سوره آل عمران در معارف و سیره رضوی: تفاوت میان نسخه‌ها

سوره آل عمران در معارف و سیره رضوی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۴ آوریل ۲۰۲۱، ساعت ۱۲:۵۰

۴ بایت حذف‌شده ، ‏۱۴ آوریل ۲۰۲۱

جز

جایگزینی متن - 'محل' به 'محل'

دیداریویکی‌متن

Wasity

دیوان‌سالاران، مدیران

۲۱۷٬۴۹۱

ویرایش

@@ خط ۲۵: / خط ۲۵: @@
 [[امام رضا]]{{ع}} همچنین [[آیه مباهله]] را بالاترین فضیلت برای امیرمؤمنان{{ع}} در [[قرآن]] می‌داند. چون طبق واژۀ {{متن قرآن|أَنْفُسَنَا}} در این قسمت: {{متن قرآن|...فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ...}}، امیرمؤمنان{{ع}} به منزله خود [[پیامبر اکرم]]{{صل}} است و از آنجا که در نزد [[خداوند متعال]] هیچ کسی از رسول خدا{{صل}} بالاتر و بافضیلت‌تر نیست، پس هیچ کس هم از امیرمؤمنان{{ع}} بالاتر نخواهد بود. از منظر این روایت، مقصود از تعبیر {{متن قرآن|أَنْفُسَنَا}} در اینجا نمی‌تواند خود رسول خدا{{صل}} باشد، چون طبق این آیه، [[پیامبر]] دعوت‌کننده برای [[مباهله]] است، و دعوت‌کننده نمی‌تواند خودش را [[دعوت]] کند. مانند امر کننده که نمی‌تواند واقعاً به خود امر کند. به تعبیر دیگر، دعوت کننده و دعوت شونده دو نفرند، نه یک نفر. از آنجا که پیامبر{{صل}} هیچ مردی به جز امیرمؤمنان{{ع}} را برای مباهله دعوت نکرد، پس ثابت می‌شود که ایشان به منزله خود رسول خدا{{صل}} است<ref>الفصول المختارة، ص۳۸.</ref>. چند روایت اخیر نشان می‌دهد نقش [[ائمه]]{{عم}} نه تنها در [[تفسیر]] صحیح قرآن، بلکه در تصحیح [[اشتباهات]] و مسائل [[تاریخی]] و [[کلامی]] تا چه اندازه تأثیرگذار است. در صورتی که این‌گونه مسائل با قرآن، [[اعتقادات اسلامی]] و [[امور دینی]] دیگر [[ارتباط]] داشته باشند، این نقش، جلوه بیشتر و اهمیت افزون‌تری خواهد داشت. [[امام رضا]]{{ع}} [[امامت ائمه]]{{عم}} را [[تداوم امامت]] [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} و در مسیر تحقق [[وعده الهی]] مبنی بر [[استمرار امامت]] در [[فرزندان]] غیرظالم و [[معصوم]] آن [[حضرت]]<ref>{{متن قرآن|وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي قَالَ لَا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ}} «و (یاد کن) آنگاه را که پروردگار ابراهیم، او را با کلماتی آزمود و او آنها را به انجام رسانید؛ فرمود: من تو را پیشوای مردم می‌گمارم. (ابراهیم) گفت: و از فرزندانم (چه کس را)؟ فرمود: پیمان من به ستمکاران نمی‌رسد» سوره بقره، آیه ۱۲۴.</ref> می‌داند. ایشان [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْرَاهِيمَ لَلَّذِينَ اتَّبَعُوهُ وَهَذَا النَّبِيُّ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَاللَّهُ وَلِيُّ الْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«بی‌گمان نزدیک‌ترین مردم به ابراهیم همانانند که از وی پیروی کردند و نیز این پیامبر و مؤمنان؛ و خداوند سرپرست مؤمنان است» سوره آل عمران، آیه ۶۸.</ref> را از [[دلایل]] انتقال [[امامت]] به [[حضرت رسول]]{{صل}}، که از [[نسل حضرت ابراهیم]]{{ع}} است می‌داند که بعد از ایشان نیز به [[امیرمؤمنان]] و فرزندان [[برگزیده]] و معصوم ایشان خواهد رسید<ref>الکافی، ج۱، ص۴۹۰- ۴۹۱؛ عیون أخبار الرضا، ج۱، ص۲۱۷-۲۱۸.