی، ج۲۶، ص۱۵۴؛ روح‌البیان، ج۹، ص۱۰۶.</ref> مفسران در اینکه آیا ستارگان تنها در نزدیک‌ترین آسمان هستند یا در همه آسمان‌ها پراکنده‌اند و [[نور]] آنها بر [[آسمان]] اول می‌تابد، [[اختلاف]] نظر دارند.<ref>[[سید سعید حسینی|حسینی]] و [[حسن صادقی|صادقی]]، [[ستاره (مقاله)|مقاله «ستاره»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۵.</ref>

=== [[حفظ]] آسمان از حضور [[شیاطین]] ===

[[قرآن]]، از [[ستارگان]] به عنوان سنگ‌های آتشین <ref>مفردات، ص۳۴۵، "رجم"؛ التفسیر الکبیر، ج۳۰، ص۵۸۳؛ الصافی، ج۵، ص۲۰۱.</ref> برای راندن شیاطین از آسمان و جلوگیری از خبرچینی آنها یاد کرده است: {{متن قرآن|وَلَقَدْ زَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَجَعَلْنَاهَا رُجُومًا لِلشَّيَاطِينِ وَأَعْتَدْنَا لَهُمْ عَذَابَ السَّعِيرِ}}<ref>«آسمان نزدیک‌تر را به چراغ‌هایی آراستیم و آنها را ابزار رماندن شیطان‌ها کردیم و عذاب آتش سوزان را برای آنان آماده ساختیم» سوره ملک، آیه ۵.</ref>.<ref>مجمع البیان، ج۱۰، ص۴۸۴؛ روح البیان، ج۱۰، ص۸۱؛ المیزان، ج۱۹، ص۳۵۱. </ref> در اینکه مراد از [[رجم]] شیاطین با ستارگان چیست، میان [[مفسران]] اختلاف نظر وجود دارد. در [[آیه]] {{متن قرآن|إِلَّا مَنِ اسْتَرَقَ السَّمْعَ فَأَتْبَعَهُ شِهَابٌ مُبِينٌ}}<ref>«مگر آن کس که (بخواهد از آسمان، چیزی) دزدانه بشنود که شهابی روشن در پی او می‌افتد» سوره حجر، آیه ۱۸.</ref> و {{متن قرآن|إِلَّا مَنْ خَطِفَ الْخَطْفَةَ فَأَتْبَعَهُ شِهَابٌ ثَاقِبٌ}}<ref>«مگر کسی که ربایشی ویژه کند که شهابی فروزان در پی‌اش می‌افتد» سوره صافات، آیه ۱۰.</ref> نیز از جلوگیری شهاب سنگ‌ها (که قطعه‌ای از ستارگان هستند)<ref>التفسیر الوسیط، الزحیلی، ج۲، ص۱۲۱۶؛ المنیر، ج۱۴، ص۲۲.</ref> از [[استراق سمع]] شیاطین [[سخن]] به میان آمده است. عمده مفسران، شهاب را همان ستارگان دانسته‌اند.<ref>تفسیر قرطبی، ج۱۰، ص۱۱؛ تفسیر بیضاوی، ج۳، ص۲۰۸؛ منهج الصادقین، ج۵، ص۱۵۵.</ref> آیه {{متن قرآن|إِلَّا مَنْ خَطِفَ الْخَطْفَةَ فَأَتْبَعَهُ شِهَابٌ ثَاقِبٌ}}<ref>«مگر کسی که ربایشی ویژه کند که شهابی فروزان در پی‌اش می‌افتد» سوره صافات، آیه ۱۰.</ref> از ربودن [[اخبار غیبی]] توسط شیاطین و [[جن]] سخن گفته است"<ref>مفردات، ص۲۸۶؛ لسان العرب، ج۹، ص۷۵، "خطف".</ref>. بر اساس [[نقل]] [[ابن‌عباس]] در [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|إِلَّا مَنِ اسْتَرَقَ السَّمْعَ فَأَتْبَعَهُ شِهَابٌ مُبِينٌ}}<ref>«مگر آن کس که (بخواهد از آسمان، چیزی) دزدانه بشنود که شهابی روشن در پی او می‌افتد» سوره حجر، آیه ۱۸.</ref> شیاطین [[پیش از بعثت]] [[حضرت عیسی]] {{ع}} برای رفتن به [[آسمان‌ها]] هیچ محدودیتی نداشتند و پس از [[بعثت]] آن [[حضرت]] از عبور و مرور تا سه آسمان منع شدند و پس از بعثت [[حضرت محمد]] {{صل}} از رفتن به همه آسمان‌ها منع شدند.<ref>مجمع البیان، ج۶، ص۵۱۰؛ کشف الاسرار، ج۵، ص۲۹۵-۲۹۶؛ زبدة التفاسیر، ج۳، ص۵۱۲-۵۱۳.</ref>.<ref>[[سید سعید حسینی|حسینی]] و [[حسن صادقی|صادقی]]، [[ستاره (مقاله)|مقاله «ستاره»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۵.</ref>

