احسان در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
←پرسش‌های وابسته
| خط ۲۴۹: | خط ۲۴۹: | ||
# پاداش احسان چیزی به جز احسان نیست: {{متن قرآن|هَلْ جَزَاءُ الْإِحْسَانِ إِلَّا الْإِحْسَانُ}}<ref>«آیا پاداش نیکی، جز نیکی است؟» سوره الرحمن، آیه ۶۰.</ref>. | # پاداش احسان چیزی به جز احسان نیست: {{متن قرآن|هَلْ جَزَاءُ الْإِحْسَانِ إِلَّا الْإِحْسَانُ}}<ref>«آیا پاداش نیکی، جز نیکی است؟» سوره الرحمن، آیه ۶۰.</ref>. | ||
#اگر احسان به صورت [[تبعیت]] [[نیکو]] از بعضی [[پیشگامان]] [[مهاجر]] و [[انصار]] باشد، پاداش آن هم [[خشنودی]] دوجانبه بین [[بنده]] و [[خالق]] است: {{متن قرآن|رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ}}، و هم اینکه [[خدای تعالی]] [[بهشت]] را برای او آماده نموده است. قوله سبحانه: {{متن قرآن|وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي تَحْتَهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ}}.<ref>[[عبدالنبی امامی|امامی، عبدالنبی]]، [[فرهنگ قرآن ج۱ (کتاب)|فرهنگ قرآن ج۱]]، ص ۷۷.</ref> | #اگر احسان به صورت [[تبعیت]] [[نیکو]] از بعضی [[پیشگامان]] [[مهاجر]] و [[انصار]] باشد، پاداش آن هم [[خشنودی]] دوجانبه بین [[بنده]] و [[خالق]] است: {{متن قرآن|رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ}}، و هم اینکه [[خدای تعالی]] [[بهشت]] را برای او آماده نموده است. قوله سبحانه: {{متن قرآن|وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي تَحْتَهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ}}.<ref>[[عبدالنبی امامی|امامی، عبدالنبی]]، [[فرهنگ قرآن ج۱ (کتاب)|فرهنگ قرآن ج۱]]، ص ۷۷.</ref> | ||
=====[[تدبر]] در کیفیت بیان احسان در آیات به ترتیب [[نزول]] آنها===== | |||
*'''کیفیت بیان در آیات مکّی''': اولاً، در آیات مکّی [[حکم]] به طور [[قاطع]]، و امر به طرز مؤکّد است و این [[قاطعیت]] حکم و مؤکّد بودن امر، هر دو، مستقیماً و بلاواسطه از جانب [[خدای متعال]] است. قوله تعالی: {{متن قرآن|وَقَضَى رَبُّكَ}} و قوله عزو جل: {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ...}}. ثانیاً، موضوع حکم قاطع و موضوع امر مؤکد به طور صریح و به صورت دستورالعمل کلی و مشخص، [[تعیین]] شده و چنان که در دو [[آیه]] ۲۳ [[سوره اسراء]] و ۹۰ [[سوره نحل]]، احسان در آیه اول به طور [[مقید]] به [[والدین]]، و در آیه دوم به طور مطلق بیان شده است. {{متن قرآن|وَقَضَى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلًا كَرِيمًا}}<ref>«و پروردگارت فرمان داده است که جز او را نپرستید و به پدر و مادر نکویی کنید؛ اگر هر یک از آن دو یا هر دو، نزد تو به پیری رسند به آنان اف مگو و بر آنها بانگ مزن و با ایشان سخن به نکویی بگوی!» سوره اسراء، آیه ۲۳.</ref>، و قوله عزو جل: {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ وَإِيتَاءِ ذِي الْقُرْبَى وَيَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ وَالْبَغْيِ يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ}}<ref>«به راستی خداوند به دادگری و نیکی کردن و ادای (حقّ) خویشاوند، فرمان می‌دهد و از کارهای زشت و ناپسند و افزونجویی، باز می‌دارد؛ به شما اندرز می‌دهد باشد که شما پند گیرید» سوره نحل، آیه ۹۰.</ref>. | |||
*'''کیفیت بیان در [[آیات]] [[مدنی]]''': در آیات مدنی مصادیق موضوع به صورت شخصی و جزئی، و متفرعات آن: جهات منفی [[انحرافی]]، جهات مثبت و مستقیم آن و نتیجه و [[پاداش]] موضوع در صورت محقق‌شدن آن و یا [[خسران]] و [[کیفر]] آن در صورت [[مخالفت]] با موضوع، در مجموع آیات بیان شده است. | |||
