آستانه حضرت معصومه: تفاوت میان نسخه‌ها

آستانه حضرت معصومه (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۳ آوریل ۲۰۲۱، ساعت ۰۹:۳۹

۲۳٬۳۱۰ بایت اضافه‌شده ، ‏۳ آوریل ۲۰۲۱

←‏جستارهای وابسته

دیداریویکی‌متن

Jaafari

مدیران

۷۳٬۰۱۷

ویرایش

@@ خط ۷: / خط ۷: @@
 آستانه حضرت معصومه{{س}} که به روایتی منقول در [[قرن دهم]]، بیرون [[شهر قم]] قرار داشت<ref>تاریخ ألفی، ج۶، ص۴۱۶۱.</ref>، در طول [[تاریخ]] به تدریج توسعه پیدا کرد و به دلیل احترامی که [[ایرانیان]] برای آن بانو قائل بودند، [[مزار]] او را همانند مزار [[امامان]] خود، با [[شکوه]] ساخته‌اند، چنان که اکنون آستانه وی، پس از آستانه [[امام رضا]]{{ع}}، شکوهمندترین و معروف‌ترین [[زیارتگاه]] ایرانیان به شمار می‌رود<ref>آستانه حضرت فاطمه معصومه{{س}}، ص۲۹۶؛ قم دیروز و امروز، ص۷۱- ۹۱؛ قم از نگاه بیگانگان، ص۳۰.</ref>. شاردن در قرن هجدهم میلادی آن را در اوج [[زیبایی]] و به عنوان [[ملجأ]] و زیارتگاه [[مردم]] توصیف می‌کند و می‌ستاید<ref>سفرنامه شاردن، ج۲، ص۵۲۵-۵۲۶ و ۵۳۰-۵۳۱.</ref>. [[حرم]] [[حضرت]] معصومه{{س}} که از دیرباز [[محل]] برآورده شدن [[حاجات]] بود<ref>تاریخ جهان آرای عباسی، ص۵۷۴.</ref>، دارای ساختمانی [[تاریخی]]، با معماری هنرمندانه و زیبایی‌های ویژه‌ای است و با دگرگونی‌های بسیاری که در ساختمان و تزئینات آن رخ داده، باز هم مجموعه گران‌بهایی از آثار [[هنری]] و کاشی‌های معرق عصر صفوی و پس از آن را در خود دارد<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۴۵۰.</ref>. از زمانی که [[مرقد]] حضرت معصومه{{س}} در میان [[شیعیان]] به عنوان زیارتگاه شناخته شد، به فراخور هر دوره، ساختمان آن هم گسترش یافت و طبعاً به نگهبانان و خدمتگزاران نیاز افتاد. نیز از زمانی که مردم برای [[اداره امور]] مرقد، [[اموال]] و املاکی [[وقف]] کردند، اداره این امور و [[نظارت]] بر [[موقوفات]] و [[مصرف]] و درآمد آنها [[نیازمند]] [[تعیین]] کسی بود که متصدی این [[وظایف]] باشد. به همین دلیل، در اوایل امر، بزرگان [[شیعه]] کسانی را به عنوان [[وکیل]] وقف، برای نظارت بر موقوفات آستانه، تعیین می‌کردند. [[وکالت]] موقوفات به مرور [[زمان]] به تولیت [[تغییر]] یافت و متولیان که بعدها اختیارات بیشتری پیدا کردند، از سوی [[امیران]] و [[فرمانروایان]] تعیین می‌شدند. کهن‌ترین خبر درباره [[مدیریت]] بر وقف، [[روایت]] [[حسن بن محمد قمی]] است که در آن از [[احمد بن اسحاق اشعری]] به عنوان وکیل وقف یاد شده است<ref>تاریخ قم، حسن قمی، ص۵۵۹؛ تاریخ متولیان آستانه مقدسه حضرت معصومه{{س}}، ص۲۸۵.</ref>. آستانه [[حضرت]] معصومه{{س}}، تا اواخر [[قرن چهارم]]، بسیار با [[شکوه]] و مفصل بوده و [[موقوفات]] فراوانی داشته و تا آن [[زمان]]، [[چهل]] تن از [[ایرانیان]] و عرب‌های [[مهاجر]] مقیم [[قم]]، به عنوان متولیان [[وقف]]، به رتق و فتق امور می‌پرداخته‌اند<ref>تاریخ مذهبی قم، ص۲۰۹.