== [[تشبیه]] به [[ستاره]] ==

آیه {{متن قرآن|اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَاةٍ فِيهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِي زُجَاجَةٍ الزُّجَاجَةُ كَأَنَّهَا كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ يُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبَارَكَةٍ زَيْتُونَةٍ لَا شَرْقِيَّةٍ وَلَا غَرْبِيَّةٍ يَكَادُ زَيْتُهَا يُضِيءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ نُورٌ عَلَى نُورٍ يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ يَشَاءُ وَيَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ}}<ref>«خداوند، نور آسمان‌ها و زمین است، مثل نور او چون چراغدانی است در آن چراغی، آن چراغ در شیشه‌ای، آن شیشه گویی ستاره‌ای درخشان است کز درخت خجسته زیتونی می‌فروزد که نه خاوری است و نه باختری، نزدیک است روغن آن هر چند آتشی بدان نرسیده برفروزد، نوری است فرا نوری، خداوند هر که را بخواهد به نور خویش رهنمون می‌گردد و خداوند این مثل‌ها را برای مردم می‌زند و خداوند به هر چیزی داناست» سوره نور، آیه ۳۵.</ref> [[خداوند متعال]] را [[نور]] آسمان‌ها و [[زمین]] معرفی کرده، سپس آن نور را به چراغدانی تشبیه کرده که در آن چراغی باشد و آن چراغ در شیشه‌ای قرار گیرد و شیشه همانند ستاره‌ای فروزان باشد. تشبیه زجاجه به [[ستاره درخشان]] به سبب فراوانی تابش نور چراغ و درخشش آن است، چون اگر شیشه بر روی چراغ قرار گیرد، شعله آن افزون‌تر شده و با وزش باد نوسان نمی‌یابد، و در درخشش [[نور]] و [[ثبات]] تابش که بر اثر آن هیچ تاریکی‌ای نمی‌ماند،<ref>مخزن العرفان، ج۹، ص۱۱۶.</ref> همانند [[ستاره درخشان]] می‌شود.<ref>المیزان، ج۱۵، ص۱۲۳.</ref>.<ref>[[سید سعید حسینی|حسینی]] و [[حسن صادقی|صادقی]]، [[ستاره (مقاله)|مقاله «ستاره»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۵.</ref>

