اهل ذمه در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

در [[دوران زندگی پیامبر]] در [[مکه]] ملاقات‌ها و گفت و گوهایی با اهل کتاب گزارش شده؛<ref>السیره‌النبویه، ج ۲، ص ۳۹۱ - ۳۹۲. </ref> ولی چون اسلام نوپا بوده و [[حکومتی]] تشکیل نگردیده بود این ملاقاتها به قراردادی با اهل کتاب نینجامید؛ اما پس از [[هجرت]] آن [[حضرت]] به [[مدینه]] و [[تشکیل حکومت اسلامی]] و همجواری با برخی اهل کتاب، از جمله [[یهودیان]] [[بنی‌قریظه]] و [[بنی‌نضیر]] و [[بنی قینقاع]]، [[پیامبر]] با آنان عهدنامه‌هایی [[امضا]] کرد که نخستین منشور [[زندگی]] [[مسالمت‌آمیز]] میان [[پیروان ادیان الهی]] به شمار می‌رود. برخی بندهای این [[پیمان‌نامه‌ها]] بدین قرار است: یهودیان و مسلمانان [[امت]] واحدی را تشکیل می‌دهند و هریک از آنان در [[دین]] و [[عقاید]] خود [[آزاد]] هستند. یهودیان[[حق]] ندارند [[دشمنان]] مسلمانان را با زبان یا دست یا دادن [[سلاح]] آشکارا یا مخفیانه [[یاری]] کنند و در غیر این صورت [[جان]] و [[مال]] آنان [[حرمت]] ندارد و مسلمانان می‌توانند [[زنان]] و [[فرزندان]] آنان را به [[اسارت]] بگیرند. تا زمانی که مسلمانان در حال [[جنگ]] باشند یهودیان در هزینه این [[جنگ‌ها]] شریک‌اند؛<ref>بحارالانوار، ج۱۹، ص۱۱۰ ـ ۱۱۱؛ مکاتیب‌الرسول، ج ۳، ص ۵۴ - ۵۵. </ref> اما پس از مدتی آنان [[پیمان]] خود را شکسته، حتی برخی از آنان ضمن [[همکاری]] کردن با [[مشرکان]]، [[تصمیم]] گرفتند [[پیامبر اسلام]] را به [[شهادت]] رسانند<ref>مجمع‌البیان، ج ۹، ص ۳۸۶؛ التفسیرالکبیر، ج ۲۹، ص ۲۷۸. </ref> که در پی [[نقض عهد]] از سوی [[یهودیان بنی‌نضیر]] قبل از واقعه [[اُحُد]] [[پیامبر]] قلعه آنان را محاصره کرد و با قطع کردن نخلهایشان آنها را به ترک [[سرزمین]] خود و خروج از [[مدینه]] و جزیره‌العرب وادار کرد. برخی [[آیات]] [[سوره حشر]] در این باره نازل گردید؛ از جمله آیات {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي أَخْرَجَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مِن دِيَارِهِمْ لِأَوَّلِ الْحَشْرِ مَا ظَنَنتُمْ أَن يَخْرُجُوا وَظَنُّوا أَنَّهُم مَّانِعَتُهُمْ حُصُونُهُم مِّنَ اللَّهِ فَأَتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ حَيْثُ لَمْ يَحْتَسِبُوا وَقَذَفَ فِي قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ يُخْرِبُونَ بُيُوتَهُم بِأَيْدِيهِمْ وَأَيْدِي الْمُؤْمِنِينَ فَاعْتَبِرُوا يَا أُولِي الأَبْصَارِ وَلَوْلا أَن كَتَبَ اللَّهُ عَلَيْهِمُ الْجَلاء لَعَذَّبَهُمْ فِي الدُّنْيَا وَلَهُمْ فِي الآخِرَةِ عَذَابُ النَّارِ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ شَاقُّوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَمَن يُشَاقِّ اللَّهَ فَإِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ}}<ref>«اوست که کافران اهل کتاب  را از خانه‌هایشان در نخستین گردآوری بیرون راند (هر چند) شما گمان نمی‌کردید که بیرون روند و (خودشان) گمان می‌کردند که دژهایشان بازدارنده آنان در برابر خداوند است اما (اراده) خداوند از جایی که گمان نمی‌بردند بدیشان رسید و در دل‌هایشان هراس افکند؛ به دست خویش و به دست مؤمنان خانه‌های خویش را ویران می‌کردند؛ پس ای دیده‌وران پند بگیرید!  