*'''یک وجه کلی در کیفیت بیان [[آیات مقید]] [[مکی و مدنی]]''': هم در آیات مکی و هم در آیات مدنی، قبل از بیان: {{متن قرآن|وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا}}، امر به [[توحید]] در لسان مؤکد؛ یعنی [[نهی]] از [[عبادت]] غیر [[پروردگار]]، قوله تعالی: {{متن قرآن|أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا}}؛ همین‌طور نهی از [[شرک به پروردگار]]، قوله عزوجل: {{متن قرآن|أَلَّا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا}}، و نیز نهی از عبادت غیر [[الله]]، قوله سبحانه: {{متن قرآن|لَا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا}}، وجود دارد، و در آیه‌ای که مخاطب آن مفعول است، [[ضمیر]] [[متکلم]] که اشاره به الله ([[خدای یکتا]]) یا اشاره به [[رب]] (پروردگار [[یکتا]]) دارد، در [[آیه]] بیان شده. قوله عزّ اسمه: {{متن قرآن|وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ إِحْسَانًا}}. و در آخرین آیه از [[سری]] آیات مقید به [[احسان به والدین]] قبل از بیان: {{متن قرآن|وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا}}، هم امر به عبادت الله و هم نهی از [[شرک]] به او شده است، قوله جلّ وعلا: {{متن قرآن|وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلَا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا}}. | |||
*'''یک وجه کلی در کیفیت بیان آیات غیر [[مقید]] مکی و مدنی''': در ذیل آیات غیر مقیّد، برای تحقق [[احسان]] به طور کلی، به [[وعظ]] و [[تذکّر]]، و برای مخالفت‌کردن به منظور عدم تحقق موضوع جزئی و یا شخصی [[احسان]]، به [[انذار]]، و برای موافقت‌نمودن به جهت محقق‌شدن موضوع احسان، به [[تبشیر]] ختم شده است.؛ چنان‌که برای تحقق احسان به طور کلی، قوله تعالی: {{متن قرآن|... يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ}}، و برای مخالفت‌کردن به منظور عدم تحقق موضوع جزئی احسان به قوله عزوجل: {{متن قرآن|فَمَنِ اعْتَدَى بَعْدَ ذَلِكَ فَلَهُ عَذَابٌ أَلِيمٌ}}، و برای مخالفت‌نمودن به منظور عدم تحقق موضوع شخصی احسان به قوله سبحانه: {{متن قرآن|... فَلَا تَعْتَدُوهَا وَمَنْ يَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ}}، و برای موافقت‌نمودن به جهت محقق‌شدن موضوع احسان به قوله عزّ اسمه: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسَانٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي تَحْتَهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ}}<ref>«و کسانی که به نیکی از آنان پیروی کرده‌اند خشنود است و آنها نیز از وی خشنودند و او برای آنان بوستان‌هایی فراهم آورده که جویبارها در بن آنها روان است، هماره در آن جاودانند، رستگاری سترگ، این است» سوره توبه، آیه ۱۰۰.</ref>، ختم شده است. | |||
*'''تعلیل [[عبادی]] و تعلیل حیاتی برای اجرای [[حکم]] [[قاطع]]''': در اولین [[آیه]] مکی در احسان [[مقید]] به [[والدین]]، حکم قاطع از جانب [[پروردگار]] صادر شده است: {{متن قرآن|وَقَضَى رَبُّكَ}}، و مقدم بر [[احسان به والدین]]، [[نهی]] از [[عبادت]] غیر پروردگار، اولین موضوع در آن حکم قاطع است: {{متن قرآن|أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ}}. در [[آیات]] [[مدنی]] که در آن احسان، مقید به والدین است، بعد از ذکر احسان به والدین، با [[فصاحت]] و بلاغتی که خاص [[کلام]] [[اللّه]] [[مجید]] است، سایر