== [[سوگند]] به [[ستاره]] ==

=== قسم به ستاره درخشان ===

{{متن قرآن|وَالسَّمَاء وَالطَّارِقِ وَمَا أَدْرَاكَ مَا الطَّارِقُ النَّجْمُ الثَّاقِبُ}}<ref>«سوگند به آسمان و به ستاره صبح (شب‌شکن)، و چه دانی که ستاره صبح (شب‌شکن) چیست؟ ستاره درخشان است» سوره طارق، آیه ۱-۳.</ref> "طارق" چیزی است که در [[شب]] می‌آید <ref> التبیان، ج۱۰، ص۳۲۳؛ روض الجنان، ج۲۰، ص۲۲۶؛ التفسیر الکبیر، ج۳۱، ص۱۱۷.</ref> و مراد از آن، ستاره‌ای است که در شب آشکار می‌شود.<ref>روح المعانی، ج۱۵، ص۳۰۵؛ المیزان، ج۲۰، ص۲۵۸.</ref> {{متن قرآن|النَّجْمُ الثَّاقِبُ}} در اینجا به معنای ستاره روشن ‌کننده و شکافنده تاریکی‌هاست.<ref>مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۱۴؛ روح البیان، ج۱۰، ص۳۹۶؛ المیزان، ج۲۰، ص۲۵۸.</ref> به گفته برخی، مراد از {{متن قرآن|النَّجْمُ الثَّاقِبُ}} اجرام پُرنوری است که نورشان از [[زمین]] به خوبی قابل تشخیص است و در [[آسمان]] انگشت‌نمایند و احتمال داده‌اند که مراد، ستاره [[زهره]] باشد، چون زهره نخستین ستاره‌ای است که با [[غروب]] خورشید نمایان و آخرین جرمی است که با طلوع [[آفتاب]] ناپدید می‌شود؛ حتی برخی مواقع در طول [[روز]] نیز قابل [[مشاهده]] است.<ref>قرآن و طبیعت، حمیدی، ص۲۲۳.</ref> برخی با توجه به معنای لغوی ثاقب که سوراخ کننده است، "[[نجم]] ثاقب" و نیز ستاره فرود [[آینده]] را بر ستارگانی حمل کرده‌اند که [[شیاطین]] را [[رجم]] می‌کنند.<ref>روض الجنان، ج۲۰، ص۲۲۶؛ الکشاف، ج۴، ص۳۴.</ref>.<ref>[[سید سعید حسینی|حسینی]] و [[حسن صادقی|صادقی]]، [[ستاره (مقاله)|مقاله «ستاره»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۵.</ref>

=== قسم به ستاره فرود آینده ===

برخی در [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|وَالنَّجْمِ إِذَا هَوَى}}<ref>«سوگند به ستاره چون فرو افتد؛» سوره نجم، آیه ۱.</ref> گفته‌اند: [[خداوند متعال]] به [[غروب]] ستارگان سوگند یاد کرده تا به ستاره‌پرستان بفهماند که طلوع و غروب ستارگان به [[تدبیر]] و [[قدرت]] الهی‌اند.<ref> التحریر و التنویر، ج۲۷، ص۹۹.</ref> برخی گفته‌اند: غروبی که طلوع به همراه داشته باشد [[دلیل]] بر تدبیر حکیمانه ستارگان است.<ref>مجمع‌البیان، ج۹، ص۲۶۱؛ نک: مخزن العرفان، ج۱۳، ص۳۶۴.</ref> برخی، اهمیت قسم به غروب ستارگان <ref>المیزان، ج۱۹، ص۲۷.</ref> را از جهت نزدیکی به [[سحر]] دانسته‌اند که نشان متهجدان است.<ref>منهج الصادقین، ج۹، ص۶۵.</ref> برخی نیز احتمال داده‌اند مراد از غروب ستارگان فرو ریختن و منهدم شدن آنها در [[قیامت]] باشد.<ref>مجمع البیان، ج۹، ص۲۶۱؛ نک: کشف‌الاسرار، ج۹، ص۳۵۲؛ تفسیر قرطبی، ج۱۷، ص۸۲.</ref>.<ref>[[سید سعید حسینی|حسینی]] و [[حسن صادقی|صادقی]]، [[ستاره (مقاله)|مقاله «ستاره»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۵.</ref>