</ref>. امام رضا{{ع}} با بیان [[حدیث نبوی]]، کسانی را که به [[اهل بیت پیامبر]]{{صل}} [[ظلم]] کرده و یا با آنان جنگیده‌اند و یا بر آنان [[اعتراض]] نموده و یا آنان را [[سب]] کرده‌اند، از کسانی معرفی می‌کند که [[عاقبت]] آنان در آیه {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ يَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَأَيْمَانِهِمْ ثَمَنًا قَلِيلًا أُولَئِكَ لَا خَلَاقَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ وَلَا يُكَلِّمُهُمُ اللَّهُ وَلَا يَنْظُرُ إِلَيْهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلَا يُزَكِّيهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ}}<ref>«آنان که پیمان با خداوند و سوگندهای خود را به بهای ناچیز می‌فروشند، در جهان واپسین بی‌بهره‌اند و خداوند با آنان سخن نمی‌گوید و در روز رستخیز به آنان نمی‌نگرد و آنان را پاکیزه نمی‌دارد و عذابی دردناک خواهند داشت» سوره آل عمران، آیه ۷۷.</ref> آمده است<ref>الأمالی، طوسی، ص۱۶۴.</ref>.
-بر پایه [[روایت]] دیگری از آن [[حضرت]] که از طریق [[پدر]] خود، از [[امام صادق]]{{ع}} نقل می‌کند، قسم دروغی که با [[آگاهی]] و عمد از کسی صادر شود، جزو [[گناهان کبیره]] محسوب می‌گردد. دلیل ایشان بر این موضوع، [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ يَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَأَيْمَانِهِمْ ثَمَنًا قَلِيلًا أُولَئِكَ لَا خَلَاقَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ...}}<ref>«آنان که پیمان با خداوند و سوگندهای خود را به بهای ناچیز می‌فروشند، در جهان واپسین بی‌بهره‌اند و خداوند با آنان سخن نمی‌گوید و در روز رستخیز به آنان نمی‌نگرد و آنان را پاکیزه نمی‌دارد و عذابی دردناک خواهند داشت» سوره آل عمران، آیه ۷۷.</ref> است. این آیه درباره کسانی است که به [[پیمان‌های الهی]] و قسم‌هایشان اهمیت نمی‌دهند و برای به دست آوردن [[دنیا]] حاضر به زیر پا گذاردن آنها می‌شوند و به همین علت، در [[آخرت]] [[عاقبت]] [[بدی]] در [[انتظار]] آنها خواهد بود<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۱، ص۲۸۷؛ علل الشرایع، ج۲، ص۳۹۲؛ من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۵۶۴.</ref>. آن حضرت زمانی که از [[غلو]] و [[تجاوز از حد]] گروهی درباره [[اهل بیت]]{{عم}} مطلع شد، به نقد آن پرداخت. یکی از مطالب این نقد، [[تمسک]] به روایتی از [[رسول خدا]]{{صل}} است که از غلو نمودن درباره ایشان [[نهی]] نمی‌کند و بر [[عبد]] بودن خویش تأکید می‌ورزد و با استناد به آیه {{متن قرآن|مَا كَانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُؤْتِيَهُ اللَّهُ الْكِتَابَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ ثُمَّ يَقُولَ لِلنَّاسِ كُونُوا عِبَادًا لِي مِنْ دُونِ اللَّهِ...