←جستارهای وابسته
| خط ۵۹: | خط ۵۹: | ||
در این دوره کتابخانه حاج [[حسین آقا ملک]] به آستان قدس واگذار شد، کتاب‌هایی چون [[تاریخ]] آستان قدس، مجموعه عکس قرآنهای منسوب به [[ائمه معصومین]]{{عم}} و راهنمای گنجینه [[قرآن]] درباره آستان قدس به چاپ رسید ویژه‌نامه‌هایی در شرح حال و مکارم [[ائمه]]{{عم}} تهیه و به [[زائران]] اهدا شد، مجالس [[وعظ]] و [[خطابه]] با [[هدف]] آشنایی [[زوار]] و [[جوانان]] با [[معارف اسلامی]] و نشر [[علوم قرآنی]] در رواق دارالزهد به راه افتاد و برای زیارت‌نامه‌خوان‌های [[حرم مطهر]] کلاس [[تعلیم]] برگزار شد<ref>گذر عمر، ص۳۳۹، ۳۴۰، ۳۴۲؛ کتابنامه آستان قدس رضوی، ص۱۵.</ref>. در آستانه [[انقلاب اسلامی]] و دوره نیابت تولیت عبدالعظیم ولیان، طرح ایجاد فلکه دوم [[حضرت]] و خراب کردن بافت اطراف [[حرم]] به سرعت انجام شد. [[حکومت]] می‌خواست هر چه زودتر چهره مجموعه حرم را نو کند و کارکردها و عرصه‌های تازه ای برای فعالیت‌های آستان [[قدس]] تعریف نماید. در زمینه [[فرهنگی]]، مهم‌ترین [[اقدام]]، تأسیس ساختمان‌های جدیدی برای موزه و کتابخانه بود. ساختمان موزه با نگاه مدرن به معماری سنتی [[ایران]] در پنج طبقه ساخته و از آخرین امکانات در آن استفاده شد. تجهیزات کتابخانه و سالن‌های مطالعه آن کاملاً جدید گردید<ref>آستان قدس دیروز و امروز، ص۱۶۷-۱۷۷.</ref>. کتاب‌هایی مانند [[فرهنگ]] لغات [[قرآن]]، ترجمه و شرح [[نهج‌البلاغه]]، آستان قدس دیروز و امروز، شمس‌الشموس و چاپ دوم کتاب [[تاریخ]] آستان قدس، از انتشارات آستان قدس در این دوره بود<ref>آستان قدس دیروز و امروز، ص۲۰۴.</ref>.<ref>[[بهزاد نعمتی|نعمتی، بهزاد]]، [[آستان قدس رضوی - نعمتی (مقاله)|مقاله «آستان قدس رضوی»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۱، ص ۷۹.</ref> | در این دوره کتابخانه حاج [[حسین آقا ملک]] به آستان قدس واگذار شد، کتاب‌هایی چون [[تاریخ]] آستان قدس، مجموعه عکس قرآنهای منسوب به [[ائمه معصومین]]{{عم}} و راهنمای گنجینه [[قرآن]] درباره آستان قدس به چاپ رسید ویژه‌نامه‌هایی در شرح حال و مکارم [[ائمه]]{{عم}} تهیه و به [[زائران]] اهدا شد، مجالس [[وعظ]] و [[خطابه]] با [[هدف]] آشنایی [[زوار]] و [[جوانان]] با [[معارف اسلامی]] و نشر [[علوم قرآنی]] در رواق دارالزهد به راه افتاد و برای زیارت‌نامه‌خوان‌های [[حرم مطهر]] کلاس [[تعلیم]] برگزار شد<ref>گذر عمر، ص۳۳۹، ۳۴۰، ۳۴۲؛ کتابنامه آستان قدس رضوی، ص۱۵.</ref>. در آستانه [[انقلاب اسلامی]] و دوره نیابت تولیت عبدالعظیم ولیان، طرح ایجاد فلکه دوم [[حضرت]] و خراب کردن بافت اطراف [[حرم]] به سرعت انجام شد. [[حکومت]] می‌خواست هر چه زودتر چهره مجموعه حرم را نو کند و کارکردها و عرصه‌های تازه ای برای فعالیت‌های آستان [[قدس]] تعریف نماید. در زمینه [[فرهنگی]]، مهم‌ترین [[اقدام]]، تأسیس ساختمان‌های جدیدی برای موزه و کتابخانه بود. ساختمان موزه با نگاه مدرن به معماری سنتی [[ایران]] در پنج طبقه ساخته و از آخرین امکانات در آن استفاده شد. تجهیزات کتابخانه و سالن‌های مطالعه آن کاملاً جدید گردید<ref>آستان قدس دیروز و امروز، ص۱۶۷-۱۷۷.</ref>. کتاب‌هایی مانند [[فرهنگ]] لغات [[قرآن]]، ترجمه و شرح [[نهج‌البلاغه]]، آستان قدس دیروز و امروز، شمس‌الشموس و چاپ دوم کتاب [[تاریخ]] آستان قدس، از انتشارات آستان قدس در این دوره بود<ref>آستان قدس دیروز و امروز، ص۲۰۴.</ref>.<ref>[[بهزاد نعمتی|نعمتی، بهزاد]]، [[آستان قدس رضوی - نعمتی (مقاله)|مقاله «آستان قدس رضوی»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۱، ص ۷۹.</ref> | ||
==فعالیت فرهنگی - دوره [[جمهوری اسلامی]]== | |||
مهم‌ترین [[تحول]] در آستان قدس [[رضوی]] بعد از [[انقلاب اسلامی]]، [[تغییر]] [[مدیریت]] کلان آن بود. در دوره گذشته، تولیت آستان قدس به عهده شاه بود و وی فردی را به عنوان [[نیابت]] تولیت به [[مشهد]] [[مأمور]] می‌کرد تا زیر نظر شاه، آستان قدس را اداره کند. در دوره انقلاب اسلامی این رسم دگرگون شد و [[عباس]] [[واعظ]] طبسی از سوی [[رهبر]] انقلاب اسلامی [[امام خمینی]] به تولیت آستان قدس [[منصوب]] شد و بدین ترتیب، مدیریت در آستان قدس شکل مستقلی پیدا کرد<ref>تاریخ آستان قدس رضوی، ج۲، ص۶۹۴؛ “جایگاه متولیان در اداره موقوفات آستان قدس رضوی، ویژه‌نامه وقف، ص۵۵.</ref>. | |||
در ۱۳۵۹ش اداره [[امور فرهنگی]]، در طبقه فوقانی ساختمان موزه و کتابخانه فعالیتش را آغاز کرد و جایگزین مدیریت امور فرهنگی و [[اجتماعی]] گردید. این اداره چهار بخش سمعی و [[بصری]]، انتشارات، [[روابط]] عمومی و [[تبلیغات]] و بخش موزه مرکزی و موزه [[ملک]] آباد را شامل می‌شد. یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های این اداره، چاپ و انتشار کتاب در دو زمینه [[تبلیغی]] و تحقیقی بود<ref>سیمای انقلاب در آستان قدس، ص۹۰.</ref>. | |||
در سال ۱۳۶۳ش اداره امور فرهنگی در تحولی مهم به معاونت امور فرهنگی ارتقا یافت. این معاونت شامل دو اداره کتابخانه مرکزی و اداره [[امور فرهنگی]] بود. بخش‌های [[تبلیغات]]، [[آموزش]]، [[روابط]] [[فرهنگی]] و امور بین‌الملل، سمعی و [[بصری]] و [[راهنمایی]] [[زائران]] داخلی و خارجی، زیر نظر اداره امور فرهنگی فعالیت داشتند. از جمله فعالیت‌های معاونت فرهنگی انتشار کتاب، نشریه، ویژه‌نامه، پوستر و کارت‌پستال، برگزاری نمایشگاه، کنفرانس‌های مطبوعاتی، [[سخنرانی]]، نمایش فیلم‌های [[تبلیغاتی]] از صدا و [[سیما]] و فعالیت‌های سمعی و بصری و [[آموزشی]] بود. در سال ۱۳۷۱ش معاونت فرهنگی به معاونت فرهنگی و امور بین‌الملل [[تغییر]] نام داد. اداره امور فرهنگی به دلیل گستردگی فعالیت‌ها در سال ۱۳۷۶ش به [[مدیریت]] تبلیغات و [[ارتباطات]] [[اسلامی]] ارتقا یافت و سه اداره [[روابط بین‌الملل]]، تبلیغات اسلامی و آموزش [[علوم قرآنی]] زیر نظر این مدیریت قرار گرفتند<ref>کتابنامه آستان قدس رضوی، ص۱۴-۱۵.</ref>. | |||
