آستانه حضرت معصومه: تفاوت میان نسخه‌ها

آستانه حضرت معصومه (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۳ آوریل ۲۰۲۱، ساعت ۱۰:۰۶

۱۴٬۶۶۹ بایت اضافه‌شده ، ‏۳ آوریل ۲۰۲۱

←‏جستارهای وابسته

دیداریویکی‌متن

Jaafari

مدیران

۷۵٬۸۷۱

ویرایش

@@ خط ۷۰: / خط ۷۰: @@
 با توسعه حرم، پیرامون آن نیز رو به آبادی و [[پیشرفت]] نهاد. [[دانشمندان]]، [[نیکوکاران]]، [[عابدان]] و [[عارفان]] بزرگی به این [[شهر]] [[مهاجرت]] کردند و در آنجا اقامت گزیدند و شماری نیز در همان‌جا [[زندگی]] را بدرود گفتند<ref>گنجینه دانشمندان، ج۱، ص۳۶-۳۷.</ref>. از این‌رو، تنی چند از علمای متقدم و متأخر در داخل یا پیرامون [[قبر]] و [[حرم]] [[حضرت]] معصومه{{س}} به [[خاک]] سپرده شده‌اند که برخی از آنان از [[راویان]] و [[محدثان]] بنام [[شیعه]] در قرن‌های اولیه [[تاریخ اسلام]] بوده‌اند<ref>أنوار المشعشعین، ج۱، ص۵۰۴-۵۰۵.</ref>. از متقدمان، [[زکریا بن آدم]] از [[اصحاب امام رضا]]{{ع}}، [[آدم بن اسحاق]] و [[زکریا بن آدم]] از [[اصحاب امام]] [[موسی بن جعفر]]، [[امام رضا]] و [[امام جواد]]{{ع}}، [[علی بن بابویه قمی]]؛ [[پدر]] [[شیخ صدوق]]، [[ابوجریر زکریا بن ادریس]]؛ [[محدث]] بزرگ، [[محمد بن حسن صفار]]؛ استاد شیخ صدوق، [[علی بن ابراهیم]] صاحب [[تفسیر]]، [[محمد بن خالد برقی]]، [[ابوجعفر محمد بن قولویه]]، [[قطب‌الدین راوندی]] [[فقیه]] [[قرن ششم]]، [[قاضی ابوسعید قمی]] و از قرون میانه و متأخران، [[فیض کاشانی]]، [[فیاض لاهیجی]]، ملا [[محمد طاهر قمی]]، میرزا [[حسین کاشفی لاهیجی]] صاحب تفسیر، میرزا [[ابوالقاسم شفتی گیلانی]]؛ معروف به [[میرزای قمی]]، [[میرزا جواد ملکی تبریزی]]، شیخ [[عبدالکریم حائری]]، [[سید محمد حسین طباطبایی بروجردی]]، سید محمد حسین طباطبایی صاحب [[تفسیر المیزان]]، [[عبدالرزاق لاهیجی]]، شیخ [[فضل‌الله نوری]]، [[پروین اعتصامی]] و بیشتر [[مراجع تقلید]] و [[فلاسفه]] و [[متکلمان]] مقیم [[قم]] که در دو سده سیزدهم و چهاردهم قمری در گذشته‌اند، همگی در حرم حضرت معصومه{{س}} یا قبرستان‌های پیرامون آن، به اعتبار همجواری با حرم [[دفن]] شده‌اند<ref>أنوار المشعشعین، ج۱، ص۵۵۰-۵۵۵؛ راهنمای قم، ص۹۶-۱۰۴؛ قم المقدسة عش التشیع و قیادة الأمة، ص۲۰۵؛ تربت پاکان، ج۱، ص۶۲.</ref>.<ref>[[محمد حسین شمسایی|شمسایی، محمد حسین]]، [[آستانه حضرت معصومه - شمسایی (مقاله)|مقاله «آستانه حضرت معصومه»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۱، ص ۱۱۳.</ref>
+==نذورات و نقش [[فرهنگی]] آستانه==
+به دلیل آنکه [[شیعیان]]، حضرت معصومه{{س}} را صاحب [[کرامت]] و واسطه موجهی میان خود و [[خدا]] می‌دانند، از دیرباز هر یک از گروه‌های [[اجتماعی]] برای رسیدن به مقصود خویش، [[مالی]] را [[نذر]] حضرت معصومه{{س}} و آستانه‌اش می‌کردند<ref>سیاحت‌نامه شاردن، ج۳، ص۶۹؛ تاریخ مذهبی قم، ص۱۴۴.</ref>. [[موقوفات]] نیز دیگر امر مهم این آستانه است که از دیرباز قشرهای مختلفی [[وقف]] می‌کرده‌اند<ref>تاریخ قم، حسن قمی، ص۵۵۹؛ تاریخ مذهبی قم، ص۱۴۱.</ref>. حتی در [[زمان]] [[امام حسن عسکری]]{{ع}}، [[اموال]] بسیاری [[وقف]] [[حرم]] بود که [[احمد بن اسحاق اشعری]]، [[وکیل]] آن [[حضرت]] در [[قم]]، تولیت آن را بر عهده داشته است<ref>تاریخ مذهبی قم، ص۲۱۵.