=== قسم به [[جایگاه]] ستارگان ===

[[قرآن]] برای بیان [[عظمت]] ستارگان به جایگاه آنها سوگند یاد کرده است: {{متن قرآن|فَلَا أُقْسِمُ بِمَوَاقِعِ النُّجُومِ}}<ref>«نه، سوگند می‌خورم به جایگاه (فلکی) ستارگان» سوره واقعه، آیه ۷۵.</ref>.<ref>قرآن و طبیعت، بی‌آزار، ص۱۳.</ref> "مَواقِع" جمع "موقع" به معنای جایگاه است.<ref>المیزان، ج۱۹، ص۱۳۶؛ التحریر و التنویر، ج۲۷، ص۳۰۲؛ نمونه، ج۲۳، ص۲۶۴-۲۶۵.</ref>برخی آن را اسم [[زمان]] به معنای زمان غروب ستارگان در پایان [[شب]] <ref>الکشاف، ج۴، ص۴۶۸.</ref> و برخی اسم مکان به معنای مکان غروب ستارگان <ref>التحریر و التنویر، ج۲۷، ص۳۰۲.</ref> و برخی نیز مصدر میمی به معنای [[سقوط]] ستارگان در قیامت <ref>مجمع البیان، ج۹، ص۳۴۱؛ روح المعانی، ج۱۴، ص۱۵۲.</ref> و افتادن شهاب‌ها بر سر [[شیطان]] دانسته‌اند.<ref>مجمع البیان، ج۹، ص۳۴۱.</ref>.<ref>[[سید سعید حسینی|حسینی]] و [[حسن صادقی|صادقی]]، [[ستاره (مقاله)|مقاله «ستاره»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۵.</ref>

== [[یاد خدا]] هنگام ناپدید شدن ستارگان ==

[[آیه]] {{متن قرآن|وَمِنَ اللَّيْلِ فَسَبِّحْهُ وَإِدْبَارَ النُّجُومِ}}<ref>«و پاسی از شباهنگام و هنگام رفتن ستارگان او را به پاکی بستای!» سوره طور، آیه ۴۹.</ref> به [[تسبیح]] [[خدای متعال]] هنگام ناپدید شدن و [[غروب]] [[ستارگان]] [[فرمان]] داده است. اِدبار [[نجوم]] به معنای [[زمان]] پنهان شدن ستارگان به سبب [[روشنایی]] صبح<ref>مجمع البیان، ج۹، ص۲۵۷؛ روض الجنان، ج۱۸، ص۱۴۶؛ زاد المسیر، ج۴، ص۱۸۲.</ref> و هنگام قرار گرفتن [[نور]] ستارگان تحت شعاع نور [[خورشید]] است. <ref>التفسیر الکبیر، ج۲۸، ص۲۳۰.</ref>[[تسبیح]] در [[آیه]] به دو [[سجده]]، <ref>جامع‌البیان، ج۲۷، ص۲۳.</ref> یا دو رکعت نمازِ پیش از [[نماز صبح]] <ref>جامع البیان، ج۲۷، ص۲۳.</ref>که در [[روایات]] نیز آمده است <ref>تفسیر قمی، ج۲، ص۳۳۳؛ الکافی، ج۳، ص۴۴۴.</ref> و نماز صبح،<ref>جامع‌البیان، ج۲۷، ص۲۴؛ الکشاف، ج۴، ص۴۱۵؛ تفسیر قرطبی، ج۱۷، ص۸۰.</ref> [[تفسیر]] شده است؛ بدین معنا که غروب ستارگان [[تعیین]] کننده وقت تسبیح است.<ref>[[سید سعید حسینی|حسینی]] و [[حسن صادقی|صادقی]]، [[ستاره (مقاله)|مقاله «ستاره»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۵.</ref>