در دوره [[جمهوری اسلامی]]، آستان [[قدس]] جایگاه تازه‌ای برای [[فرهنگ]] و [[فعالیت‌های فرهنگی]] تعریف کرد و عرصه فعالیت‌هایش را در این زمینه گسترد. در این میان، یکی از نکته‌های کلیدی و مهم که فضای گسترش این فعالیت‌ها را فراهم کرد و [[قدرت]] عمل فراوانی برای دست‌اندرکاران و تصمیم‌گیران در پی آورد، پشتوانه قرار دادن درآمد ناشی از [[فعالیت‌های اقتصادی]] برای بخش فرهنگ در آستان قدس بود. مؤسسات [[کشاورزی]] و صنعتی متعددی تأسیس گشت و سرمایه‌گذاری‌های گوناگونی در کارهای سودآور صورت گرفت که درآمد آن، برای [[خرج]] در امور فرهنگی اختصاص یافت. آستان قدس ساختمان بسیار عظیمی برای کتابخانه [[حرم مطهر]] [[پیش‌بینی]] و طراحی کرد که در همان اوان کار ساخت آن آغاز شد. از تجمیع چند [[مدرسه علمیه]]، [[دانشگاه]] [[علوم اسلامی]] [[رضوی]] را بنا نهاد که در این کار، دو مدرسه علمیه بسیار مهم [[مشهد]]، یعنی خیرات‌خان و میرزا [[جعفر]]، به شیوه جالب توجهی بازسازی شدند و در [[دل]] دانشگاه علوم اسلامی قرار گرفتند. کار انتشارات و چاپ در قالب مؤسسات مستقلی ادامه و گسترش یافت. مؤسسات فرهنگی متعددی راه‌اندازی شد که به کارهای مشاوره [[اجتماعی]]، نشر مطبوعات و تأسیس و اداره مدارس، مجتمع‌های [[آموزشی]] از دبستان تا دبیرستان و [[آموزش]] عالی می‌پردازند. نهادهایی [[پژوهشی]] نیز تحقیق در [[علوم اسلامی]] و [[امور فرهنگی]] و [[هنری]] را انجام می‌دهند و سازمانی موزه‌های [[حرم]] و [[ملک]] [[تهران]] و ده‌ها کتابخانه را در سطح [[کشور]] اداره می‌کند. نیز [[مراسم]] و [[فعالیت‌های فرهنگی]] و مذهبی متنوع و پرشماری در [[حرم مطهر رضوی]] و مجموعه‌های وابسته به آستان [[قدس]] [[رضوی]] به صورت پیشرفته و با [[برنامه‌ریزی]]، [[هدف‌مندی]] و سبک و [[سیاق]] مدون و طراحی شده، برگزار می‌گردد<ref>تاریخ آستان قدس رضوی، ج۱، ص۴۲۲؛ سیمای انقلاب در آستان قدس، ص۳۸، ۴۴، ۱۱۲.</ref>. اکنون گستره فعالیت‌های فرهنگی بسیار گسترده‌تر از دو دهه اول [[انقلاب اسلامی]] شده و محورهای متعددی را در بر می‌گیرد. از نظر [[اداری]] و سازمانی، تولیت آستان قدس از سال ۱۳۷۸ش تشکیلاتی به نام دبیرخانه شورای عالی [[فرهنگی]] را در زیر مجموعه خود ایجاد کرده که سیاست‌گذاری کلان فعالیت‌های فرهنگی آستان قدس رضوی از جمله [[وظایف]] اصلی آن است. شورای عالی فرهنگی شامل هفده تن از استادان و اشخاص برجسته فرهنگی حوزه و [[دانشگاه]] است. [[ریاست]] این [[شورا]] در [[اختیار]] تولیت آستان قدس قرار دارد. این شورا به تبیین خط‌مشی‌ها، اولویت‌ها و تدوین چشم‌انداز بیست ساله آستان قدس می‌پردازد و اساس‌نامه مؤسسه‌های فرهنگی مجموعه را تصویب و [[اصلاح]] می‌کند. همچنین عملکرد آنها را با توجه به اهداف و مأموریت‌های محوله در اساس‌نامه پیدا می‌کند، تا نقاط قوت و [[ضعف]] آنها را بیابد و راه‌حل‌های مناسب را ارزیابی کند. یکی دیگر از اهداف مهم شورای عالی فرهنگی، ایجاد [[همگرایی]] بین مؤسسه‌های فرهنگی، [[پرهیز]] از فعالیت‌های موازی و استفاده از ظرفیت‌های مشترک این مؤسسه‌ها در تولید محصولات فرهنگی است که با توجه به تنوع فعالیت‌های فرهنگی این مجموعه، کاری محوری و [[تعیین]] کننده محسوب می‌گردد<ref>کتابنامه آستان قدس رضوی، ص۱۲؛ حقایق شیرین، ص۸، ۱۱، ۱۲.</ref>. | |||
پانزده نهاد، فعالیت‌های فرهنگی تعریف شده توسط آستان قدس را [[اجرا]] می‌کنند: | |||
#بنیاد پژوهشهای [[اسلامی]]: این مؤسسه [[پژوهشی]] در سال ۱۳۶۳ش تأسیس شد تا با [[فعالیت‌های فرهنگی]]، [[علمی]] و تحقیقاتی خود، بیش از پیش آستان [[قدس]] را به مرکز ثقل [[فرهنگ اسلامی]] و [[شیعی]] تبدیل کند. این مرکز دارای هجده گروه پژوهشی در زمینه‌های گوناگون است. همچنین انتشار تقویم قدس [[رضوی]] و فصل‌نامه علمی - ترویجی مشکوة از دیگر فعالیت‌های بنیاد است. تاکنون بیش از هفتاد عنوان از کتاب‌های تولید شده در بنیاد عناوین [[برتر]] را در سطح [[کشور]] و استان کسب کرده و بنیاد دو بار هم به عنوان ناشر نمونه حوزه و [[دانشگاه]] [[برگزیده]] شده است. | |||
#بنیاد [[فرهنگی]] رضوی: این بنیاد با [[هدف]] تأسیس مؤسسات و مجتمع‌های [[آموزشی]] در سطوح مختلف از دبستان تا دانشگاه و فراهم آوردن امکانات و تسهیلات آموزشی و تحصیل [[علوم]] و [[فنون]] مورد نیاز کشور برای [[تربیت]] نیروی [[انسانی]] متخصص آغاز گردید و در ادامه بر فعالیت در سطح ابتدایی تا پیش از دانشگاه متمرکز گردید. [[سیاست]] [[تربیتی]] بنیاد فرهنگی رضوی بر دو محور [[استوار]] است: یکی ایجاد [[معنویت]] در فضای آموزشی و بالابردن [[معرفت]] مذهبی و دوم ایجاد [[نشاط]] و [[شادابی]] در قالب [[آموزه‌های دینی]]. این بنیاد با به‌کارگیری [[بهترین]] مدرسان، کارگاه‌های مجهز و برنامه‌های نوین آموزشی، گام‌های [[برتری]] در امر [[آموزش]] برداشته است. در این نهاد، اساس آموزش بر [[خلاقیت]] است که در این عرصه، با کم کردن فاصله [[معلم]] و دانش‌آموز، از طریق ایجاد [[همیاری]] توانسته الگوی مناسبی در زمینه [[آموزش و پرورش]] کشور باشد. بنیاد سیزده واحد آموزشی، یک پژوهش‌سرا و بیش از ۵۷۰۰ دانش‌آموز دارد. | |||
