|
|
| خط ۱۷: |
خط ۱۷: |
| ب) امامت مقامي تكويني و فراتر از نبوت است ازاين‌رو امام قدرت به كمال رساندن و هدايت تكويني افراد مستعد را دارد. به عبارت ديگر، امام واسطۀ فيض الهي براي به كمال رساندن نفوس مستعد است و اين هدايت غير از هدايت تشريعي است كه براي همۀ انسان‌ها به‌طور يكسان وجود دارد<ref>. ر.ک: مصباح یزدی، محمد تقی، راه و راهنماشناسی، ص 588 ـ 590.</ref>. | | ب) امامت مقامي تكويني و فراتر از نبوت است ازاين‌رو امام قدرت به كمال رساندن و هدايت تكويني افراد مستعد را دارد. به عبارت ديگر، امام واسطۀ فيض الهي براي به كمال رساندن نفوس مستعد است و اين هدايت غير از هدايت تشريعي است كه براي همۀ انسان‌ها به‌طور يكسان وجود دارد<ref>. ر.ک: مصباح یزدی، محمد تقی، راه و راهنماشناسی، ص 588 ـ 590.</ref>. |
| 4. رابطه نبوت با بعثت: بعثت به معنای برانگیختگی است. بعثت در شخص نبی مقدم بر برانگیختگی جامعه است. نبی با مایه‌هایی سرشار و بالاتر از مردم عادی، آمادۀ تحمل بار مسئولیتی بدان عظمت و سنگینی است ولی تا پیش از بعثت این مایه‌ها هنوز به ظهور و فعلیت نینجامیده و او همچون یکی از افراد معمولیِ دیگر در مسیر عادی اجتماع به تلاش و فعالیت مشغول است؛ وحی الهی در او تحول و انگیزش و انقلابی به وجود میآورد<ref>. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، سخنرانی، طرح کلی اندیشه‌ی اسلامی در قرآن، مسجد امام حسن علیه‌السلام مشهد، جلسۀ پانزدهم، ماه مبارک رمضان سال ۱۳۵۳ش.</ref>. | | 4. رابطه نبوت با بعثت: بعثت به معنای برانگیختگی است. بعثت در شخص نبی مقدم بر برانگیختگی جامعه است. نبی با مایه‌هایی سرشار و بالاتر از مردم عادی، آمادۀ تحمل بار مسئولیتی بدان عظمت و سنگینی است ولی تا پیش از بعثت این مایه‌ها هنوز به ظهور و فعلیت نینجامیده و او همچون یکی از افراد معمولیِ دیگر در مسیر عادی اجتماع به تلاش و فعالیت مشغول است؛ وحی الهی در او تحول و انگیزش و انقلابی به وجود میآورد<ref>. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، سخنرانی، طرح کلی اندیشه‌ی اسلامی در قرآن، مسجد امام حسن علیه‌السلام مشهد، جلسۀ پانزدهم، ماه مبارک رمضان سال ۱۳۵۳ش.</ref>. |
|
| |
| ==دلایل اثبات نبوت==
| |
| الف) دلیل عقلی (فلسفی و کلامی): برخی از دلایل عقلی برای اثبات نبوت عبارت‌اند از
| |
| 1. رسیدن تکالیف الهی به انسان‌ها: در اینكه نوع انسان، چشم و چراغ عالميان است و خدای متعال او را بیهوده خلق نکرده و او را از میان جميع موجودات برگزيده و تکالیفی را بر او واجب کرده شكّى نيست و نیز شكّى نيست كه بيرون آمدن او از عهدۀ تكليف، وابسته به دانستن آن‌چیزی است که به آن مكلّف شده است، پس بر خدا لازم است آنرا به مكلّفين اعلام كند؛ زيرا عقل هيچ مكلّفى مستقلّ در ادراك آن نيست و از طرفی محال است خدا آنرا بىواسطه به هر يك از افراد مكلّفين، اعلام كند<ref>. وجوب تكليف ثابت و محقّق است. و شك نيست كه تمامى افراد مكلّفين قابل تلقّى وحى از مصدر ربوبى الهى نيستند و تحمّل اتيان و ابلاغ اوامر و نواهى ربّانى را ندارند، پس لازم است از وجود شخصى كه ممتاز بوده و قابليت تلقّى وحى و ابلاغ داشته و هر دو جهت را دارا باشد، تا به جهتى تلقى وحى از خداوند كند و به جهتى ديگر تبليغ اوامر و نواهى به مكلّفين نمايد.</ref>، پس بايد شخصى را تعيين كند كه او را بر تمام مكلّفين مبعوث كند تا تكاليف را به ايشان برساند و در غیر این صورت در حق بندگان کوتاهی می شود و اين محال است.