</ref>. با این توضیح که از [[قرن دوم]] قمری به بعد، که در سراسر [[سرزمین‌های اسلامی]] برای [[سادات]] بنی‌هاشمی [[نقیب]] [[تعیین]] شد، برای سادات مناطق شیعه‌نشین [[ایران]] مانند قم، [[ری]]، کاشان، [[ساوه]] و برخی دیگر از مناطق ایران هم نقیب تعیین شد. در مواقعی برخی از نقیبان فقط نقیب یکی از شهرهای شیعه‌نشین پیش‌گفته بودند و در برخی زمان‌ها نیز برخی از [[نقبا]] به دلیل جلالت شأنی که داشتند، افزون بر [[نقابت]] [[شهر قم]]، نقابت ری و شهرهای اطراف را هم بر عهده داشتند<ref>سادات و نقبای قم، ص۱۹۴.</ref>.<ref>[[محمد حسین شمسایی|شمسایی، محمد حسین]]، [[آستانه حضرت معصومه - شمسایی (مقاله)|مقاله «آستانه حضرت معصومه»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۱، ص ۹۸.</ref>
+==[[مدیریت]] و تولیت آستانه حضرت معصومه{{س}}==
+آستانه مقدسه حضرت معصومه{{س}}، در آغاز بارگاهی نداشت، تا اینکه [[زینب]] نوه [[امام جواد]]{{ع}} برای اولین بار، در نیمه دوم [[قرن سوم]] گنبد و بارگاهی بر روی آرامگاه ایشان ساخت<ref>تاریخ قم، حسن قمی، ص۵۶۶؛ أعیان الشیعة، ج۸، ص۳۹۱.</ref>. پس از آن برای اداره و [[مراقبت]] از آن خآدمی برایش تعیین می‌شد که یکی از آنان فردی به نام [[حسین بن اشکیب قمی]] [[خادم]] القبر بود<ref>تاریخ متولیان آستانه مقدسه حضرت معصومه{{س}}، ص۲۰.</ref>. هر چند از آن زمان تا پایان [[قرن پنجم]]، اطلاعات دقیقی درباره آستانه حضرت معصومه{{س}} در دست نیست، برابر برخی از داده‌های [[تاریخی]] این آستانه در [[قرن ششم]] [[اوقاف]] و متولی داشته و از شکوه و جلال برخوردار بوده است، چنان که [[عبدالجلیل قزوینی رازی]]، سرای ستی [[فاطمه]] بنت [[موسی بن جعفر]]{{ع}} را به “اوقاف و مدارس و [[فقها]] و [[ائمه]] و [[زینت]] تمام و قبول اعظم” توصیف می‌کند<ref>نقض، ص۲۱۰.</ref>. بر پایه برخی گزارش‌ها، متولی موقوفات آستانه حضرت معصومه{{س}} به صورت [[منصوص]] تعیین می‌شد، به این شکل که واقفان فردی از [[سادات رضوی]] را نام می‌بردند و یا مشخصاتی برای [[اولاد]] و [[نسل]] آنها ذکر می‌کردند و کار را به آنها واگذار می‌کردند<ref>تربت پاکان، ج۱، ص۲۰۳-۲۰۶؛ تاریخ متولیان آستانه مقدسه حضرت معصومه{{س}}، ص۱۳.</ref>. نخستین [[فرمان]] تولیت آستانه که اکنون در دست است، فرمانی است با امضای جهان‌شاه [[قره]] قویونلو، به [[تاریخ]] [[جمادی الاولی]] [[سال]] ۸۶۷ق در این فرمان سیداحمد نظام‌الدین متولی [[حرم]] [[حضرت]] معصومه{{س}} می‌شود<ref>تاریخ مذهبی قم، ص۲۱۵.</ref>. با این فرمان مشخص می‌شود [[منصب]] [[نقابت]] [[سادات]] و تولیت [[موقوفات]] آستانه مقدسه در [[قرن نهم]] قمری به سادات رضوی و [[فرزندان]] [[سید فخرالدین]]، یعنی [[سید نظام الدین سلطان احمد]]، واگذار شده است<ref>تربت پاکان، ج۱، ص۲۰۳-۲۰۶؛ تاریخ متولیان آستانه مقدسه حضرت معصومه{{س}}، ص۲۱.