# دانشگاه [[امام رضا]]{{ع}}: آستان قدس برای افزایش توان آموزشی و کمک به توسعه این بخش، در سال ۱۳۶۷ش به تأسیس دانشگاه غیرانتفاعی امام رضا{{ع}} [[همت]] گماشت تا نقشی هر چند کوچک، در زمینه [[رشد]] علمی [[جوانان]] کشور داشته باشد. هم‌اکنون این دانشگاه در سه [[مقطع]] کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری، از طریق [[آزمون]] سراسری دانشجو می‌پذیرد. این دانشگاه در [[مقطع]] کارشناسی چهار دانشکده و هفت گروه و پانزده رشته، در مقطع کارشناسی ارشد سه دانشکده، هشت گروه و ۲۶ رشته و در مقطع دکتری چهارده رشته دارد. انتشارات این [[دانشگاه]] نیز به ۱۴۶ عنوان و ۱۳۵۰۰۰ نسخه بالغ می‌شود که هفده عنوان آن، در مقاطع زمانی مختلف، کتاب سال شناخته شده‌اند. | |||
# دانشگاه [[علوم اسلامی]] [[رضوی]]: دانشگاه علوم اسلامی رضوی در سال ۱۳۶۳ش [[گشایش]] یافت. این مؤسسه با اضافه کردن یک ساختمان جدید میان دو [[مدرسه علمیه]] [[تاریخی]] خیرات‌خان و میرزا [[جعفر]] در مساحتی بالغ بر ۳۲۰۰۰ متر مربع به وجود آمد. اساس‌نامه این دانشگاه در سال ۱۳۷۴ش به تصویب شورای عالی [[فرهنگی]] رسید. هم‌اکنون این دانشگاه با [[حفظ]] اصالت [[حوزوی]] خود، با [[مدرک]] رسمی [[وزارت]] [[علوم]]، تحقیقات و فناوری، به فعالیت خود ادامه می‌دهد. اکنون، دانشگاه علوم اسلامی بالغ بر نهصد دانشجو در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری در رشته‌های مختلف [[اسلامی]] دارد که با توجه به نگاه خاص آستان [[قدس]] به [[تربیت]] عالم [[دینی]] و مبلغ اسلامی، تعدادی از این دانشجویان خارجی هستند. فراهم کردن زمینه تحقیق و [[پژوهش]] برای دانشجویان، یکی از کارهای دانشگاه در کنار [[فعالیت‌های آموزشی]] خود است و در نتیجه آن، برخی آثار [[پژوهشی]] دانشگاه، حائز رتبه‌های ممتاز گردیده است. | |||
#سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد: این سازمان در سال ۱۳۸۲ش با ادغام تمام کتابخانه‌ها و موزه‌های وابسته به آستان قدس در یک مجموعه شکل گرفت. اکنون علاوه بر کتابخانه مرکزی، دارای نوزده کتابخانه در سطح [[شهر]] [[مشهد]]، [[دوازده]] کتابخانه در سطح [[کشور]]، یک کتابخانه در کشور [[هندوستان]] و ده کتابخانه تخصصی در حوزه [[حرم مطهر]] است و در مجموع به حدود نیم میلیون نفر خدمات مطالعاتی و پژوهشی ارائه می‌نماید. گنجینه خطی کتابخانه‌ها دارای نود هزار عنوان نسخه خطی و بیش از سه میلیون جلد کتاب چاپی است و جمع کل منابع مختلف آن به بیست میلیون می‌رسد. کتابخانه مرکزی آستان قدس، یکی از سه کتابخانه بزرگ [[ایران]] و یکی از قدیم‌ترین و مهم‌ترین کتابخانههای [[جهان اسلام]] است که پیشینه منابع آن به هزار سال می‌رسد و [[قلب]] این سازمان محسوب می‌شود. [[زائران]] و [[مشتاقان]] [[حضرت رضا]]{{ع}} از سده‌های اول [[دفن]] [[حضرت]] در سناباد توس، به [[زیارت]] ایشان شتافته‌اند و از همان اوان، اهدای [[قرآن]] به [[حرم]] حضرت شروع شده است. در کتابخانه قرآنهایی مربوط به اوایل سده چهارم قمری وجود دارد که در آنها [[وقف]] به [[روضه]] منوره [[علی بن موسی الرضا]]{{ع}} ذکر شده است. در میان واقفان این سده، افراد مشهوری چون [[محمد]] [[ابراهیم بن سیمجور]] و [[ابوالقاسم [[منصور بن محمد کثیر]] دیده می‌شوند. در نسخه‌ای از [[تفسیر ابوالفتوح رازی]] که در سده نهم قمری وقف شده، نوشته‌ای از سوی واقف آمده که چون در حرم [[کلام‌الله]] و [[مصحف]] زیاد است، این [[تفسیر]] را وقف آنجا می‌کند؛ یا در نسخه کتاب غایة الاصول [[علامه حلی]] مربوط به همین قرن، عبارت “خزانة‌الکتب” آمده است. در نسخه‌های دیگری مربوط به اوایل دوره صفوی، اشارات دیگری به کتابخانه شده است. اما اولین [[سند]] [[اداری]] مربوط به این نهاد [[فرهنگی]] کهن، در شمار اسناد آستان [[قدس]] می‌باشد که از ۱۰۱۱ق یعنی [[زمان]] شاه [[عباس]] اول صفوی در دست است. از این زمان به بعد، تعداد زیادی سند و گزارش از شکل و ترتیب این کتابخانه و تعداد کتاب‌داران، هزینه‌ها و کتاب‌های موجود در آن وجود دارد. چندین سیاهه و یا فهرست نیز از این [[تاریخ]] به بعد در دست است که برخی از آنها، مانند فهرست انتهای کتاب مطلع الشمس مربوط به دوره ناصرالدین شاه قاجار، چاپ و نشر شده است. علاوه بر اسناد، در کتاب‌های [[تاریخی]] نیز از دوره صفوی به بعد، گزارش‌های متعددی وجود دارد. به موجب منابع، شاه عباس اول خود به کتابخانه بحران‌زده از [[حمله]] ازبک‌ها سر و سامانی داد و نسخی نیز وقف آن کرد. این اشاره منابع را موجودی خطی کتابخانه، از جمله قرآنهای [[کوفی]] منسوب به قلم [[ائمه اطهار]]{{عم}} [[تأیید]] می‌کند. از این [[زمان]] به بعد، کار کتابخانه رونق بیشتر یافت. در دوره قاجار مکان آن جابه‌جا شد و در دوره پهلوی نیز چند بار نقل مکان کرد و ساختمان‌هایی برایش ساخته شد. نخستین بنای جامع و مستقل کتابخانه در سال ۱۳۳۰ش در ضلع شمال غربی رواق [[امام خمینی]] کنونی ساخته شد. سپس در سال ۱۳۵۶ش به ساختمان جدید و وسیعی واقع در طبقه فوقانی موزه آستان [[قدس]] [[رضوی]]، واقع در ضلع شرقی همان رواق، انتقال یافت<ref>گنج هزار ساله، ص۲۹، ۳۳-۳۶، ۴۸.