ازدواج در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
←نگاه به همسر آینده
| خط ۵۲: | خط ۵۲: | ||
چون تداوم [[نسل]] [[انسان]] بر ازدواج مبتنی است، اسلام به مقدّمات و زمینه‌های گوناگونی از آن، توجّه کرده است. | چون تداوم [[نسل]] [[انسان]] بر ازدواج مبتنی است، اسلام به مقدّمات و زمینه‌های گوناگونی از آن، توجّه کرده است. | ||
===نگاه به [[همسر]] [[آینده]]=== | ===نگاه به [[همسر]] [[آینده]]=== | ||
نگاه به زنی که انسان قصد ازدواج با او را دارد، به [[اجماع]] [[فریقین]] جایز است <ref>جواهر الکلام، ص۶۳.</ref> تا با [[بصیرت]] کامل، همسر خود را برگزیند؛ البتّه در محدوده مجاز نگاه، و [[لزوم]] [[رضایت]] دختر، [[اختلاف]] است.<ref>مستمسک العروه، ج۱۴، ص۱۲ـ۱۶.</ref> برخی | نگاه به زنی که انسان قصد ازدواج با او را دارد، به [[اجماع]] [[فریقین]] جایز است <ref>جواهر الکلام، ص۶۳.</ref> تا با [[بصیرت]] کامل، همسر خود را برگزیند؛ البتّه در محدوده مجاز نگاه، و [[لزوم]] [[رضایت]] دختر، [[اختلاف]] است.<ref>مستمسک العروه، ج۱۴، ص۱۲ـ۱۶.</ref> برخی {{متن قرآن|لَا يَحِلُّ لَكَ النِّسَاءُ مِنْ بَعْدُ وَلَا أَنْ تَبَدَّلَ بِهِنَّ مِنْ أَزْوَاجٍ وَلَوْ أَعْجَبَكَ حُسْنُهُنَّ إِلَّا مَا مَلَكَتْ يَمِينُكَ وَكَانَ اللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ رَقِيبًا}}<ref>«پس از این (زنانی که برشمردیم) زنان (دیگر) و (نیز) اینکه همسرانی (تازه) را جایگزین آنان کنی بر تو حلال نیست هر چند زیبایی (خوی) آنان تو را خوش آید؛ مگر آنکه کنیزت باشند و خداوند مراقب هر چیزی است» سوره احزاب، آیه ۵۲.</ref> را [[دلیل]] بر این [[حکم]] دانسته‌اند؛<ref> تفسیرقرطبی، ج۱۴، ص۱۴۲؛ تفسیرمراغی، مج۸، ج۲۲، ص۲۶.</ref> زیرا در این [[آیه]]، [[خداوند]] به [[پیامبر]] اعلام می‌دارد: پس از این، ازدواج یا تبدیل همسرانت به [[همسران]] دیگر، بر تو [[حلال]] نیست؛ هرچند [[جمال]] آنها مورد توجّه تو واقع شود و اعجاب بدون نگاه حاصل نمی‌شود. می‌توان از کلمه {{متن قرآن|هَاتَيْنِ}} در [[کلام]] [[شعیب]]{{ع}} {{متن قرآن|قَالَ إِنِّي أُرِيدُ أَنْ أُنْكِحَكَ إِحْدَى ابْنَتَيَّ هَاتَيْنِ عَلَى أَنْ تَأْجُرَنِي ثَمَانِيَ حِجَجٍ فَإِنْ أَتْمَمْتَ عَشْرًا فَمِنْ عِنْدِكَ وَمَا أُرِيدُ أَنْ أَشُقَّ عَلَيْكَ سَتَجِدُنِي إِنْ شَاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّالِحِينَ}}<ref>«(شعیب) گفت: می‌خواهم یکی از این دو دخترم را همسر تو کنم بنابر آنکه هشت سال برای من کار کنی و اگر به ده سال رساندی آن دیگر با توست و من نمی‌خواهم بر تو سخت بگیرم؛ اگر خدا بخواهد مرا از شایستگان خواهی یافت» سوره قصص، آیه ۲۷.</ref> استفاده کرد که وی [[دختران]] خویش را به [[موسی]] با اشاره نشان داد و دختران نیز آنجا حاضر بودند؛ ولی گویا استفاده جواز نگاه از این [[آیات]] مشکل‌است؛ زیرا اعجاب با نگاه غیر عمدی نیز حاصل می‌شود.<ref>[[سید مصطفی اسدی|اسدی، سید مصطفی]]، [[ازدواج (مقاله)|مقاله «ازدواج»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۲ |دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۲.</ref> | ||
