سریه مرثد بن ابی‌مرثد در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

براساس گزارشی<ref>المغازی، ج ۱، ص ۳۵۴؛ تاریخ طبری، ج ۲، ص ۲۱۳؛ صحیح ابن حبان، ج ۱۵، ص ۵۱۲؛ السنن الکبری، ج ۹، ص ۱۴۵.</ref> از این حادثه که آن را [[بهترین]]<ref>الاستیعاب، ج ۲، ص ۷۸۰.</ref> مستند این رخداد دانسته‌اند، [[پیامبر]]{{صل}} در صفر، سی و ششمین ماه [[هجرت]]، گروهی ۷ نفره<ref>المغازی، ج ۱، ص ۳۵۴؛ الاستیعاب، ج ۳، ص ۱۳۸۳؛ سبل الهدی، ج ۶، ص ۴۰.</ref> را به [[سرپرستی]] [[مرثد بن ابی‌مرثد]]<ref>السیرة النبویه، ابن هشام، ج ۲، ص ۱۶۹؛ تاریخ خلیفه، ص ۴۳؛ السیرة النبویه، ابن کثیر، ج ۳، ص ۱۲۶.</ref> یا [[عاصم بن ثابت]]<ref> صحیح البخاری، ج ۴، ص ۲۹؛ عیون الاثر، ج ۲، ص ۱۱؛ السنن الکبری، ج ۹، ص ۱۴۵.</ref> برای کسب اطلاع از اقدامات [[قریش]]، به مکه گسیل داشت. شمار این گروه را ۶ <ref>تاریخ خلیفه، ص ۴۳؛ تاریخ ابن خلدون، ج ۲، ق ۲، ص ۲۷؛ الاصابه، ج ۴، ص ۱۱۷.</ref>و ۱۰ تن <ref>الطبقات، ج ۲، ص ۵۵؛ مسند احمد، ج ۲، ص ۲۹۴؛ سنن ابی داود، ج ۱، ص ۶۰۰.</ref>نیز گزارش کرده‌اند.<ref>[[محمد سعید نجاتی|نجاتی، محمد سعید]]، [[رجیع / سریه (مقاله)|مقاله "رجیع / سریه"]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۵.</ref>

گروه اعزامی، در منطقه رجیع اتراق کرده بودند که ناگهان به محاصره ۱۰۰ تیرانداز از تیره [[بنی‌لحیان]] از [[قبیله]] [[هذیل]] در آمدند که در همان منطقه می‌زیستند.<ref>المغازی، ج ۱، ص ۳۵۵؛ تاریخ طبری، ج ۲، ص ۲۱۴؛ سنن ابی داود، ج ۱، ص ۶۰۰.</ref> گروه که خود را در محاصره [[دشمن]] دیدند، به تپه‌ای در آن نزدیکی [[پناه]] بردند و [[اسلحه]] خود را آماده کردند. بنی‌لحیان که با [[ایستادگی]] [[مسلمانان]] روبه‌رو شدند، اظهار کردند که نمی‌خواهند آنان را بکشند و تنها برای [[معامله]] با [[قریش]] آنها را [[اسیر]] خواهند کرد. ۴ تن از مسلمانان که همگی پیشینه حضور در غزوه‌های [[بدر]] و [[احد]] را داشتند، تا نفس‌های پایانی [[جنگ]] کردند و به [[شهادت]] رسیدند: [[مرثد بن ابی مرثد]] از [[مهاجران]] و هم‌پیمان [[حمزة بن عبدالمطلب]] در [[مکه]]؛<ref> الاستیعاب، ج ۳، ص ۱۳۸۳ ـ ۱۳۸۴؛ اسدالغابه، ج ۴، ص ۳۴۴.</ref> [[خالد بن بکیر کنانی]] از مهاجران؛<ref> اسدالغابه، ج ۲، ص ۷۷؛ الوافی بالوفیات، ج ۱۳، ص ۱۵۰.</ref> [[معتب بن عبید اوسی انصاری]]؛<ref> الطبقات، ج ۳، ص ۴۵۵ ـ ۴۵۶؛ الاستیعاب، ج ۳، ص ۱۴۳۱.</ref> [[عاصم بن ثابت اوسی انصاری]] که او را از سابقان نخستین شمرده‌اند.<ref> الطبقات، ج ۳، ص ۴۶۲ ـ ۴۶۳؛ الاستیعاب، ج ۲، ص ۷۷۹ ـ ۷۸۰؛ الوافی بالوفیات، ج ۱۶، ص ۳۲۱.</ref> پس از شهادت [[عاصم]] که چهارمین [[شهید]] گروه بود، سه عضو دیگر به [[امید]] زنده ماندن با بنی‌لحیان[[جنگ]] نکردند و به [[اسارت]] درآمدند:<ref>المغازی، ج ۱، ص ۳۵۵.</ref> [[عبدالله ‌بن طارق]] انصاری و [[برادر]] [[مادری]] [[معتب بن عبید]] شهید این گروه و از شرکت کنندگان در جنگ‌های بدر و احد؛<ref>الطبقات، ج ۳، ص ۴۵۴ـ۴۵۵؛ الاصابه، ج ۴، ص ۱۱۷؛ اسد الغابه، ج ۳، ص ۱۸۸.</ref> [[خبیب بن عدی اوسی انصاری]] که درباره شرکت او در نبردهای بدر و احد تردید است؛<ref> عیون الاثر، ج ۲، ص ۵۹ ـ ۶۰؛ سبل‌الهدی، ج ۶، ص ۴۶؛ السیرة الحلبیه، ج ۳، ص ۱۶۵.</ref> [[زید بن دثنّة خزرجی انصاری]] که در پیکارهای [[بدر]] و [[احد]] شرکت داشت.<ref> اسد الغابه، ج ۲، ص ۲۲۹ ـ ۲۳۰؛ الاصابه، ج ۲، ص ۵۰۰.</ref> لحیانیان، دستان اسرای خود را با زه کمان‌هایشان بستند و به [[مکه]] بردند؛ اما در میانه [[راه]] در آبادی مرالظهران، در ۲۴ کیلومتری مکه، [[عبدالله ‌بن طارق]] [[اعتماد]] بیشتر به [[بنی‌لحیان]] را جایز ندانست و با رهاکردن دستان خود شمشیرش را گرفت و به لحیانیان [[حمله]] کرد؛ بنی‌لحیان او را با سنگباران کشتند و قبرش همانجاست.<ref>الطبقات، ج ۳، ص ۴۵۴ ـ ۴۵۵؛ سنن ابی داود، ج ۱، ص ۶۰۰؛ تاریخ خلیفه، ص ۴۳.</ref><ref>[[محمد سعید نجاتی|نجاتی، محمد سعید]]، [[رجیع / سریه (مقاله)|مقاله "رجیع / سریه"]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۵.</ref>