</ref>. کتابخانه مرکزی آستان قدس مجموعه‌ای [[غنی]] است که گنجینه‌ای هزار ساله در [[اختیار]] دارد. هزاران نسخه خطی و چاپی موجود در این گنجینه، آن را به یکی از بزرگ‌ترین مجموعه‌های [[جهان اسلام]] تبدیل کرده است. صدها هزار [[سند]] و عکس [[تاریخی]] و ده‌ها هزار جلد مطبوعات در کنار این مجموعه [[عظیم]] کتاب، کتابخانه را به عنوان [[قطب]] [[علمی]] و اطلاعاتی [[کشور]] مطرح می‌کند. در میان این [[نسخ]] خطی، آثار بی‌نظیر [[هنری]] به چشم می‌خورد. تقریباً از اغلب هنرمندان نامدار خوشنویسی و کتاب‌آرایی [[تاریخ]] [[ایران]]، اثری در این کتابخانه وجود دارد و برخی از این آثار، مانند قرآنهای منسوب به ائمه اطهار{{عم}}، [[قرآن]] بایسنقر میرزا و قرآن [[ابراهیم]] [[سلطان]]، کم‌نظیرند. در میان اسناد موجود نیز سندهای نفیس که آرایه‌های هنری بی‌مانند دارند، به‌ویژه در میان [[احکام]] و فرمان‌های سلطنتی [[بهترین]] مجموعه‌های [[پژوهشی]] و مطالعاتی هنری در کتابخانه و کتابخانه تخصصی [[هنر]] که در موزه مرکزی قرار دارد، و دوره‌های مجلات هنری منتشر شده در صد سال گذشته، به محققان کمک می‌کند تا به مجموعه بزرگی از اطلاعات پژوهشی در موضوعات مختلف [[فرهنگی]] و هنری دست یابند. علاوه بر آن، ساختمان کتابخانه خود یک مجموعه عالی از هنرهای [[اسلامی]] است که به دست هنرمندان معاصر، ساخته و آراسته شده است<ref>«وقف‌نامه یعنی نقشه راه”، مجله حرم، ش۷۵، ص۴، ۴۰، ۴۲.</ref>. از نظر منابع، کتابخانه جایگاه ویژه‌ای دارد و از این حیث در کنار کتابخانههای ملی و [[آیت‌الله]] مرعشی از کتابخانههای اصلی [[ایران]] است. بیش از ۱۴۰۰۰۰۰ نسخه کتاب در کتابخانه مرکزی آستان [[قدس]] و کتابخانههای تخصصی آن وجود دارد که از این تعداد، بیش از ۱۲۰۰۰۰ نسخه آن کتاب‌های خطی و چاپ سنگی آن را تشکیل می‌دهد. از میان این ۱۲۰۰۰۰ نسخه، بیش از شصت هزار آن [[نسخ]] خطی و در حدود ده هزار آن سایر منابع خطی، مانند وقف‌نامه‌ها و... است. بخش اسناد و مطبوعات کتابخانه نیز شامل هشت میلیون برگ [[سند]]، ۱۲۰۰۰۰۰ نسخه نشریه و حدود [[چهل]] هزار قطعه عکس می‌باشد. نیز مجموع مواد غیرکتابی کتابخانه در حدود ۱۳۰۰۰۰۰ مورد، شامل مواد سمعی و [[بصری]]، میکرو فیلم و... است. در بخش مخطوطات کتابخانه، نفایس بسیاری وجود دارد. مهم‌ترین این نفایس مربوط به قرآنهای خطی است و سپس کتاب‌های [[ادعیه]]، کتب [[دینی]] و ادبی و... در رده‌های بعدی قرار می‌گیرد. کتابخانه واقفان، نسخ بسیار مهمی دارد. واقفان کسانی مانند شاه [[عباس]] صفوی، [[شیخ بهایی]]، محمدحسن خان اعتمادالسلطنه، جلال‌الدین تهرانی و... بوده‌اند. در سال‌های بعد از [[انقلاب اسلامی]] نیز این روند ادامه داشته و به طور ویژه [[رهبر]] [[جمهوری اسلامی]] پیشتاز این عرصه بوده و نسخ اهدایی ایشان از نظر تعداد و اهمیت نسخ، جایگاه ویژه‌ای دارد. بسیاری از نسخ مخطوطات نه تنها از نظر [[فرهنگی]] و [[علمی]]، بلکه از نظر [[هنری]] نیز جایگاه مهمی دارند. شاید بتوان گفت از مهم‌ترین خوشنویسان و کتاب‌آرایان [[هنر]] ایران، آثار برجسته‌ای در این مجموعه وجود دارد: از بایسنقر میرزای تیموری تا [[میرعماد]] [[حسنی]]، [[ملک]] [[محمد]] قروینی، [[احمد نیریزی]]، علی‌رضا [[عباسی]]، [[رضا]] عباسی، [[درویش]] عبدالمجید طالقانی، [[ابراهیم]] [[سلطان]] گورکانی، محمدشفیع شیرازی و.... نیز آثار [[ارجمندی]] مانند چون قرآنهای منسوب به [[ائمه اطهار]]{{عم}} به خط [[کوفی]]؛ [[قرآن]] بایسنقری به خط “محقق” که به قلم بایسنقر تیموری در سده نهم قمری نگاشته شده؛ جزوات [[قرآنی]] کشواد بن املاس، شامل ۷۶ ورق کاغذ حنایی خط [[کوفی]] نزدیک به [[نسخ]] با [[تاریخ]] ۳۲۷ق مزین به نقوش شمسه و جدول طلا، [[قرآن]] علی‌رضا [[عباسی]] مربوط به سده یازدهم قمری، با تزئینات جدول زر، [[لوح]] [[مذهب]] منقش و انواع نقوش کار شده با طلا و خط تحریر و شرفه‌دار در ۴۳۴ ورق [[قطع]] رحلی و جلد لاکی؛ [[دیوان]] [[حافظ]] به خط نستعلیق ممتاز عبدالوهاب یزدانی مربوط به دوره قاجار و سال ۱۲۳۷ق و جلد مقوای روغنی کار شده؛ قرآن شماره صد به خط ملاعلی [[بروجردی]] به تاریخ ۱۲۴۵ ق که از حیث تذهیب پرکار و نفیس آن بی‌نظیر است؛ اصول [[الکافی]] که [[میرداماد]] و سیداحمد رفیعا حاشیه‌نویسی کرده‌اند و مذهَّب و مجدول است؛ کفایة الطب از کمال‌الدین [[ابوالفضل]] حبیش تفلیسی [[کتابت]] شده در ۸۱۵ ق به خط نسخ خفی با کتیبه طلایی مرصع، شرفه‌دار و مزین به جدول و نقوش اسلیمی؛ [[خسرو]] و شیرین نظامی به خط نستعلیق [[هندی]] و جلد روغنی مربوط به سده ۱۳ ق با سر لوح مذهب مرصع و هفده تصویر مجلس؛ نسخه مفید الخاص فی [[علم]] الخواص تألیف زکریای [[رازی]] با [[نگارش]] سده هشتم قمری، مزین به کتیبه محرر و شمسه زرین و پنجاه تصویر رنگین از حیوانات و گیاهان، وقفی نادرشاه افشار. این همه نمونه‌هایی از این دریای بی‌پایان و پرگوهر خطی است. در بخش اسناد نیز مدارک بسیاری، با [[ارزش]] [[هنری]] بالا وجود دارد. مجموعه‌ای از فرمان‌ها و رقم‌های دوره‌های [[تاریخی]]، مانند فرمان‌های شاه [[عباس]]، شاه [[سلطان]] [[حسین]]، فتحعلی شاه، ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه که به خط و آرایه‌های بسیار [[زیبا]] نگاشته شده است، قباله‌های [[ازدواج]] مزین به انواع نقوش و تحریر شده به خط خوش، اسناد رسمی و [[اداری]] مانند [[احکام]] اداری و مبایعه‌نامه‌ها و وقف‌نامه‌هایی که مطابق روال جاری [[زمان]] خود، از دوره صفوی به بعد دارای خط خوش و آرایه‌های زیباست، در این شمار می‌آید. عکس‌های موجود در آرشیو [[حرم]] نیز گستره زمانی و موضوعی زیادی شامل می‌شود. از اولین عکس‌های گرفته شده در [[ایران]] در [[زمان]] ناصری تا دوره معاصر که برای [[تاریخ]] [[هنر]] عکاسی ایران اهمیت بسیاری دارد. بخش آرشیو تاریخ شفاهی کتابخانه نیز شامل صدها مصاحبه با شخصیت‌های مختلف، از جمله هنرمندان بزرگ یا گمنام معاصر [[مشهد]] و [[خراسان]] است که در میان آنها، معماران و هنرمندان زیادی نیز یافت می‌شود که هیچ گفت‌و‌گو یا گزارش مکتوب دیگری درباره کار آنان وجود ندارد. آرشیو مطبوعات کتابخانه نیز اغلب مجلات و روزنامه‌های منتشر شده در ایران، از ابتدای نشر روزنامه در [[کشور]] تاکنون، را در [[اختیار]] دارد<ref>«وقف‌نامه یعنی نقشه راه”، مجله حرم، ش۷۵، ص۳۰-۳۶.