ابوطالب در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

ابوطالب ذوق و قریحه شعری داشت و درباره حوادث دوران [[زندگی]] خود اشعار بسیاری سرود. وی از [[شاعران]] مخضرم (که [[دوران جاهلیت]] و دوران [[اسلامی]] را [[درک]] کرده‌اند) بود و سروده‌های موجود از او نیز مربوط به هر دو عصر است. ابوطالب در کتب [[تذکره]] شعرا به عنوان [[شاعری]] چیره دست معرفی شده و از وی به عنوان یکی از نُه شاعر مهم [[قریش]] در [[عصر جاهلی]] یاد شده است<ref>ابن سلام جمحی، ص۲۳۳.</ref>.

 

بخشی از اشعار باقی مانده از وی، مربوط به حوادث دوران [[جاهلی]]<ref>ر.ک: ابن حبیب بغدادی، منمق، ص۱۲۶.</ref> و بخشی مربوط به مراحل آغازین [[دعوت اسلامی]] و ده [[سال اول بعثت]] [[رسول خدا]]{{صل}} است. در [[شعر]] دوران [[اسلامی]] وی، می‌توان تقریباً به تمام حوادث مهم آن دوران اشاراتی بافت. از این رو، [[سیره]] نویسانی مانند [[ابن اسحاق]] در موارد گوناگونی برای مستند کردن مطالب خویش به اشعار [[ابوطالب]] استناد کرده‌اند، چنانکه ادبا و لغویان به شعر وی استناد کرده‌اند<ref>ر.ک: أحمد بن فارس، ص۲۰؛ ابن دریده، ص۸۸، ۹۷ و ۱۶۶.</ref>.

 

محتوای اشعار [[دیوان]] ابوطالب مختلف است. بخشی از اشعار ابوطالب، [[مراثی]] وی در [[مرگ]] [[دوستان]] و [[نزدیکان]] خویش است. سروده او درباره [[مسافر بن ابی عمرو]] که ندیم و [[همنشین]] ابوطالب بود، مشهور است و بندهایی از آن در منابع بسیاری آمده است: {{عربی|"لیت شعری مُسافر بن أبی عمرو و لَیتَ یقولها المحزون کیف کانت مذاقة الموت اذ متَّ و ما ذا بعد المَمات یکون رحل الرکب قافلین إلینا وخلیلی فی مُرَمَس مدفون}}<ref>یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۳۹۰.</ref>.

 

ابوطالب همچنین مرثیه‌ای درباره ابوامیه، ملقب به زاد الرکب<ref>ابن درید، ص۱۵۰.</ref> و مرثیه‌ای درباره درگذشت [[برادر]] تنی خود [[زبیر بن عبدالمطلب]]<ref>بلاذری، ج۲، ص۲۸۶.</ref>، و مرثیه‌ای نیز برای [[معاویة بن حارث بن عبدالمطلب]] سرود<ref>ابن حجر، الاصابه، ج۶، ص۱۹۶.</ref>.

 

دسته‌ای دیگر از اشعار ابوطالب، آنهایی هستند که به مناسبت حادثه یا واقعه‌ای سروده شده است. برخی از این حوادث که مربوط به [[پیش از بعثت]] [[رسول]] خداست، به شرح زیر است: ماجرای [[قربانی]] شدن [[عبدالله]]، کشته شدن [[عامر بن علقمه]] به دست [[خداش]]، [[نصب]] [[حجر الاسود]] و [[داوری]] [[پیامبر]].

 

با [[بعثت پیامبر]]، ابوطالب که خود در کانون حوادث قرار داشت، اشعاری معطوف به این حوادث سرود و در واقع می‌توان ابوطالب را نخستین کسی دانست که در [[اسلام]] درباره حوادث آن عصر شعر سروده است. به همین دلیل، اشعار وی را می‌توان از جمله اسناد دست اول [[سیره نبوی]] قلمداد کرد. برخی از حوادثی که [[ابوطالب]] درباره آنها [[شعر]] سرود به شرح زیر است: [[آزار]] و اذیت‌های [[مشرکین]] مانند [[ابوجهل]]، [[مهاجران]] [[حبشه]]، [[تحریم]] [[قریش]]، ابطال [[پیمان]] [[نامه]] و موارد دیگر.

 

از میان اشعار ابوطالب، قصیده لامیه او [[شهرت]] بسیار دارد. [[ابن اسحاق]] ۹۵ [[بیت]] از آن را در [[سیره]] آورده و در [[دیوان]] ابوطالب<ref>علی بن حمزه، ص۷۰.</ref> نیز این قصیده مشتمل بر ۱۱۱ بیت است. مضمون این قصیده حمایت از [[پیامبر]] در برابر دشمنی‌های [[قریش]] است. برخی از بندهای مشهور این قصیده به شرح زیر است:" کریمی که [[باران]] [[ابر]] به آبروی او خواسته می‌شود و [[فریادرس]] [[یتیمان]] و نگهدار [[بیوه]] [[زنان]] است"<ref>{{عربی|"و أبیض یستسقی الغمام بوجهه ثمال الیتامی [[عصمة]] للأرامل"}}؛ابن هشام، ج۱، ص۳۰۰.</ref>؛ [[سوگند]] به [[خانه خدا]] [[دروغ]] می‌گویید. ما [[محمد]] را رها نمی‌کنیم تا آنکه برای او نیزه بزنیم و تیر بیندازیم او را [[تسلیم]] نمی‌کنیم تا آنکه برگرد او کشته شویم و در راه او از [[فرزندان]] و [[همسران]] خود خواهیم گذشت"<ref>{{عربی|کذبتم و بیت الله نخلی محمدا ولما نُطاعن دونه ونُناضِل ونُسلِمَه حتی نُصَرَّع حوله ونذهل عن أبنائنا والحلائل}}؛ واقدی، ج۱، ص۷۰؛ طبری، ج۴، ص۲۲۲.</ref>. بندهایی از این قصیده، همواره در دوره‌های بعد نیز مورد استناد [[مسلمانان]] بوده است. و از سوی ادبا شرح و توضیح داده شده است<ref>بغدادی، ج۲، ص۵۰.</ref>.

