|
|
| خط ۱۰: |
خط ۱۰: |
|
| |
|
| ==مقدمه== | | ==مقدمه== |
| یکی از احادیثی که بر [[وجوب]] [[پیروی از اهل‌بیت]] [[پیامبر]]{{صل}} دلالت می‌کند، [[حدیث]] “باب حطّه” است. ضمن دو گفتار به [[تبیین]] و بررسی این مطلب می‌پردازیم: | | یکی از احادیثی که بر [[وجوب]] [[پیروی از اهل‌بیت]] [[پیامبر]]{{صل}} دلالت می‌کند، [[حدیث]] “باب حطّه” است. |
| | |
| ==متن و [[سند حدیث]] باب حطّه==
| |
| ===[[روایت]] باب حطّه در [[منابع اهل سنّت]]===
| |
| این حدیث در منابع اهل سنّت به دو صورت روایت شده است؛ یکی ذیل [[حدیث سفینه]] و دیگری به صورت مستقل. برخی از این نقل‌ها از این قرار است:
| |
| # [[طبرانی]] (م ۳۶۰ ه) در “المعجم الصغیر” از [[ابوذر غفاری]] چنین [[نقل]] می‌کند: {{متن حدیث|مَثَلُ أَهْلِ بَيْتِي كَمَثَلِ سَفِينَةِ نُوحٍ، مَنْ رَكِبَهَا نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا هَلَكَ وَ مَثَلُ بَابِ حِطَّةٍ فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ}}<ref>المعجم الصغیر، ج۱، ص۱۳۹.</ref>؛ [[اهل‌بیت]] من، همانند [[کشتی نوح]] می‌باشند، که هر کس بر آن نشست، [[نجات]] یافت، و هر کس از آن روی برتافت، هلاک شد، و مانند باب حطّه در بنی اسرائیل‌اند.
| |
| # طبرانی این حدیث را از [[ابوسعید خدری]] نیز نقل کرده است: {{متن حدیث|سمعت رسول الله{{صل}} یقول انما مَثَلُ أَهْلِ بَيْتِي فِيکُمْ مَثَلِ بَابِ حِطَّةٍ فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ مَنْ دَخَلَهُ غُفِرَ لَهُ}}<ref>المعجم الصغیر، ج۲، ص۲۲.</ref>؛ از [[پیامبر اکرم]]{{صل}} شنیدم که فرمود: اهل‌بیت من در بین شما همانند باب حطّه در بنی اسرائیل‌اند که هر کس داخل آن شد، آمرزیده شد.
| |
| # [[حاکم نیشابوری]] (م ۰۵۴ ه) از [[حنش کنانی]] که وی از [[ابوذر]] حدیث را نقل کرده آورده است: {{متن حدیث|عن حنش الکنانی، قال: سمعت أباذر - و هو آخذ بباب الکعبه: من عرفنی فأنا من عرفنی، و من أنکرنی فأنا أبوذر: سمع النبی{{صل}} یقول: مثل [[أهل]] بیتی فیکم مثل [[سفینة نوح]] فی قومه، من رکبها نجا و من [[تخلف]] عنها [[غرق]]، و مثل باب حطة لبنی إسرائیل}}<ref>المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۵۰.</ref>؛ از ابوذر، در حالی که درب [[کعبه]] را گرفته بود و می‌گفت “هر کسی مرا می‌شناسد که می‌شناسد و هر کسی نمی‌شناسد بداند که من ابوذر هستم”، شنیدم که می‌گفت: از پیامبر اکرم{{صل}} شنیدم که فرمود: [[اهل بیت]] من در بین شما، همانند [[کشتی نوح]] در [[قوم]] هستند؛ هر کس بر کشتی نوح نشست، [[نجات]] یافت، و هر کس از آن تخلّف کرد، [[غرق]] شد، و مانند باب حطّه برای [[بنی‌اسرائیل]] می‌باشند.