</ref>. موزه‌های آستان [[قدس]] از مهم‌ترین موزه‌های ایران و [[جهان اسلام]] محسوب می‌شود. بیشتر این مجموعه‌ها داخل مجموعه حرم قرار گرفته است. مجموعه شامل یک موزه مرکزی و [[دوازده]] گنجینه تخصصی به اضافه بخش [[پژوهش]] و بخش [[حفاظت]] و مرمت آثار [[فرهنگی]] است که همه زیر نظر سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس اداره می‌شوند. این گنجینه‌ها در حدود شش هزار اثر را به نمایش گذاشته‌اند و سالانه پذیرای بیش از ۱۲۰۰۰۰۰ بازدیدکننده از سراسر کشور و خارج از آن‌اند. نیز یک کتابخانه تخصصی هنر و معماری با چند هزار جلد کتاب تخصصی در این کتابخانه وجود دارد که در میان آنها منابع چاپی [[فارسی]] و غیر فارسی قدیمی و جدید به چشم می‌خورد و [[مرجع]] مهم تحقیقات [[هنری]] محسوب می‌شود. علاوه بر آن، [[خزانه]] آستان قدس از قدیم [[محل]] نگهداری انبوه اشیای نفیسی بوده که [[مشتاقان]] و [[زائران]] بی‌شمار [[حضرت]]، به آستانه‌اش [[هدیه]] می‌کردهاند. اکنون نیز این گنجینه موجودی ارجمند و پرشماری همچون بافته‌های نفیس صندوق پوش دوره صفوی دارد که برخی از آنها، پشتوانه موزه‌ها در نمایش آثار متنوع است. موزه‌های حرم عبارت است از گنجینه [[قرآن]] و نفایس ([[گشایش]] ۱۳۶۴ش)؛ گنجینه هدایای [[مقام معظم رهبری]] (گشایش ۱۳۷۳ش)؛ گنجینه فرش ([[گشایش]] ۱۳۷۷- ساختمان جدید: ۱۳۹۰ش): گنجینه تمبر و اسکناس (۱۳۶۹ش)؛ گنجینه [[تاریخ]] [[مشهد]]؛ گنجینه [[نجوم]] و [[ساعت]]؛ گنجینه سکه و مدال؛ گنجینه صدف، حلزون و نرم‌تنان دریایی؛ گنجینه هنرهای تجسمی؛ گنجینه ظروف؛ گنجینه [[سلاح]] و موزه [[مردم‌شناسی]]. در این مجموعه اشیای کم‌نظیر و گاه بی‌نظیری وجود دارد، از جمله سنگاب خوارزم‌شاهی مربوط به سده هفتم قمری؛ پنجره اهدایی شاهرخ تیموری مربوط به سده نهم قمری؛ کتیبه‌های طلای شاه تهماسب مربوط به سده دهم قمری؛ کتیبه‌های طلای علی‌رضا [[عباسی]] مربوط به سده یازدهم قمری؛ درهای چوبی و طلا و نقره از سده‌های هشتم و نهم قمری تا دوره قاجار؛ آثار نقاشی استادان [[ایرانی]] و فرنگی بزرگی چون ویلیام جیمز، [[عباس]] کاتوزیان، کمال‌الملک و فرشچیان؛ فرش‌های نفیس دوره صفوی؛ [[ضریح]] فولادی کهن. نیز آثار مجموعه‌ای این گنجینه‌ها مانند مجموعه بی‌نظیر صدف‌ها که بیش از پانصد قطعه اهدایی از [[کشور]] [[سوریه]] است، یا ابزار نجوم اهدایی سیدجلال‌الدین تهرانی، از [[منجمان]] و [[رجال]] برجسته و [[نیابت]] تولیت آستان [[قدس]] در دوره پهلوی، در این شمار است. در میان موزه‌های آستان قدس، موزه [[قرآن]] و نفایس از مهم‌ترین موزه‌ها و دارای با ارزش‌ترین نفایس مکتوب [[قرآنی]] است. این موزه در حدود نود جلد قرآن بسیار نفیس، چهارده جلد [[مرقع]] و سیزده جلد لاکی و روغنی کم‌نظیر به نمایش گذاشته است. از میان این قرآنها، پنج قرآن منسوب به [[ائمه اطهار]]{{عم}} است؛ از جمله به خط [[مبارک]] [[امام علی]]{{ع}} با وقف‌نامه‌ای به خط [[شیخ بهایی]]؛ [[امام حسن مجتبی]]{{ع}}؛ [[امام حسین]]{{ع}}؛ [[امام سجاد]]{{ع}} و [[امام رضا]]{{ع}} که به خط [[کوفی]] بر روی پوست نوشته شده‌اند. قرآنها به ترتیب [[تاریخی]] به نمایش گذاشته شده و با کمی دقت، می‌توان [[سیر]] [[تحول]] خطوط کوفی را در آنها به سهولت [[مشاهده]] کرد. مجموعه قرآنهای بسیار نفیس [[عثمان بن حسین بن وراق]] به خط کوفی مشکول مربوط به سده پنجم قمری از آن جمله است که هم خط و هم تذهیب آن کار خود [[عثمان بن حسین]] می‌باشد. در این [[قرآن]] تمام ترنج‌ها و فواصل [[آیات]] و سر [[سوره‌ها]] با طلای [[ناب]] کار شده است. تعدادی از قرآنهای این مجموعه مربوط به اوایل سده هفتم قمری و به خط [[نسخ]] یاقوت مستعصمی است. قرآنهای بابری مربوط به نیمه اول [[قرن دهم]] قمری، به خط اختراعی ظهیرالدین [[محمد]] بابر [[پادشاه]] و مؤسس [[سلسله]] مغولی [[هند]]، از دیگر آثار کم‌نظیر این موزه است. نیز از نمونه‌های نفیس این گنجینه، قرآنهایی به خط عبدالقادر شیرازی است که مربوط به نیمه دوم قرن دهم قمری می‌باشد. این قرآنها از هنری‌ترین و نفیس‌ترین نسخه‌های موجود در گنجینه است که به گونه‌ای کم‌نظیر تذهیب شده‌اند و جلد سوخت بسیار [[زیبایی]] با خط طلای برجسته دارند<ref>گنجینه نفایس رضوی، ص۴۶-۴۷؛ راهنمای موزه آستان قدس رضوی، ص۷، ۱۷، ۱۹، ۲۱.</ref>. | |||
#شرکت به‌نشر: این شرکت در سال ۱۳۶۵ش برای فعالیت هر چه بیشتر آستان [[قدس]] در زمینه تولید و نشر کتاب تأسیس شد. ابتدا کار شرکت فقط نشر کتاب بود، اما اکنون به عنوان یک انتشارات برجسته فعالیت می‌کند. افزایش کمی و کیفی تولید کتاب با توجه به اولویت‌های [[تعیین]] شده، مطالعه و [[برنامه‌ریزی]] در جهت بستر‌سازی مناسب برای نشر الکترونیک و فناوری اطلاعات و طراحی و تولید سایر محصولات [[فرهنگی]] متناسب با امکانات و [[وظایف]] محول شده، از محورهای عمده کار شرکت به نشر است. این شرکت با تیراژ سالیانه ۰۰۰، ۴۰۰، ۱ نسخه در سیصد عنوان، یکی از مهم‌ترین انتشارات [[کشور]] محسوب می‌شود و بارها به عنوان ناشر [[برگزیده]] [[انتخاب]] شده است. | |||
#مرکز [[آموزش]] ضمن [[خدمت]]: این مرکز پیرو [[احساس نیاز]] و [[ضرورت]] افزایش سطح [[دانش]] و توان کارکنان فعال در این مجموعه و همگام نمودن آنان با تحولات جدید [[علمی]] و فناوری در سال ۱۳۶۵ش تشکیل شد. از اهداف اصلی این سازمان، می‌توان به اشاعه [[علوم]] و [[معارف]] ارزشی [[اسلام]] و [[تحکیم]] مبانی [[اخلاقی]] در سازمان‌ها و مؤسسات آستان [[قدس]] [[رضوی]]، ارتقای سطح [[دانش]] و [[آگاهی]] و مهارت‌های شغلی کارکنان در رشته‌های مختلف، بستر‌سازی لازم برای افزایش دانش تخصصی کارکنان و توسعه تحقیقات و [[نوآوری]] در [[نظام اداری]] سازمان و طراحی راهکارهایی برای کاربردی شدن [[دانش‌ها]] و مطابقت برنامه‌های [[آموزشی]] با نیاز سازمان‌ها و مؤسسات آستان قدس رضوی اشاره کرد. مرکز [[آموزش]] ضمن [[خدمت]] در حوزه آموزش، تحقیق و توسعه، خدمات مشاوره‌ای و تهیه و نشر منابع اطلاعاتی فعالیت دارد. برگزاری دوره‌های آموزشی بلندمدت در مقاطع مختلف به صورت آموزش‌های عمومی و عالی، برگزاری سمینارهای [[علمی]] و آموزشی، راه‌اندازی برنامه‌های غنی‌سازی اوقات [[فراغت]] [[فرزندان]] کارکنان و انتشارات علمی، آموزشی و [[اطلاع‌رسانی]]، از اقدامات جاری این سازمان است. | |||