</ref>. پیش از سید فخرالدین هم متولیان [[اوقاف]] [[مزار]] آستانه [[فاطمه معصومه]]{{س}} با بزرگان سادات رضوی بوده است. در متن فرمان‌ها و [[احکام]] شاهان [[مغول]]، مانند تیمور، شاهرخ و همچنین ترکمانان و شاهان صفوی تصریح شده که از قدیم‌الایام، منصب نقابت و تقدم سادات و تولیت اوقاف [[روضه]] منوره و [[تربت]] [[مقدس]] امامزاده معصومه{{س}} به آبا و اجداد کرام جناب مشارالیها [[بلا]] مداخلت و [[مشارکت]] غیر، [[تفویض]] می‌شده است<ref>تربت پاکان، ج۱، ص۲۰۴.</ref>. با توجه به متن باقی مانده فرمان‌ها و احکام شاهان در واگذاری تولیت اوقاف آستانه به سادات رضوی، می‌توان گمانه زد که از ابتدای تشکیل تولیت برای اوقاف آستانه مقدسه، متولیان آن از سادات رضوی بوده‌اند<ref>تربت پاکان، ج۲، ص۲۱.</ref>، هر چند احتمال دیگر آن است که تولیت آستانه با نقابت سادات [[قم]] یکی بود، به این معنا که نقیبان سادات قم، متولی اوقاف آستانه نیز بوده‌اند<ref>تاریخ نقبای قم، ص۲۱۹، ۲۸۸.</ref>. در این صورت، برخی از آنان از [[سادات حسینی]] شجری و ارقطی از [[نوادگان]] [[عبدالله باهر]]، فرزند [[امام سجاد]]{{ع}} بودند و برخی دیگر از سادات رضوی و از نوادگان [[امام جواد]]{{ع}} از نسل [[موسی مبرقع]]<ref>تربت پاکان، ج۲، ص۲۱- ۲۲.</ref>.
+به هر حال، فضای ساختمانی آستانه، پیش از دوره [[صفویه]] چندان گسترده نبود و [[موقوفات]] آن بسیار کمتر از این دوره بود و طبعاً سازمان بزرگی نداشت. اما در این [[زمان]] آهسته آهسته از دو جهت به این آستانه توجه بیشتری شد: یکی آن‌که شماری از شاهان صفوی در این [[حرم]] به [[خاک]] سپرده شدند و دیگر از آن رو که آنان خود را [[متدین]] و از [[پیروان]] [[آیین]] [[حضرت]] معصومه{{س}} می‌دانستند و او را [[مقدس]] می‌شمردند<ref>راهنمای قم، ص۱۰۵.</ref>. بر پایه مدارک موجود، کل [[خادمان]] و [[کارگزاران]] آستانه در دوره صفویه، پنجاه تن بوده‌اند که کار آنان پاسبانی حرم و سامان‌دهی کارهای داخلی آستانه بوده است. در [[فرمان]] شاه تهماسب که در ۹۴۸ق و فرمان شاه [[عباس]] که در ۱۰۱۷ ق صادر شده، نام‌های چند تن از متولیان آن [[روزگار]] به چشم می‌خورد که همه از یک [[خانواده]] بوده‌اند و از جمله [[وظایف]] آنان [[انتصاب]] و [[عزل]] کارکنان آستانه بوده است<ref>راهنمای قم، ص۱۰۷- ۱۰۸.</ref>. بر پایه نوشته‌های برخی از جهان‌گردان، تولیت آستانه در آن دوره به صورت هیأتی بود و سه تن از بزرگان نیکونهاد متولی آن بوده‌اند که هر یک [[سرپرستی]] یکی از بارگاه‌های حضرت معصومه{{س}}، شاه‌عباس و شاه‌صفی را در دست داشتند و همه [[دارایی‌ها]]، درآمدها و برنامه‌ها زیر نظر آنان بود و عنوان رسمی آنان تربت‌دار بود. مهم‌ترین شغل‌های حرم در آن زمان عبارت بود از: آخوند که [[نماز جماعت]] و [[جمعه]] بر پا می‌کرد، [[دعا]] و [[زیارت‌نامه]] می‌خواند و [[احکام اسلامی]] بیان می‌کرد؛ قندیلچی که متصدی [[روشنایی]] شمع‌ها و قندیل‌ها بود؛ [[قمی]] که [[نظافت]] ساختمان و صحن‌ها را برعهده داشت؛ آبکش که وظیفه‌اش تهیه آب لازم برای وضوخانه‌ها بود و یک [[مؤذن]] که با گفتن [[اذان]]، اوقات [[شرعی]] را به [[مردم]] [[یادآوری]] می‌کرد<ref>سیاحت‌نامه شاردن، ج۳، ص۷۷؛ تاریخ متولیان آستانه مقدسه حضرت معصومه{{س}}، ص۱۷۲-۱۷۳.