| |
| [[ابوذر]] برای این که اهمیت این [[حدیث]] را بیان کند دو کار کرده است: اوّل این که درب [[خانه خدا]] را گرفته است و دیگر این که بیان می‌دارد که من ابوذر هستم، یعنی همان کسی که [[پیامبر اکرم]]{{صل}} درباره او فرمود: {{متن حدیث|مَا أَظَلَّتِ الْخَضْرَاءُ وَ لَا أَقَلَّتِ الْغَبْرَاءُ عَلَى ذِي لَهْجَةٍ أَصْدَقَ مِنْ أَبِي ذَرٍّ}}<ref>اسد الغابة، ج۱، ص۴۴، ح۸۰۰؛ انساب الاشراف، ج۶، ص۱۶۸؛ الغدیر، ج۶، ص۴۱۹.</ref>؛ [[آسمان]] بر کسی سایه نیفکنده و [[زمین]] زیر پای کسی گسترده نشده، که راست‌گوتر از ابوذر باشد<ref>مقصود غیر از معصومین{{عم}} می‌باشد.</ref>.
| |
| عده‌ای دیگر از حفّاظ و [[محدثین]] معروف [[اهل]] [[سنّت]] این [[روایت]] را از [[ابوسعید خدری]] و ابوذر [[نقل]] کرده‌اند. نام برخی از آنان چنین است: گنجی [[شافعی]]<ref>کفایة الطالب، ص۳۷۸.</ref>، حموینی<ref>فرائد السمطین، ج۲، ص۲۴۲.</ref>، [[نور]] الدین [[هیثمی]]<ref>معجم الزوائد و منبع الفواید، ج۹، ص۱۶۸.</ref>، [[شمس]] الدین سخاوی [[مصری]]<ref>استجلاب ارتقاء الغرف، باب سادس (مخطوط) نقل از نفحات الأزهار، ج۴، ص۷۸.</ref>، [[سیوطی]]<ref>در «إحیاء المیت بفضائل أهل البیت» که مشتمل بر ۶۰ حدیث درباره فضایل اهل‌بیت{{عم}} است، نقل از نفحات الأزهار، ج۴، ص۸۱.</ref>، [[سمهودی]]<ref>جواهر العقدین، به نقل از نفحات الأزهار، ج۴، ص۸۴.</ref>، [[ابن حجر مکی]]<ref>الصواعق المحرقة، ص۲۳۴، باب ۱۱، فی فضائل اهل البیت النبوی. علاوه بر عالمان پیش گفته شخصیت‌های دیگری حدیث مذکور را ذکر کرده‌اند که برخی از آنان عبارتند از: متقی هندی، احمد بن الفضل مکی، عبدالحق دهلوی، محمد ابن محمد ابن سلیمان مغربی، شیخانی قادری، میرزا محمد بدخشی، ولی الله دهلوی، ولی الله لکهنوی، و حسن زمان ترکمانی (نفحات الأزهار، ج۴، ص۳۸ - ۱۲۲).</ref>.
| |
| ابن حجر مکی(م ۹۷۴ ه) در این باره چنین گفته است: {{متن حدیث|و جاء من طرق عدیدة یقوی بعضها بعضا: انما مثل اهل بیتی فیکم کمثل سفینة نوح من رکبها نجا... و انما مثل اهل بیتی فیکم مثل باب حطة فی بنی إسرائیل من دخله غفر له و فی روایة: غفر له الذنوب}}<ref>الصواعق المحرقة، ص۲۳۴.</ref>: از طرق متعددی که بعضی باعث تقویت دیگری است دو [[روایت]] [[سفینه]] و باب حطّه [[نقل]] شده است. وی با همان سیاقی که درباره [[حدیث سفینه]] [[سخن]] می‌گوید درباره [[حدیث]] باب حطّه نیز سخن گفته است و ظاهر عبارت وی می‌رساند که این دو حدیث، “حسن” بوده و بر اساس [[کثرت]] طرق قابل اعتماد‌اند.<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت اهل بیت (کتاب)|امامت اهل بیت]]، ص ۲۴۸.</ref>
| |
| | |
| ===روایت باب حطّه در [[منابع شیعه]]===
| |
| [[سید هاشم بحرانی]] در کتاب “غایه المرام”<ref>غایة المرام، ج۳، ص۲۲-۲۳.</ref> از چند منبع و طریق [[شیعی]] این حدیث را نقل کرده است:
| |