}}<ref>«هیچ بشری را نسزد که خداوند به او کتاب و حکمت و پیامبری بدهد سپس او به مردم بگوید: به جای خداوند، بندگان من باشید ولی (می‌تواند گفت): شما که کتاب (آسمانی) را آموزش می‌داده و درس می‌گرفته‌اید؛ (دانشورانی) ربّانی باشید» سوره آل عمران، آیه ۷۹.</ref>، [[قرآنی]] بودن سخن خویش و [[باطل]] بودن ادعای غلو را [[اثبات]] می‌کند<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۲۰۰- ۲۰۱.</ref>. آیه ۹۶ این [[سوره]] این چنین است: {{متن قرآن|إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ...}}<ref>«بی‌گمان نخستین خانه‌ای که برای (عبادت) مردم (بنا) نهاده شد همان است که در مکّه است.».. سوره آل عمران، آیه ۹۶.</ref>. [[روایت]] [[امام رضا]]{{ع}} نیز مطابق با این [[آیه]]، [[خانه کعبه]] را اولین بقعه‌ای می‌داند که در [[زمین]] بنا شده است. از منظر این روایت، دلیل این موضوع آن است که این [[محل]] در وسط زمین بوده و نسبت به کسانی که در [[مشرق]] و [[مغرب]] قرار دارند فاصله‌ای مساوی دارد تا برای رفتن به آنجا همه در یک حد باشند<ref>علل الشرایع، ج۲، ص۳۹۶.</ref>. آیه {{متن قرآن|وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا...}}<ref>«و حجّ این خانه برای خداوند بر عهده مردمی است که بدان راهی توانند جست» سوره آل عمران، آیه ۹۷.</ref>، این [[فریضه]] را بر کسانی که [[استطاعت]] آن را داشته باشند [[واجب]] دانسته است. امام رضا{{ع}} [[فلسفه]] [[حج]] را دستیابی [[مردم]] به [[امور معنوی]] و مادی مختلف بیان نموده است. به عنوان مثال، حج موجب [[تقرب به خداوند]] [[متعال]]، [[توبه]] و [[دوری از گناهان]] می‌گردد و در [[سازندگی]] [[انسان]] بسیار مفید است. همچنین سبب می‌شود [[امور اقتصادی]] [[حاجیان]] و بسیاری از مردم دیگر بهبود یابد. از سوی دیگر، در [[اصلاح]] مسائل [[اجتماعی]] و [[روابط]] میان مردم نقش مهمی دارد. ایشان در ادامه یک بار واجب بودن حج را نیز از آن رو می‌داند که [[واجبات]] [[دینی]] بر مبنای کم‌توان‌ترین [[انسان‌ها]] از نظر [[مالی]] وضع شده است، تا هم [[فقرا]] و هم [[ثروتمندان]] [[توانایی]] انجام دادن آنها را داشته باشند. از همین رو، حج هم فقط یک بار واجب شده است<ref>علل الشرایع، ج۲، ص۴۰۴- ۴۰۵؛ عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۹۰.</ref>. در ضمن، همین آیه [[وجوب]] حج را مشروط به استطاعت نموده است.
+بر پایه [[روایت]] دیگری از آن [[حضرت]] که از طریق [[پدر]] خود، از [[امام صادق]]{{ع}} نقل می‌کند، قسم دروغی که با [[آگاهی]] و عمد از کسی صادر شود، جزو [[گناهان کبیره]] محسوب می‌گردد. دلیل ایشان بر این موضوع، [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ يَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَأَيْمَانِهِمْ ثَمَنًا قَلِيلًا أُولَئِكَ لَا خَلَاقَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ...}}<ref>«آنان که پیمان با خداوند و سوگندهای خود را به بهای ناچیز می‌فروشند، در جهان واپسین بی‌بهره‌اند و خداوند با آنان سخن نمی‌گوید و در روز رستخیز به آنان نمی‌نگرد و آنان را پاکیزه نمی‌دارد و عذابی دردناک خواهند داشت» سوره آل عمران، آیه ۷۷.