===خواستگاری=== | ===خواستگاری=== | ||
خواستگاری، پیشنهاد برای [[تشکیل خانواده]]<ref>حقوق زن در دوران ازدواج چیست؟، ص۱۱.</ref> و از مستحبّات است<ref>جامع‌المقاصد، ج۱۲، ص۴۶.</ref> و به‌طور معمول از سوی مرد یا [[خانواده]] او صورت می‌گیرد. از برخی آیات استفاده می‌شود که خواستگاری از هر زنی، تحت هر شرایطی، روا نیست: "و‌لا جُناحَ علَیکُم فیما عَرَّضتُم بِه مِن خِطبَةِ النِّسآء". (بقره / ۲، ۲۳۵) [[قدر]] مسلّم از این [[آیه]]، جواز خواستگاری با کنایه، از زنی است که در عدّه [[وفات]] باشد؛ زیرا آیه پیشین، درباره [[زنان]] شوهر مرده است؛ ولی گروهی آن را شامل هر زنی که در عدّه [[طلاق]] بائن باشد نیز دانسته‌اند.<ref> الحدائق، ج۲۴، ص۹۱.</ref> [[اسلام]]، [[دستور]] حساب شده‌ای، درباره خواستگاری این‌گونه زنان داده که همه جوانب در آن مراعات شده است. از طرفی، به‌طور طبیعی، [[زن]] با فوت شوهر یا جدا شدن از او، درباره [[آینده]] خویش دغدغه دارد و از طرفی باید [[حریم]] زوجیّت پیشین نیز [[حفظ]] شود؛ بدین سبب از خواستگاریِ صریح یا [[ملاقات]] و [[وعده]] پنهانی با آنان، [[نهی]] شده است: "... و‌لـکن لا تُواعِدوهُنَّ سِرًّا اِلاّ اَن تَقولوا قَولاً مَعروفًا.".. قول معروف، به خواستگاری با رمز و کنایه [[تفسیر]] شده است؛<ref> التبیان، ج۲، ص۲۶۷.</ref> البتّه اگر [[انسان]] در [[دل]]، به [[ازدواج]] با این‌گونه زنان [[تصمیم]] داشته باشد، این تصمیم، همانند اظهار با کنایه، جایز است: "... اَو اَکنَنتُم فی اَنفُسِکُم عَلِمَ اللّهُ اَنَّکُم سَتَذکُرونَهنَّ."... (بقره / ۲، ۲۳۵) موارد دیگر خواستگاری که با توجّه به [[آیات قرآن]]، مورد نظر [[فقیهان]] قرار گرفته است، عبارت‌اند از: خواستگاری صریح یا غیر صریح از [[زن]] شوهردار یا زنی که در عدّه [[طلاق]] رجعی به سر می‌برد، و خواستگاری صریحِ مرد از زنی که او را سه بار طلاق داده یا در عدّه * [[وفات]] به سر می‌برد جایز نیست.<ref>جواهرالکلام، ج۳۰، ص۱۱۹ـ۱۲۰.</ref> خواستگاری مرد از زنی که او را ۹ بار طلاق داده، حتّی با رمز و کنایه، [[ممنوع]] است؛ زیرا آن زن بر او [[حرام]] همیشگی است؛ ولی برای غیر شوهر، در [[زمان]] عدّه، فقط به‌صورت کنایه، جایز است.<ref>الحدائق، ج۲۴، ص۹۰ـ۹۱.</ref> نمونه‌هایی از خواستگاریِ کنایی که [[آیه]] بدان اشاره دارد، درروایات و کتاب‌های [[فقهی]] ذکر شده است.<ref> الحدائق، ج۲۴، ص۹۲؛ نورالثقلین، ج۱، ص۲۳۲.</ref> خواستگاری، معمولا از سوی مرد یا [[خانواده]] او انجام می‌پذیرد و زن به این کار [[اقدام]] نمی‌کند؛ چنان‌که در آیه۲۳۵ بقره / ۲، خواستگاری به مردان نسبت داده شده است. این بدان جهت است که پاسخ رد شنیدن زن از مرد، به نوعی [[شکست]] [[عاطفی]] در [[زندگی]] [[زن]] است که اثر آن هنگام [[تشکیل خانواده]] و اداره آن و نیز در [[تربیت]] [[فرزندان]] ظاهر می‌شود؛ در‌حالی‌که خواستگاری از سوی مرد، و شنیدن پاسخ ردّ شکست در زندگی به‌شمار نمی‌رود؛ بنابراین اگر در موردی، زن و خانواده او با قاطعیّت بدانند که از [[مرد]]پاسخ رد نخواهند شنید، خواستگاری آنها امری معقول و روا خواهد بود.