و اگر خداوند آوارگی را بر آنان مقرّر نکرده بود بی‌گمان در این جهان عذابشان می‌کرد و آنان را در جهان واپسین عذاب آتش (دوزخ) خواهد بود. این از آن روست که آنان با خداوند و پیامبر وی مخالفت ورزیدند  و هر کس با خداوند مخالفت ورزد به راستی خداوند سخت‌کیفر است» سوره حشر، آیه ۲-۴.</ref> به نظر برخی [[مفسران]] بیرون راندن [[بنی‌نضیر]] نخستین [[اخراج]] دسته جمعی [[اهل ذمّه]] از جزیره‌العرب به شمار می‌رود. <ref>مجمع البیان، ج ۹، ص ۳۸۷، فتح القدیر، ج ۵، ص ۱۹۵؛ الصحیح من سیره، ج ۸، ص ۱۶۴. </ref> البته برخی محققان در اهل ذمّه بودن اینان تردید کرده‌اند. <ref>احکام الذمیین والمستأمنین، ص ۲۲؛ مکاتیب الرسول، ج ۳، ص ۵۲ ـ ۵۳. </ref> [[بنی‌قریظه]] گروه دیگر [[یهود]] نیز در [[سال پنجم هجرت]] [[پیمان]] خود را شکستند.<ref> السیره‌النبویه، ج ۳، ص ۵۰ ـ ۵۳، ۶۲ ـ ۶۳؛ تاریخ طبری، ج ۲، ص ۹۸. </ref> در پی این [[نقض]] [[عهد پیامبر]] پس از محاصره ۲۵ [[روزه]] سرزمین آنان مردانشان را کشت و زنانشان را [[اسیر]] و [[اموال]] و سرزمین آنان را [[تصرف]] کرد: {{متن قرآن|وَأَنْزَلَ الَّذِينَ ظَاهَرُوهُمْ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مِنْ صَيَاصِيهِمْ وَقَذَفَ فِي قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ فَرِيقًا تَقْتُلُونَ وَتَأْسِرُونَ فَرِيقًا}}<ref>«و کسانی از اهل کتاب را که پشتیبان ایشان  بودند از دژهای آنان فرود آورد و در دل‌هاشان هراس افکند، (چنانکه) دسته‌ای را می‌کشتید و دسته‌ای (دیگر) را اسیر می‌گرفتید» سوره احزاب، آیه ۲۶.</ref>، {{متن قرآن|وَأَوْرَثَكُمْ أَرْضَهُمْ وَدِيَارَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ وَأَرْضًا لَمْ تَطَئُوهَا وَكَانَ اللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرًا}}<ref>«و زمین و خانه‌ها و دارایی‌هایشان را و سرزمینی را که بر آن گام ننهاده بودید به شما وانهاد و خداوند بر هر کاری تواناست» سوره احزاب، آیه ۲۷.</ref>.<ref>مجمع البیان، ج ۸، ص ۵۵۲؛ زادالمسیر، ج ۶، ص ۱۹۶. </ref> به نظر برخی [[آیات]] {{متن قرآن|إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الَّذِينَ كَفَرُوا فَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ}}<ref>«بی‌گمان بدترین جنبندگان نزد خداوند کافرانند که ایمان نمی‌آورند» سوره انفال، آیه ۵۵.</ref>، {{متن قرآن|الَّذِينَ عَاهَدْتَ مِنْهُمْ ثُمَّ يَنْقُضُونَ عَهْدَهُمْ فِي كُلِّ مَرَّةٍ وَهُمْ لَا يَتَّقُونَ}}<ref>«همان کسانی از ایشان که با آنان پیمان بستی سپس هر بار پیمان خود را می‌شکنند و پرهیزگاری نمی‌ورزند» سوره انفال، آیه ۵۶.