پرش به محتوا

ازدواج در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

۵٬۸۴۸ بایت اضافه‌شده ،  ‏۱۶ فوریهٔ ۲۰۲۱
خط ۵۹: خط ۵۹:
==ملاک [[انتخاب همسر]]==
==ملاک [[انتخاب همسر]]==
=== اوصاف [[همسر]] [[شایسته]]===
=== اوصاف [[همسر]] [[شایسته]]===
[[قرآن]]، درباره [[لزوم]] رعایت [[شایستگی]] و اهمّیّت اوصاف همسری که [[انسان]] در ابتدا برمی‌گزیند یا اگر ازدواج با همسر نامناسبی صورت گرفته، باید این شایستگی را در او پدید آورد، مباحثی را مطرح کرده و درباره [[همسران]] نامناسب که گاه در حدّ [[دشمن]] می‌توانند کانون [[خانواده]] را فاسد کنند، هشدار می‌دهد: "یـایُّها الَّذین ءَامَنوا اِنَّ مِن اَزوجِکُم و اَولـدِکُم عَدُوّاً لَکُم فَاحذَروهُم‌."... (تغابن / ۶۴، ۱۴) [[تکیه]] قرآن در موارد متعدّد بر صلاحیّت و شایستگی همسر، مفهومی عام است و شامل جنبه‌های گوناگون ظاهری (جسمی) و [[معنوی]] ([[دینی]] و [[اخلاقی]]) می‌تواند باشد؛ آیه‌۹۰ [[انبیاء]] / ۲۱ که گزارشی از اجابت دعای [[زکریا]] * است، می‌فرماید: "واَصلَحنا لَهُ زَوجَه". برخی این آیه را به [[اصلاح]] ظاهری و جسمی معنا کرده و گفته‌اند: همسر زکریا عقیم بود، [[خداوند]] نازایی او را از بین برد یا پیر و شکسته بود و خداوند او را [[جوان]] کرد و برخی، آیه‌را به اصلاح اخلاقی معنا کرده و گفته‌اند: خداوند، همسر زکریا را خوش [[اخلاق]] قرار داد.<ref>مجمع البیان، ج‌۷، ص‌۹۷.</ref> آیه‌۳۴ [[نساء]] / ۴، [[زنان]] [[صالح]] و [[درستکار]] را کسانی می‌داند که در برابر [[نظام]] خانواده [[خاضع]] هستند و نه‌تنها در حضور شوهر، بلکه در غیاب او مرتکب [[خیانت]] [[مالی]] و ناموسی نمی‌شوند و [[حقوق]] او را مراعات می‌کنند: "فالصّـلِحـتُ قـنِتـتٌ حـفِظـتٌ لِلغیبِ بِما حَفِظَ اللّهُ‌."..<ref>نمونه، ج‌۳، ص‌۳۷۱.</ref>. در [[حدیثی]] از [[امام صادق]]{{ع}} آمده است: "تزوّجوا فی الحجر الصالح فاِنّ العِرق دسّاس"؛<ref>مکارم‌الاخلاق، ص۱۹۷؛ کنزالعمال، ج۱۶، ص۲۹۶؛ جامع‌الصغیر، ج‌۱، ص‌۵۰۵.</ref> با [[خانواده]] [[شایسته]] [[ازدواج]] کنید؛ زیرا خصایص [[والدین]] و اجداد، به [[نسل]] بعد سرایت‌می‌کند.