مستحقان احسان که به تدریج ذکر شده‌اند، با بیانی [[الهی]] از [[شرک به پروردگار]] و از عبادت غیر او نهی شده، و در آخرین آیه از این سری آیات، امر به عبادت [[الله]] و نهی از [[شرک]] به او، هر دو با هم آمده است؛ قوله تعالی: {{متن قرآن|أَلَّا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا}}، {{متن قرآن|لَا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ}}، {{متن قرآن|وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلَا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَبِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَالْجَارِ ذِي الْقُرْبَى وَالْجَارِ الْجُنُبِ وَالصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَابْنِ السَّبِيلِ وَمَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ}}<ref>«خداوند را بپرستید و چیزی را شریک او نکنید و به پدر و مادر و به خویشاوند و یتیمان و تهیدستان و همسایه خویشاوند و همسایه دور و همراه همنشین و در راه مانده و بردگانتان نکویی ورزید» سوره نساء، آیه ۳۶.</ref>. | |||
در یک [[آیه]] که مقدم بر [[احسان به والدین]]، با [[ضمیر]] «نا»: «وَصَّینا»، به «[[اللّه]]» اشاره شده، بعد از توصیه به احسان به والدین، آن [[احسان]] به نحو بلیغی تعلیل حیاتی گشته که چگونه [[مادر]] برای پرورش فرزند [[تحمل]] [[مصایب]] و [[مشکلات]] می‌نماید. قوله تعالی: {{متن قرآن|وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ إِحْسَانًا حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهًا وَوَضَعَتْهُ كُرْهًا وَحَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شَهْرًا حَتَّى إِذَا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَبَلَغَ أَرْبَعِينَ سَنَةً قَالَ رَبِّ أَوْزِعْنِي أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتِي أَنْعَمْتَ عَلَيَّ وَعَلَى وَالِدَيَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صَالِحًا تَرْضَاهُ وَأَصْلِحْ لِي فِي ذُرِّيَّتِي إِنِّي تُبْتُ إِلَيْكَ وَإِنِّي مِنَ الْمُسْلِمِينَ}}<ref>«و به آدمی سپرده‌ایم که به پدر و مادرش نیکی کند؛ مادرش او را به دشواری آبستن بوده و به دشواری زاده است- و بارداری و از شیر گرفتنش سی ماه است -تا چون به رشد کامل رسد و چهل ساله شود بگوید: پروردگارا در دلم افکن تا نعمتت را که به من و پدر و مادرم بخشیده‌ای سپاس بگزارم و کردار شایسته‌ای که تو را خشنود کند به جای آرم و برای من، در دودمانم شایستگی نه که من به سوی تو بازگشته‌ام و من از فرمانبردارانم» سوره احقاف، آیه ۱۵.</ref>. | |||
از این تعلیل [[عبادی]] و حیاتی بر می‌آید که لازمه احسان به والدین: | |||
اولاً و در اصل: [[اعتقاد]] کامل و [[خالص]] به [[توحید الهی]] و [[عبادت]] [[خدای تعالی]] جلّ جلاله و [[احتراز]] نمودن از [[شریک]] قرار دادن در [[پرستش]] اوست؛ | |||
و ثانیاً: توجه‌داشتن به مسایل و مشکلاتی است که [[والدین]]، به خصوص [[مادر]]، برای پرورش [[جسم]] و [[بدن]] فرزند در دوران اولیه [[زندگی]] متحمل شده‌اند؛ | |||
و ثالثاً: لازمه [[احسان به والدین]] و سایر مستحقان [[احسان]] نیز [[اعتقاد]] کامل به [[توحید الهی]] و [[عبادت]] و [[پرستش]] او جل جلاله و توجه داشتن است به این که احدی را در عبادت و پرستش برای او [[شریک]] قرار ندهد.<ref>[[عبدالنبی امامی|امامی، عبدالنبی]]، [[فرهنگ قرآن ج۱ (کتاب)|فرهنگ قرآن ج۱]]، ص ۷۸.</ref> | |||
== پرسش‌های وابسته == | == پرسش‌های وابسته == | ||