== سجده [[ستاره]] ==

ستارگان و دیگر [[آفریدگان]] در برابر [[خداوند متعال]] سجده می‌کنند: {{متن قرآن|أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يَسْجُدُ لَهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَمَنْ فِي الْأَرْضِ وَالشَّمْسُ وَالْقَمَرُ وَالنُّجُومُ وَالْجِبَالُ وَالشَّجَرُ وَالدَّوَابُّ وَكَثِيرٌ مِنَ النَّاسِ وَكَثِيرٌ حَقَّ عَلَيْهِ الْعَذَابُ وَمَنْ يُهِنِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ مُكْرِمٍ إِنَّ اللَّهَ يَفْعَلُ مَا يَشَاءُ}}<ref>«آیا درنیافته‌ای که هر کس در آسمان‌ها و هر کس در زمین است و خورشید و ماه و ستارگان و کوه‌ها و درختان و جنبندگان و بسیاری از مردم به خداوند سجده می‌برند؟ و بر بسیاری (با خودداری از سجده) عذاب سزاوار گشته است؛ و کسی را که خداوند خوار دارد هیچ کس گرامی نخواهد داشت؛ بی‌گمان خداوند آنچه بخواهد انجام می‌دهد» سوره حج، آیه ۱۸.</ref> به نظر بیشتر [[مفسران]]، سجده موجودات و ستارگان به معنای سجده [[تکوینی]]<ref>التفسیر الکبیر، ج۲۳، ص۲۱۳-۲۱۴؛ روح المعانی، ج۹، ص۱۲۵؛ المیزان، ج۱۴، ص۳۵۹.</ref> و مسخر بودن آنها در دست [[قدرت الهی]] است.<ref> التفسیر الوسیط، طنطاوی، ج۹، ص۲۹۲.</ref> حرکت هر ستاره در مدار خاص خود و طلوع و غروبشان سجده و [[خضوع]] آنها در برابر خداوند متعال به شمار می‌آید.<ref>جامع‌البیان، ج۱۷، ص۹۸؛ کشف الاسرار، ج۶، ص۳۴۷؛ تفسیر قرطبی، ج۱۳، ص۲۴.</ref> بر این اساس، تعبیر سجده درباره اشیایی که [[ادراک]] و [[شعور]] ندارند، تعبیری مجازی است.<ref>روح المعانی، ج۹، ص۱۲۵؛ روح البیان، ج۶، ص۱۶.</ref> گفتنی است [[نجم]] در آیه {{متن قرآن|وَالنَّجْمُ وَالشَّجَرُ يَسْجُدَانِ}}<ref>«و گیاه و درخت سجده می‌آورند» سوره الرحمن، آیه ۶.</ref> را گرچه غالب مفسران به معنای گیاه بی‌ساقه گرفته‌اند،<ref>مجمع البیان، ج۹، ص۳۰۰؛ تفسیر بیضاوی، ج۵، ص۱۷۰؛ التفسیر الکاشف، ج۷، ص۲۰۵.</ref> برخی، احتمال داده‌اند به معنای‌ستاره باشد<ref>جامع البیان، ج۲۷، ص۶۹؛ مجمع البیان، ج۹، ص۳۰۰؛ زاد المسیر، ج۴، ص۲۰۶.</ref> و برخی نجم به معنای ستاره را ارجح دانسته‌اند.<ref>تفسیر ابن کثیر، ج۷، ص۴۵۲؛ تفسیر سور آبادی، ج۴، ص۲۴۹۳.</ref> برخی نیز گفته‌اند در اینجا هم [[ستاره]] و هم گیاه مورد نظر است و [[خداوند متعال]] خواسته با استفاده از لفظ [[نجم]] میان [[نعمت‌های آسمانی]] و زمینی رابطه برقرار کند.<ref>التحریر و التنویر، ج۲۷، ص۲۲۱.</ref>.<ref>[[سید سعید حسینی|حسینی]] و [[حسن صادقی|صادقی]]، [[ستاره (مقاله)|مقاله «ستاره»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۵.</ref>