#معاونت [[تبلیغات]] و [[ارتباطات]] [[اسلامی]]: این معاونت که در [[حرم مطهر]] مستقر است، [[رشد]] سطح [[معنوی]] [[زائران]] و مجاوران و غنی‌سازی تجربه [[زیارت]] در چارچوب [[سیاست‌ها]] و تصمیمات شورای عالی [[انقلاب]] [[فرهنگی]] را دنبال می‌کند. تنظیم [[شعایر]] و گرامی‌داشت ایام با برگزاری [[مراسم]] در مناسبت‌های مختلف به اداره تبلیغات اسلامی و مناسبت‌های ویژه محول شده است. علاوه بر این، ارائه خدمات ویژه به روستاهای موقوفه، دفاتر [[نمایندگی]] و [[مساجد]] وابسته، از دیگر فعالیت‌های این اداره است. آموزش [[علوم قرآن]] و [[حدیث]] نیز از خدماتی است که به صورت گسترده در قالب‌های متنوع و در سطح حرم مطهر، [[شهر]] [[مشهد]] و شهرستان‌ها انجام می‌شود. اداره [[پاسخ‌گویی به سؤالات]] [[دینی]] و اطلاع‌رسانی با برنامه‌هایی مانند پاسخ‌گویی به سؤالات [[شرعی]]، مشاوره دینی و راهنمای [[زائر]]، از پرمخاطب‌ترین بخش‌های معاونت تبلیغات است. جلسات [[پرسش و پاسخ]] دینی و حلقه‌های [[معرفت]]، با [[پوشش]] دادن طیف بسیار متنوعی از موضوعات دینی، قالب برنامه‌ای جذابی است که در معاونت تبلیغات [[برنامه‌ریزی]] و [[اجرا]] می‌شود. غنی‌سازی اوقات فراغت زائران و استمرار [[ارتباط]] با مخاطبان با برنامه‌هایی مانند همایش‌های تخصصی، مسابقات فرهنگی، خدمات به کاروان‌های زیارتی و سامانه ارتباط غیرحضوری با زائران، در اداره [[امور فرهنگی]] پیگیری می‌شود. اداره ارتباطات اسلامی بخشی از معاونت [[تبلیغات]] است که با تمرکز بر [[زائران]] غیرایرانی به ارائه خدمات می‌پردازد. برگزاری [[مراسم مذهبی]]، کلاس‌های [[آموزشی]]، تورهای حرم‌شناسی و مسابقات [[فرهنگی]]، از اقدامات جاری این اداره است. [[ارتباط]] مستمر با مراکز و شخصیت‌های [[دینی]] در سطح [[دنیا]] از طریق ارسال محتوا و هدایای فرهنگی، از دیگر فعالیت‌های این اداره است. اداره [[ارتباطات]] [[اسلامی]] با راه‌اندازی اتاق‌های گفت‌و‌گو، پایگاه اینترنتی [[امام رضا]]{{ع}} و تولیدات چندرسانه‌ای در عرصه مجازی نیز حضور پررنگی داشته است. هم‌اکنون حدود هفتاد عنوان فعالیت مهم برای زائران بارگاه [[رضوی]] در این مجموعه ارائه می‌شود. | |||
#مؤسسه آستانه [[مبارکه]] [[حسین بن موسی الکاظم]]{{ع}} و آرامگاه [[شهید]] مدرس کاشمر: این مؤسسه کار اداره مجموعه آرامگاه [[امام‌زاده]] [[حسین بن موسی]]{{ع}}، [[برادر]] امام رضا{{ع}} در [[شهر]] طبس و مجموعه آرامگاه شهید مدرس در کاشمر را بر عهده دارد. آستان [[قدس]] این دو مکان را به دو مجموعه زیارتی - فرهنگی [[عظیم]] در این دو شهر تبدیل کرده و اکنون، [[فعالیت‌های فرهنگی]] متنوعی در فرهنگ‌سراها، کتابخانه‌ها و فضاهای مختلف این دو مرکز در جریان است. اکنون مجموعه طبس دارای بیش از ۰۰۰، ۶۵ متر مربع فضای سبز و کتابخانه آن دارای بیش از [[چهل]] هزار کتاب است. این مجموعه همچنین ۱۵۰ غرفه، [[دوازده]] سوئیت [[پذیرایی]] و دارالشفا برای استفاده زائران دارد. مجموعه کاشمر کتابخانه‌ای با بیش از ۰۰۰،۴۵ جلد کتاب و مجتمع فرهنگی - رفاهی و موزه آثار و اسناد شهید مدرس را داراست. از دیگر اقدامات [[شایسته]] این مؤسسه تأسیس کتابخانه عمومی در شهر قائن و روستای محمدآباد طبس، نگهداری هفده مجتمع فرهنگی رفاهی و نمازخانه بین راهی امام رضا{{ع}}، متعلق به آستان قدس، در [[خراسان]] و استان‌های همجوار است. | |||
#مؤسسه آفرینش‌های [[هنری]]: این مرکز در سال ۱۳۶۹ش با [[هدف]] تبیین و اشاعه [[معارف اهل بیت]]{{عم}} و جلوه‌های هنری نفایس آستان قدس رضوی تأسیس شد. فعالیت این مؤسسه ابتدا محدود بود، ولی به تدریج گسترش یافت و اکنون ارتقای سطح [[علمی]] و هنرهای موجود در آستان [[قدس]]، پرورش استعدادهای [[هنری]] [[جوانان]] و [[آموزش]] رشته‌های مختلف هنری، تعامل با نهادها و ارگان‌های دولتی و خصوصی و [[مشارکت]] در تهیه و تولید برنامه‌های متنوع هنری در [[دستور]] کار قرار دارد. طراحی و [[ابداع]] انواع آثار هنری با مضامین [[دینی]]، برگزاری کلاس‌ها و دوره‌های [[آموزشی]] در رشته‌های مختلف هنرهای [[اسلامی]] در “مکتب [[هنر]] رضوان”، برگزاری جلسات انجمن ادبی [[رضوی]]، قصه‌خوانی و نمایشگاه‌های هنری در “نگارخانه رضوان” و انجام پژوهشهای تخصصی در زمینه هنر [[ایرانی]] – اسلامی در قالب گروه هنرپژوهی [[رضوان]]، از فعالیت‌های اصلی مؤسسه است. همچنین برگزاری کارگاه‌های هنری با حضور استادان برجسته [[کشور]]، چاپ کتاب‌های نفیس و آثار مکتوب کهن به صورت نسخه اصلی و انجام امور گرافیکی و چاپ سفارش‌های سازمان‌ها و مؤسسه‌های وابسته به آستان قدس، از کارهای مستمر مؤسسه در سال‌های اخیر بوده است. نیز راه‌اندازی مجتمع [[فرهنگی]] - هنری [[امام خمینی]] در منطقه [[خواجه ربیع]] و تبادکان، با [[تدارک]] حوزه وسیعی از فعالیت‌ها و برنامه‌ها، باعث ارتقای چشم‌گیر سطح فرهنگی و هنری این منطقه [[محروم]] [[شهر]] [[مشهد]] شده است. | |||