 

از اشعار مشهور دیگر ابوطالب که در کتب بسیاری راه یافته، بیتی است که در [[مدح]] [[پیامبر]] به شرح زیر سروده است: "[[خداوند]] برای بزرگی و جلال پیامبر، نام او را از نام خود مشتق کرده است. خداوند [[محمود]] است و پیامبر[[محمد]]"<ref>{{عربی|"وشَقَّ له من اسمِه لیُجِلَّه فذو العرش محمود و هذا محمد"}}</ref>

 

در [[صحت]] انتساب بخش‌هایی از اشعار ابوطالب از همان سده‌های نخستین [[تاریخ اسلام]] تردیدهایی شده است. [[ابن هشام]] و [[ابن سلام جمحی]] از جمله این افرادند. ابن هشام<ref>ابن هشام، ج۱، ص۲۹۱.</ref> گفته برخی از [[اهل]] شعر، بسیاری از ابیات قصیده لامیه را الحاقی دانسته‌اند؛ هرچند خود ۹۵ [[بیت]] آن را که صحیح می‌دانسته، آورده است. ابن سلام جمحی<ref>ابن سلام جمحی، ج۱، ص۲۴۴.</ref> نیز نقل می‌کند که برخی در قصیده لامیه دست برده و ابیاتی به آن افزوده‌اند. برخی نیز ابیاتی از سروده‌های منسوب به [[ابوطالب]] را از آن دیگری دانسته‌اند، چنانکه نویری <ref>نویری، ج۱۸، ص۲۴۱.</ref> بخش‌هایی از "قصیده لامیه" را از [[عباس بن عبدالمطلب]] دانسته است و دیگران "قصیده نونیه" وی را که در مرثیه مسافر بن ابی عمرو سروده شده، از آن [[ابوسفیان بن حرب]] دانسته‌اند<ref>سهیلی، ج۲، ص۱۲۸.</ref>.

 

 

بروکلمان<ref>بروکلمان، ج۱، ص۱۷۵.</ref> بر آن است که بیشتر این شعرها، برساخته [[شیعیان]] بوده است تا به وسیله آنها بر [[مذهب]] خود صحه گذارند، چنانکه [[جواد علی]]<ref>جواد علی، ج۹، ص۷۰۰.</ref> نیز بیشتر اشعار ابوطالب، به ویژه قصیده لامیه را اصیل نمی‌داند. در مقابل، برخی از شیعیان نیز بعضی اشعار ابوطالب را به دلیل مغایر بودن با موضوع [[ایمان]] او، ساختگی دانسته‌اند<ref>سید علی خان مدنی، ص۴۴؛ ختیزی، ص۶۴.</ref>.

 

[[ابن ابی الحدید]]<ref>ابن ابی الحدید، ج۱۴، ص۷۸.</ref> [[معتقد]] است اگر [[شک]] در قصیده بلندی چون لامیه ابوطالب با برخی ابیات آن جایز باشد، می‌توان در قصیده مشهور "قفا نبک" نیز شک کرد، چنانکه سزگین<ref>سزگین، ج۲، ص۲۸۶.</ref>، ساختگی بودن اشعار ابوطالب را درست نمی‌داند و معتقد است بیشتر این اشعار که به حوادث [[تاریخی]] نیز اشاره دارد، صحیح است.

 

آنچه روشن است اینکه در میان منتقدان، اشعار ابوطالب به کلی مورد تردید قرار نگرفته است، بلکه [[اختلاف]] بر سر اشعاری است که برای [[اثبات]] [[ایمان ابوطالب]] به آنها استناد می‌شود. این دسته اشعار، به دلیل اینکه مستندات بحث [[کلامی]] ایمان وی واقع شده‌اند، از همان ابتدا با [[تردیدها]] و تشکیکاتی [[روبه]] رو شده‌اند و به نظر می‌رسد ابوطالب که خود، [[تقیه]] می‌کرده و [[اسلام]] خویش مخفی می‌داشته، نباید در اشعارش به چنین صراحتی به [[آیین جدید]] ابراز [[وفاداری]] کرده باشد.

 

==[[دیوان]] [[ابوطالب]]==

[[امام علی]]{{ع}}، نخستین کسی بود که به گردآوری [[شعر]] ابوطالب [[تشویق]] می‌کرد. بر اساس روایتی از [[امام صادق]]{{ع}}، امام علی{{ع}} درباره شعر [[ابو طالب]] می‌فرمود: "آن را بیاموزید و به فرزندانتان بیاموزانید؛ زیرا در آن [[علم]] فروانی هست»<ref>فخار، ص۱۳۰.</ref>. بر اساس همین سفارشات، [[شیعیان]] درصدد [[حفظ]] و نگهداری از آن برآمدند.