== نابودی ستاره در [[قیامت]] ==

[[برپایی قیامت]] با دگرگونی [[عظیم]] و شگرفی همراه خواهد بود و همه پدیده‌های طبیعی از جمله [[ستارگان]] دستخوش این تغییرات خواهند شد: [[آیه]] {{متن قرآن|فَإِذَا النُّجُومُ طُمِسَتْ}}<ref>«پس آنگاه که ستارگان فرو میرند،» سوره مرسلات، آیه ۸.</ref> از محو شدن آثار و تاریک شدن ستارگان [[سخن]] گفته است. "طَمْس" به معنای لازم و متعدی هر دو آمده<ref> لسان العرب، ج۶، ص۱۲۶؛ التحقیق، ج۷، ص۱۱۶ - ۱۱۸، "طمس".</ref> و به معنای محو شدن و محو کردن است،<ref> معجم مقاییس اللغه، ج۳، ص۴۲۴؛ الصحاح، ج۳، ص۹۴۴، "طمس".</ref> یا از بین بردن اثر شی‌ء به وسیله محو کردن آن اثر.<ref> مفردات، ص۵۲۴، "طمس".</ref> براساس این آیه، در [[روز قیامت]] اثر ستارگان و [[نور]] آنها <ref> التبیان، ج۱۰، ص۲۲۵؛ مجمع البیان، ج۱۰، ص۶۲۹.</ref> و دیگر آثارشان محو می‌شوند.<ref> المیزان، ج۲۰، ص۱۴۹.</ref> برخی [[مفسران]] معتقدند خود ستارگان در روز قیامت محو و نابود می‌شوند،<ref>الکشاف، ج۴، ص۶۷۸؛ التفسیر الکبیر، ج۳۰، ص۷۶۸؛ روح المعانی، ج۱۵، ص۱۹۱.</ref>چنان‌که آیه {{متن قرآن|وَإِذَا الْكَوَاكِبُ انْتَثَرَتْ}}<ref>«و هنگامی که ستارگان بپراکنند،» سوره انفطار، آیه ۲.</ref> از پراکنده شدن ستارگان و [[فروپاشی]] آنها پرده برداشته است. "[[نثر]]" به معنای انداختن چیزی به صورت متفرق و پراکنده<ref> العین، ج۸، ص۲۱۹؛ معجم مقاییس اللغه، ج۵، ص۳۸۹، "نثر".</ref> و پراکندن است.<ref>مفردات، ص۷۹۰، "نثر".</ref> در روز قیامت ستارگان پراکنده شده و فرو می‌ریزند.<ref> جامع البیان، ج۳۰، ص۵۴؛ التبیان، ج۱۰، ص۲۹۰؛ مجمع البیان، ج۱۰، ص۶۸۱.</ref> [[قرآن کریم]] با به‌کارگیری واژه انتثار، ستارگان را به رشته‌ای مروارید [[تشبیه]] کرده که دانه‌های آن را با نظمی معین به نخ کشیده باشند که ناگهان رشته آنها پاره شود و دانه‌ها پراکنده شوند؛<ref> المیزان، ج۲۰، ص۲۲۳؛ نک: روح المعانی، ج۱۵، ص۲۶۷.</ref> نیز آیه {{متن قرآن|وَإِذَا النُّجُومُ انْكَدَرَتْ}}<ref>«و آنگاه که ستارگان به تیرگی گرایند،» سوره تکویر، آیه ۲.</ref> فرو ریختن ستارگان در روز قیامت را بیان کرده است: "و اِذَا النُّجومُ انکَدَرَت". انکدار، به معنای فرود آمدن سوی [[زمین]] و [[سقوط]] پرنده از آشیانه خود <ref>روض الجنان، ج۲۰، ص۱۵۸؛ المیزان، ج۲۰، ص۲۱۳.</ref> و [[آیه]]، بیانگر [[فروپاشی]] و سقوط [[ستارگان]] است.<ref>جامع البیان، ج۳۰، ص۴۲؛ مجمع البیان، ج۱۰، ص۶۷۳؛ روح المعانی، ج۱۵، ص۲۵۴.</ref>.<ref>[[سید سعید حسینی|حسینی]] و [[حسن صادقی|صادقی]]، [[ستاره (مقاله)|مقاله «ستاره»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۵.</ref>