</ref>. به جهت اهمیت جایگاه متولی آستانه، این [[مقام]] در زمان صفویان از سوی [[حکومت]] [[انتخاب]] می‌شد و گاهی [[حاکم]] [[قم]]، متولی آستانه نیز می‌شد<ref>سیاحت‌نامه شاردن، ج۳، ص۷۷.</ref>. شاه تهماسب صفوی برای تشکیلات آستانه، میرزا [[حبیب‌الله]]، فرزند [[علی بن عبدالعالی]]، معروف به [[محقق ثانی]] و [[محقق کرکی جبل عاملی]] (۹۴۰ق) از علمای بزرگ عصر صفوی را که در این عصر به خاتم‌المجتهدین [[لقب]] یافته بود، به تولیت آستانه گماشت و از [[اصفهان]] به [[قم]] اعزام کرد. او بر پایه نیازهای آن [[روز]]، تعداد هفتاد تن بر عده خدام افزود و [[مشاغل]] و سمت‌های آستانه را در هفت ردیف سامان داد: ۱. مستوفی: [[مسئول]] تنظیم حساب درآمد و هزینه آستانه و [[مصرف]] آن و نگهداری سوابق خدام؛ ۲. مُشرف: مسئول نگهداری و تنظیم دفتر ثبت اسناد آستانه و ثبت تعداد و مشخصات [[هدایا]]؛ ٣. [[خازن]]: مسئول نگهداری اشیا و [[اموال]] نفیس آستانه؛ ۴. ضابط: مسئول نگهداری و ضبط اثاثیه خارج از [[خزانه]] و مورد نیاز کشیک خدام؛ ۵. سرکشیک: مسئول [[انتظام]] داخلی آستانه؛ ۶. [[خطیب]]: فردی که هر شب با حضور خدام، خطبه‌ای شامل [[حمد]] و ثنای [[پیغمبر]] و دعای [[سلطان]] وقت را قرائت می‌کرد؛ ۷. [[خادم]]: که زیر نظر سرکشیک، عهده‌دار پاسبانی آستانه و سرکشیک مسئول وقت بود<ref>راهنمای قم، ص۱۰۶.</ref>.
+در سال ۱۰۵۷ ق و [[روزگار]] شاه [[صفی]]، نیز تولیت [[حرم]]، به عهده میرزا [[محمد]] [[مهدی]] پسر بزرگ میرزا حبیب‌الله بود<ref>ذیل تاریخ عالم آرای عباسی، ص۲۵۷.</ref>.
+[[قاضی]] [[احمد قمی]] در [[قرن دهم]]، [[موقوفات]] آستانه [[حضرت]] معصومه{{س}} را قریب هزار تومان آن روز برآورد کرده است<ref>خلاصة التواریخ، ج۱، ص۲۹۰.</ref>. [[شیوه]] اداره آستانه از دوره صفویان تا پایان قاجاریان، به کلی دگرگون شد، به گونه‌ای که مشاغل و [[مناصب]] مختلف در آستانه را شاهان [[تعیین]] می‌کردند. بعد از [[مقام]] تولیت، [[منصب]] استیفا (حسابداری) بالاترین شغل و مقام در آستانه مقدسه بود که اصطلاحاً به صاحب آن منصب و مقام، مستوفی می‌گفتند. این مقام مستقیماً با [[فرمان]] شاه به افرادی که توسط دیوان‌الصداره [[خاصه]] مشخص می‌شدند و یا با مثال‌ها (فرمان‌ها)یی که از طرف صدر خاص شاهان نوشته می‌شد، واگذار می‌گردید. تمامی مستوفیان در این سه قرن و نیم، از [[سادات رضوی]] [[قم]] بوده‌اند<ref>تاریخ متولیان آستانه مقدسه حضرت معصومه{{س}}، ص۲۴.</ref>.
