تنبیه در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
جایگزینی متن - 'خداوند متعالی' به 'خداوند متعال'
جز (جایگزینی متن - 'خداوند متعالی' به 'خداوند متعال') |
جز (جایگزینی متن - 'خداوند متعالی' به 'خداوند متعال') |
||
| خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
در برخی آیات، از محرک‌های لفظی و شیوه بیان مطالب برای تنبیه مخاطبان استفاده شده است؛ به طور مثال: | در برخی آیات، از محرک‌های لفظی و شیوه بیان مطالب برای تنبیه مخاطبان استفاده شده است؛ به طور مثال: | ||
#در آیات آغازین [[سوره عبس]]، لحن [[کلام الهی]] حاکی از نوعی توبیخ و تنبیه است و بدین وسیله هشدار می‌‌دهد که [[شایسته]] [[مؤمنان]] نیست از کسی به سبب [[فقر]] و ظاهر وی روی گردانند؛ چه بسا او [[انسانی]] [[پاک]] و از [[مقربان]] [[درگاه الهی]] باشد. <ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۶۶۴. </ref> | #در آیات آغازین [[سوره عبس]]، لحن [[کلام الهی]] حاکی از نوعی توبیخ و تنبیه است و بدین وسیله هشدار می‌‌دهد که [[شایسته]] [[مؤمنان]] نیست از کسی به سبب [[فقر]] و ظاهر وی روی گردانند؛ چه بسا او [[انسانی]] [[پاک]] و از [[مقربان]] [[درگاه الهی]] باشد. <ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۶۶۴. </ref> | ||
#در ابتدای [[سوره تحریم]] [[خداوند]] | #در ابتدای [[سوره تحریم]] [[خداوند متعال]]، [[پیامبر]]{{صل}} را از [[سختگیری]] بیش از اندازه و [[حرام]] کردن حلال‌های [[الهی]] بر خود، نکوهش می‌‌کند <ref>التفسیر الکبیر، ج ۳۰، ص ۴۱. </ref> که از نظر برخی [[مفسران]] در [[حقیقت]] خطاب به برخی [[یاران پیامبر]] و از باب کنایه خطاب به پیامبر بیان شده است. <ref>المیزان، ج ۲۰، ص ۳۲۹. </ref> | ||
#آیات {{متن قرآن| يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لا تَفْعَلُونَ كَبُرَ مَقْتًا عِندَ اللَّهِ أَن تَقُولُوا مَا لا تَفْعَلُونَ }}<ref>«ای مؤمنان! چرا چیزی می‌گویید که (خود) انجام نمی‌دهید؟ نزد خداوند، بسیار ناپسند است که چیزی را بگویید که (خود) انجام نمی‌دهید» سوره صف، آیه ۲-۳.</ref> گروهی از [[اصحاب رسول خدا]]{{صل}} را که به [[دروغ]] داستان‌هایی برای خود ساخته و آنها را به صورت افتخاری برای خویش نقل می‌‌کردند، به شدت نکوهش کرده، کار ایشان و هرکه را چون ایشان باشد منفور می‌‌خواند. <ref>جامع البیان، ج ۲۸، ص ۱۰۷؛ مجمع البیان، ج ۹، ص ۴۱۸. </ref> ابراز [[نارضایتی]] خداوند از اعمالی چون [[ظلم]]، [[دروغ]] و [[خیانت]] در آیاتی با عبارت {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ}}، [[آیات]] بیانگر [[انذار]] و تحذیر و موارد فراوان دیگر را می‌‌توان از این قسم آیات به شمار آورد. <ref>[[عبدالرضا حدادیان|حدادیان، عبدالرضا]]، [[تنبیه (مقاله)|مقاله "تنبیه"]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۹.</ref> | #آیات {{متن قرآن| يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لا تَفْعَلُونَ كَبُرَ مَقْتًا عِندَ اللَّهِ أَن تَقُولُوا مَا لا تَفْعَلُونَ }}<ref>«ای مؤمنان! چرا چیزی می‌گویید که (خود) انجام نمی‌دهید؟ نزد خداوند، بسیار ناپسند است که چیزی را بگویید که (خود) انجام نمی‌دهید» سوره صف، آیه ۲-۳.