== ناشایستگی [[ستاره]] برای [[پرستش]] ==

ستارگان مانند دیگر پدیده‌های آسمانی مورد [[تقدیس]] بوده‌اند و این تقدیس در میان برخی [[اقوام]] تا حد پرستش پیش رفته است. وجود ستاره‌پرستان در میان [[قبیله]] [[ابراهیم]] {{ع}}<ref>مجمع البیان، ج۴، ص۵۰۰؛ الکشاف، ج۲، ص۴۰؛ تفسیر بیضاوی، ج۲، ص۱۶۹.</ref> سبب شد وی برای [[شایسته]] پرستش نبودن ستارگان از [[راه]] [[برهان حدوث]] به غروب آنها [[استدلال]] کند {{متن قرآن|فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ اللَّيْلُ رَأَى كَوْكَبًا قَالَ هَذَا رَبِّي فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَا أُحِبُّ الْآفِلِينَ}}<ref>«و چون شب بر او چادر افکند ستاره‌ای دید گفت: این پروردگار من است اما هنگامی که ناپدید شد گفت: ناپدیدشوندگان را دوست نمی‌دارم» سوره انعام، آیه ۷۶.</ref>؛ به این بیان که چیزی که [[پس از ظهور]] [[غایب]] شود حادث و مسخر غیر است و موجود حادث نمی‌تواند از غیر [[بی‌نیاز]] باشد. شی‌ء محتاج و [[نیازمند]] به غیر، [[ربّ]] نیست، پس ستاره [[شایستگی]] پرستش ندارد، چنان‌که هیچ حادثی سزاوار پرستش نیست،<ref>کشف الاسرار، ج۳، ص۴۰۶؛ جوامع الجامع، ج۱، ص۳۹۰؛ الفواتح الالهیه، ج۱، ص۲۲۴.</ref> بدین‌رو در رد برخی [[مشرکان]] که ستاره شِعْری را می‌پرستیدند، [[خداوند متعال]] را [[خالق]] شِعْری معرفی می‌کند: {{متن قرآن|وَأَنَّهُ هُوَ رَبُّ الشِّعْرَى}}<ref>«و اوست که پروردگار (ستاره) شعری است» سوره نجم، آیه ۴۹.</ref>.<ref>جامع‌البیان، ج۲۷، ص۴۵؛ مجمع البیان، ج۹، ص۲۷۶؛ الکشاف، ج۴، ص۴۲۸.</ref> یعنی او که خالق همه پدیده‌ها از جمله ستاره شعری است شایسته پرستش است نه ستاره. (ستاره‌پرستی، شعری) ستارگان از دیرباز مورد توجه [[انسان‌ها]] بوده و افزون بر [[لذّت]] بردن از نگاه به آنها و بهره‌مندشدن از زیبایی‌شان، برای [[راهنمایی]] و راهیابی از آنها استفاده می‌شده است. برخی نیز ادعا داشتند که به کمک ستارگان می‌توانند از امور [[آینده]] همچون ارزانی یا گرانی کالا، [[جنگ]] یا [[صلح]]، شیوع [[بیماری]] مانند وبا و نحوست یا [[سعادت]] ایّام خبر دهند. در اصطلاح [[فقه]] به چنین خبر دادنی "تنجیم"<ref>جامع‌المقاصد، ج۴، ص۳۱؛ منهاج الصالحین، ج۲، ص۸.</ref> و به [[علمی]] که با استفاده از شکل‌های فلکی و اوضاع کواکب، حوادث [[جهان]] ماده را [[تبیین]] می‌کند، [[علم]] [[نجوم]] و ستاره‌شناسی گفته می‌شود و به اقسام مختلفی تقسیم می‌شود.<ref>کشف الظنون، ج۲، ص۱۹۳۰؛ نیز نک: القاموس الفقهی، ص۳۴۸؛ معجم الفاظ الفقه، ص۱۲۷ نیز نک: دائرة المعارف الشیعیه، ج۱۸، ص۶۶، "نجم".</ref> در اینکه آیا علم ستاره‌شناسی از [[علوم]] مفید و قابل [[اعتماد]] است یا نه، [[روایات]] مختلفی وارد شده‌اند که برخی از آنها بیانگر ممنوعیت و زیانبار بودن این علم‌اند <ref>نهج البلاغه، خطبه ۷۹؛ الدعوات، ص۱۱۲؛ کشف الظنون، ج۲، ص۱۹۳۱.</ref> و برخی مجاز بودن آن را در صورت استفاده صحیح در محاسبات، و پی بردن به [[خالق یکتا]] [[تأیید]] کرده‌اند.<ref>الکافی، ج۸، ص۱۹۵؛ فرج المهموم، ص۸۶.</ref> [[فقها]] نیز با توجه به روایات، تنجیم (خبردادن از حوادث به وسیله [[ستارگان]]) و نیز [[یادگیری]] علم نجوم را با [[اعتقاد]] به تأثیر استقلالی اجرام آسمانی یا [[مشارکت]] آنها با [[خداوند]] در اثرگذاری و ایجاد حوادث، [[حرام]] شمرده‌اند <ref>قواعد الاحکام، ج۲، ص۹؛ جامع المقاصد، ج۴، ص۳۱-۳۲؛ الدروس، ج۳، ص۱۶۵.</ref> و اگر برای پی بردن به [[عظمت]] [[خالق]] و استفاده در اموری باشد که با [[اعتقادات]] و [[شرع]] منافی نیست، جایز می‌دانند.<ref>جامع المقاصد، ج۴، ص۳۱-۳۳؛ مستند الشیعه، ج۱۴، ص۱۱۸.</ref>.<ref>[[سید سعید حسینی|حسینی]] و [[حسن صادقی|صادقی]]، [[ستاره (مقاله)|مقاله «ستاره»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۵.</ref>