+در طول [[تاریخ]]، سه دسته متولی عهده‌دار امور آستانه [[حضرت]] معصومه{{س}} بوده‌اند که [[میزان]] اختیارات و [[قدرت]] آنها نیز متفاوت بوده است: دسته اول: متولیانی که همه امور آستانه را بر عهده داشته‌اند و از آنها به “متولی [[اوقاف]] مزار” یا “تولیت [[روضه]] منوره” و مانند آن تعبیر شده است. اینان مستقیماً از سوی شاهان و [[حاکمان]] [[منصوب]] می‌شدند. این نوع تولیت تا اواخر [[قرن دهم]] ادامه داشت. دسته دوم: “متولی قدیمی یا شرعی” و دسته سوم “متولی تفویضی یا جدیدی”. در دوره [[صفویه]] برای اداره اوقاف، [[وزیر]] خاص معین می‌شد که موجب دگرگونی شیوه اداره اوقاف شد. در آن هنگام اداره اوقاف به یکی از [[روحانیان]] بزرگ واگذار می‌شد که هم جنبه [[روحانی]] و [[علمی]] داشته باشد و هم جنبه دیوانی و [[اداری]]. متصدی این [[مقام]] “صدر الصدور” نامیده می‌شد. مقام بعد از او “وزیر اوقاف” و بعد از آن “مستوفی موقوفات” نامیده می‌شدند. در این شرایط موقوفاتی که دارای تولیت طبق [[شرع]] و شرط واقف بودند، به همان صورت [[تعیین]] می‌شدند و به آنها متولی قدیمی یا [[شرعی]] می‌گفتند. در کنار آن [[سرپرستی]] آستانه‌ها و اوقاف جدید، به عنوان تولیت تفویضی یا جدید به کسان دیگری واگذار می‌شد، چنان که در آستانه حضرت معصومه{{س}} همین [[قانون]] [[اجرا]] شد و تولیت و سرپرستی آستانه و اوقاف جدید آن، که شامل تمام آستانه بود، به [[سادات حسینی]] واگذار شد<ref>تاریخ متولیان آستانه مقدسه حضرت معصومه{{س}}، ص۱۸۵.</ref>. اولین متولی تفویضی جدید از سادات حسینی، میرزا سیدحبیب‌الله از [[دانشمندان]] معاصر [[شیخ بهایی]] بود<ref>تاریخ متولیان آستانه مقدسه حضرت معصومه{{س}}، ص۴۷.</ref>. این روش اداره آستانه تا اواسط [[قرن سیزدهم]] قمری ادامه داشت.
+تولیت قدیمی یا شرعی که از آن سادات رضوی بود، در کنار تولیت تفویضی جدید تا اواسط قرن سیزدهم به کار خود ادامه دادند تا آنکه [[خاندان]] [[حسینی]] که تولیت تفویضی جدید را داشتند، به مرور در [[قم]] قوت گرفتند و [[سادات رضوی]] و تولیت قدیمی [[ضعیف]] شدند و همین امر به [[کشمکش]] میان این دو خاندان انجامید. اما آنان در سال ۱۳۴۶ق [[مصالحه]] کردند و تولیت قدیمی آستانه در بخش [[منصب]] سرکشیکی به خاندان میرزا محمد باقر متولی باشی واگذار شد و پس از آن خاندان حسینی [[قدرت]] مطلق را در آستانه به دست آوردند<ref>تربت پاکان، ج۱، ص۲۰۲-۲۰۳.</ref>. از آن [[زمان]] به بعد دیگر تولیت از حالت قدیمی و جدیدی بیرون آمد<ref>تاریخ متولیان آستانه مقدسه حضرت معصومه{{س}}، ص۱۸، ۱۶۳،۲۶۳.</ref>. در دوره قاجار، بیشتر منصب‌ها به سبک [[روزگار]] صفویان برجا بود و در شکل و محتوای خدمات آستانه تغییراتی جزئی صورت گرفت و بیشترین تغییرات در جابه‌جایی تولیت تفویضی و تولیت [[شرعی]] قدیمی بود.
