ازدواج در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

در عصر [[جاهلیّت]]، ازدواج‌های مختلفی رواج داشته است.<ref>بلوغ الارب، ج‌۲، ص‌۴‌ـ‌۵.</ref> قرآن به مواردی از نکاح‌های مرسوم جاهلیّت * اشاره دارد:  

# [[نکاح]] مقت ([[زناشویی]] [[وارث]] با [[همسر]] میّت)؛ رسم جاهلیّت بر این بود که زن میّت، مانند [[اموال]] او، به [[ارث]] می‌رسید و وارث یا خود، بدون مهر با او ازدواج می‌کرد (نکاح مقت) یا او را به ازدواج با شخص دیگری وامی‌داشت و مهریّه‌اش را [[مالک]] می‌شد یا [[زن]]، خود را با پرداخت مبلغی، به [[وارث]] بازخرید می‌کرد و تا آخر [[عمر]] بلاتکلیف می‌زیست و با [[مرگ]] وی اموالش به وارث می‌رسید: "... ‌لا‌یَحِلُّ لَکم اَن تَرِثُوا النِّسآءَ کَرهًا و‌لا‌تَعضُلوهُنَّ لِتَذهَبوا بِبعضِ ما ءاتَیتُموهُنّ‌."... ([[نساء]] / ۴، ۱۹)<ref>روض‌الجنان، ج‌۵، ص‌۲۹۵؛ التفسیرالکبیر، ج‌۱۰، ص‌۱۰.</ref> تعبیر "مقت" از آیه‌۲۲ نساء / ۴ گرفته شده که در آن، از [[نکاح]] با زن * [[پدر]]، [[نهی]] شده است: "و‌لا تَنکِحوا ما نَکَحَ ءَاباؤُکُم مِنَ‌النِّساءِ اِلاّ ما قَد سَلَفَ اِنَّه کانَ فـحِشَةً و مَقتًا وساءَ سَبیلاً". [[طبرسی]] مواردی ازاین‌گونه نکاح را برشمرده که پس از [[اسلام]]، از [[پیامبر]] درباره آن می‌پرسیدند. یکی از آن موارد به فرزند [[ابوقیس]] * مربوط است که پس از [[وفات]] پدر از نامادری‌اش درخواست [[ازدواج]] کرد. [[زن]] گفت: من تو را فرزند خود می‌دانم و برای تو که از [[صالحان]] [[قوم]] خویش هستی، این کار، [[شایسته]] نیست در عین حال، اجازه‌بده از [[پیامبراکرم]]{{صل}} در این‌باره بپرسم. [[حضرت]] او را از این ازدواج بازداشت؛ سپس این [[آیه]] نازل شد.<ref> مجمع‌البیان، ج۳، ص۴۴؛ تفسیر قمی، ج۱، ص‌۱۶۲.</ref>

#نکاح خدن ([[زناشویی]] غیر رسمی و پنهانی)؛ اساس این نکاح بر عقیده‌ای [[جاهلی]] بود که برخلاف [[ارتباط]] آشکار، ارتباط دوستانه پنهانی را با زن، [[نیکو]] می‌شمرد.<ref>فتح‌الباری، ج‌۹، ص‌۱۵۰؛ فقه السنه، ج‌۲، ص‌۸؛ نیل الاوطار، ج‌۶، ص‌۳۰۰.</ref> [[قرآن]] در دو مورد به این‌گونه نکاح اشاره کرده است: در نساء / ۴، ۲۵ آنجا که شرایط ازدواج با [[کنیزان]] را بیان می‌کند، می‌فرماید: "... ‌و لا مُتَّخِذتِ اَخدان‌."... در این آیه، از‌ازدواج با کنیزانی که به‌صورت گرفتن [[دوست]] پنهانی مرتکب [[فحشا]] می‌شوند، منع کرده است. نظیر این تعبیر درباره مردان هم آمده است ([[مائده]] / ۵، ۵).

#نکاح بدل (زناشویی به‌صورت تعویض [[همسر]])؛ طبرسی، قولی را [[نقل]] کرده که آیه "... ‌و‌لا‌اَن تَبَدَّلَ بِهِنَّ مِن اَزوج‌.".. ([[احزاب]] / ۳۳، ۵۲) درباره این‌گونه ازدواج است که در [[جاهلیّت]] وجود داشته و اسلام آن را [[منسوخ]] کرده‌است.<ref>مجمع‌البیان، ج‌۸، ص‌۵۷۶.</ref>

# [[نکاح]] استبضاع ([[زناشویی]] برای تولید‌مثل).

#نکاح [[رهط]] (زناشویی دسته‌جمعی).<ref>جواهرالعقود، ج‌۲، ص‌۳؛ فقه‌السنه، ج‌۲، ص‌۸.</ref>