</ref> گروهی از [[اصحاب رسول خدا]]{{صل}} را که به [[دروغ]] داستان‌هایی برای خود ساخته و آنها را به صورت افتخاری برای خویش نقل می‌‌کردند، به شدت نکوهش کرده، کار ایشان و هرکه را چون ایشان باشد منفور می‌‌خواند. <ref>جامع البیان، ج ۲۸، ص ۱۰۷؛ مجمع البیان، ج ۹، ص ۴۱۸. </ref> ابراز [[نارضایتی]] خداوند از اعمالی چون [[ظلم]]، [[دروغ]] و [[خیانت]] در آیاتی با عبارت {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ}}، [[آیات]] بیانگر [[انذار]] و تحذیر و موارد فراوان دیگر را می‌‌توان از این قسم آیات به شمار آورد. <ref>[[عبدالرضا حدادیان|حدادیان، عبدالرضا]]، [[تنبیه (مقاله)|مقاله "تنبیه"]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۹.</ref> | ||
=== [[تهدید]] و [[ترساندن]]=== | === [[تهدید]] و [[ترساندن]]=== | ||
از دیگر محرک‌های بازدارنده که پس از [[بشارت]] و [[مدارا]] و به تناسب سماجت و [[لجاجت]] مخاطب، در [[قرآن]] به کار رفته، تهدید و ترساندن است؛ به طور مثال، [[خداوند]] | از دیگر محرک‌های بازدارنده که پس از [[بشارت]] و [[مدارا]] و به تناسب سماجت و [[لجاجت]] مخاطب، در [[قرآن]] به کار رفته، تهدید و ترساندن است؛ به طور مثال، [[خداوند متعال]] [[منافقان]] [[بیماردل]] و شایعه ساز [[مدینه]] را تهدید می‌‌کند که اگر به نشر شایعه و [[توطئه]] ضدّ [[رسول]] او{{صل}} و [[جامعه]] نوپای [[اسلامی]] ادامه دهند، [[پیامبر]]{{صل}} را بر آنان مسلط می‌‌کند تا از مدینه بیرونشان کند. افزون بر این، به کشته شدن و به [[دوری از رحمت الهی]] نیز تهدید می‌‌شوند {{متن قرآن| لَئِن لَّمْ يَنتَهِ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ وَالْمُرْجِفُونَ فِي الْمَدِينَةِ لَنُغْرِيَنَّكَ بِهِمْ ثُمَّ لا يُجَاوِرُونَكَ فِيهَا إِلاَّ قَلِيلا مَلْعُونِينَ أَيْنَمَا ثُقِفُوا أُخِذُوا وَقُتِّلُوا تَقْتِيلا}}<ref>«اگر منافقان و بیماردلان و شایعه‌افکنان مدینه دست (از کارهایشان) برندارند، تو را بر آنان برمی‌انگیزیم سپس در آن شهر جز زمانی اندک در کنار تو نخواهند بود در حالی که لعنت‌شدگانند؛ هر جا یافته شوند باید بی‌درنگ گرفتار و کشته شوند» سوره احزاب، آیه ۶۰-۶۱.</ref>.<ref>جامع البیان، ج ۱۲، ص ۵۹؛ مجمع البیان، ج ۸، ص ۵۸۱. </ref>؛ همچنین [[آیه]] {{متن قرآن|وَلَنُذِيقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذَابِ الْأَدْنَى دُونَ الْعَذَابِ الْأَكْبَرِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ}}<ref>«و بی‌گمان به آنان از عذاب نزدیک‌تر (این جهان) پیش از عذاب بزرگ‌تر (در جهان واپسین) خواهیم چشاند باشد که بازگردند» سوره سجده، آیه ۲۱.</ref> [[مشرکان]] را به [[عذاب]] سخت [[الهی]] در [[آخرت]] و نیز با چشاندن کمی از عذاب کوچک‌تر در [[دنیا]] [[تنبیه]] و تهدید کرده است؛ شاید متنبّه و بیدار گشته، به سوی [[خدا]] باز گردند؛<ref>مجمع البیان، ج ۸، ص ۵۲۰؛ التفسیر الکبیر، ج ۲۵، ص ۱۸۴. </ref> نیز طبق آیه {{متن قرآن|وَلَقَدْ أَخَذْنَا آلَ فِرْعَوْنَ بِالسِّنِينَ وَنَقْصٍ مِنَ الثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ}}<ref>«و ما فرعونیان را به خشکسالی‌ها و کاستی فرآورده‌ها دچار کردیم باشد که در یاد گیرند» سوره اعراف، آیه ۱۳۰.