ابر در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
←مراحل تشکیل ابر و نزول باران
| خط ۲۴: | خط ۲۴: | ||
==مراحل تشکیل ابر و نزول باران== | ==مراحل تشکیل ابر و نزول باران== | ||
ابر به مرور [[زمان]] و طی گذشت مراحل گوناگون پدیدار می‌شود: | ابر به مرور [[زمان]] و طی گذشت مراحل گوناگون پدیدار می‌شود: {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي يُرِيكُمُ الْبَرْقَ خَوْفًا وَطَمَعًا وَيُنْشِئُ السَّحَابَ الثِّقَالَ}}<ref>«اوست که برق را که هم بیم‌آور و هم امیدبخش است به شما می‌نمایاند و ابرهای بارور را پدید می‌آورد» سوره رعد، آیه ۱۲.</ref>. {{متن قرآن|يُنْشِئُ}} از ماده "نشأ" و به معنای [[رشد]] و پیدایش تدریجی است. <ref>مفردات، ص ۸۰۷، "نشأ".</ref> مراحل [[تکوین]] [[ابر]] بدین قرار است: | ||
#تبخیر آب: مرحله نخست شکل‌گیری ابرها، تبخیر آب‌های سطحی کره [[زمین]] به وسیله [[خورشید]] است: | #'''تبخیر آب:''' مرحله نخست شکل‌گیری ابرها، تبخیر آب‌های سطحی کره [[زمین]] به وسیله [[خورشید]] است: {{متن قرآن|وَجَعَلْنَا سِرَاجًا وَهَّاجًا}}<ref>«و چراغی تابان (و گرمابخش) پدید آوردیم» سوره نبأ، آیه ۱۳.</ref>، {{متن قرآن|وَأَنْزَلْنَا مِنَ الْمُعْصِرَاتِ مَاءً ثَجَّاجًا}}<ref>«و از ابرهای فشرده آبی ریزان فرو فرستادیم» سوره نبأ، آیه ۱۴.</ref>[[نزول]] [[باران]] در این [[آیه]]، به دنبال ذکر خورشیدِ حرارت بخش، به علّیت حرارت خورشید در تبخیر آب‌ها و نزول باران اشاره دارد. <ref>الرکام المزنی، ص ۳۷.</ref> | ||
#ارسال باد: پس از تبخیر آب، [[خداوند]] بادها را برای [[برانگیختن]] و تشکیل ابر می‌فرستد: | #'''ارسال باد:''' پس از تبخیر آب، [[خداوند]] بادها را برای [[برانگیختن]] و تشکیل ابر می‌فرستد: {{متن قرآن|اللَّهُ الَّذِي يُرْسِلُ الرِّيَاحَ فَتُثِيرُ سَحَابًا }}<ref>«خداوند است که بادها را می‌فرستد که ابرها را برمی‌انگیزد » سوره روم، آیه ۴۸.</ref> برانگیختن ابر به وسیله باد، بدین صورت است که ذرّات آب معلّق در هوا را جمع و آن را به صورت ابر ظاهر می‌کند. <ref>التفسیر العلمی للایات، ص ۳۶۶؛ الاشارات العلمیه فی الآیات، ص ۶۶. </ref> [[قرآن]] در [[آیات]] {{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِي أَرْسَلَ الرِّيَاحَ بُشْرًا بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ وَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُورًا}}<ref>«و اوست که بادها را نویدبخشی پیشاپیش رحمت خویش فرستاد و از آسمان، آبی پاک فرو فرستادیم» سوره فرقان، آیه ۴۸.</ref> و {{متن قرآن|أَمَّنْ يَهْدِيكُمْ فِي ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَمَنْ يُرْسِلُ الرِّيَاحَ بُشْرًا بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ أَإِلَهٌ مَعَ اللَّهِ تَعَالَى اللَّهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ}}<ref>«یا آن کسی که شما را در تاریکی‌های خشکی و دریا، رهنمایی می‌کند و کسی که بادها را پیشاپیش، مژده‌آور رحمت خویش (باران) می‌فرستد؛ آیا با خداوند، خدایی (دیگر) هست؟ فرابرترا که خداوند است از آنچه (برای او) شریک قرار می‌دهند» سوره نمل، آیه ۶۳.</ref> نیز به مسأله ارسال باد اشاره کرده است؛ افزون بر این، حمل و بالا بردن ابرها نیز به وسیله باد انجام می‌گیرد: {{متن قرآن|وَهُوَ الَّذِي يُرْسِلُ الرِّيَاحَ بُشْرًا بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ حَتَّى إِذَا أَقَلَّتْ سَحَابًا ثِقَالًا سُقْنَاهُ لِبَلَدٍ مَيِّتٍ فَأَنْزَلْنَا بِهِ الْمَاءَ فَأَخْرَجْنَا بِهِ مِنْ كُلِّ الثَّمَرَاتِ كَذَلِكَ نُخْرِجُ الْمَوْتَى لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ}}<ref>«و اوست که بادها را پیشاهنگ رحمت خویش (باران)، نویددهنده می‌فرستد تا چون ابری بارور را برداشت آن را به سرزمینی بایر برانیم و از آن، آب فرو فشانیم و با آن از هر گونه میوه برآوریم؛ به همین گونه مردگان را بر می‌انگیزیم باشد که پند گیرید» سوره اعراف، آیه ۵۷.</ref> اقلال به معنای برداشتن و بالابردن است <ref>المعجم‌الوسیط، ص ۷۵۶، "قلّ".</ref> که پس از تبخیر آب‌های سطحی کره زمین، بادها [[مأمور]] بالابردن ابرها به سوی [[آسمان]] هستند. <ref> باد و باران، ص ۱۲۴.</ref> قرآن در آیه‌ای دیگر می‌گوید: خداوند به آنچه از آسمان فرود می‌آید و آنچه بالا می‌رود، [[علم]] دارد: {{متن قرآن|يَعْلَمُ مَا يَلِجُ فِي الْأَرْضِ وَمَا يَخْرُجُ مِنْهَا وَمَا يَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ وَمَا يَعْرُجُ فِيهَا وَهُوَ الرَّحِيمُ الْغَفُورُ}}<ref>«آنچه را که در زمین درون می‌رود و آنچه از آن برون می‌آید و آنچه از آسمان فرود می‌آید و آنچه بدان فرا می‌رود می‌داند و او بخشاینده آمرزنده است» سوره سبأ، آیه ۲.</ref> یکی از مصادیق آیه پیشین، رفتن ابرها است <ref> نمونه، ج ۱۸، ص ۱۰.</ref> که به وسیله باد انجام می‌گیرد. <ref>باد و باران، ص ۱۲۴.</ref> قرآن در [[آیه]] {{متن قرآن|وَالذَّارِيَاتِ ذَرْوًا}}<ref>«سوگند به بادهای ابرگستر» سوره ذاریات، آیه ۱.</ref> به بادهایی که ابرها را برانگیخته، آن را به [[آسمان]] بالا می‌برد، [[سوگند]] یاد کرده است. | ||
# پیوند ابرهای پراکنده: پس از بالا رفتن [[ابر]]، [[خداوند]] آنها را با باد به‌آرامی | # '''پیوند ابرهای پراکنده:''' پس از بالا رفتن [[ابر]]، [[خداوند]] آنها را با باد به‌آرامی به یک‌دیگر نزدیک ساخته، پیوند می‌دهد: {{متن قرآن|أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يُزْجِي سَحَابًا ثُمَّ يُؤَلِّفُ بَيْنَهُ ثُمَّ يَجْعَلُهُ رُكَامًا فَتَرَى الْوَدْقَ يَخْرُجُ مِنْ خِلَالِهِ وَيُنَزِّلُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ جِبَالٍ فِيهَا مِنْ بَرَدٍ فَيُصِيبُ بِهِ مَنْ يَشَاءُ وَيَصْرِفُهُ عَنْ مَنْ يَشَاءُ يَكَادُ سَنَا بَرْقِهِ يَذْهَبُ بِالْأَبْصَارِ}}<ref>«آیا در نیافته‌ای که خداوند ابری را (پیش) می‌راند سپس میان آن را به هم می‌پیوندد سپس آن را بر هم می‌نشاند آنگاه دانه‌های باران را می‌نگری که از میان آن بیرون می‌آید و از ابرهایی کوه پیکر که در آسمان است تگرگ فرو می‌فرستد که آن را به هر که خواهد می‌زند و از هر که خواهد باز می‌دارد؛ درخشش برق آن نزدیک است دیدگان را (از میان) ببرد» سوره نور، آیه ۴۳.