#نکاح شغار (ازدواجی که مهر آن، واگذاری متقابل [[خواهر]] یا دختر به طرف مقابل‌است). از سوی دیگر در [[جاهلیّت]] بر [[زنان]] مطلّقه یا شوهر مرده، [[سخت‌گیری]] می‌شد. [[قرآن]] از دخالت در امور آنان هم به شوهر پیشین و هم به [[خویشان]] [[زن]] هشدار می‌دهد. در آیه‌۲۳۱ بقره / ۲ به مردان می‌گوید: پس از [[طلاق]] یا به‌شایستگی نگاهشان بدارید یا به خوبی رهایشان کنید و آنان را برای زیان رساندن معطّل نگذارید تا حقوقشان ضایع شود. از‌طرف دیگر، به خویشان زن هم هشدار می‌دهد که آنان را از [[ازدواج]] با شوهران پیشین خویش منع نکنید (بقره / ۲، ۲۳۲)، و به بازماندگان میّت هشدار می‌دهد که از سخت‌گیری بر زنان شوهر مرده بپرهیزید و بگذارید [[آینده]] زندگی‌شان را خودشان مشخّص‌کنند: "فَاِذا بَلَغنَ اَجَلَهُنَّ فَلا‌جُناحَ عَلیکُم فِیما‌فَعَلنَ فِی اَنفُسِهِنّ بِالمَعروفِ‌."... (بقره / ۲، ۲۳۴) در ذیل [[آیات]] ۲۰‌ـ‌۲۱ [[نساء]] / ۴ [[نقل]] شده که وقتی شخصی از همسرش [[سیر]] می‌شد و به ازدواج با دیگری [[تمایل]] می‌یافت، برای جبران مهریّه‌ای که پرداخت کرده، [[همسر]] خویش را به [[اعمال]] منافیِ [[عفّت]] متّهم می‌کرد و بر او سخت می‌گرفت تا حاضر شود، مهر را بازپس دهد و شوهر، آن را برای ازدواج با زنی دیگر صرف کند.<ref>الکشاف، ج‌۱، ص‌۴۹۱.</ref> قرآن، با [[شگفتی]] می‌گوید: چگونه مهریّه را باز‌پس می‌گیرید و برای این کار به [[تهمت]] و [[گناه آشکار]] متوسّل می‌شوید در‌حالی‌که شما با یک‌دیگر مدّتی [[زندگی]] کرده و [[انس]] گرفته‌اید و از این گذشته، آنها] هنگام ازدواج [از شما [[پیمان]] محکمی گرفته‌بودند: "واِن اَرَدتُمُ استِبدَالَ زَوج مَکانَ زَوج وءَاتَیتُم اِحدهُنَّ قِنطارًا فَلا تَأخُذوا مِنهُ شیــًا اَتَأخُذونَهُ بُهتـنـًا و اِثمـًا مُبینا * و کَیفَ تَأخُذونَهُ وقَد اَفضی بَعضُکُم اِلی بَعض واَخَذنَ مِنکُم میثـقـًا غَلیظا". [[عادت]] دیگر جاهلیّت این‌بود که [[دختران]] [[یتیم]] * و [[ثروت]] آنان را تحت تصرّف خویش درمی‌آوردند. اگر [[زیبا]] بودند با آنان [[ازدواج]] می‌کردند و از [[مال]] و [[جمال]] آنان بهره می‌بردند و اگر [[زشت]] بودند، نمی‌گذاشتند دیگری با آنان ازدواج کند؛ او را در مضیقه قرار می‌دادند و [[اموال]] او را تصرّف می‌کردند.<ref>المیزان، ج‌۵، ص‌۹۸.</ref> این [[ظلم]] آن [[قدر]] بزرگ و با اهمّیّت است که وقتی از [[پیغمبراکرم]]{{صل}} درباره [[حقوق]] و [[احکام]] [[زنان]] پرسیده می‌شود، [[پیامبر]] [[منتظر]] [[وحی]] می‌ماند و [[خدا]] در خصوص حقوق [[دختران]] [[یتیم]] پاسخ می‌دهد: "و‌یَستَفتونَکَ فِی‌النِّساءِ قُلِ‌اللّهُ یُفتیکُم فیهِنَّ و ما یُتلی عَلَیکُم فِی‌الکِتبِ فِی یَتمَی النِّساءِ الّـتِی لا تُؤتونَهُنَّ ما‌کُتِبَ لَهُنَّ و تَرغَبونَ اَن تَنکِحوهُنَّ‌."... ([[نساء]] / ۴، ۱۲۷) در [[جاهلیّت]]، [[ازدواج]] با مطلّقه پسر خوانده [[مذموم]] بود و [[اسلام]] از آن جهت که پسرخوانده را پسر نمی‌داند، این [[حکم]] را [[منسوخ]] کرد و مطلّقه زیدبن * [[حارثه]] که پسر خوانده [[رسول‌الله]] بود به [[دستور خداوند]] به همسری پیامبر درآمد: "فَلَمّا قَضی زَیدٌ مِنها و طَرًا زَوَّجنکَها". [[قرآن]]، [[هدف]] [[ازدواج پیامبر با زینب]] * بنت [[جحش]] را شکستن [[سنّت]] [[جاهلی]] می‌داند: "... لِکَی لا یَکونَ عَلَی المُؤمِنینَ حَرَجٌ فی اَزوجِ اَدعیائِهِم". ([[احزاب]] / ۳۳، ۳۷) گونه برخورد قرآن با سنّت جاهلی از قاطعیّتی که در این [[آیه]] وجود دارد، استفاده‌می‌شود؛ زیرا اوّلا به "زوّجنکها" تعبیر کرده تا نشان دهد این [[تصمیم]] [[الهی]] بوده است، بدین سبب [[زینب]] بر دیگر [[همسران پیامبر]] مباهات‌می‌کرد که [[خداوند]] او را از [[آسمان]] به همسری پیامبر درآورده است؛ ثانیاً در آخر می‌فرماید: "و‌کانَ اَمرُ اللّهِ مَفعولاً"؛ یعنی این کار باید بشود و [[امر الهی]] انجام شدنی است.<ref>نمونه، ج‌۱۷، ص‌۳۲۲.</ref><ref>[[سید مصطفی اسدی|اسدی، سید مصطفی]]، [[ازدواج (مقاله)|مقاله «ازدواج»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۲ |دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۲.</ref>