+پس از روزگار شاه‌عباس و [[حکومت]] صفویان، طی چند قرن به تدریج [[حدود اختیارات]] متولیان افزایش یافت. [[مدیریت]] این آستانه، از زمان [[صفویه]] تا ۱۳۱۴ش به صورت موروثی بود و متولیان از طرف [[حکام]] [[شرع]]، [[تأیید]] می‌شدند و جز [[مرجع]] [[اعلم]] عصر، کسی [[حق]] [[تفویض]] آن را نداشت، اما از آن سال به بعد، با تهیه و تصویب اساسنامه‌ای مستقل و آیین‌نامه‌ای داخلی، مدیریت و ساماندهی می‌شود و کلیه امور آستانه طبق اساس‌نامه با تولیت آستانه است. کار متولی آستانه، [[تعیین]] خدام و کارکنان و پرداخت [[حقوق]] آنان، اجاره رقبات [[موقوفات]]، سامان‌دهی درآمدها و ایجاد تأسیسات مورد نیاز است<ref>راهنمای قم، ص۱۰۷-۱۰۸.</ref>. دفتر تولیت آستانه، در نیمه‌های [[قرن چهاردهم]] قمری در جانب شمالی کتابخانه و مرتبط به یکدیگر و مدخل رسمی آن از محوطه جلوی [[صحن]] در مجاورت در شمالی صحن جدید واقع بود<ref>گنجینه آثار قم، ج۱، ص۵۷۷.</ref>. در سال ۱۳۱۴ش برای نخستین بار اساس‌نامه‌ای برای آستانه نوشته شد و بدین مناسبت، موافقت نامه‌ای میان [[وزارت]] [[معارف]] و [[اوقاف]] و آستانه [[حضرت]] معصومه{{س}} منعقد شد که بر پایه آن تولیت آستانه موظف به تهیه [[نظام]] [[نامه]] داخلی و تصویب آن توسط [[اوقاف]]، [[استخدام]] و پرداخت [[حقوق]] خدام و کارکنان آستانه، اجاره [[موقوفات]]، ساماندهی امور [[حسابرسی]] [[اموال]]، توسعه ساختمان‌ها و فضاهای زیارتی می‌شد<ref>راهنمای قم، ص۱۰۸.</ref>. در دوره پهلوی امور آستانه چهار بخش می‌شد: دفتر آستانه، موزه، کشیک خدام و تنظیف و سامان‌دهی امور و اجرای نظام‌نامه، تنظیم و نگهداری دفاتر جمع و [[خرج]] و اجرای بودجه سالیانه. موزه آستانه [[حضرت]] معصومه{{س}}، نظام‌نامه جداگانه‌ای داشت و مستقیماً زیر نظر [[وزارت]] اوقاف اداره می‌شد<ref>راهنمای قم، ص۱۰۸، ۱۲۴.</ref>.