[[قرآن]]، درباره [[لزوم]] رعایت [[شایستگی]] و اهمّیّت اوصاف همسری که [[انسان]] در ابتدا برمی‌گزیند یا اگر ازدواج با همسر نامناسبی صورت گرفته، باید این شایستگی را در او پدید آورد، مباحثی را مطرح کرده و درباره [[همسران]] نامناسب که گاه در حدّ [[دشمن]] می‌توانند کانون [[خانواده]] را فاسد کنند، هشدار می‌دهد: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْوَاجِكُمْ وَأَوْلَادِكُمْ عَدُوًّا لَكُمْ فَاحْذَرُوهُمْ وَإِنْ تَعْفُوا وَتَصْفَحُوا وَتَغْفِرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ}}<ref>«ای مؤمنان! برخی از همسران و فرزندانتان دشمن شمایند پس، از آنان دوری گزینید و اگر درگذرید و ببخشایید و چشم بپوشید بی‌گمان خداوند (نیز) آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره تغابن، آیه ۱۴.</ref> [[تکیه]] قرآن در موارد متعدّد بر صلاحیّت و شایستگی همسر، مفهومی عام است و شامل جنبه‌های گوناگون ظاهری (جسمی) و [[معنوی]] ([[دینی]] و [[اخلاقی]]) می‌تواند باشد؛ آیه ‌{{متن قرآن|فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَوَهَبْنَا لَهُ يَحْيَى وَأَصْلَحْنَا لَهُ زَوْجَهُ إِنَّهُمْ كَانُوا يُسَارِعُونَ فِي الْخَيْرَاتِ وَيَدْعُونَنَا رَغَبًا وَرَهَبًا وَكَانُوا لَنَا خَاشِعِينَ}}<ref>«آنگاه او را پاسخ گفتیم و یحیی را به او بخشیدیم و همسرش را برای او شایسته گرداندیم زیرا آنان به کارهای نیک می‌شتافتند و ما را به امید و بیم می‌خواندند و در برابر ما فروتن بودند» سوره انبیاء، آیه ۹۰.</ref> که گزارشی از اجابت دعای [[زکریا]] است، می‌فرماید: {{متن قرآن|وَأَصْلَحْنَا لَهُ زَوْجَهُ}}. برخی این آیه را به [[اصلاح]] ظاهری و جسمی معنا کرده و گفته‌اند: همسر زکریا عقیم بود، [[خداوند]] نازایی او را از بین برد یا پیر و شکسته بود و خداوند او را [[جوان]] کرد و برخی، آیه‌را به اصلاح اخلاقی معنا کرده و گفته‌اند: خداوند، همسر زکریا را خوش [[اخلاق]] قرار داد.<ref>مجمع البیان، ج‌۷، ص‌۹۷.</ref> آیه‌{{متن قرآن|الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَبِمَا أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِلْغَيْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ وَاللَّاتِي تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِي الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلَا تَبْغُوا عَلَيْهِنَّ سَبِيلًا إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيًّا كَبِيرًا}}<ref>«مردان سرپرست زنانند  بدان روی که خداوند برخی از آنان را بر برخی دیگر برتری داده است و برای آنکه مردان از دارایی‌های خویش می‌بخشند؛ پس زنان نکوکردار، فرمانبردارند؛ در برابر آنچه خداوند (از حقوق آنان) پاس داشته است در نبود شوهر پاس (وی) می‌دارند  و آن زنان را که از نافرمانیشان بیم دارید (نخست) پندشان دهید و (اگر تأثیر نکرد) در خوابگاه‌ها از آنان دوری گزینید و (باز اگر تأثیر نکرد) بزنیدشان آنگاه اگر فرمانبردار شما شدند دیگر به زیان آنان راهی مجویید که خداوند فرازمندی بزرگ است» سوره نساء، آیه ۳۴.</ref>، [[زنان]] [[صالح]] و [[درستکار]] را کسانی می‌داند که در برابر [[نظام]] خانواده [[خاضع]] هستند و نه‌تنها در حضور شوهر، بلکه در غیاب او مرتکب [[خیانت]] [[مالی]] و ناموسی نمی‌شوند و [[حقوق]] او را مراعات می‌کنند <ref>نمونه، ج‌۳، ص‌۳۷۱.</ref>. در [[حدیثی]] از [[امام صادق]]{{ع}} آمده است: با [[خانواده]] [[شایسته]] [[ازدواج]] کنید؛ زیرا خصایص [[والدین]] و اجداد، به [[نسل]] بعد سرایت ‌می‌کند<ref>{{متن حدیث|تَزَوَّجُوا في الحِجْزِ الصَّالِحِ، فَإِنَّ العِرْقَ دَسَّاسٌ}}؛مکارم‌الاخلاق، ص۱۹۷؛ کنزالعمال، ج۱۶، ص۲۹۶؛ جامع‌الصغیر، ج‌۱، ص‌۵۰۵.</ref>.