== ستاره‌شناسی ==

برخی [[مفسران]]، آیه {{متن قرآن|وَعَلَامَاتٍ وَبِالنَّجْمِ هُمْ يَهْتَدُونَ}}<ref>«و نشانه‌هایی را (برای مردم نهاد) و آنان با ستاره راهیابی می‌کنند» سوره نحل، آیه ۱۶.</ref> را اشاره به علم نجوم،<ref>المنیر، ج۱۴، ص۱۰۱.</ref> و نگاه [[ابراهیم]] به [[آسمان]] و اظهار [[بیماری]] وی در آیات {{متن قرآن|فَنَظَرَ نَظْرَةً فِي النُّجُومِ فَقَالَ إِنِّي سَقِيمٌ}}<ref>«آنگاه نگاهی به ستارگان افکند و گفت: من بیمارم» سوره صافات، آیه ۸۸-۸۹.</ref> را بیانگر رواج ستاره‌شناسی میان [[قوم]] [[حضرت ابراهیم]] {{ع}} دانسته‌اند،<ref>التبیان، ج۸، ص۵۰۹؛ جوامع الجامع، ج۳، ص۴۱۳-۴۱۴؛ تفسیر قرطبی، ج۱۵، ص۹۲.</ref> از این رو نگاه حضرت ابراهیم، میان مفسران مورد بحث واقع شده است: به اعتقاد برخی، نگاه حضرت ابراهیم {{ع}} به ستارگان برای [[آگاهی]] از [[حوادث آینده]] مانند بیماری خودش بود که به آن اشاره کرده بوده، چنان‌که [[منجمان]] از اوضاع [[فلک]] به حوادث آینده [[آگاه]] می‌شوند.<ref>تنزیه الانبیاء، ص۴۵-۴۶؛ مجمع البیان، ج۸، ص۷۰۲؛ المیزان، ج۱۷، ص۱۴۸. </ref> برخی نیز نگاه به [[ستارگان]] و اظهار [[بیماری]] را به گونه توریه و معاریض دانسته‌اند؛ بدین معنا که گوینده چیزی بگوید که شنونده از ظاهر آن معنایی بفهمد و خود او معنایی دیگر [[اراده]] کند.<ref>المیزان، ج۱۷، ص۱۴۸.</ref> برخی در [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|وَقَالَ فِرْعَوْنُ يَا أَيُّهَا الْمَلَأُ مَا عَلِمْتُ لَكُمْ مِنْ إِلَهٍ غَيْرِي فَأَوْقِدْ لِي يَا هَامَانُ عَلَى الطِّينِ فَاجْعَلْ لِي صَرْحًا لَعَلِّي أَطَّلِعُ إِلَى إِلَهِ مُوسَى وَإِنِّي لَأَظُنُّهُ مِنَ الْكَاذِبِينَ}}<ref>«و فرعون گفت: ای سرکردگان! من خدایی جز خویشتن برای شما نمی‌شناسم پس ای هامان! برای من آجر بساز و کاخی (بلند) برایم برآور شاید من به خدای موسی آگاهی یابم و من او را از دروغگویان می‌پندارم» سوره قصص، آیه ۳۸.</ref> احتمال داده‌اند که [[فرعون]] با ساختن رصدخانه‌ای (قصر بلند) در پی رصد ستارگان بود تا بر [[بعثت]] [[موسی]] و [[حقیقت]] مدّعای او دست یابد.<ref>المیزان، ج۱۶، ص۳۷.</ref>.<ref>[[سید سعید حسینی|حسینی]] و [[حسن صادقی|صادقی]]، [[ستاره (مقاله)|مقاله «ستاره»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۵.</ref>

== منابع ==

== پانویس ==