</ref> نیز درباره [[نقض عهد]] [[بنی‌قریظه]] نازل گردید؛<ref>مجمع‌البیان، ج ۴، ص ۸۴۹؛ تفسیر قرطبی، ج ۸، ص ۲۱. </ref> همچنین [[قرآن]] در [[آیه]] {{متن قرآن|وَإِمَّا تَخَافَنَّ مِنْ قَوْمٍ خِيَانَةً فَانْبِذْ إِلَيْهِمْ عَلَى سَوَاءٍ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْخَائِنِينَ}}<ref>«و اگر از گروهی بیم خیانتی (در پیمان) داری به گونه برابر (پیمانشان را) به سوی آنها بیفکن  که خداوند خیانتکاران را دوست نمی‌دارد» سوره انفال، آیه ۵۸.</ref> به [[پیامبر اسلام]] اجازه داده که [[عهد]] خود را با عهدشکنان نقض کند. طبق روایاتِ [[شأن نزول]]، آیه فوق در مورد نقض عهد [[یهود]] [[بنی‌قینقاع]] نازل شد <ref>مجمع‌البیان، ج ۴، ص ۸۵۰؛ الطبقات، ج ۲، ص ۲۱ ـ ۲۲. </ref> که در پی آن پیامبر اسلام{{صل}} آنان را محاصره و پس از گرفتن اموالشان آنان را از [[مدینه]] بیرون راند. <ref>الطبقات، ج ۲، ص ۲۱ ـ ۲۲؛ عیون الاثر، ج ۱، ص ۳۴۳ ـ ۳۴۴. </ref> در [[سال نهم هجری]] و با [[نزول آیه]] {{متن قرآن|قَاتِلُوا الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلَا بِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَلَا يُحَرِّمُونَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَلَا يَدِينُونَ دِينَ الْحَقِّ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ حَتَّى يُعْطُوا الْجِزْيَةَ عَنْ يَدٍ وَهُمْ صَاغِرُونَ}}<ref>«با آن دسته از اهل کتاب که به خداوند و به روز بازپسین ایمان نمی‌آورند و آنچه را خداوند و پیامبرش حرام کرده‌اند حرام نمی‌دانند و به دین حق نمی‌گروند جنگ کنید تا به دست خود با خواری  جزیه بپردازند» سوره توبه، آیه ۲۹.</ref> [[پیامبر]] [[مأمور]] گشت تا به آن دسته از [[اهل کتاب]] که به [[دین حق]] نگرویده بودند اعلام [[جنگ]] کند، مگر اینکه [[جزیه]] بپردازند و از [[عناد]] و [[دشمنی]] با [[مسلمانان]] [[دست]] کشند. به نظر برخی مؤلفان با نزول آیه فوق [[حکم]] [[گرفتن جزیه]] از [[اهل ذمّه]] [[تشریع]] گردید. <ref>احکام الذمیین والمستأمنین، ص ۲۲؛ تفسیر قرطبی، ج ۸، ص ۷۰. </ref> پس از [[نزول]] این آیه، پیامبر نامه‌ای به [[مسیحیان]] [[نجران]] مبنی بر [[پذیرش اسلام]] یا پرداخت جزیه به [[حکومت اسلامی]] نوشت. <ref>بحار الانوار، ج ۲۱، ص ۲۸۵، مکاتیب الرسول، ج ۲، ص ۴۸۹، المیزان، ج ۳، ص ۲۳۳. </ref> مسیحیان نجران پس از دریافت [[نامه]] به مدینه آمدند و پس از انجام مذاکراتی از پذیرش اسلام و [[مباهله]] [[امتناع]] ورزیده، حاضر شدند به [[مسلمانان]] [[جزیه]] بپردازند. <ref>مجمع‌البیان، ج ۲، ص ۷۶۲؛ تفسیر قرطبی، ج ۴، ص ۶۶ ـ ۶۷. </ref> در پی پذیرش جزیه قراردادی میان [[پیامبر]] و [[مسیحیان]] [[نجران]] بسته شد و در این [[قرارداد]] مسلمانان [[متعهد]] شدند از [[جان]] و [[مال]] و [[معابد]] آنان محافظت کنند و آنان متعهد شدند که به مسلمانان جزیه بپردازند و در صورت بروز [[جنگ]] از [[ناحیه]] [[یمن]] مسلمانان را [[یاری]] و [[نمایندگان]] پیامبر را [[پذیرایی]] کنند و از [[رباخواری]] [[امتناع]] ورزند. <ref>تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۸۳، مکاتیب الرسول، ج ۳، ص ۱۵۴ ـ ۱۵۶، المباهله، ص ۶۱ ـ ۶۲. </ref>