#مؤسسه [[تربیت بدنی]]: در سال ۱۳۷۳ش آستان قدس این مؤسسه را با [[هدف]] [[احداث]] اماکن ورزشی، برگزاری مسابقات و جشنواره‌های فرهنگی - ورزشی و انتشار کتب و مجلات مرتبط با موضوع کار تربیت‌بدنی راه‌اندازی کرد. این مؤسسه با احداث بزرگ‌ترین سالن باستانی کشور، دو سالن چند منظوره مجهز به خوابگاه و [[سلف]] سرویس و احداث و اداره سالن‌های متعدد تخصصی و مجتمع‌های آبی آقایان و [[بانوان]]، توانسته در امر [[ورزش]] و اوقات [[فراغت]] [[زائران]] و مجاوران [[حضرت رضا]]{{ع}} قدم‌های بزرگی بر دارد. این مؤسسه هم‌اکنون برنامه‌های پرشماری در رشته‌های مختلف ورزشی دارد. | |||
#مؤسسه چاپ و انتشارات: این مؤسسه با هدف گسترش [[فرهنگ]] اصیل اسلامی، [[علوم قرآنی]] و [[دانش بشری]] در سال ۱۳۶۲ش آغاز به کار کرد. در آن [[زمان]]، شهر مشهد هنوز فاقد [[صنعت]] چاپ و نشر به مفهوم [[علمی]] و اصولی آن بود و این [[اقدام]] تأثیر بسیاری در [[رشد]] [[فرهنگی]] [[شهر]] داشت. حرکت درست و [[منظم]] مؤسسه در بخش‌های گوناگون تحقیق، تألیف، [[آماده‌سازی]]، چاپ و انتشار آثار متنوع در موضوعات [[معارف اسلامی]]، [[علوم انسانی]] و [[اجتماعی]] و دیگر [[دانش‌ها]] سبب شد پس از پانزده سال فعالیت، شاخه چاپ مؤسسه به [[ضرورت]]، صورت سازمانی مستقل به خود بگیرد و فرایند تألیف و آماده‌سازی به شرکت به نشر واگذار گردد. [[نصب]] دستگاه‌های مدرن چاپ و صحافی و تجهیزات مربوط به چاپ صنعتی در سال ۱۳۷۶ش، اقدام مهم دیگر در [[پیشرفت]] این مؤسسه بود. گام نهادن در میدان‌های جدید [[صنعت]] چاپ و برخورداری از فناوری‌ها و تجهیزات، همراه با [[آموزش]] و [[برنامه‌ریزی]] متناسب با آن، عرصه‌های تازه‌ای در جهت توسعه توان تولیدی مؤسسه پیش روی [[مدیریت]] نهاد و مطالعه درباره [[تحول]] بنیادی فعالیت‌های چاپی مؤسسه آغاز شد. نتایج این مطالعات به [[گشایش]] مرکز بین‌المللی چاپ و نشر [[قرآن کریم]] در سال ۱۳۸۸ شمنجر گشت. | |||
#مؤسسه خدمات مشاوره‌ای، [[جوانان]] و پژوهشهای اجتماعی: این مؤسسه که در سال ۱۳۷۶ش تأسیس شده، پنج دسته از قشرهای [[جامعه]] را مخاطب خود قرار داده است. این پنج گروه عبارت‌اند از: جوانان، [[مربیان]] فرهنگی، [[والدین]]، [[مشاوران]] و مدیران فرهنگی تشکلی. بیشترین فعالیت مؤسسه در حوزه [[جوان]] و [[خانواده]] و در شش قالب خدمات مشاوره‌ای، آموزش فرهنگی، باشگاه جوانان مهر، پژوهشهای اجتماعی مرتبط با خانواده و جوانان انجام می‌گیرد و از یافته‌های آن در طراحی برنامه‌ها استفاده می‌شود. علاوه بر [[ارتباط]] حضوری، پنج سطح ارتباط غیرحضوری با مخاطبان تعریف شده که عبارت است از: ماهنامه تحلیلی [[آموزشی]] “جوان”، پورتال‌های الکترونیکی آموزش خانواده در پایگاه اینترنتی مؤسسه، تولید برنامه مشترک با صدا و [[سیما]]، کتاب، [[لوح]] فشرده و نرم‌افزارهای آموزشی. | |||
#مؤسسه فرهنگی [[قدس]]: این مؤسسه در سال ۱۳۶۶ش با [[هدف]] انجام [[فعالیت‌های فرهنگی]] و انتشار نشریات ادواری تأسیس گردیده است. مهم‌ترین محصول این مؤسسه روزنامه قدس است که ابتدا در گستره محلی و از سال ۱۳۷۵ش در گستره سراسری منتشر می‌شود. تأسیس اولین روزنامه گویای [[ایران]]، ماهنامه [[زائر]]، [[قدس]] ورزشی، قدس ویژه [[خراسان]]، تأسیس پایگاه خبری تحلیلی قدس آنلاین، دوهفته‌نامه قدس [[عربی]] و راه‌اندازی سایت، وبلاگ و سامانه خبری [[پیام]] کوتاه، از دیگر محصولات رسانه‌ای این مؤسسه به شمار می‌رود. همچنین چاپخانه اختصاصی این روزنامه اکنون در قالب مجتمع چاپ و نشر قدس، از پیشرفته‌ترین دستگاه‌ها برخوردار است که چاپ تمام رنگی و حرفه‌ای روزنامه و سایر محصولات چاپی را در خود این مؤسسه امکان‌پذیر می‌سازد و در کنار انتشار روزنامه، امکان جذب و پذیرش سفارش‌های چاپی، پوستر، مجله، بروشور، کتاب و سایر محصولات [[فرهنگی]] را فراهم می‌سازد. با مجهز شدن چاپخانه و تکمیل فرایند چاپ در سال ۱۳۸۶ش، مجوز انتشارات از [[وزارت]] [[ارشاد]] اخذ گردید که در همین عرصه تاکنون حدود ۴۵۰ عنوان کتاب در این انتشارات تولید شده است. | |||
#مؤسسه کتابخانه و موزه ملی [[ملک]]: کتابخانه و موزه ملی ملک به وسیله زنده‌یاد حاج [[حسین]] آقاملک، [[وقف]] آستان قدس [[رضوی]] شده و یکی از مؤسسات فرهنگی آستان قدس رضوی است. این کتابخانه ابتدا در [[خانه]] شخصی ایشان دایر گشت، اما حاج حسین آقا از آغاز کار، گسترش آن را از نظر دور نداشت و بنای ساختمانی بزرگ‌تر را [[پیش‌بینی]] کرد. بنابراین، در سال ۱۳۲۳ش قطعه [[زمین]] بزرگی را در باغ ملی [[تهران]] ([[محل]] کنونی مؤسسه) برای ساختمان جدید کتابخانه و موزه وقف کرد. [[احداث]] ساختمان جدید در [[زمان]] [[حیات]] حاج حسین ملک ممکن نشد. سرانجام، آستان قدس رضوی طراحی و بنای ساختمان جدید را در سال ۱۳۶۱ش آغاز کرد و در ۱۳۷۵ش به پایان برد. کتابخانه ملی ملک با داشتن نوزده هزار عنوان کتاب و رساله خطی، یکی از شش گنجینه بزرگ [[نسخ]] خطی ایران است. موزه ملی ملک نیز شامل مجموعه‌های بسیار نفیسی از نقاشی، سکه، تمبر، خوشنویسی، آثار لاکی و هنرهای تزئینی است. همچنین این مؤسسه بخش‌های دیگری مانند اداره اطلاعات [[فرهنگی]] و بخش [[پژوهش]] و [[آموزش]] دارد.