</ref>. باب پانزدهم کتاب [[تاریخ]] قم هم که در اواخر [[قرن چهارم]] (۳۷۸ق) نگاشته شده، درباره [[ضیاع]] و حصه‌های [[موقوفات]] است<ref>تاریخ مذهبی قم، ص۲۰۹، ۲۱۱.</ref>. در عصر [[صفویه]] این موقوفات افزایش و گسترش چشم‌گیری یافت<ref>تاریخ مذهبی قم، ص۱۴۳.</ref>. وقف و [[نذر]] برای حضرت معصومه{{س}} هنوز هم همچنان در میان [[مسلمانان]] رایج است.
+به رغم آنکه حضرت معصومه{{س}} از [[پیشوایان]] مذهبی شمرده نمی‌شود، اما به [[حکم]] انتسابش به [[اهل بیت]]{{عم}} و نیز [[شخصیت]] معنوی‌اش، همیشه مورد توجه [[شیعیان]] و حتی [[غیر شیعه]]<ref>نقض، ص۶۴۸.</ref> بوده و آرامگاهش مکانی [[مقدس]] شمرده می‌شده و به [[زیارت]] آن می‌رفته‌اند تا آنجا که به عنوان یکی از زیارتگاه‌های مشهور شناخته می‌شده است<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۲۶۷؛ تاریخ قم، حسن قمی، ص۵۸؛ نگرشی به زیارتنامه حضرت معصومه{{س}}، ص۲۱۹.</ref>. ظاهراً از [[قرن سوم]] قمری<ref>تاریخ مذهبی قم، ص۲۲۴.</ref> زیارت‌نامه‌ای برای آن داشتند که توسط باسوادان و ملایان در مقابل وجهی یا به صورت رایگان برای [[زائران]] خوانده می‌شد<ref>سیاحت‌نامه شاردن، ج۳، ص۶۹؛ تاریخ مذهبی قم، ص۲۲۵.</ref>.
+برنامه‌های [[فرهنگی]] حرم نیز اهمیت بسیار دارد از گذشته‌های دور تا به امروز، به مناسبت [[اعیاد]] و سوگ‌های مذهبی مانند [[عید فطر]]، قربان، [[بعثت پیامبر]]{{صل}}و ولادت و [[وفات]] [[معصومان]]{{عم}} و نیز سالروز ورود و وفات حضرت معصومه{{س}}، [[مراسم]] ویژه‌ای در حرم برگزار می‌شود. نمازهای عید فطر و قربان نیز در صحن‌ها و رواق‌های حرم برگزار می‌شد<ref>تاریخ مذهبی قم، ص۲۸۹-۳۸۹؛ سیمای میراث فرهنگی استان قم، ص۴۸.</ref>. همچنین مراسم لاله‌گردانی یا [[خطبه]] صبحگاهی از برنامه‌های [[زیبا]] و دیدنی حرم است که [[خادمان]] انجام می‌دهند. این مراسم ویژه [[جابجایی]] کشیک خادمان حرم است<ref>سیمای میراث فرهنگی استان قم، ص۵۴-۵۵.</ref>؛ خادمانی که به صورت عاشقانه به [[انجام وظیفه]] می‌پردازند و ممکن است هیچ مزدی دریافت نکنند. نمازهای [[جماعت]] پرشکوه که به [[امامت]] علمای بزرگ برگزار می‌شود و نیز تلاش برای [[خواندن نماز]] در نزدیک نقطه به [[حرم]]، نشان از اهتمام [[مردم]] به تبرک‌جویی از بارگاه [[حضرت]] معصومه{{س}} دارد<ref>سفرنامه قم، شبیری، ص۱۸۲.</ref>.
+از سنت‌های معطوف به آستانه، بست‌نشینی بود که پیشینه آن به [[قرن هفتم]] قمری و رسمیت یافتن آن به دوره شاه [[عباس]] صفوی می‌رسد. بست‌نشنیان هم بیشتر شخصیت‌های [[حکومتی]] مغضوب یا [[شکست]] خورده و ساقط شده، بدهکاران، متهمان به [[جنایت]] و معترضان و منتقدان حکومت‌های وقت بوده‌اند<ref>تاریخ مذهبی قم، ص۱۸۸، ۲۲۶؛ فلسفه بست و بست‌نشینی، ص۱۰۸، ۱۱۶، ۱۱۷، ۲۲۸؛ قم از نگاه بیگانگان، ص۱۳۴.</ref> که با قرار گرفتن در [[حریم]] حرم از [[تعدی]] مأموران در [[امان]] می‌ماندند.