</ref>. "تألیف" به معنای پیوند دادن پاره‌های پراکنده است که پس از رانده شدن ابرها به سوی یک‌دیگر، فشار باد و برودت هوای جو، باعث پیوند آنها می‌شود. <ref>الفرقان، ج ۱۸ و ۱۹، ص ۱۹۱.</ref> | ||
#تراکم ابرها: سپس خداوند ابرها را به وسیله باد بر روی هم متراکم می‌کند: | #'''تراکم ابرها:''' سپس خداوند ابرها را به وسیله باد بر روی هم متراکم می‌کند: {{متن قرآن| ثُمَّ يَجْعَلُهُ رُكَامًا }}<ref> سوره نور، آیه ۴۳.</ref> چنان‌که در آیه دیگر، به تراکم ابرها به وسیله باد اشاره کرده است: {{متن قرآن|اللَّهُ الَّذِي يُرْسِلُ الرِّيَاحَ فَتُثِيرُ سَحَابًا فَيَبْسُطُهُ فِي السَّمَاءِ كَيْفَ يَشَاءُ وَيَجْعَلُهُ كِسَفًا فَتَرَى الْوَدْقَ يَخْرُجُ مِنْ خِلَالِهِ فَإِذَا أَصَابَ بِهِ مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ إِذَا هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ}}<ref>«خداوند است که بادها را می‌فرستد که ابرها را برمی‌انگیزد و آن را در آسمان هر گونه خواهد می‌گسترد و آن را پاره‌پاره می‌گرداند و آنگاه باران پیاپی را می‌نگری که از لابه‌لای آن بیرون می‌زند و چون (خداوند) آن را به کسانی از بندگانش که بخواهد برساند ناگهان شاد می‌شوند» سوره روم، آیه ۴۸.</ref>. {{متن قرآن|كِسَفًا}} جمع "کِسْفة" به معنای قطعه است و در اینجا اشاره به قطعه‌هایی از ابر است که بر روی یک‌دیگر متراکم می‌شوند. <ref>نمونه، ج ۱۶، ص ۴۶۸؛ آیات طبیعیه فی القرآن، ص۳۹.</ref> | ||
# باروری ابرها: پیش از [[نزول]] [[باران]]، باد، ابرها را بارور می‌کند: | # '''باروری ابرها:''' پیش از [[نزول]] [[باران]]، باد، ابرها را بارور می‌کند: {{متن قرآن|وَأَرْسَلْنَا الرِّيَاحَ لَوَاقِحَ فَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَسْقَيْنَاكُمُوهُ وَمَا أَنْتُمْ لَهُ بِخَازِنِينَ}}<ref>«و بادها را بارورکننده فرستادیم آنگاه از آسمان آبی فرو فشاندیم و شما را از آن سیراب کردیم و شما گنجور آن نیستید» سوره حجر، آیه ۲۲.</ref> برخی در [[تفسیر آیه]] گفته‌اند: مقصود بارور کردن گل‌ها و درختان است؛ امّا از آنجا که نزول باران، نتیجه تلقیح ذکر شده، به دست می‌آید که منظور، بارور کردن ابرها است. <ref>باد و باران، ص ۱۲۶.</ref> در چگونگی تلقیح گفته‌اند: تلقیح ابر با ذرّات نمکی که باد از دریاها، صحراها و آتشفشان‌ها بالا برده و بر ابرها می‌پاشد، یا غبارهایی که از آسمان فرو می‌ریزد، صورت می‌گیرد؛<ref>الجغرافیة القرآنیه، ص ۲۱۶.