| |
| 2. قاعدۀ لطف: خدای متعال نوع انسان را از براى «جود» و «لطف» ايجاد كرده است و اتمام «جود» و «لطف»، موقوف است بر صلاح داشتن بندگان به حسب معاش و معاد و صلاح معاش و معاد موقوف است بر چند امر، كه هر يك از آنها موقوف است بر وجود پيغمبران:
| |
| اوّل: شناختن مبدء و صفات خدا و اين امر هر چند عقلى است كه عقل مىتواند به او برسد، امّا به شرطى كه تنبيه حاصل شود و پردۀ غفلت از پيش چشم برداشته شود؛ اما اكثر مردم به اعتبار مشغولیتهای دنیوی و تفرّق قلوب ايشان در خواهشهاى مختلفه، اگر منبّهى نباشد، از خواب غفلت بيدار نمىشوند و به فكر اين نمىافتند كه از براى ايشان خالقى باشد. پس واجب است كه خدا پيغمبران را به ايشان مبعوث كند تا ايشان را از خواب غفلت بيدار كند و به فكر بيفتند و تأمّل كنند و صانع خود را بشناسند.
| |
| دوّم: شناختن صفات حميده و اخلاق پسنديده و افعال حسنه و تحصيل كردن آنها و شناختن صفات ذميمه و ملكات ردّيه و افعال سيئه و اجتناب كردن از آنها و چون امکان ندارد که انسان جميع آن صفات و افعال را از پیش خود بشناسد، پس بايد خدا كسى را بفرستد كه آنها را بشناساند.
| |
| سوّم: شناختن دوا و غذاهاى نافع و مضرّ؛ زيرا بدن انسان مركب است از عناصر اربعه كه غايت تضادّ و تخالف در ميان آنهاست به اين جهت در معرض آفات است و امراض كثيره عارض آن مىشود و بعضى اغذيه و ادويه باعث صلاح بدن مىشود و بعضى باعث فساد آن مىشود و تنظیم امور معاش و معاد آن و ترقّى كردن او از پستی جهل و نقصان به اوج كمال و عرفان، موقوف است بر سلامتى آن از امراض كثيره و باقى بودن بدن او بر صحّت طبيعيّه و اين هم موقوف است بر خوردن بعضى از اغذيه و ادويۀ نافعه و اجتناب كردن از جميع اغذيه و ادويۀ مهلكه و مضرّه واین هم موقوف است بر شناختن آنها و شناختن آنها هم موقوف به گذشتن زمان بسيارى و هلاك شدن جمع كثيرى است تا تجربه حاصل شود و اين خلاف لطف است. پس بايد خدا خواص آنها را به شخصى الهام كند تا به بندگان او برساند و آن شخص نيست مگر نبىّ. بنابراین شناختن هر يك از معارف الهيّه و صفات محموده و افعال ممدوحه و ملكات ذميمه و اخلاق خبيثه و خواص ادويه و اغذيه، موقوف است بر وجود شخصى كه صاحب دو جهت باشد: يكى جهت الهيّه، كه به آن جهت مناسبت با جناب احديّت داشته باشد و امور مذكوره را از او استفاضه نمايد و يك جهت بشريّت كه به آن جهت مناسبت با بشر داشته باشد و امور مذكوره را بر ايشان افاضه نمايد.
| |
| 3. نیاز به قانون و عجز بشر از قانون گذاری: تقریر این برهان با تبیین چند مطلب که جنبۀ مبدئی دارد روشن می شود:
| |
| الف) آفرینش انسان براساس حکمت و به دست توانمند خدای حکیم انجام یافته است.