+بی‌تردید توجه [[شیعیان]] به آستانه حضرت معصومه{{س}}، موجب اشتهار و آبادی [[شهر قم]] شد و بر [[عظمت]] آن افزوده شد<ref>مردم و دیدنی‌های ایران، ص۱۵۸؛ گنجینه آثار قم، ج۱، ص۳۷۸.</ref> و رفته رفته به لحاظ [[تمدن]] شهری، مراحل [[تکامل]] خود را کامل کرد<ref>تاریخ مذهبی قم، ص۱۰۴.</ref>. از قرن‌ها پیش تا به امروز، بخش بزرگی از [[زندگی]] مردم [[شهر]]، از [[مهاجران]]، بازاریان، مسافرخانه داران، رانندگان، پیشه‌وران، بازرگانان و صنعت‌گران، وابسته به آستانه حضرت معصومه{{س}} است<ref>قم شهر زیارتی و مرکز منطقه، ص۳۱۱.</ref>.<ref>منابع: الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، محمد بن محمد معروف به شیخ مفید (۴۱۳ق)، تحقیق: مؤسسة آل البیت علا لإحیاء التراث، بیروت، دار المفید، اول، ۱۴۱۳ق؛ أعیان الشیعة، سید محسن بن عبدالکریم امین عاملی (۱۳۷۱ق)، تحقیق: سیدحسن امین، بیروت، دارالتعارف، بی تا، انقراض سلسله صفویه، لارنس لاکهارت معاصر)، ترجمه: اسماعیل دولتشاهی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، سوم، ۱۳۸۳ش؛ أنوار المشعشعین فی ذکر شرافة قم و القمیین، محمد علی بن حسین نائینی قمی (۱۳۳۴ق)، به کوشش: محمدرضا انصاری، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۳۸۱ ش؛ ایران و قضیه ایران، جورج ناتانیل کرزن (۱۹۲۵م)، ترجمه: غلامعلی وحید مازندرانی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، پنجم، ۱۳۸۰ش؛ آستانه حضرت فاطمه معصومه علی، صادق سجادی (معاصر)، به کوشش: علی اکبر زمانی نژاد، قم، زائر، ۱۳۸۴ش؛ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار عطا، محمدباقر بن محمدتقی معروف به علامه مجلسی (۱۱۱۰ق)، تحقیق: جمعی از محققان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق؛ تاریخ ألفی، احمد بن نصر الله تتوی (۹۹۶ق) - آصف خان قزوینی (۱۰۲۱ق)، تحقیق: غلامرضا طباطبایی مجد، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۲ش؛ تاریخ جهان آرای عباسی، محمدطاهر بن محمد حسین وحید قزوینی (۱۱۱۲ق)، تحقیق: سیدسعید میر محمد صادق، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، اول، ۱۳۸۳ش؛ تاریخ قم، حسن بن محمد قمی (۴۰۶ق)، ترجمه: تاج الدین حسن قمی، تحقیق: محمد رضا انصاری قمی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۳۸۵ش؛ تاریخ متولیان آستانه مقدسه حضرت معصومه، حمید رضایی (معاصر)، قم، زائر، ۱۳۸۴ش؛ تاریخ مذهبی قم، علی اصغر بن ابوالحسن فقیهی (۱۴۳۰ق)، قم، زائر، ۱۳۷۸ش؛ تاریخ نقبای قم، حمید رضایی (معاصر)، قم، زائر، ۱۳۸۴ش؛ تراجم أعلام النساء، محمد حسین بن سلیمان اعلمی حائری (۱۳۹۳ق)، بیروت، مؤسسة الأعلمی، ۱۴۰۷ق؛ تربت پاکان، سید حسین مدرسی طباطبایی (معاصر)، تهران، انجمن آثار ملی، ۱۳۵۵ش؛ خلاصة التواریخ، احمد بن شرف الدین حسینی قمی (قرن ۱۱)، به کوشش: احسان اشراقی، تهران، دانشگاه تهران،۱۳۵۹ش؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر: کاظم بجنوردی (معاصر)، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۱ش؛ ذیل تاریخ عالم آرای عباسی، اسکندر بیک ترکمان (۱۰۴۳ق)- محمد یوسف مؤرخ (قرن ۱۱ق). تصحیح: احمد سهیلی خوانساری، تهران، کتابفروشی اسلامیه، اول، ۱۳۱۷ ش؛ راهنمای قم، سید علی اکبر بن سید رضی الدین برقعی قمی (۱۴۰۷ق)، قم، دفتر آستانه قم ۱۳۱۷ش؛ سادات و نقبای قم و نقش آنان در گسترش تشیع، محمدرضا