خبر [[شهادت]] [[یاران پیامبر]] در دو رخداد [[رجیع]] و بئر معونه، همزمان به [[حضرت]] رسید و ایشان تا یک‌ماه یا ۴۰ [[روز]] در [[نماز صبح]] خود، [[قبایل]] مسبب آن، از جمله [[بنی‌لحیان]] و ذکوان و [[رعل]] را، [[لعنت]] می‌کردند.<ref> المغازی، ج ۱، ص ۳۴۹ـ۳۵۰؛ صحیح البخاری، ج ۴، ص ۳۵؛ الوافی بالوفیات، ج ۱۶، ص ۳۲۱.</ref> بیشتر [[اهل]] [[مغازی]] در گزارش‌هایی کوتاه و مبهم، [[غزوه]] بنی‌لحیان را در [[سال ۶ هجری]] به قصد [[انتقام]] [[خون]] شهدای رجیع می‌دانند؛<ref> السیرة النبویه، ابن هشام، ج ۲، ص ۲۷۹ ـ ۲۸۰؛ الطبقات، ج ۲، ص ۷۸ ـ ۷۹؛ التنبیه والاشراف، ص ۲۱۸.</ref> ولی واقدی آن را در [[زمان]] زندگانی خبیب و زید و [[هدف]] آن را [[آزادی]] اسرای رجیع می‌داند و گزارش می‌دهد که [[قریش]] پس از [[آگاه]] شدن از این غزوه، بر [[غل و زنجیر]] خبیب و زید افزودند <ref> المغازی، ج ۲، ص ۵۳۶ ـ ۵۳۷.</ref>. با توجه به گزارش دیگر منابع درباره [[قتل]] خبیب و زید و اشاره نکردن آنها به این غزوه و قرائن دیگر، زنده ماندن خبیب و زید پس از نزدیک به سه سال از دستگیری‌شان بسیار بعید می‌نماید. برخی [[مفسران]] نازل شدن [[دستور]] [[نماز]] [[خوف]] در [[آیه]] {{متن قرآن|وَإِذَا كُنْتَ فِيهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلَاةَ فَلْتَقُمْ طَائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَكَ وَلْيَأْخُذُوا أَسْلِحَتَهُمْ فَإِذَا سَجَدُوا فَلْيَكُونُوا مِنْ وَرَائِكُمْ وَلْتَأْتِ طَائِفَةٌ أُخْرَى لَمْ يُصَلُّوا فَلْيُصَلُّوا مَعَكَ وَلْيَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ وَأَسْلِحَتَهُمْ وَدَّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِكُمْ وَأَمْتِعَتِكُمْ فَيَمِيلُونَ عَلَيْكُمْ مَيْلَةً وَاحِدَةً وَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِنْ كَانَ بِكُمْ أَذًى مِنْ مَطَرٍ أَوْ كُنْتُمْ مَرْضَى أَنْ تَضَعُوا أَسْلِحَتَكُمْ وَخُذُوا حِذْرَكُمْ إِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْكَافِرِينَ عَذَابًا مُهِينًا}}<ref>«و (به هنگام خطر) چون در میان ایشان بودی و برای آنان نماز برپا داشتی باید گروهی از ایشان با تو (به نماز) ایستند و جنگ‌افزارهایشان را (نیز) با خود بردارند و چون به سجده روند (و رکعت دیگر را فرادی تمام کنند) باید پس شما بایستند و پس از آن دسته دیگری که نماز نخوانده‌اند با تو نماز بگزارند و (اینان نیز) باید آمادگی (خود را حفظ کنند) و جنگ‌افزارهای خودشان را با خود بردارند؛ کافران دوست می‌دارند که شما از جنگ‌افزارها و بار و بنه خویش غفلت ورزید و آنان با یک تاخت بر شما بتازند؛ و اگر از باران در سختی باشید با بیمار شوید، گناهی بر شما نیست که جنگ‌افزارها را با خود برندارید و (به هر روی) آمادگی‌تان را حفظ کنید؛ خداوند برای کافران عذابی خواری‌آفرین آماده کرده است» سوره نساء، آیه ۱۰۲.</ref> را در جریان این [[غزوه]] دانسته‌اند،<ref>تفسیر ابن ابی حاتم، ج ۳، ص ۱۰۵۲؛ المحرر الوجیز، ج ۲، ص ۱۰۵؛ اعلام الوری، ج ۱، ص ۱۸۸.</ref> هرچند بر پایه گزارش‌هایی در باره [[صلح حدیبیه]] نازل شد.<ref>تفسیر قمی، ج ۱، ص ۱۵۰؛ المغازی، ج ۲، ص ۵۸۲.</ref><ref>[[محمد سعید نجاتی|نجاتی، محمد سعید]]، [[رجیع / سریه (مقاله)|مقاله "رجیع / سریه"]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۵.</ref>