| |
| ب) انسان از دو عنصر ماده و روح پدید آمده است و به همین جهت هم از ویژگی‌های بدن ماده و هم از خصوصیات روح مجرد برخوردار است و در پی آن از خواسته های عقلانی و حسی برخوردار است، ولی غرض اصلی از خلقت او باید امری معقول و جاودانه باشد.
| |
| ج) انسان از ناحیۀ ماده و طبیعت، موجودی سرکش و متجاوز و استخدام کننده و انحصارطلب است و او طبعأ و نه فطرتأ همه چیز را برای خود و به سود خود می خواهد.
| |
| د) از طرف دیگر، انسان چاره‌ای جز زندگی اجتماعی ندارد؛ زیرا او به تنهایی قادر به حل کردن سختی ها و دشواری های زندگی نیست و در این زندگی جمعی و همکاری است که ریشۀ بی عدالتی ها، زورگویی‌ها، حق کشی ها، خودکامگی ها و ...بروز می کند و اینجاست که انسان به قانون جامع و کامل نیازمند می شود.
| |
| ه) از سوی دیگر عقل بشر در پیمودن راه تکامل و سعادت، نمی تواند از عهدۀ کشف همۀ مجهولات، نزاع ها، اختلافات و کشمکش ها بیرون آید؛ زیرا بسیاری از ارزش های والا از دسترس معرفت عقل بشری دور است.
| |
| و) از سوی دیگر انسان، دانش وضع قانون فراگیر و همه سویه را ندارد؛ زیرا او نمی تواند ویژگی های همۀ مناطق جغرافیایی را در جمیع ادوار تاریخ بر همۀ جوامع انسانی در نظر بگیرد و برای آن قانونی شایسته وضع کند و نشانۀ این عجز اختلاف قوانین در هر عصر و تغییر و تبدیل و ترمیم و تعویض مستمر آن در نسل هاست.
| |
| با در نظر گرفتن جوانب مختلف مبادی یاد شده، عقل می پذیرد که باید از ماورای طبیعت، قانون جامع و کاملی نازل شود و نیز قدرتی ظهور کند تا دست‌آوردهای عقل را سمت و سو بخشد و اشتباهات آنرا برطرف کند و قانون جامع و کامل الهی را اجرا و اختلاف‌ها را به اتحاد و وفاق مبدل کند، نیازهای فکری و عقلانی بشر را سامان دهد و استعدادها را شکوفا کند و سود و زیان های بشر را به وی بشناساند، قدرتی سرشار از علم که از زوایای تاریک و روشن و ریز و درشت و کلی و جزیی نظام آفرینش و نیز قوانین جاری در آن، آگاه باشد و مظهر و مجلای چنین قدرتی، وجود سعادت بخش پیامبران است<ref>. ر.ک: جوادی آملی، عبدالله، وحی و نبوت در قرآن، ص 20 ـ 22.</ref>.