هدایت پناه (معاصر)، قم، زائر، ۱۳۸۴ش؛ سالانه به طور متوسط یکصد هزار نفر از موزه آستانه مقدسه بازدید می‌کنند”، پیام آستانه، شماره هفتم، ۱۳۷۹ش؛ سفرنامه پولاک ایران و ایرانیان)، ادوارد یاکوب پولاک (۱۸۹۱م)، ترجمه: کیکاوس جهانداری، تهران، خوارزمی، ۱۳۶۱ش؛ سفرنامه از خراسان تا بختیاری، هانری رنه دالمانی (۱۹۵۰م)، تهران، طاووس، ۱۳۷۸ش؛ سفرنامه اورسل، ارنست او رسول (۱۸۵۸م)، ترجمه: علی اصغر سعیدی، تهران، زوار، ۱۳۵۳ش؛ سفرنامه سدیدالسلطنه (التدقیق فی سیر الطریق)، محمدعلی خان مینابی (۱۳۲۰ش)، به کوشش: احمد اقتداری، تهران، انتشارات به نشر، ۱۳۶۲ش؛ سفرنامه شاردن، ژان شاردن (۱۷۱۳م)، ترجمه: اقبال یغمایی، تهران، توس، اول، ۱۳۷۲ش؛ سفرنامه قم (از زنجان تاقم)، سید احمد بن عنایت الله شبیری زنجانی (۱۳۹۳ق)، به کوشش: سید جواد شبیری زنجانی، قم، زائر، ۱۳۸۴ش؛ سیاحت نامۂ شاردن، ژان شاردن (۱۷۱۳م)، ترجمه: محمد عباسی، تهران، دایرة المعارف تمدن ایران، ۱۳۷۰ش؛ سیمای قم، عبدالواحد وفایی (معاصر)، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۳ش؛ سیمای میراث فرهنگی استان قم، مهر الزمان نوبان معاصر)، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور، ۱۳۸۱ش؛ عیون أخبار الرضا علی، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: سید مهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان، اول، ۱۳۷۸ق، فلسفه بست و بست نشینی، غلامعلی عباسی فردویی (معاصر)، قم، زائر ۱۳۸۴ش؛ قم از نظر اجتماعی و اقتصادی، سید حسین ابن الرضا برقعی (معاصر)، قم، مؤلف، ۱۳۶۵ ش؛ قم از نگاه بیگانگان، محمد جواد صاحبی (معاصر)، قم، زائر، ۱۳۸۴ش؛ قم المقدسة عش التشیع و قیادة الأمة، فضل محمد سودانی (معاصر)، قم، زائر، ۱۳۸۴ش؛ قم دیروز و امروز، رسول خامه یار معاصر)، قم، رهپویان، ۱۳۸۴ش؛ قم شهر زیارتی و مرکز منطقه، مارسل بازن (معاصر)، ترجمه: ابوالحسن سروقد مقدم، به کوشش: علی اکبر زمانی نژاد، قم، زائر، ۱۳۸۴ ش؛ گنجینه آثار قم، عباس بن محمد فیض قمی (۱۳۹۵ق)، قم، مهر استوار، اول، ۱۳۵۰ش؛ گنجینه دانشمندان، محمد شریف بن علیجان رازی (۱۴۱۶ق)، تهران، کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۵۲ش؛ “مجتمع فرهنگی آستانه حضرت معصومه عال”، مجله کوثر، شماره ۳۴، ۱۳۷۸ش؛ مردم و دیدنی‌های ایران (سفرنامه کارلا سرنا)، کارلا سرنا (۱۸۸۴م)، ترجمه: غلامرضا سمیعی، تهران، نشر نو، ۱۳۶۳ش؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، علی بن محمد نمازی شاهرودی (۱۴۰۵ق)، تهران، شفق - حیدری، اول، ۱۴۱۵ق؛ نقض (بعض مثالب النواصب فی نقض بعض فضائح الروافض)، عبدالجلیل بن ابی الحسین قزوینی رازی (قرن ۶ق)، تصحیح: سید جلال الدین حسینی ارموی، قم، دار الحدیث، ۱۳۹۱ش؛ “نگاهی به موزه آستانه مقدسه قم”، معصومه با بکی - رقیه آقاجانی (معاصر)، روزنامه ایمان، شماره ۱۰۳، ۱۳۷۹ش؛ نگرشی به زیارتنامه حضرت معصومه نا، محسن رفیعی - معصومه شریفی (معاصر)، قم، زائر، ۱۳۸۴ش.</ref>.<ref>[[محمد حسین شمسایی|شمسایی، محمد حسین]]، [[آستانه حضرت معصومه - شمسایی (مقاله)|مقاله «آستانه حضرت معصومه»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۱، ص ۱۱۶.</ref>
 == جستارهای وابسته ==