| * [[شیخ مفید]] (م ۴۱۳ ه) در کتاب “أمالی” این حدیث را از [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} نقل می‌نماید: {{متن حدیث|عَنْ عَبَّادِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ قَدِمَ رَجُلٌ إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ{{ع}} فَقَالَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ أَخْبِرْنِي عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَى {{متن قرآن|أَفَمَنْ كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَيَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِنْهُ}}<ref>«پس آیا کسی که از سوی پروردگارش برهانی دارد و گواهی از (خویشان) وی پیرو اوست» سوره هود، آیه ۱۷.</ref> قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} الَّذِي كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ أَنَا الشَّاهِدُ لَهُ وَ مِنْهُ-... وَ اللَّهِ مَا مَثَلُنَا فِي هَذِهِ الْأُمَّةِ إِلَّا كَمَثَلِ سَفِينَةِ نُوحٍ أَوْ كَبَابِ حِطَّةٍ فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ}}: مردی درباره [[آیه]] ۱۷ [[سوره]] [[مبارکه]] [[هود]] از امیرالمؤمنین{{ع}} سوال کرد. آن [[حضرت]] فرمود: مراد از {{متن قرآن|أَفَمَنْ كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ}} [[پیامبر اکرم]]{{صل}} و مراد از {{متن قرآن|الشَّاهِدِ}} در آیه من هستم... [[قسم به خدا]] [[مَثَل]] ما در این [[امت]]، مثل [[کشتی نوح]] و [[باب حطه]] [[بنی‌اسرائیل]] است<ref>الأمالی، ص۱۴۵، مجلس ۱۸، ح۵.</ref>.
| |
| * [[شیخ صدوق]] (م ۳۸۱ ه) از [[ابوسعید خدری]] چنین نقل کرده: {{متن حدیث|عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ قَالَ: صَلَّى بِنَا رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} صَلَاةَ الْأُولَى ثُمَّ أَقْبَلَ بِوَجْهِهِ الْكَرِيمِ عَلَيْنَا فَقَالَ مَعَاشِرَ أَصْحَابِي إِنَّ مَثَلَ أَهْلِ بَيْتِي فِيكُمْ مَثَلُ سَفِينَةِ نُوحٍ وَ بَابُ حِطَّةٍ فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ فَتَمَسَّكُوا بِأَهْلِ بَيْتِي بَعْدِي وَ الْأَئِمَّةِ الرَّاشِدِينَ مِنْ ذُرِّيَّتِي أَهْلِ بَيْتِي}}<ref>غایة المرام، ج۳، ص۲۳؛ کفایة الأثر، ص۳۴.</ref>؛ [[پیامبر اکرم]]{{صل}} نخستین [[نماز]] ([[یومیه]]- [[نماز صبح]]) را با ما به [[جماعت]] به جای آورد، سپس چهره گرامی‌اش را به جانب ما کرد (روبه‌روی ما قرار گرفت) و فرمود: ای گروه [[اصحاب]] من! [[اهل‌بیت]] من در میان شما همانند [[کشتی نوح]] و [[باب حطه]] در [[بنی اسرائیل]] هستند، پس از من به اهل‌بیت من (یعنی) [[امامان]] [[رشید]] از [[اهل]] بیتم، تمسّک نمایید.
| |
| * [[شیخ طوسی]] (م ۴۶۰ ه) در کتاب “امالی” این [[روایت]] را از [[ابوذر]] [[نقل]] می‌کند: {{متن حدیث|سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ{{صل}} يَقُولُ:... إِنَّمَا مَثَلُ أَهْلِ بَيْتِي فِيكُمْ كَمَثَلِ سَفِينَةِ نُوحٍ، مَنْ رَكِبَهَا نَجَا، وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا غَرِقَ، وَ مَثَلِ بَابِ حِطَّةٍ مَنْ دَخَلَهُ نَجَا وَ مَنْ لَمْ يَدْخُلْهُ هَلَكَ}}<ref>الأمالی، ص۶۰، مجلس ۲، ح۵۷.</ref>؛ اهل‌بیت من در میان شما همانند کشتی نوح می‌باشند، که هر کس بر کشتی سوار شد، [[نجات]] یافت و هر کس از آن روی برگرداند، هلاک شد، و مانند باب حطّه‌اند که هر کس از آن وارد شد، نجات یافت و هر کس وارد نشد، هلاک گردید.
