بحث:حکمت در اخلاق اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

* [[حاکم]] را از آن جهت [[حاکم]] می‌گویند که [[ستمکاران]] را از [[ستم]] باز می‌دارد<ref>ابن‌منظور، لسان العرب.</ref>. دهنه مرکب را حکمه می‌گویند؛ چون حیوان را رام می‌کند و از [[سرکشی]] بازمی‌دارد<ref>ابن‌منظور، لسان العرب؛ احمد بن علی فیومی، المصباح المنیر.</ref>. [[حکمت]] به معنی [[دانش]] و [[معرفت]] است که صاحبش را از کارهای سفیهانه و جاهلانه باز می‌دارد<ref>احمد بن علی فیومی، المصباح المنیر؛ احمد ابن فارس، معجم مقائیس اللغة.</ref><ref>[[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱ (کتاب)|اخلاق الاهی]]، ج۱،ص۲۸۱-۲۸۲.</ref>.

*[[حکمت نظری]] عبارت از [[معرفت]] موجوداتی است که تحقق آنها در [[اختیار انسان]] نیست و سه شاخه ریاضیات، طبیعیات و [[فلسفه]] (الاهیات) را شامل می‌شود. [[حکمت عملی]] عبارت از [[معرفت]] موجوداتی است که با [[اراده]] و [[اختیار]] [[بشر]] به وجود می‌آیند. منظور از این دسته موجودات، [[اعمال]] و صفت‌های [[انسانی]] است. مجموعه دانش‌هایی که عهده‌دار شناسایی و تعریف این قبیل موجودات است، شامل سه شاخه [[اخلاق]]، [[تدبیر]] منزل و [[سیاست]] مدن می‌شود<ref>محمدصالح مازندرانی، شرح اصول کافی، ج۱، پاورقی، ص۱۱۶.</ref>؛ بنابراین، به نظر می‌رسد [[فلسفه]] را از آن جهت [[حکمت]] گفته‌اند که در نظر ایشان مهم‌ترین شاخه [[حکمت]] در اصطلاح گذشته بوده است<ref>[[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱ (کتاب)|اخلاق الاهی]]، ج۱،ص۲۸۲-۲۸۳.</ref>.

*[[حکمت عملی]] به معنی اول، اصطلاح معقول و قسیم [[حکمت نظری]] است و افراطش نیز مانند اصلش [[فضیلت]] است و [[ارزشمند]]، به معنی دوم، اصطلاح [[اخلاقی]] و خلقی مخصوص است که افراطش نیز همانند تفریطش [[رذیلت]] است <ref>محمد حیدرالدین شیرازی، الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة، ج۱، ص۱۱۶.</ref>. به زودی خواهیم دانست که در کاربرد [[دینی]] به افعالی که از [[حکمت نظری]] ناشی می‌شود نیز [[حکمت]] عملیه گفته می‌شود؛ بنابراین اصطلاح [[حکمت عملی]] در سه معنی کاربرد دارد<ref>[[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱ (کتاب)|اخلاق الاهی]]، ج۱،ص۲۸۳-۲۸۴.</ref>.

*[[ابوبصیر]] [[روایت]] کرده است: از [[امام صادق]] درباره [[آیه کریمه]] {{متن قرآن|وَلَقَدْ آتَيْنَا لُقْمَانَ الْحِكْمَةَ}}<ref>«و به راستی ما به لقمان فرزانگی داده‌ایم» سوره لقمان، آیه ۱۲.</ref>، پرسیدم. فرمود: [[لقمان]] را با [[امام زمان]] خودش آشنا کرده بودند<ref>علی بن ابراهیم قمی، تفسیر قمی، ج۲، ص۱۶۱.</ref>. موضوع بحث ما در این مقال همین معنی [[حکمت]] است<ref>[[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱ (کتاب)|اخلاق الاهی]]، ج۱،ص۲۸۴-۲۸۶.</ref>.

*[[امام صادق]]{{ع}} می‌فرماید: "[[خداوند]] به هیچ یک از بندگانش نعمتی سرتر، بزرگ تر، بالاتر، سترگ‌تر و زیباتر از [[حکمت]] نداده است"<ref>{{متن حدیث|مَا أَنْعَمَ اَللَّهُ عَلَى عَبْدٍ مِنْ عِبَادِهِ نِعْمَةً أَنْعَمَ وَ أَعْظَمَ وَ أَرْفَعَ وَ أَجْزَلَ وَ أَبْهَى مِنَ اَلْحِكْمَةِ}}؛ محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج۱، ص۲۱۶.</ref><ref>[[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱ (کتاب)|اخلاق الاهی]]، ج۱،ص۲۸۶-۲۸۸.</ref>.