+در دوره [[جمهوری اسلامی]]، تا به امروز، سه تن به عنوان تولیت آستانه [[منصوب]] شده‌اند: [[احمد مولایی]] با [[حکم]] [[امام خمینی]] از ۱۳۵۷ تا ۱۳۷۱ش؛ [[علی اکبر مسعودی]]، از ۱۳۷۱ تا ۱۳۸۹ش؛ [[سید محمد سعیدی]] از سال ۱۳۸۹ش دو تن اخیر با حکم [[رهبری]] معظم به تولیت این آستانه منصوب شده‌اند<ref>تاریخ متولیان آستان مقدس حضرت معصومه{{س}}، ص۲۶۳-۲۷۶.</ref>. [[مأموریت]] و [[وظایف]] اصلی متولی این امور شش‌گانه است: حراست از بارگاه و متعلقات آستانه، بهسازی بناها و [[احداث]] بناهای جدید در صورت نیاز، ارائه خدمات لازم به [[زائران]] و مجاوران [[حرم]]، نشر [[معارف اسلامی]] و [[شیعی]]، [[خدمت]] به [[محرومان]] و [[مستمندان]]، جلوگیری از تعطیلی [[کارها]] و اتلاف و [[سوء]] استفاده‌های احتمالی. آستانه به لحاظ سازمانی به ده بخش تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از: امور ساختمانی، امور فنی، [[مدیریت]] [[فرهنگی]]، [[روابط]] عمومی، موزه، امور [[هنری]]، مدیریت [[بهداشت]] و درمان، [[امور مالی]]، اداره [[املاک]] و موقوفات، مؤسسه فرهنگی و [[اقتصادی]] [[زائر]]. در این دوره، بسیاری از بافت‌های قدیمی و فرسوده اماکن داخل حرم، برخی صحن‌ها، رواق‌ها، ایوان‌ها و سقف‌ها بازسازی و ترمیم و تعمیر شدند، گنبد بزرگ طلا از نو طلاکاری و [[مسجد]] اعظم نیز بازسازی شد<ref>تاریخ متولیان آستان مقدس حضرت معصومه{{س}}، ص۲۷۸-۲۸۶.</ref>، تأسیسات الکتریکی و فناوری‌های نوین مخابراتی برای حرم فراهم و تقویت گردید، سامانه فاضلاب و تهویه نوسازی و واحدی به نام کامپیوتر و صوت راه‌اندازی شد، سامانه حسابداری از حالت سنتی قدیمی به رایانه‌ای تبدیل و [[مدیریت]] جداگانه‌ای به نام مدیریت [[فرهنگی]] ایجاد شد و در زیر مجموعه آن واحدهایی به نام [[خانه]] مطبوعات و مرکز دارالتحقیق به منظور تحقیقات [[علمی]]، [[احیا]] و بازسازی کتاب‌های خطی تأسیس گردید. همچنین در زیر مجموعه این مدیریت، مجله ماهانه “کوثر” بخش [[پژوهشی]] آستانه به نام [[ستارگان]] [[حرم]]، بخش [[قرآن]] و فعالیت‌های ویژه [[قرآنی]]، بخش [[تبلیغات]] و بخش نمایشگاه‌ها و همایش‌ها و مؤسسه انتشاراتی [[زائر]] راه‌اندازی شد. در این دوره، یک واحد [[اداری]] مستقل به نام [[روابط]] عمومی تأسیس شد که تنظیم [[ارتباط]] بین دوایر مختلف، انتشار نشریه “زائر”، به زبان‌های [[عربی]] و [[انگلیسی]]، برگزاری نشست‌های ویژه برای [[زائران]] خارجی، انتشار نشریه “پیام آستانه” و راه‌اندازی مرکز [[اطلاع‌رسانی]] آستانه، از کارهای آن است. در کنار آن می‌توان از تأسیس امور [[هنری]] تخصصی برای مرمت آثار مکتوب، مدیریت [[بهداشت]] و درمان برای ارائه خدمات به کارمندان و [[خادمان]] و زائران و تأمین بهداشت اماکن حرم، [[احداث]] دارالشفا و بیمارستان و نیز تأسیس مؤسسه [[اقتصادی]] زائر با [[هدف]] سامان‌دهی [[فعالیت‌های اقتصادی]] آستانه نام برد<ref>تاریخ متولیان آستان مقدس حضرت معصومه{{س}}، ص۲۸۰-۳۰۲.</ref>. همچنین با توجه به [[رسالت]] فرهنگی، یک مجتمع بزرگ فرهنگی، [[تربیتی]] تأسیس گردید تا به [[آموزش]] [[نسل جوان]] و آشنایی [[مردم]] با [[معارف اسلامی]] از طریق ابزارها و برنامه‌های جدید [[آموزشی]] و تربیتی کمک کند و فضایی [[معنوی]] و سالم برای اوقات [[فراغت]] [[جوانان]] فراهم آورد<ref>«مجتمع فرهنگی آستانه حضرت معصومه{{س}}”، مجله کوثر، ش۳۴، ص۸۳.</ref>.<ref>[[محمد حسین شمسایی|شمسایی، محمد حسین]]، [[آستانه حضرت معصومه - شمسایی (مقاله)|مقاله «آستانه حضرت معصومه»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۱، ص ۱۰۰.</ref>.
 == جستارهای وابسته ==