پرش به محتوا

حقیقت: تفاوت میان نسخه‌ها

۵٬۲۷۵ بایت حذف‌شده ،  ‏۲۰ ژانویهٔ ۲۰۲۱
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۴: خط ۴:
: <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
: <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
: <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[حقیقت در حدیث]] | [[حقیقت در اخلاق اسلامی]] | [[حقیقت در کلام اسلامی]]</div>
: <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[حقیقت در حدیث]] | [[حقیقت در فلسفه اسلامی]] | [[حقیقت در کلام اسلامی]]</div>
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
: <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[حقیقت (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>
: <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[حقیقت (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>
خط ۱۶: خط ۱۶:
پر واضح است که همه این تعریف‌ها و [[تفسیرها]] به منزله سپر انداختن در برابر اشکالات ایده‌آلیست‌ها و سوفسطائیان و یک [[سلسله]] اشکالات دیگر است که بعضی از آنها را ضمن گفتار فلیسین شاله و ویلیام جیمز [[نقل]] کردیم<ref>مجموعه آثار، ج۶، ص۱۵۸.</ref>. بسیاری از ماتریالیست‌ها به این نظریه چسبیدند و گفته‌اند تعریف حقیقت، هیچ‌کدام از اینها نیست، تعریف حقیقت این است: هر اندیشه‌ای که تجربه و عمل آن را تأیید کند حقیقت است، و هر اندیشه‌ای که تجربه و عمل آن را [[تأیید]] نکند حقیقت نیست؛ هر فرضیه‌ای که یک دانشمند ابراز می‌دارد اگر در [[مقام عمل]]، خوب جواب داد حقیقت است چون در عمل خوب جواب داده است<ref>شناخت، ص۱۸۴.</ref>. بعضی دیگر حقیقت را به شکل دیگری تعریف کرده‌اند که این نظر و نظر چهارمی که ذکر می‌کنم امروز مطرح است. گفته‌اند: اصلاً حقیقت و [[خطا]] به آن شکل که شما می‌گویید، معنی ندارد. حقیقت چیزی است که در نتیجه برخورد [[قوای ادراکی]] ما با عالم خارج پیدا شده باشد (تز، آنتی‌تز، سنتز). اگر حواس ما در مقابل عینیّت خارجی قرار گیرد، آن عینیّت خارجی روی [حواس ما] اثر می‌گذارد و حواس هم عکس‌العملی از خود نشان می‌دهد. مثلاً به [[انسانی]] که روبه‌روی ماست نگاه می‌کنیم اگر آن [[انسان]] نباشد که ما نمی‌توانیم ببینیم. وقتی که هوا روشن است یا چراغی وجود دارد، نوری که به او می‌تابد در چشم ما منعکس می‌شود و تصویری در شبکیّه چشم ما به وجود می‌آورد. ولی چشم ما فقط اثر پذیر نیست، اثر بخش هم هست، یعنی از خودش عکس‌العمل نشان می‌دهد. آن تصویری که در شبکیه چشم من قرار می‌گیرد، وضع خاصّی به خودش می‌گیرد. حقیقت یعنی آنچه که معلول برخورد عالم عین و عالم [[ذهن]] باشد. هر چه که معلول این [برخورد] باشد اسمش حقیقت است، نه هر چیز که [[مطابق با واقع]] باشد<ref>شناخت، ص۱۸۱.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۳۶۹.</ref>
پر واضح است که همه این تعریف‌ها و [[تفسیرها]] به منزله سپر انداختن در برابر اشکالات ایده‌آلیست‌ها و سوفسطائیان و یک [[سلسله]] اشکالات دیگر است که بعضی از آنها را ضمن گفتار فلیسین شاله و ویلیام جیمز [[نقل]] کردیم<ref>مجموعه آثار، ج۶، ص۱۵۸.</ref>. بسیاری از ماتریالیست‌ها به این نظریه چسبیدند و گفته‌اند تعریف حقیقت، هیچ‌کدام از اینها نیست، تعریف حقیقت این است: هر اندیشه‌ای که تجربه و عمل آن را تأیید کند حقیقت است، و هر اندیشه‌ای که تجربه و عمل آن را [[تأیید]] نکند حقیقت نیست؛ هر فرضیه‌ای که یک دانشمند ابراز می‌دارد اگر در [[مقام عمل]]، خوب جواب داد حقیقت است چون در عمل خوب جواب داده است<ref>شناخت، ص۱۸۴.</ref>. بعضی دیگر حقیقت را به شکل دیگری تعریف کرده‌اند که این نظر و نظر چهارمی که ذکر می‌کنم امروز مطرح است. گفته‌اند: اصلاً حقیقت و [[خطا]] به آن شکل که شما می‌گویید، معنی ندارد. حقیقت چیزی است که در نتیجه برخورد [[قوای ادراکی]] ما با عالم خارج پیدا شده باشد (تز، آنتی‌تز، سنتز). اگر حواس ما در مقابل عینیّت خارجی قرار گیرد، آن عینیّت خارجی روی [حواس ما] اثر می‌گذارد و حواس هم عکس‌العملی از خود نشان می‌دهد. مثلاً به [[انسانی]] که روبه‌روی ماست نگاه می‌کنیم اگر آن [[انسان]] نباشد که ما نمی‌توانیم ببینیم. وقتی که هوا روشن است یا چراغی وجود دارد، نوری که به او می‌تابد در چشم ما منعکس می‌شود و تصویری در شبکیّه چشم ما به وجود می‌آورد. ولی چشم ما فقط اثر پذیر نیست، اثر بخش هم هست، یعنی از خودش عکس‌العمل نشان می‌دهد. آن تصویری که در شبکیه چشم من قرار می‌گیرد، وضع خاصّی به خودش می‌گیرد. حقیقت یعنی آنچه که معلول برخورد عالم عین و عالم [[ذهن]] باشد. هر چه که معلول این [برخورد] باشد اسمش حقیقت است، نه هر چیز که [[مطابق با واقع]] باشد<ref>شناخت، ص۱۸۱.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۳۶۹.</ref>