#دسته‌ای که برای [[رضای خدا]]، از [[جان]] خود می‌گذرند.<ref>جامع البیان، ج ۲، ص ۱۸۲ـ۱۸۳؛ روض الجنان، ج ۳، ص ۱۴۳ـ۱۴۵؛ زاد المسیر، ج ۱، ص ۱۷۰ـ۱۷۱.</ref> به [[یقین]]، سوره بقره، نخستین [[سوره]] [[مدنی]] است <ref>تفسیر ثعلبی، ج ۲، ص ۱۲۰؛ الدر المنثور، ج ۱، ص ۱۷؛المیزان، ج ۲، ص ۲۰۴.</ref> و سوره‌های نازل شده پس از آن ـ مانند [[آل عمران]] و [[انفال]] ـ با توجه به محتوایشان، قطعاً پیش از رخداد رجیع و به مناسبت غزوه‌های [[بدر]] در سال دوم و [[احد]] در سال سوم نازل شده‌اند، از این رو این [[شأن نزول]] را باید بر اساس [[تطبیق]] دانست. افزون بر این، این شأن نزول بر خلاف روایت‌های مشهور [[شیعه]] <ref>الارشاد، ج ۱، ص ۵۲؛ التبیان، ج ۲، ص ۱۸۳؛ مجمع‌البیان، ج ۲، ص ۵۳.</ref> و [[اهل سنت]]<ref>تفسیر قرطبی، ج ۳، ص ۲۱؛ البحر المحیط، ج ۲، ص ۳۳۴.</ref> است که [[نزول]] این [[آیه]] را در مورد [[امیرمؤمنان]]{{ع}} در [[لیله‌المبیت]] می‌دانند.<ref>[[محمد سعید نجاتی|نجاتی، محمد سعید]]، [[رجیع / سریه (مقاله)|مقاله "رجیع / سریه"]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۵.</ref>

*[[پرونده:1100409.jpg|22px]] [[محمد سعید نجاتی|نجاتی، محمد سعید]]، [[رجیع / سریه (مقاله)|مقاله "رجیع / سریه"]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵ (کتاب)|'''دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۵''']]