<ref> تشکیل خانواده در اسلام، ص۱۳۱.</ref> از داستان [[حضرت شعیب]] * و [[موسی]] ({{ع}}) در [[قرآن]] استفاده می‌شود که خواستگاری از‌طرف خانواده دختر نیز صورت می‌پذیرد. طبق آیه۲۷ [[قصص]] / ۲۸، حضرت شعیب به موسی{{ع}} پیشنهاد [[ازدواج]] با یکی از دخترانش را در مقابل ۸ یا ۱۰ سال کار می‌دهد: "اِنّی أُریدُ اَن اُنکِحَکَ اِحدَی ابنَتَیَّ هـتَین."... برخی، از آیه "اِنّ اَکرَمَکُم عِنداللّهِ اَتقـکُم" (حجرات / ۴۹، ۱۳) استفاده کرده‌اند که اگر شخص شایسته‌ای توان تأمین [[نفقه]] را دارد و از دختری خواستگاری کرد، [[اجابت]] خواسته او [[واجب]] است. کنزالعرفان می‌نویسد: استفاده این مطلب، از [[آیه]]، مشکل است، مگر با کمک [[روایت]] [[پیغمبر]]{{صل}} که فرمود: دخترانتان همانند میوه هستند که اگر هنگام رسیدن چیده نشود، [[فاسد]] می‌گرد <ref>الکافی، ج۵، ص۳۳۷.</ref>. جای دیگر فرمود: دخترانتان را به [[ازدواج]] کسانی درآورید که از نظر [[ایمانی]] به آنان [[اطمینان]] دارید: "إذا جائکم مَن ترضون دینه فزوّجوه اِلاّ تَفعَلوهُ تَکُن فِتنَةٌ فِی‌الاَرضِ و فَسادٌ کَبیرٌ". شاید بتوان از آیه۳۲ [[نور]] / ۲۴ "و‌اَنکِحُوا الاَیـمی مِنکُم.".. نیز بر این مطلب [[استدلال]] کرد؛ زیرا با [[اجابت]] خواستگار، زمینه ازدواج، فراهم می‌شود.<ref>[[سید مصطفی اسدی|اسدی، سید مصطفی]]، [[ازدواج (مقاله)|مقاله «ازدواج»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۲ |دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۲.</ref> | خواستگاری، پیشنهاد برای [[تشکیل خانواده]]<ref>حقوق زن در دوران ازدواج چیست؟، ص۱۱.</ref> و از مستحبّات است<ref>جامع‌المقاصد، ج۱۲، ص۴۶.</ref> و به‌طور معمول از سوی مرد یا [[خانواده]] او صورت می‌گیرد. از برخی آیات استفاده می‌شود که خواستگاری از هر زنی، تحت هر شرایطی، روا نیست: "و‌لا جُناحَ علَیکُم فیما عَرَّضتُم بِه مِن خِطبَةِ النِّسآء". (بقره / ۲، ۲۳۵) [[قدر]] مسلّم از این [[آیه]]، جواز خواستگاری با کنایه، از زنی است که در عدّه [[وفات]] باشد؛ زیرا آیه پیشین، درباره [[زنان]] شوهر مرده است؛ ولی گروهی آن را شامل هر زنی که در عدّه [[طلاق]] بائن باشد نیز دانسته‌اند.<ref> الحدائق، ج۲۴، ص۹۱.</ref> [[اسلام]]، [[دستور]] حساب شده‌ای، درباره خواستگاری این‌گونه زنان داده که همه جوانب در آن مراعات شده است. از طرفی، به‌طور طبیعی، [[زن]] با فوت شوهر یا جدا شدن از او، درباره [[آینده]] خویش دغدغه دارد و از طرفی باید [[حریم]] زوجیّت پیشین نیز [[حفظ]] شود؛ بدین سبب از خواستگاریِ صریح یا [[ملاقات]] و [[وعده]] پنهانی با آنان، [[نهی]] شده است: "... و‌لـکن لا تُواعِدوهُنَّ سِرًّا اِلاّ اَن تَقولوا قَولاً مَعروفًا.".. قول معروف، به خواستگاری با رمز و کنایه [[تفسیر]] شده است؛<ref> التبیان، ج۲، ص۲۶۷.</ref> البتّه اگر [[انسان]] در [[دل]]، به [[ازدواج]] با این‌گونه زنان [[تصمیم]] داشته باشد، این تصمیم، همانند اظهار با کنایه، جایز است: "... اَو اَکنَنتُم فی اَنفُسِکُم عَلِمَ اللّهُ اَنَّکُم سَتَذکُرونَهنَّ."