باقیات الصالحات در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

باقیات‌الصالحات در عرف [[عامه]] [[مسلمانان]] در معنایی محدودتر از آنچه گذشت یعنی آثار [[نیک]] عام المنفعه (مانند ساختن [[مسجد]]، مدرسه و...) به کار می‌رود. این اصطلاح به نوشته‌های برخی [[فقها]] و [[اخلاق]] پژوهان نیز [[راه]] یافته است.<ref>معراج السعاده، ص ۳۳۳؛ جامع الشتات، ج ۴، ص۱۳۱؛ المغنی، ج ۲، ص ۴۲۸؛ صحیح مسلم، ج ۱، ص ۹۰.</ref> [[ابن عربی]] با اشاره به همین معنا در تفسیر باقیات الصالحات به روایتی از [[رسول خدا]]{{صل}} [[استشهاد]] می‌کند که می‌فرماید: [[نامه]] [[اعمال انسان]] جز در مورد خدمات [[مالی]] ماندگار، [[علم]] و [[دانش]] گسترده شده میان [[مردم]] که از آن بهره [[برده]] می‌شود و فرزند [[صالح]] با [[مرگ]] وی بسته می‌شود،<ref>رحمة من الرحمن، ج ۳، ص ۱۵؛ کنز العمال، ج ۱۵، ص ۹۵۲.</ref> افزون بر این در روایاتی پرشمار، [[قرآنی]] که [[انسان]] از خود باقی بگذارد و [[تلاوت]] شود، نهر آبی که جاری کند، مسجد و کاروانسرایی که بسازد، نهالی که بکارد، روش نیکویی که پایه‌گذاری کند (سنة حسنة) و [[وقف]] به عنوان کارهایی یاد شده است که بهره‌اش پس از مرگ به انسان می‌رسد؛<ref>من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۱۸۵؛ الخصال، ص۱۵۱، ۳۲۳؛ کنزالعمال، ج ۱۵، ص ۹۵۲ ـ ۹۵۶.</ref> ولی در هیچ یک از این [[روایات]] از موارد یاد شده به عنوان باقیات الصالحات یاد نشده، هر چند در عموم آن داخل است.

ارزش‌های [[معنوی]] ماندگار از دیدگاه [[قرآن]] [[شایسته]] [[دلبستگی]] و [[امید]] {{متن قرآن|خَيْرٌ مَرَدًّا}}، و فرجام [[نیکو]] ([[بهشت]])<ref> التفسیر الکبیر، ج ۲۱، ص ۱۳۱؛ تفسیر بیضاوی، ج ۳، ص ۵۰۱؛ المیزان، ج ۱۳، ص ۳۱۹.</ref> است، زیرا انسان بدون [[شک]] به پیامدهای مثبت آنها که [[رحمت]] و [[کرامت]] و [[ثواب]] [[الهی]] است در جهان دیگر خواهد رسید <ref>المیزان، ج ۱۴، ص ۱۰۲.</ref> واز سوی دیگر برخی [[تقابل]] {{متن قرآن|الْمَالُ وَالْبَنُونَ}}<ref>«دارایی و پسران زیور زندگی دنیایند » سوره کهف، آیه ۴۶.</ref> و {{متن قرآن|الْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ}}<ref>«کارهای ماندگار » سوره کهف، آیه ۴۶.</ref> را بدین معنا دانسته‌اند که تنها [[کارهای نیک]] [[اخروی]] از ویژگی خیر و فایده برخوردار است. آنها در حالی جاودان و همیشگی و در نتیجه شایسته امید است که نعمت‌های [[دنیا]] همواره رو به زوال و نابودی است،<ref>التفسیر الکبیر، ج ۲۱، ص ۱۳۱.</ref> زیرا هر چند واژه {{متن قرآن|خَيْرٌ}} اسم [[تفضیل]] است؛ ولی در این [[آیه]] برای تفضیل به کار [[برده]] نشده است؛ نظیر آیه {{متن قرآن|رَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِكُمْ إِنْ يَشَأْ يَرْحَمْكُمْ أَوْ إِنْ يَشَأْ يُعَذِّبْكُمْ وَمَا أَرْسَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ وَكِيلًا}}<ref>«پروردگارتان به (حال) شما آگاه‌تر است، اگر خواهد به شما بخشایش می‌آورد یا اگر خواهد شما را عذاب می‌کند و تو را نگهبان آنان نفرستاده‌ایم» سوره اسراء، آیه ۵۴.</ref> و {{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِي يَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ وَهُوَ أَهْوَنُ عَلَيْهِ وَلَهُ الْمَثَلُ الْأَعْلَى فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ}}<ref>«و اوست که آفریدن (آفریدگان) را می‌آغازد سپس آن را باز می‌آورد  و این بر او آسان‌تر است و در آسمان‌ها و زمین مثل برتر، او راست و او پیروزمند فرزانه است» سوره روم، آیه ۲۷.</ref><ref>شرح ابن‌عقیل، ج ۱، ص ۱۸۲؛ الباقیات الصالحات، ص ۲۸.</ref> و طرف مقابل ([[مال]] و [[فرزندان]] با دید [[مادّی]]) در مقایسه با [[باقیات الصالحات]] فاقد خیر و خیر بودن ویژه باقیات الصالحات است <ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۰، ص ۲۶۹؛ الباقیات الصالحات، ص ۲۸.</ref> یا آنکه با توجّه به [[پندار]] [[مشرکان]] که مال و فرزندان را خیر می‌پنداشتند در آیه اسم تفضیل به کار رفته است، بنابراین معنای آیه چنین خواهد شد که باقیات الصالحات نسبت به آنچه شما آن را خیر می‌پندارید خیر بیشتری در پی دارد.<ref>التفسیر الکبیر، ج ۲۱، ص ۱۳۱؛ تفسیر قرطبی، ج ۱۰، ص ۲۶۹.</ref> نقش و [[جایگاه]] ویژه این مفهوم [[قرآنی]] در [[ادعیه]] و مناجات‌ها نیز انعکاس گسترده‌ای داشته است. در برخی [[دعاها]] از خداوند به عنوان [[سرپرست]] و نگهدارنده [[باقیات الصالحات]] ([[ولیّ]] [[الباقیات الصالحات]]) یاد شده <ref>المزار، ص ۹۲؛ بحارالانوار، ج ۹۷، ص ۲۱۸؛ ج ۹۱، ص ۱۲۴.</ref> و [[توفیق]] انجام دادن آنها از [[خداوند]] خواسته شده است<ref>اقبال الاعمال، ج ۲، ص ۲۲۵؛ بحار الانوار، ج ۹۷، ص ۲۱۸؛ ج ۸۸، ص ۸۰، ۹۲.</ref>.<ref>[[سید عبدالرسول حسینی‌زاده|حسینی‌زاده، سید عبدالرسول]]، [[باقیات‌الصالحات (مقاله)|مقاله «باقیات‌الصالحات»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۵.</ref>.