در برخی [[آیات]]، سرانجام [[نیک]] [[آخرتی]]، برای [[همسر]] [[انسان]]، در گرو صلاحیّت آنان قرار داده شده است: "جَنّـتُ عَدن یَدخُلونَها ومَن صَلَحَ مِن ءابائِهِم واَزوجِهِم وذُرِّیّـتِهِم" ‌(رعد / ۱۳، ۲۳)، و این فرجام نیک در آیه‌۸ [[غافر]] / ۴۰، در قالب دعای [[فرشتگان]] حامل [[عرش الهی]]، برای [[همسران]] [[صالح]] [[نقل]] شده است: "رَبَّنا واَدخِلهُم جَنّـتِ عَدن الَّتی وعَدتَّهُم ومَن صَـلَحَ مِن ءابائِهِم واَزوجِهِم‌."..، و در [[سوره فرقان]] / ۲۵، آیات ۶۳ به بعد، پس از بیان ویژگی‌های عبادالرّحمن، دعای آنان را نقل می‌کند که پروردگارا! همسران و [[فرزندان]] ما را مایه چشم‌روشنی ما قرار ده: "والَّذین یَقولُونَ رَبَّنا هَب لَنا مِن اَزوجِنا و ذُرِّیّـتِنا قُرَّةَ اَعیُن"([[فرقان]]/ ۲۵، ۷۴) یکی از دعاهای مشهور [[مسلمانان]] هنگام [[حج]] این [[دعا]] است: "رَبَّنا ءَاتِنا فِی‌الدُّنیا حَسَنةً و فِی‌الأخِرةِ حَسنَة" (بقره / ۲، ۲۰۱) که در حدیثی از [[پیامبر]]، این‌گونه [[تفسیر]] شده است: کسی که [[خدا]] به او [[قلبی]] [[شاکر]] و زبانی مشغول به ذکر[[حق]] و همسری با [[ایمان]] که او را در [[امور دنیا]] و [[آخرت]] [[یاری]] کند، ببخشد، [[نیکی]] [[دنیا]] و آخرت به او داده، و از [[عذاب]] [[آتش]] باز‌داشته شده‌است.<ref>مجمع‌البیان، ج‌۱، ص‌۲۹۷.</ref> [[قرآن]] در آیه‌۳۲ [[نور]] / ۲۴، صلاحیّت و [[شایستگی]] بردگان را هنگام ازدواج، مورد توجّه اولیای آنان قرار داده است: "... والصّــلِحینَ مِن عِبادِکُم واِمائِکُم‌.".. گروهی صلاحیّت در [[آیه]] را به [[آمادگی]] برای ازدواج <ref>المیزان، ج‌۱۵، ص‌۱۱۳؛ التفسیر الکبیر، ج‌۱۲، ص‌۲۱۴.</ref> و برخی آن را به صلاحیّت [[دینی]]، تفسیر کرده‌اند؛<ref>التحریر والتنویر، ج‌۱۸، ص‌۲۱۶.</ref> زیرا بسیاری از بردگان، در سطح پایینی از [[فرهنگ]] و [[اخلاق]] قرار داشتند؛ به‌طوری که هیچ‌گونه مسؤولیّتی در [[زندگی]] مشترک [[احساس]] نمی‌کردند و [[همسر]] خود را به [[آسانی]] رها کرده، او را بلاتکلیف می‌گذاشتند؛ بدین سبب [[دستور]] داده شده، هرکدام صلاحیّت [[اخلاقی]] دارند، به [[ازدواج]] با او اقدام‌کنید<ref> نمونه، ج‌۱۴، ص‌۴۶۷.</ref> در برخی [[آیات]]، صفاتی مشخّص، برای [[همسران]] [[شایسته]] ذکر شده است؛ از‌جمله در آیه‌۹۰ [[انبیاء]] / ۲۱ به سه ویژگی برای [[خانواده]] [[زکریا]] اشاره کرده است: در انجام [[کار خیر]] [[شتاب]] می‌کردند و در همه حال، [[خدا]] را می‌خواندند و همواره در برابر او [[خشوع]] داشتند: "... اِنَّهُم کانوا یُسـرِعونَ فِی الخَیرتِ و یَدعونَنا رَغَبًا و رَهَبًا و کانوا لَنا خـشِعین". در آیه‌۵ [[تحریم]] / ۶۶ [[خداوند]]، ۶ صفت را برای همسران شایسته برشمرده که الگوی خوبی برای همه [[مسلمانان]]، هنگام [[انتخاب همسر]] است:  