*بر مبنای این [[تعالیم]] است که [[دانشمندان]] [[اخلاق]] نیز [[تهذیب نفس]] و [[طهارت]] درون را به عنوان پیش نیاز [[حکمت]] یاد کرده‌اند. [[مسکویه]] عالم شهیر در [[کلام]] حکیمانه‌ای که در صدر [[حکم]] الاسلاميين [[نقل]] کرده، نوشته است: ای طالب [[حکمت]]، قلبت را برای ورودش [[پاک]] کن، مغزت را برای دریافتش خالی کن و برای مطالعه آن، تمام همتت را جمع کن.... اگر از حاملان حکمتی قلبت را برای آن خالی کن و برای مطالعه آن [[همت]]، عالی دار. [[حکمت]] پاک‌تر از آن است که با [[آلودگی]] جمع شود و منزه‌تر از آن است که با [[پلیدی]] مخلوط شود. ما دیده‌ایم کسی که می‌خواهد در زمینش درخت بکارد، نخست گیاهان [[اجنبی]] را از ریشه بر می‌کند کند، پس نهال‌های [[برگزیده]] می‌آورد و در آن می‌نشاند. چنین است کسی که طالب [[حکمت]] و [[مشتاق]] نگهداری آن است. برای او نیز [[شایسته]] است که نخست دلش را از ناپاکی‌ها، هواها و [[شهوات]] کشنده چون [[کینه]]، [[حسد]]، [[خشم]] و [[برتری]] جویی بشوید؛ پس از آن به [[حکمت]] روی آورد و هرچه می‌تواند به دست آورد<ref>مسکویه، الحکمة الخالده، ص۲۸۵.</ref><ref>[[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱ (کتاب)|اخلاق الاهی]]، ج۱،ص۲۸۸-۲۹۱.</ref>.

*[[امام حسن عسکری]]{{ع}} می‌فرماید: "سفیهی که راه [[حق]] می‌رود [[نور]] [[حق]] خویش را با [[سفاهت]] خویش خاموش می‌کند" <ref>{{متن حدیث|إِنَّ اَلْمُحِقَّ اَلسَّفِيهَ يَكَادُ أَنْ يُطْفِئَ نُورَ حَقِّهِ بِسَفَهِهِ}}؛ حسن بن علی ابن‌شعبه حرانی، تحف العقول عن آل الرسول، ص۴۸۳.</ref><ref>[[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱ (کتاب)|اخلاق الاهی]]، ج۱،ص۲۹۱-۲۹۲.</ref>.

#'''[[سهولت تعلم]]:''' آن است که نفس چنان آماده [[فکر]] باشد که بدون دخالت [[وسوسه]] و خاطره‌های متفرقه به مطلوب خود توجه کند<ref>خواجه نصیرالدین محمد بن محمد طوسی، اخلاق ناصری، ص۱۱۲.</ref><ref>[[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱ (کتاب)|اخلاق الاهی]]، ج۱،ص۲۹۲-۲۹۳.</ref>.

*[[قرآن کریم]] در موارد زیادی ایشان را به خاطر [[پیروی]] بی‌دلیل از [[پدران]] و نیاکان خود [[سرزنش]] نموده است. از جمله می‌فرماید: {{متن قرآن|وَإِذَا قِيلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنْزَلَ اللَّهُ قَالُوا بَلْ نَتَّبِعُ مَا أَلْفَيْنَا عَلَيْهِ آبَاءَنَا أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ شَيْئًا وَلَا يَهْتَدُونَ}}<ref>«و چون به آنان گفته شود از آنچه خداوند فرو فرستاده است پیروی کنید می‌گویند: (نه) بلکه ما از آنچه پدرانمان را بر آن یافته‌ایم پیروی می‌کنیم؛ آیا حتی اگر پدرانشان چیزی را در نمی‌یافته و راه به جایی نمی‌برده‌اند، (باز از پدرانشان پیروی می‌کنند؟)» سوره بقره، آیه ۱۷۰.</ref><ref>[[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱ (کتاب)|اخلاق الاهی]]، ج۱،ص۲۹۵-۲۹۷.</ref>.

*[[آرزو]] [[انسان]] را به سوی [[غفلت]] می‌راند<ref>حسن بن علی ابن‌شعبه حرانی، تحف العقول عن آل الرسول، ص۱۵۲.</ref>. این همه آفت از آن روست که [[علم]] و [[حکمت]] در [[جهان]] [[حقیقت]] به دست می‌آید و [[انسان]] آرز و پرور در [[عالم]] [[خیال]] با آرزوهای خویش سرگرم است<ref>[[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱ (کتاب)|اخلاق الاهی]]، ج۱،ص۲۹۷-۳۰۱.</ref>.

*به همین [[دلیل]] [[همنشینی]] با [[اغنیا]]، از عوامل [[مرگ]] [[قلب]] شمرده شده است<ref>محمد بن یعقوب کلینی، کافی، ج۲، ص۶۴۱؛ حسن بن علی ابن‌شعبه حرانی، تحف العقول عن آل الرسول، ص۵۱.</ref>. [[رسول خدا]]{{صل}} می‌فرماید: "[[هم‌نشینی]] با [[ثروتمندان]] [[قلب]] را می‌میراند"<ref>{{متن حدیث|الجلوس مع الاغنیا یمیت القلب}}؛ سید عبدالله جزائری، التفحة السنیة، ص۳۳۱.</ref><ref>[[مجتبی تهرانی|تهرانی، مجتبی]]، [[اخلاق الاهی ج۱ (کتاب)|اخلاق الاهی]]، ج۱،ص۳۰۱-۳۰۵.</ref>.