<ref>منابع: أحسن التقاسیم فی معرفة الأقالیم، محمد بن احمد مقدسی (قرن ۴ق)، ترجمه: علینقی منزوی، تهران، شرکت مؤلفان و مترجمان، ۱۳۶۱ش؛ آستان قدس رضوی دیروز و امروز، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۵۶ش؛ بیست وقف نامه از خراسان، رضا انزابی نژاد (۱۳۹۱ش)، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی، ۱۳۸۶ش؛ تاریخ آستان قدس رضوی رضوی، عزیز الله بن محمد عطاردی قوچانی (معاصر)، تهران، عطارد، ۱۳۷۱ ش؛ تاریخ کتابخانه آستان قدس رضوی بر پایه اسناد - از صفویه تا قاجار، الهه محبوب فریمانی (معاصر)، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۹۰ش؛ تاریخچه تشکیلات اداری آستان قدس رضوی در دوره صفویه”، ابوالفضل حسن آبادی (معاصر)، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، تهران، خانه کتاب ایران، شماره ۷۰، ۷۱، مرداد و شهریور ۱۳۸۲ش؛ تذکره خوشنویسان معاصر، علی راهجیری (معاصر)، تهران، امیر کبیر، ۱۳۴۶ش؛ “تشکیلات آستان قدس رضوی پس از انقلاب مشروطیت”، دفتر اسناد، مشهد، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس، اول، ۱۳۸۱ ش؛ “جایگاه متولیان در اداره موقوفات آستان قدس رضوی، ابوالفضل حسن آبادی معاصر)، ویژه نامه وقف، مشهد، دبیر خانه شورای عالی فرهنگی آستان قدس، ۱۳۹۰ش؛ حدود العالم من المشرق إلی المغرب، مؤلف: ناشناس، تعلیق: ولادیمیر مینورسکی، ترجمه و حاشیه: مریم میر احمدی - غلامرضا ورهرام، تهران، دانشگاه الزهرا علی، ۱۳۷۲ش؛ حقایق شیرین گزارش عملکرد ۲۵ ساله آستان قدس رضوی - مؤسسات فرهنگی)، معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۸۵ش؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۴ش؛ دارالشفای آستان قدس رضوی در دوره صفوی، حمیده شهیدی (معاصر)، دفتر اسناد، ج۴، به کوشش: [[زهرا]] طلایی، مشهد، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، ۱۳۸۷ش؛ “دستور الملوک”، محمد رفیع انصاری (قرن ۱۲ق)، دفتر تاریخ - جلد اول مجموعه اسناد و منابع تاریخی، به کوشش: ایرج افشار، تهران، بنیاد موقوفات محمود افشار، ۱۳۸۰ش؛ راهنما یا تاریخ و توصیف دربار ولایتمدار رضوی، علی: مؤتمن (۱۳۵۵ش)، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۵۶ش؛ راهنمای موزه آستان قدس، حبیب الله صمدی، مشهد، آستان قدس رضوی، بی تا، سالنامه ۱۳۹۰، مؤسسه سازمان اقتصادی رضوی، مشهد، سازمان اقتصادی آستان قدس رضوی، ۱۳۹۰ش؛ صورة الأرض، محمد بن حوقل نصیبی (قرن ۴ق)، ترجمه: جعفر شعار، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۵ش؛ سندهای آرشیو مدیریت اسناد و مطبوعات، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی؛ “سیر تحول معماری و توسعه آستان قدس رضوی، ابراهیم شکورزاده (۱۳۸۱ش) و دیگران، فصنامه وقف میراث جاویدان، سال هفدهم، شماره ۶۵، بهار ۱۳۸۸ش؛ سیمای انقلاب در آستان قدس، اداره امور فرهنگی و روابط عمومی آستان قدس رضوی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۲ش؛ شمس الشموس یا أنیس النفوس، محمد احتشام کاویانیان (معاصر)، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۵۴ش؛ عیون أخبار الرضا علی، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱)، ترجمه: حمیدرضا مستفید - علی اکبر غفاری، تهران، نشر صدوق، اول، ۱۳۷۳ش؛ “کتابخانه آستان قدس رضوی از آغاز تا پیروزی انقلاب اسلامی”، الهه محبوب - [[زهرا]] فاطمی مقدم معاصر)، پژوهشنامه - کتابخانه و کتابداری، شماره اول، ۱۳۹۱ش؛ کتابنامه آستان قدس رضوی، رمضان علی ایزانلو - حسین تیموری - مهین زمانی (معاصر)، مشهد، دبیر خانه شورای عالی فرهنگی آستان قدس رضوی، ۱۳۹۱ش؛ گذر عمر خاطرات سیاسی باقر پیرنیا، باقر پیرنیا (۱۳۶۷ش)، تهران، کویر، ۱۳۸۲ش؛ گزارشی از سابقه تاریخی و اوضاع کنونی حوزه علمیه مشهد، سید علی بن جواد حسینی خامنه ای (معاصر)، مشهد، کنگره جهانی حضرت رضا، ۱۳۶۵ ش؛ گنج هزار ساله کتابخانه مرکزی آستان قدس قبل و بعد انقلاب، رمضان علی شاکری (معاصر)، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۷ ش؛ گنجینه نفایس رضوی - ویژه نامه هفته نامه اطلاع رسانی حرم، اداره کل روابط عمومی آستان قدس، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۸۶ش؛ “متولیان آستان قدس رضوی از دوره صفویه تا افشاریه”، ابو الفضل حسن آبادی (معاصر)، دفتر اسناد به کوشش: زهرا طلایی، مشهد، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، ۱۳۸۵ش؛ مطلع الشمس، محمد حسن خان صنیع الدولة (۱۳۱۳ق)، تهران، فرهنگسرای ۱۳۶۳ش؛ معرفی نایب التولیه‌های آستان قدس از دوره صفویه تا قاجاریه، علی سوزنچی کاشانی (معاصر)، دفتر اسناد، به کوشش: [[زهرا]] طلایی، مشهد، سازمان کتابخانههای موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس، ۱۳۸۵ش؛ مکتب خانه‌ها و مدارس قدیم آستان قدس، فاطمه جهان پور (معاصر)، مشهد، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس، ۱۳۸۵ش؛ مهمان نامه بخارا - تاریخ پادشاهی محمد شیبانی، فضل الله بن روزبهان خنجی (۹۲۸ق)، به کوشش: منوچهر ستوده، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۴ش؛ نامه آستان قدس (مجله)، فخرالدین حجازی (۱۳۸۶ش)، نامه آستان قدس، سال اول، شماره دوم، ۱۳۳۹ ش؛ “نفائس مخطوطات کتابخانه مدرسه نواب”، محمد کاظم مدیر شانه چی (۱۳۸۱ش)، نامه آستان قدس، شماره ۲۵، ۱۳۴۶ش؛ “نگاهی کوتاه به تاریخچه تشکیلات اداری اماکن متبرکه”، ابو الفضل حسن آبادی (معاصر)، مشکوة، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، شماره ۹۰، بهار ۱۳۸۵ش؛ “نهاد وقف و مسأله تجدد در ایران - کشت و صنعت آستان قدس مشهد”، برنارد هورکاد (معاصر)، ایران و اقتباس‌های فرهنگی شرق از مغرب زمین مجموعه مقالاتی زیر نظر:یان ریشار، ترجمه: ابوالحسن سروقد مقدم، مشهد، معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی، ۱۳۶۹ش؛ “وقف نامه یعنی نقشه راه”، عبدالرضا بن عبد الله اصغری (معاصر)، حرم (مجله روابط عمومی آستان قدس رضوی)، شماره ۷۵، ۱۳۹۰ش.</ref>.<ref>[[بهزاد نعمتی|نعمتی، بهزاد]]، [[آستان قدس رضوی - نعمتی (مقاله)|مقاله «آستان قدس رضوی»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۱، ص ۸۳-۹۵.</ref> | |||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||