در برخی [[آیات]]، سرانجام [[نیک]] [[آخرتی]]، برای [[همسر]] [[انسان]]، در گرو صلاحیّت آنان قرار داده شده است: {{متن قرآن|جَنَّاتُ عَدْنٍ يَدْخُلُونَهَا وَمَنْ صَلَحَ مِنْ آبَائِهِمْ وَأَزْوَاجِهِمْ وَذُرِّيَّاتِهِمْ وَالْمَلَائِكَةُ يَدْخُلُونَ عَلَيْهِمْ مِنْ كُلِّ بَابٍ}}<ref>«بهشت‌هایی جاودان که آنان و شایستگان از نیاکان و همسران و فرزندانشان در آن وارد می‌شوند و فرشتگان از هر دری بر آنان درمی‌آیند» سوره رعد، آیه ۲۳.</ref>، و این فرجام نیک در آیه {{متن قرآن|رَبَّنَا وَأَدْخِلْهُمْ جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِي وَعَدْتَهُمْ وَمَنْ صَلَحَ مِنْ آبَائِهِمْ وَأَزْوَاجِهِمْ وَذُرِّيَّاتِهِمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ}}<ref>«پروردگارا! و آنان و شایستگان از پدران و همسران و فرزندانشان را در آن بهشت‌های جاودان که به آنان وعده فرموده‌ای درآور که بی‌گمان این تویی که پیروزمند فرزانه‌ای» سوره غافر، آیه ۸.</ref>، در قالب دعای [[فرشتگان]] حامل [[عرش الهی]]، برای [[همسران]] [[صالح]] [[نقل]] شده است. آیات ۶۳ به بعد، پس از بیان ویژگی‌های عبادالرّحمن، دعای آنان را نقل می‌کند که پروردگارا! همسران و [[فرزندان]] ما را مایه چشم‌روشنی ما قرار ده: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّيَّاتِنَا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَامًا}}<ref>«و آنان که می‌گویند: پروردگارا! به ما از همسران و فرزندانمان روشنی دیدگان ببخش و ما را پیشوای پرهیزگاران کن» سوره فرقان، آیه ۷۴.</ref> یکی از دعاهای مشهور [[مسلمانان]] هنگام [[حج]] این [[دعا]] است: {{متن قرآن|وَمِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ}}<ref>«و از ایشان کسانی هستند که می‌گویند: پروردگارا! در این جهان به ما نکویی بخش و در جهان واپسین هم نکویی ده و ما را از عذاب آتش نگاه دار» سوره بقره، آیه ۲۰۱.</ref> که در حدیثی از [[پیامبر]]، این‌گونه [[تفسیر]] شده است: کسی که [[خدا]] به او [[قلبی]] [[شاکر]] و زبانی مشغول به ذکر [[حق]] و همسری با [[ایمان]] که او را در [[امور دنیا]] و [[آخرت]] [[یاری]] کند، ببخشد، [[نیکی]] [[دنیا]] و آخرت به او داده، و از [[عذاب]] [[آتش]] باز‌داشته شده‌است.