... (بقره / ۲، ۲۳۵) موارد دیگر خواستگاری که با توجّه به [[آیات قرآن]]، مورد نظر [[فقیهان]] قرار گرفته است، عبارت‌اند از: خواستگاری صریح یا غیر صریح از [[زن]] شوهردار یا زنی که در عدّه [[طلاق]] رجعی به سر می‌برد، و خواستگاری صریحِ مرد از زنی که او را سه بار طلاق داده یا در عدّه * [[وفات]] به سر می‌برد جایز نیست.<ref>جواهرالکلام، ج۳۰، ص۱۱۹ـ۱۲۰.</ref> خواستگاری مرد از زنی که او را ۹ بار طلاق داده، حتّی با رمز و کنایه، [[ممنوع]] است؛ زیرا آن زن بر او [[حرام]] همیشگی است؛ ولی برای غیر شوهر، در [[زمان]] عدّه، فقط به‌صورت کنایه، جایز است.<ref>الحدائق، ج۲۴، ص۹۰ـ۹۱.</ref> نمونه‌هایی از خواستگاریِ کنایی که [[آیه]] بدان اشاره دارد، درروایات و کتاب‌های [[فقهی]] ذکر شده است.<ref> الحدائق، ج۲۴، ص۹۲؛ نورالثقلین، ج۱، ص۲۳۲.</ref> خواستگاری، معمولا از سوی مرد یا [[خانواده]] او انجام می‌پذیرد و زن به این کار [[اقدام]] نمی‌کند؛ چنان‌که در آیه۲۳۵ بقره / ۲، خواستگاری به مردان نسبت داده شده است. این بدان جهت است که پاسخ رد شنیدن زن از مرد، به نوعی [[شکست]] [[عاطفی]] در [[زندگی]] [[زن]] است که اثر آن هنگام [[تشکیل خانواده]] و اداره آن و نیز در [[تربیت]] [[فرزندان]] ظاهر می‌شود؛ در‌حالی‌که خواستگاری از سوی مرد، و شنیدن پاسخ ردّ شکست در زندگی به‌شمار نمی‌رود؛ بنابراین اگر در موردی، زن و خانواده او با قاطعیّت بدانند که از [[مرد]]پاسخ رد نخواهند شنید، خواستگاری آنها امری معقول و روا خواهد بود.<ref> تشکیل خانواده در اسلام، ص۱۳۱.</ref> از داستان [[حضرت شعیب]] * و [[موسی]] ({{ع}}) در [[قرآن]] استفاده می‌شود که خواستگاری از‌طرف خانواده دختر نیز صورت می‌پذیرد. طبق آیه۲۷ [[قصص]] / ۲۸، حضرت شعیب به موسی{{ع}} پیشنهاد [[ازدواج]] با یکی از دخترانش را در مقابل ۸ یا ۱۰ سال کار می‌دهد: "اِنّی أُریدُ اَن اُنکِحَکَ اِحدَی ابنَتَیَّ هـتَین."... برخی، از آیه "اِنّ اَکرَمَکُم عِنداللّهِ اَتقـکُم" (حجرات / ۴۹، ۱۳) استفاده کرده‌اند که اگر شخص شایسته‌ای توان تأمین [[نفقه]] را دارد و از دختری خواستگاری کرد، [[اجابت]] خواسته او [[واجب]] است. کنزالعرفان می‌نویسد: استفاده این مطلب، از [[آیه]]، مشکل است، مگر با کمک [[روایت]] [[پیغمبر]]{{صل}} که فرمود: دخترانتان همانند میوه هستند که اگر هنگام رسیدن چیده نشود، [[فاسد]] می‌گرد <ref>الکافی، ج۵، ص۳۳۷.</ref>. جای دیگر فرمود: دخترانتان را به [[ازدواج]] کسانی درآورید که از نظر [[ایمانی]] به آنان [[اطمینان]] دارید: "إذا جائکم مَن ترضون دینه فزوّجوه اِلاّ تَفعَلوهُ تَکُن فِتنَةٌ فِی‌الاَرضِ و فَسادٌ کَبیرٌ". شاید بتوان از آیه۳۲ [[نور]] / ۲۴ "و‌اَنکِحُوا الاَیـمی مِنکُم.".. نیز بر این مطلب [[استدلال]] کرد؛ زیرا با [[اجابت]] خواستگار، زمینه ازدواج، فراهم می‌شود.<ref>[[سید مصطفی اسدی|اسدی، سید مصطفی]]، [[ازدواج (مقاله)|مقاله «ازدواج»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۲ |دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۲.</ref> | ||