==حقیقت از نظر اگوست کنت==
“حقیقت عبارت است از [[فکری]] که تمام اذهان در یک [[زمان]] در آن [[وفاق]] داشته باشند”. وی توافق تمام اذهان را در یک زمان علامت حقیقت نمی‌داند، بلکه می‌گوید معنای حقیقت غیر از این نیست<ref>مجموعه آثار، ج۶، ص۱۵۷.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۳۷۱.</ref>
==حقیقت از نظر پراگماتیست‌ها==
پراگماتیست‌ها در باب حقیقت گفته‌اند، حقیقت آن چیزی است که مفید فایده باشد. این را دو گونه می‌شود تعبیر کرد: یکی اینکه بگوییم آنچه که حقیقت است (یعنی [[مطابق با واقع]] است) مفید فایده است: اگر چنین بگوییم اثر حقیقت را گفته‌ایم. یک وقت می‌گوییم: نه، اصلاً معنی حقیقت بودن این است که مفید فایده است؛ تعریف حقیقت این است که حقیقت یعنی آنچه که مفید فایده باشد؛ تعریف حقیقت جز این نیست<ref>شرح مبسوط منظومه، ج۲، ص۳۶۶.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۳۷۱.</ref>
==حقیقت از نظر پوزیتوسیت‌ها==
پوزیتوسیت‌ها می‌گویند حقیقت عبارت است از توافق اذهان<ref>شرح مبسوط منظومه، ج۲، ص۳۶۶.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۳۷۲.</ref>
==حقیقت از نظر شاله==
“معمولاً در تعریف حقیقت (یا [[صدق]]) می‌گویند که آن مطابقت [[فکر]] با موضوع خود و یا مطابقت فکر با واقع است، اما این تعریف نه بر حقایق ریاضی که موضوع آنها وجود خارجی ندارد درست منطبق می‌شود و نه بر حقایق [[نفسانی]] که وجود آنها کاملاً [[ذهنی]] است و نه به حقایق [[تاریخی]] که موضوع آنها بر بر حسب تعریف از بین رفته است. [[صادق بودن]] این تعریف درباره حقایق [[تجربی]] هم خالی از اشکال نیست زیرا برای [[ذهن]]، موضوع خارجی جز یک دسته [[احساس]] و [[صور]] چیز دیگری نیست”. تا آنجا که می‌گوید: “بر حسب گفته پر مغز اگوست کنت [[وصف]] بارز حقیقت این است که [[وفاق]] تمام [[افکار]] را در ذهن و توافق تمام اذهان افراد [[جامعه انسانی]] را در یک [[زمان]] به حصول می‌آورد و [[وحدت]] [[معنوی]] ایجاد می‌کند”<ref>مجموعه آثار، ج۶، ص۱۵۷.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۳۷۲.</ref>
==حقیقت از نظر قدما==
از نظر قدما در اینکه تعریف حقیقت [[مطابقت با واقع]] و نفس‌الامر است تردیدی وجود نداشته است. یعنی در پاسخ این سؤال که حقیقت یعنی چه؟ می‌گفته‌اند حقیقت یعنی [[اندیشه]] مطابق با واقع و نفس الامر<ref>شرح مبسوط منظومه، ج۲، ص۳۶۰.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۳۷۲.</ref>
==حقیقت از نظر ویلیام جیمز==
“حقیقت عبارت است از [[فکری]] که در عمل تأثیر [[نیکو]] دارد”. این دانشمند جمله “مفید است” و جمله “حقیقت است” را مرادف یکدیگر قرار می‌دهد. مفید بودن در عمل را علامت حقیقت نمی‌داند، بلکه می‌گوید معنای حقیقت غیر از این است. ویلیام جیمز به [[نقل]] مرحوم فروغی می‌گوید: “می‌گویند [[حق]] رونوشت امر واقع است؛ یعنی قولی که [[مطابق با واقع]] باشد حق است. بسیار خوب، اما واقع چیست که مطابقت با او قول حق باشد؟ آیا امری [[ثابت]] و [[لایتغیر]] است؟ نه، زیرا عالم متغیر است و هیچ امری در او ثابت نیست. پس بهتر این است که بگوییم قول حق آن است که بر آنچه فعلاً هست تأثیر [[نیکو]] دارد، پس قول چون نتیجه صحیح دارد حق است نه آنکه چون حق است نتیجه‌اش صحیح است<ref>مجموعه آثار، ج۶، ص۱۵۷.</ref>.<ref>[[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۳۷۲.</ref>


==حقیقت [[تقوا]]==
==حقیقت [[تقوا]]==
۲۱۸٬۰۹۰

ویرایش