| |
| * [[فتال نیشابوری]] در کتاب “روضة الواعظین” از [[امام باقر]]{{ع}} نقل می‌کند که آن [[حضرت]] فرمود: {{متن حدیث|قَالَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}}... مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّ عَلِيّاً صِدِّيقُ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ فَارُوقُهَا وَ مُحَدَّثُهَا إِنَّهُ هَارُونُهَا وَ يُوشَعُهَا وَ آصِفُهَا وَ شَمْعُونُهَا إِنَّهُ بَابُ حِطَّتِهَا وَ سَفِينَةُ نَجَاتِهَا إِنَّهُ طَالُوتُهَا وَ ذُو قَرْنَيْهَا}}<ref>روضة الواعظین، ج۱، ص۱۰۰.</ref>؛ ای [[مردم]]! همانا [[علی]]{{ع}}، [[صدیق]]، [[فاروق]]، محدَّث، [[هارون]]، [[یوشع]]، [[آصف]] و [[شمعون]] این [[امت]] است، او باب حطّه، [[کشتی نجات]]، [[طالوت]] و [[ذوالقرنین]] این امت می‌باشد<ref>در این روایت، [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} با چند ویژگی معرفی شده است:
| |
| # صدیق، فاروق و محدَّث، یعنی او در [[ایمان آوردن]] به پیامبر اکرم{{صل}} نخستین فرد از مردان و [[برترین]] از [[تصدیق‌کنندگان]] بوده، و فاروق ([[میزان]] و معیار) [[حق و باطل]] بود، و نیز [[محدث]] بود، یعنی از [[الهامات]] [[غیبی]] برخوردار بود و [[فرشتگان]] با او سخن می‌گفتند.
| |
| #او [[جانشین پیامبر اکرم]]{{صل}} است، مانند [[هارون]] و [[یوشع]] که [[جانشین]] [[موسی]]{{ع}} بود و [[آصف بن برخیا]] که جانشین [[سلیمان]]{{ع}} بود، و [[شمعون]] که [[وصی]] و جانشین [[عیسی]]{{ع}} بود.
| |
| # [[پیروی]] از او مایه [[نجات]] و برخورداری از [[مغفرت الهی]] است مانند [[کشتی نوح]]{{ع}} و [[باب حطه]] در [[بنی اسرائیل]].
| |
| # [[حاکم]] و فرمانروای [[امت اسلامی]] پس از [[رسول اکرم]]{{صل}} است، مانند [[طالوت]] و [[ذوالقرنین]] که در عصر خود از [[مقام فرمانروایی]] برخوردار بودند.</ref>.
| |
| *عیاشی ذیل [[آیه]] ۵۸ [[سوره بقره]] از [[امام باقر]]{{ع}} [[نقل]] می‌کند که فرمود: {{متن حدیث|نَحْنُ بَابُ حِطَّتِكُمْ}}؛ ما باب حطّه شما هستیم<ref>تفسیر عیاشی، ج۱، ص۴۵.</ref>؛ یعنی همان طور که [[بنی‌اسرائیل]] باید از باب حطّه عبور می‌کردند تا مورد غفران قرار گیرند، شما نیز باید از [[راه]] ما وارد شوید تا مشمول مغفرت الهی قرار گیرید.<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت اهل بیت (کتاب)|امامت اهل بیت]]، ص ۲۵۰.</ref>
| |
|
| |
|
| ==مفاد و مدلول [[حدیث]] باب حطّه== | | ==مفاد و مدلول [[حدیث]] باب حطّه== |