<ref>مجمع‌البیان، ج‌۱، ص‌۲۹۷.</ref> [[قرآن]] در آیه‌ {{متن قرآن|وَأَنْكِحُوا الْأَيَامَى مِنْكُمْ وَالصَّالِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَائِكُمْ إِنْ يَكُونُوا فُقَرَاءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ}}<ref>«و بی‌همسران  (آزاد) و بردگان و کنیزان شایسته‌تان را همسر دهید، اگر نادار باشند خداوند از بخشش خویش به آنان بی‌نیازی می‌دهد و خداوند نعمت‌گستری داناست» سوره نور، آیه ۳۲.</ref>، صلاحیّت و [[شایستگی]] بردگان را هنگام ازدواج، مورد توجّه اولیای آنان قرار داده است. گروهی صلاحیّت در [[آیه]] را به [[آمادگی]] برای ازدواج <ref>المیزان، ج‌۱۵، ص‌۱۱۳؛ التفسیر الکبیر، ج‌۱۲، ص‌۲۱۴.</ref> و برخی آن را به صلاحیّت [[دینی]]، تفسیر کرده‌اند؛<ref>التحریر والتنویر، ج‌۱۸، ص‌۲۱۶.</ref> زیرا بسیاری از بردگان، در سطح پایینی از [[فرهنگ]] و [[اخلاق]] قرار داشتند؛ به‌طوری که هیچ‌گونه مسؤولیّتی در [[زندگی]] مشترک [[احساس]] نمی‌کردند و [[همسر]] خود را به [[آسانی]] رها کرده، او را بلاتکلیف می‌گذاشتند؛ بدین سبب [[دستور]] داده شده، هرکدام صلاحیّت [[اخلاقی]] دارند، به [[ازدواج]] با او اقدام‌کنید<ref> نمونه، ج‌۱۴، ص‌۴۶۷.</ref> در برخی [[آیات]]، صفاتی مشخّص، برای [[همسران]] [[شایسته]] ذکر شده است؛ از ‌جمله در آیه‌ {{متن قرآن|فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَوَهَبْنَا لَهُ يَحْيَى وَأَصْلَحْنَا لَهُ زَوْجَهُ إِنَّهُمْ كَانُوا يُسَارِعُونَ فِي الْخَيْرَاتِ وَيَدْعُونَنَا رَغَبًا وَرَهَبًا وَكَانُوا لَنَا خَاشِعِينَ}}<ref>«آنگاه او را پاسخ گفتیم و یحیی را به او بخشیدیم و همسرش را برای او شایسته گرداندیم زیرا آنان به کارهای نیک می‌شتافتند و ما را به امید و بیم می‌خواندند و در برابر ما فروتن بودند» سوره انبیاء، آیه ۹۰.</ref> به سه ویژگی برای [[خانواده]] [[زکریا]] اشاره کرده است: در انجام [[کار خیر]] [[شتاب]] می‌کردند و در همه حال، [[خدا]] را می‌خواندند و همواره در برابر او [[خشوع]] داشتند. در آیه {{متن قرآن|عَسَى رَبُّهُ إِنْ طَلَّقَكُنَّ أَنْ يُبْدِلَهُ أَزْوَاجًا خَيْرًا مِنْكُنَّ مُسْلِمَاتٍ مُؤْمِنَاتٍ قَانِتَاتٍ تَائِبَاتٍ عَابِدَاتٍ سَائِحَاتٍ ثَيِّبَاتٍ وَأَبْكَارًا}}<ref>«بسا اگر شما را طلاق دهد پروردگار وی برای او همسرانی به از شما- چه بیوه چه دوشیزه- جایگزین فرماید که مسلمان، مؤمن، فرمانبردار، اهل توبه، اهل عبادت و روزه‌گیر باشند» سوره تحریم، آیه ۵.</ref> [[خداوند]]، ۶ صفت را برای همسران شایسته برشمرده که الگوی خوبی برای همه [[مسلمانان]]، هنگام [[انتخاب همسر]] است:  