</ref>، [[خشکسالی]]، [[قحطی]]، کمبود محصولات و سایر عذاب‌ها و مجازات‌های [[دنیایی]] [[آل فرعون]]، تهدید و تنبیهی‌اند از جانب [[خداوند متعال]] بر [[فرعونیان]] که شاید [[پند]] گرفته، باز گردند: {{متن قرآن|لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ}}<ref>مجمع البیان، ج ۴، ص ۷۱۹؛ التفسیر الکبیر، ج ۱۴، ص ۲۱۴. </ref> تهدید در آیاتی دیگر نیز آمده است؛ مانند {{متن قرآن|وَلَوْ تَقَوَّلَ عَلَيْنَا بَعْضَ الْأَقَاوِيلِ}}<ref>«و اگر (این پیامبر) بر ما برخی سخنان را می‌بست،» سوره حاقه، آیه ۴۴.</ref>، {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ يَكْفُرُونَ بِآيَاتِ اللَّهِ وَيَقْتُلُونَ النَّبِيِّينَ بِغَيْرِ حَقٍّ وَيَقْتُلُونَ الَّذِينَ يَأْمُرُونَ بِالْقِسْطِ مِنَ النَّاسِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ}}<ref>«آنان را که به آیات خداوند کفر می‌ورزند و پیامبران را ناحقّ می‌کشند و دادفرمایان از مردم را به قتل می‌رسانند به عذابی دردناک نوید ده!» سوره آل عمران، آیه ۲۱.</ref>، {{متن قرآن|فَأَمَّا الَّذِينَ كَفَرُوا فَأُعَذِّبُهُمْ عَذَابًا شَدِيدًا فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَمَا لَهُمْ مِنْ نَاصِرِينَ}}<ref>«ولی کافران را در این جهان و در جهان واپسین عذابی سخت خواهم کرد و آنان را یاوری نیست» سوره آل عمران، آیه ۵۶.</ref>، {{متن قرآن|وَعَدَ اللَّهُ الْمُنَافِقِينَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْكُفَّارَ نَارَ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ فِيهَا هِيَ حَسْبُهُمْ وَلَعَنَهُمُ اللَّهُ وَلَهُمْ عَذَابٌ مُقِيمٌ}}<ref>«خداوند به مردان و زنان منافق و کافران، آتش دوزخ را وعده کرده است که در آن جاودانند، همان آنان را بس! و خداوند آنان را لعنت کرده است و عذابی پایدار خواهند داشت» سوره توبه، آیه ۶۸.</ref>. | ||
ابزار تهدید را برخی از [[زورگویان]] و چهره‌های منفی [[داستان‌های قرآنی]]، مانند [[زلیخا]] و [[فرعون]] نیز به کار گرفته‌اند. طبق آیات {{متن قرآن|وَاسْتَبَقَا الْبَابَ وَقَدَّتْ قَمِيصَهُ مِنْ دُبُرٍ وَأَلْفَيَا سَيِّدَهَا لَدَى الْبَابِ قَالَتْ مَا جَزَاءُ مَنْ أَرَادَ بِأَهْلِكَ سُوءًا إِلَّا أَنْ يُسْجَنَ أَوْ عَذَابٌ أَلِيمٌ}}<ref>«و هر دو به سوی در پیش تاختند و آن زن پیراهن او را از پشت درید و شویش را کنار در، یافتند؛ زن گفت: کیفر کسی که به همسرت نظر بد داشته باشد جز آنکه زندانی شود یا به عذابی دردناک دچار گردد چیست؟» سوره یوسف، آیه ۲۵.</ref>، {{متن قرآن|قَالَتْ فَذَلِكُنَّ الَّذِي لُمْتُنَّنِي فِيهِ وَلَقَدْ رَاوَدْتُهُ عَنْ نَفْسِهِ فَاسْتَعْصَمَ وَلَئِنْ لَمْ يَفْعَلْ مَا آمُرُهُ لَيُسْجَنَنَّ وَلَيَكُونًا مِنَ الصَّاغِرِينَ}}<ref>«(آن زن) گفت: این همان است که مرا درباره او سرزنش کردید؛ آری ، از او کام خواستم که خویشتنداری کرد و اگر آنچه به او فرمان می‌دهم انجام ندهد بی‌گمان به زندان افکنده می‌شود و از خوارشدگان خواهد بود» سوره یوسف، آیه ۳۲.