| |
| ب) دلیل نقلی: از جمله دلیل نقلی، دليلى است كه امام جعفر صادق (ع) با آن اثبات نبوّت نمودهاند. روایت شده: «زنديقى» به خدمت آن حضرت آمد و عرض كرد: شما از كجا اثبات مىكنيد و مىگوئيد كه ضروری است خدا پيغمبران را مبعوث كند؟ آن حضرت فرمودند كه: «چون ما به براهين عقليّه و نقليّه و شواهد قطعيّه، ثابت كرديم که ما خالقى حكيم و صانعى عليم داریم كه از مشاهده و مكالمه با جميع مخلوقات برتر است و چون آن خالق، حكيم و لطيف است، مخلوقات او به نحوى كه با او ملامسه نمايند، يا با او گفت و شنود نمايند نمىتوانند به او برسند؛ البتّه خدای متعال مخلوقات و بندگان خود را ضايع نمىگذارد؛ پس بايد پيغمبرانی مبعوث كند كه خالق ايشان را به ايشان بشناسانند و اوامر و نواهى او را به ايشان تبليغ نمايند و ايشان را بر چيزى كه باعث مصلحت و خيريّت ايشان در آن باشد، راهنمایی كنند و ايشان را به آنچه باعث بقاى ايشانست و صلاح دنيا و آخرت ايشان در آنست هدايت كنند و آن پيغمبران و رسولان برگزيدگانند و خدای متعال تمامی حكمتها را به ایشان آموخته است و ايشان را به حكمت بر بندگان خود برانگيخته است و هر چند با ساير مردم در خلقت و صورت بشريّت مساویند، امّا از جانب خدا به نفوس قدسيّه مؤيّدند و دارای معجزات وكرامات مخصوصاند كه غير او کسی با ايشان در اين امور شركت ندارد پس وجود پيغمبر واجب و ضروری است و بايد در هر دهر و زمانى، پيغمبرى يا نائب او باشد تا زمين از حجّت خدا خالى نباشد»<ref>. «اصول كافى» كتاب الحجّة، ج 1، ص 168. </ref>.<ref>. ر.ک: نراقی، مهدی، انیس الموحدین، ص 92.</ref>
| |
| ج) دلیل عرفانی:
| |
| عارفان در تبیین راه هدایت به «اسفار اربعه» اشاره می کنند که پیامبران نخست خودشان سفر اوّل را طی طریق کرده، آن گاه در سفر چهارم به هدایت و ارشاد مردم می پردازند<ref>. از نظر عارفان غايت وجود انسان سير و سلوك است به سوى خداى تعالى و مراتب سير سالك چهار مرحله است: مرتبۀ اوّل: سير من الخلق إلى اللّه به نفى ما سوى از خود، بلكه به نفى خود نيز از خود و مشاهدۀ ذات احديّت مطلقه بىملاحظه تعينات و شئون و اعتبارات . مرتبه دوّم: سير في اللّه به مشاهدۀ ذات احديت به اعتبار تعيّنى از تعيّنات صفات و تطوّر از تعين صفتى به تعيّن صفتى ديگر إلى آخر التعيّنات الصفاتيه. مرتبۀ سوّم: سير مع اللّه، به مشاهده هويّت مطلقه با تعيّنى از تعيّنات خلقيّه كونيّه، حتى لا يبقى تعيّن امكانى و ماهية اعتبارية إلّا و قد شاهد فيه الهويّة المطلقة حقيقة متأصّلة و الماهيّة الامكانيّة اعتبارية محضة. مرتبۀ چهارم: سير من اللّه إلى الخلق، و آن بازگشتن است به عالم وجود امكان بعد از تحقّق به حقيقت وجوبيّه، به حمل اوامر و نواهى الهيّه، و قوانين و سنن ناموسيّه، به جهت هدايت لب تشنگان باديه امكانى، به سر چشمه حيات جاودانى و رد نمودن پراكندگى وادى كثرت اعتبارى، به جمعيت وحدت حقيقى، كه غايت اصلى، و غرض حقيقى، از بعثت انبياء و رسل، به غير از اين نيست.</ref> و شك نيست كه اين اسفار اربعه مترتب است بعضى بر بعضى و مراد از نبىّ، مسافر سفر چهارم است که با پیمودن راه سعادت، الگو و اسوۀ مقرّبان می شوند و بعد از نزدیک و در عمل، ارشاد و هدایت مردم را با تحمّل شداید و گرفتاری های گوناگون به عهده می گیرند و به آموزش و ارائۀ برنامه بسنده نمی کنند و در واقع، انبیا، واسطۀ انتقال فیض الاهی در دو ساحت یعنی اصل وجود و شناسایی خداوند و پیمودن راه آن به انسان ها هستند و انسان های عادی، بدون انبیا قابلیّت دریافت این فیض الاهی را ندارند؛ پس وجود انبیا و بعثت آن ها در این عالم ضرورت دارد تا نقش تربیتی انسان ها را به عهده گیرند<ref>. ر.ک: لاهیجی، گوهر مراد، ص 362 ـ 363.</ref>.
| |
|
| |
|
| ==راهای اثبات نبوت== | | ==راهای اثبات نبوت== |