#"[[اسلام]]"؛  
#"[[اسلام]]"؛  
#"[[ایمان]]" یعنی [[اعتقادی]] که در اعماق [[قلب]] [[انسان]] [[نفوذ]] کند؛  
#"[[ایمان]]" یعنی [[اعتقادی]] که در اعماق [[قلب]] [[انسان]] [[نفوذ]] کند؛  
خط ۶۷: خط ۶۷:
#"[[توبه]]"، یعنی [[استغفار]] و عدم [[اصرار بر گناه]]؛  
#"[[توبه]]"، یعنی [[استغفار]] و عدم [[اصرار بر گناه]]؛  
#‌"[[عبادت]] خداوند"، عبادتی که [[روح]] و [[جان]] او را [[پاک]] و [[پاکیزه]] کند؛  
#‌"[[عبادت]] خداوند"، عبادتی که [[روح]] و [[جان]] او را [[پاک]] و [[پاکیزه]] کند؛  
#"[[اهل]] [[گناه]] نبودن". بسیاری، "سـئِحـت" را به [[روزه‌دار]] بودن [[تفسیر]] کرده‌اند؛<ref>جامع‌البیان، مج‌۱۴، ج‌۲۸، ص‌۲۱۰؛ کنزالدقائق، ج‌۱۳، ص‌۳۳۴.</ref>ولی راغب گوید: مقصود، روزه‌ای است که نگه‌دارنده اعضای [[بدن]] از [[ارتکاب گناه]] باشد.<ref>مفردات، ص‌۴۳۱، "ساح".</ref> برخی نیز آن را اشاره به [[زنان]] [[مهاجر]] دانسته‌اند: "عَسی رَبُّهُ اِن طَـلَّقَکُنَّ اَن یُبدِلَهُ اَزوجـًا خَیرًا مِنکُنَّ مُسلِمـت مُؤمِنـت قـنِتـت تـئِبـت عـبِدت سـئِحـت‌."...<ref>مجمع‌البیان، ج‌۱۰، ص‌۴۷۵؛ کنزالدقائق، ج‌۱۳، ص‌۳۳۴.</ref><ref>[[سید مصطفی اسدی|اسدی، سید مصطفی]]، [[ازدواج (مقاله)|مقاله «ازدواج»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۲ |دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۲.</ref>
#"[[اهل]] [[گناه]] نبودن". بسیاری، "سـئِحـت" را به [[روزه‌دار]] بودن [[تفسیر]] کرده‌اند؛<ref>جامع‌البیان، مج‌۱۴، ج‌۲۸، ص‌۲۱۰؛ کنزالدقائق، ج‌۱۳، ص‌۳۳۴.</ref>ولی راغب گوید: مقصود، روزه‌ای است که نگه‌دارنده اعضای [[بدن]] از [[ارتکاب گناه]] باشد.<ref>مفردات، ص‌۴۳۱، "ساح".</ref> برخی نیز آن را اشاره به [[زنان]] [[مهاجر]] دانسته‌اند <ref>مجمع‌البیان، ج‌۱۰، ص‌۴۷۵؛ کنزالدقائق، ج‌۱۳، ص‌۳۳۴.</ref><ref>[[سید مصطفی اسدی|اسدی، سید مصطفی]]، [[ازدواج (مقاله)|مقاله «ازدواج»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۲ |دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۲.</ref>


===کفویت در ازدواج===
===کفویت در ازدواج===
۱۱۵٬۱۸۲

ویرایش