</ref> زلیخا ([[همسر]] [[عزیز مصر]]) [[حضرت یوسف]]{{ع}} را تهدید کرد که اگر به خواسته شوم او پاسخ مثبت ندهد، وی را با [[زندان]]، تازیانه زدن و [[خوار]] شدن در چشم دیگران [[تنبیه]] خواهد کرد. <ref>مجمع البیان، ج ۵، ص ۳۴۷، ۳۵۳؛ التفسیر الکبیر، ج ۱۸، ص ۱۲۳، ۱۳۱. </ref> طبق بیان [[آیه]] {{متن قرآن|قَالَ لَئِنِ اتَّخَذْتَ إِلَهًا غَيْرِي لَأَجْعَلَنَّكَ مِنَ الْمَسْجُونِينَ}}<ref>«(فرعون) گفت: اگر خدایی جز من بگزینی تو را زندانی خواهم کرد» سوره شعراء، آیه ۲۹.</ref>، [[فرعون]]، [[حضرت موسی]] را به [[زندان]] [[تهدید]] کرد تا به [[پیروی]] از خود وادارد. آیه ۴۹ همین [[سوره]]، تهدید فرعون به ساحران را نیز چنین بازگو می‌‌کند: اگر به [[موسی]] و خدای او بگروید، دست‌ها و پاهایتان را برخلاف هم [[بریده]]، به دارتان خواهم آویخت<ref>جامع البیان، ج ۱۱، ص ۸۸، ۹۲؛ مجمع البیان، ج ۷، ص ۲۹۴، ۲۹۶. </ref>.<ref>[[عبدالرضا حدادیان|حدادیان، عبدالرضا]]، [[تنبیه (مقاله)|مقاله "تنبیه"]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۹.</ref> | ابزار تهدید را برخی از [[زورگویان]] و چهره‌های منفی [[داستان‌های قرآنی]]، مانند [[زلیخا]] و [[فرعون]] نیز به کار گرفته‌اند. طبق آیات {{متن قرآن|وَاسْتَبَقَا الْبَابَ وَقَدَّتْ قَمِيصَهُ مِنْ دُبُرٍ وَأَلْفَيَا سَيِّدَهَا لَدَى الْبَابِ قَالَتْ مَا جَزَاءُ مَنْ أَرَادَ بِأَهْلِكَ سُوءًا إِلَّا أَنْ يُسْجَنَ أَوْ عَذَابٌ أَلِيمٌ}}<ref>«و هر دو به سوی در پیش تاختند و آن زن پیراهن او را از پشت درید و شویش را کنار در، یافتند؛ زن گفت: کیفر کسی که به همسرت نظر بد داشته باشد جز آنکه زندانی شود یا به عذابی دردناک دچار گردد چیست؟» سوره یوسف، آیه ۲۵.</ref>، {{متن قرآن|قَالَتْ فَذَلِكُنَّ الَّذِي لُمْتُنَّنِي فِيهِ وَلَقَدْ رَاوَدْتُهُ عَنْ نَفْسِهِ فَاسْتَعْصَمَ وَلَئِنْ لَمْ يَفْعَلْ مَا آمُرُهُ لَيُسْجَنَنَّ وَلَيَكُونًا مِنَ الصَّاغِرِينَ}}<ref>«(آن زن) گفت: این همان است که مرا درباره او سرزنش کردید؛ آری ، از او کام خواستم که خویشتنداری کرد و اگر آنچه به او فرمان می‌دهم انجام ندهد بی‌گمان به زندان افکنده می‌شود و از خوارشدگان خواهد بود» سوره یوسف، آیه ۳۲.</ref> زلیخا ([[همسر]] [[عزیز مصر]]) [[حضرت یوسف]]{{ع}} را تهدید کرد که اگر به خواسته شوم او پاسخ مثبت ندهد، وی را با [[زندان]]، تازیانه زدن و [[خوار]] شدن در چشم دیگران [[تنبیه]] خواهد کرد. <ref>مجمع البیان، ج ۵، ص ۳۴۷، ۳۵۳؛ التفسیر الکبیر، ج ۱۸، ص ۱۲۳، ۱۳۱. </ref> طبق بیان [[آیه]] {{متن قرآن|قَالَ لَئِنِ اتَّخَذْتَ إِلَهًا غَيْرِي لَأَجْعَلَنَّكَ مِنَ الْمَسْجُونِينَ}}<ref>«(فرعون) گفت: اگر خدایی جز من بگزینی تو را زندانی خواهم کرد» سوره شعراء، آیه ۲۹.</ref>، [[فرعون]]، [[حضرت موسی]] را به [[زندان]] [[تهدید]] کرد تا به [[پیروی]] از خود وادارد. آیه ۴۹ همین [[سوره]]، تهدید فرعون به ساحران را نیز چنین بازگو می‌‌کند: اگر به [[موسی]] و خدای او بگروید، دست‌ها و پاهایتان را برخلاف هم [[بریده]]، به دارتان خواهم آویخت<ref>جامع البیان، ج ۱۱، ص ۸۸، ۹۲؛ مجمع البیان، ج ۷، ص ۲۹۴، ۲۹۶. </ref>.<ref>[[عبدالرضا حدادیان|حدادیان، عبدالرضا]]، [[تنبیه (مقاله)|مقاله "تنبیه"]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۹.</ref> | ||