</ref> هم‌چنین گفته‌اند: در هر سانتی‌متر مکعب باد، پنج هزار ذرّه کوچک غبار، [[دود]] و نمک وجود دارد که ذرّات ریز آب را به دور خود جمع کرده، قطرات باران را تشکیل می‌دهند. <ref>من علوم الأرض القرآنیه، ص ۸۶. </ref> [[رأی]] دیگر این است که تلقیح [[ابر]] با برگه‌های متبلور برف که از ارتفاعات بالا بر ابرها پاشیده می‌شود، انجام می‌گیرد <ref>باد و باران، ص ۶۱. </ref> و برخی گفته‌اند: این کار، از ترکیب ابرهایی که دارای بار الکتریکی مثبت و منفی هستند <ref> المعجزة القرآنیه، ص ۲۱۰؛ آیات طبیعیه فی القرآن، ص ۴۵.</ref> یا از ترکیب ذرّات ریز آب که هر یک دارای بار مثبت و منفی‌اند، صورت می‌گیرد. <ref> القرآن و الاحوال المناخیه، ص ۱۰۷.</ref> | ||
# [[نزول]] [[باران]]: | # '''[[نزول]] [[باران]]:''' {{متن قرآن|فَتَرَى الْوَدْقَ يَخْرُجُ مِنْ خِلَالِهِ }}<ref>پس دانه‌های باران را می‌بینی که از لابه‌لای آن بیرون می‌آید؛ سوره نور، آیه ۴۳.</ref> خروج باران از لابه‌لای ابرها نیز به نیروی باد انجام می‌گیرد. چنان‌که [[روایت]] شده است، بادها چند دسته‌اند: برخی ابر را برمی‌انگیزانند. برخی آن را میان [[آسمان]] و [[زمین]] نگه می‌دارند و برخی ابرها را می‌فشارند تا باران با اجازه [[خدا]] از میان آن بیرون ریزد. <ref>البرهان، ج ۳، ص ۳۳۸.</ref> در روایتی از ابن‌عبّاس {{متن قرآن|الْمُعْصِرَاتِ}} در [[آیه]] {{متن قرآن|وَأَنْزَلْنَا مِنَ الْمُعْصِرَاتِ مَاءً ثَجَّاجًا}}<ref>«و از ابرهای فشرده آبی ریزان فرو فرستادیم» سوره نبأ، آیه ۱۴.</ref> به بادها [[تفسیر]] شده است؛ بنابراین، معنای آیه این است که به وسیله فشار دهنده‌ها= بادها آبی فراوان فرو فرستادیم <ref>مجمع‌البحرین، ج ۳، ص ۱۹۱، "عصر".</ref>.<ref>[[سید جعفر صادقی فدکی|صادقی فدکی، سید جعفر]]، [[ابر (مقاله)|مقاله "ابر"]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref> | ||
==نقش ابر== | ==نقش ابر== | ||
# '''نزولات:''' [[قرآن]]، نزولات ابر را گاهی باران ذکر می‌کند: {{متن قرآن|فَتَرَى الْوَدْقَ يَخْرُجُ مِنْ خِلَالِهِ }}<ref>«آنگاه دانه‌های باران را می‌نگری که از میان آن بیرون می‌آید » سوره نور، آیه ۴۳.</ref> گاهی نیز برف یا تگرگ را از نزولات ابر نام می‌برد: {{متن قرآن| وَيُنَزِّلُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ جِبَالٍ فِيهَا مِنْ بَرَدٍ }}<ref>« از ابرهایی کوه پیکر که در آسمان است تگرگ فرو می‌فرستد» سوره نور، آیه ۴۳.</ref> | # '''نزولات:''' [[قرآن]]، نزولات ابر را گاهی باران ذکر می‌کند: {{متن قرآن|فَتَرَى الْوَدْقَ يَخْرُجُ مِنْ خِلَالِهِ }}<ref>«آنگاه دانه‌های باران را می‌نگری که از میان آن بیرون می‌آید » سوره نور، آیه ۴۳.</ref> گاهی نیز برف یا تگرگ را از نزولات ابر نام می‌برد: {{متن قرآن| وَيُنَزِّلُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ جِبَالٍ فِيهَا مِنْ بَرَدٍ }}<ref>« از ابرهایی کوه پیکر که در آسمان است تگرگ فرو می‌فرستد» سوره نور، آیه ۴۳.</ref> | ||