</ref> است. این آیه درباره کسانی است که به [[پیمان‌های الهی]] و قسم‌هایشان اهمیت نمی‌دهند و برای به دست آوردن [[دنیا]] حاضر به زیر پا گذاردن آنها می‌شوند و به همین علت، در [[آخرت]] [[عاقبت]] [[بدی]] در [[انتظار]] آنها خواهد بود<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۱، ص۲۸۷؛ علل الشرایع، ج۲، ص۳۹۲؛ من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۵۶۴.</ref>. آن حضرت زمانی که از [[غلو]] و [[تجاوز از حد]] گروهی درباره [[اهل بیت]]{{عم}} مطلع شد، به نقد آن پرداخت. یکی از مطالب این نقد، [[تمسک]] به روایتی از [[رسول خدا]]{{صل}} است که از غلو نمودن درباره ایشان [[نهی]] نمی‌کند و بر [[عبد]] بودن خویش تأکید می‌ورزد و با استناد به آیه {{متن قرآن|مَا كَانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُؤْتِيَهُ اللَّهُ الْكِتَابَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ ثُمَّ يَقُولَ لِلنَّاسِ كُونُوا عِبَادًا لِي مِنْ دُونِ اللَّهِ...}}<ref>«هیچ بشری را نسزد که خداوند به او کتاب و حکمت و پیامبری بدهد سپس او به مردم بگوید: به جای خداوند، بندگان من باشید ولی (می‌تواند گفت): شما که کتاب (آسمانی) را آموزش می‌داده و درس می‌گرفته‌اید؛ (دانشورانی) ربّانی باشید» سوره آل عمران، آیه ۷۹.</ref>، [[قرآنی]] بودن سخن خویش و [[باطل]] بودن ادعای غلو را [[اثبات]] می‌کند<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۲۰۰- ۲۰۱.</ref>. آیه ۹۶ این [[سوره]] این چنین است: {{متن قرآن|إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ...}}<ref>«بی‌گمان نخستین خانه‌ای که برای (عبادت) مردم (بنا) نهاده شد همان است که در مکّه است.».. سوره آل عمران، آیه ۹۶.</ref>. [[روایت]] [[امام رضا]]{{ع}} نیز مطابق با این [[آیه]]، [[خانه کعبه]] را اولین بقعه‌ای می‌داند که در [[زمین]] بنا شده است. از منظر این روایت، دلیل این موضوع آن است که این محل در وسط زمین بوده و نسبت به کسانی که در [[مشرق]] و [[مغرب]] قرار دارند فاصله‌ای مساوی دارد تا برای رفتن به آنجا همه در یک حد باشند<ref>علل الشرایع، ج۲، ص۳۹۶.</ref>. آیه {{متن قرآن|وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا...}}<ref>«و حجّ این خانه برای خداوند بر عهده مردمی است که بدان راهی توانند جست» سوره آل عمران، آیه ۹۷.</ref>، این [[فریضه]] را بر کسانی که [[استطاعت]] آن را داشته باشند [[واجب]] دانسته است. امام رضا{{ع}} [[فلسفه]] [[حج]] را دستیابی [[مردم]] به [[امور معنوی]] و مادی مختلف بیان نموده است. به عنوان مثال، حج موجب [[تقرب به خداوند]] [[متعال]]، [[توبه]] و [[دوری از گناهان]] می‌گردد و در [[سازندگی]] [[انسان]] بسیار مفید است. همچنین سبب می‌شود [[امور اقتصادی]] [[حاجیان]] و بسیاری از مردم دیگر بهبود یابد. از سوی دیگر، در [[اصلاح]] مسائل [[اجتماعی]] و [[روابط]] میان مردم نقش مهمی دارد. ایشان در ادامه یک بار واجب بودن حج را نیز از آن رو می‌داند که [[واجبات]] [[دینی]] بر مبنای کم‌توان‌ترین [[انسان‌ها]] از نظر [[مالی]] وضع شده است، تا هم [[فقرا]] و هم [[ثروتمندان]] [[توانایی]] انجام دادن آنها را داشته باشند. از همین رو، حج هم فقط یک بار واجب شده است<ref>علل الشرایع، ج۲، ص۴۰۴- ۴۰۵؛ عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۹۰.</ref>. در ضمن، همین آیه [[وجوب]] حج را مشروط به استطاعت نموده است.
 امام رضا{{ع}} در روایت دیگری، مقصود از استطاعت را به داشتن توشه [[راه]]، مرکب سواری و [[سلامتی]] [[تفسیر]] کرده است<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۱۲۴.</ref>. در آیه {{متن قرآن|وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا...}}<ref>«و همگان به ریسمان خداوند بیاویزید و مپراکنید» سوره آل عمران، آیه ۱۰۳.</ref> از [[مؤمنان]] خواسته شده تا همگی به ریسمان مستحکم [[الهی]] چنگ زنند و متفرق نشوند. طبق یک [[روایت نبوی]] که [[امام رضا]]{{ع}} از [[پدران]] خود نقل می‌کند، [[ولایت]] [[امیرمؤمنان]]{{ع}} و [[امامان]] بعد از ایشان، [[راه]] [[نجات]] [[انسان]] بوده و باعث چنگ زدن به ریسمان مستحکم الهی است<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۱، ص۲۹۲؛ الأمالی، صدوق، ص۱۹؛ شواهد التنزیل، ج۱، ص۱۶۸.</ref>. برخی [[روایات]] دیگر نیز {{متن قرآن|حَبْلِ اللَّهِ}} در این [[آیه]] را به [[اهل بیت]]{{عم}} [[تفسیر]] نموده‌اند<ref>تفسیر فرات الکوفی، ص۹۰- ۹۱؛ التفسیر، عیاشی، ج۱، ص۱۰۲؛ شواهد التنزیل، ج۱، ص۱۶۹.</ref>. در ضمن، تعبیر به {{متن قرآن|حَبْلِ اللَّهِ}} بودن اهل بیت{{عم}} در روایات دیگر نیز وارد شده است<ref>کتاب سلیم بن قیس، ج۲، ص۷۳۴؛ بصائر الدرجات، ص۴۱۳؛ معانی الأخبار، ص۱۷؛ التوحید، ص۱۶۵. </ref>. در [[روایت]] دیگری از امام رضا{{ع}}، [[قرآن]] نیز به عنوان ریسمان محکم [[خداوند]] معرفی شده است<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۱۳۰.</ref>. در برخی از [[احادیث]]، اهل بیت{{عم}} و قرآن در کنار هم به عنوان {{متن قرآن|حَبْلِ اللَّهِ}} معرفی می‌شوند<ref>کتاب الغیبة، نعمانی، ص۴۳.</ref>. از این روایات استفاده می‌شود که [[تمسک به قرآن]] و اهل بیت{{عم}} تنها [[راه هدایت]] و راهیابی به [[راه مستقیم]] است. چنان که در آیه {{متن قرآن|وَكَيْفَ تَكْفُرُونَ وَأَنْتُمْ تُتْلَى عَلَيْكُمْ آيَاتُ اللَّهِ وَفِيكُمْ رَسُولُهُ وَمَنْ يَعْتَصِمْ بِاللَّهِ فَقَدْ هُدِيَ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ}}<ref>«و چگونه کفر می‌ورزید در حالی که آیات خداوند را برای شما می‌خوانند و پیامبر او در میان شماست و هر کس به خداوند پناه آورد به راهی راست راهنمایی شده است» سوره آل عمران، آیه ۱۰۱.</ref> نیز تمسک به قرآن و [[رسول خدا]]{{صل}}، زمینه‌ساز [[اعتصام]] به خداوند و [[هدایت]] به [[صراط مستقیم]] است<ref>المیزان، ج۳، ص۳۶۹.</ref>. آیه {{متن قرآن|لَنْ يَضُرُّوكُمْ إِلَّا أَذًى وَإِنْ يُقَاتِلُوكُمْ يُوَلُّوكُمُ الْأَدْبَارَ ثُمَّ لَا يُنْصَرُونَ}}<ref>«هرگز جز آزاری (اندک) زیانی به شما نمی‌رسانند و اگر با شما به جنگ برخیزند پشت به شما خواهند کرد سپس یاری نخواهند شد» سوره آل عمران، آیه ۱۱۱.</ref> در حرزی که [[امام رضا]]{{ع}} به درخواست [[فضل بن ربیع]] آن را به او نیز آموخت، به چشم می‌خورد<ref>مهج الدعوات، ص۲۴۸-۲۵۰.</ref>.