پرش به محتوا

آیات الاحکام: تفاوت میان نسخه‌ها

جز
جایگزینی متن - 'تعیین' به 'تعیین'
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'تعیین' به 'تعیین')
خط ۳۴: خط ۳۴:
موضوعات [[اخلاقی]] از دیگر مباحثی است که [[حکم شرعی]] آنها در [[احادیث]] [[امام رضا]]{{ع}} بر اساس آیات الاحکام [[قرآن]] تبیین گردیده است. آن حضرت [[اطاعت]] از [[پدر]] و [[نیکی]] به وی و [[تواضع]] و [[خضوع]] در برابر او را واجب شمرده و سپس به آیه {{متن قرآن|وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلَى وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِي عَامَيْنِ أَنِ اشْكُرْ لِي وَلِوَالِدَيْكَ إِلَيَّ الْمَصِيرُ}}<ref>«و به انسان درباره پدر و مادرش سفارش کردیم- مادرش او را با سستی در پی سستی بارداری کرد و زمان شیر خوارگی وی دو سال بود- که مرا و پدر و مادرت را سپاس بگزار (که) بازگشت (همه) به سوی من است» سوره لقمان، آیه ۱۴.</ref> استناد فرموده که به [[شکرگزاری]] [[والدین]] همراه با [[شکر]] [[خداوند]] [[فرمان]] داده است<ref>فقه الرضا{{ع}}، ص۳۳۴.</ref>. در [[حدیثی]] دیگر آن حضرت با استناد به آیه {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا يَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَى أَنْ يَكُونُوا خَيْرًا مِنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِنْ نِسَاءٍ عَسَى أَنْ يَكُنَّ خَيْرًا مِنْهُنَّ وَلَا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ بِئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِيمَانِ وَمَنْ لَمْ يَتُبْ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! هیچ گروهی گروه دیگر را به ریشخند نگیرد، بسا آنان از اینان بهتر باشند؛ و نه زنانی زنانی دیگر را، بسا آنان از اینان بهتر باشند و از یکدیگر عیبجویی مکنید و (همدیگر را) با لقب‌های ناپسند مخوانید! پس از ایمان، بزهکاری نامگذاری ناپسندی است و آنان که (از این کارها) بازنگردند ستمکارند» سوره حجرات، آیه ۱۱.</ref>، شخصی را که از فردی دیگر با [[لقب]] بد یاد کرده بود [[سرزنش]] نمود و وی را به اسم بردن از وی با نام او [[فرمان]] داد<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۱۹۱.</ref>. در [[حدیثی]] دیگر آن [[حضرت]] مراد از گذشت [[نیکو]] در [[آیه]] {{متن قرآن|وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا إِلَّا بِالْحَقِّ وَإِنَّ السَّاعَةَ لَآتِيَةٌ فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِيلَ}}<ref>«و ما آسمان‌ها و زمین و آنچه را میان آنهاست جز راستین نیافریدیم و به یقین رستخیز آمدنی است پس (از آنان) با گذشتی نیکو درگذر» سوره حجر، آیه ۸۵.</ref> را [[عفو]] بدون سرزنش دیگران دانست<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۱، ص۲۶۴. </ref>.
موضوعات [[اخلاقی]] از دیگر مباحثی است که [[حکم شرعی]] آنها در [[احادیث]] [[امام رضا]]{{ع}} بر اساس آیات الاحکام [[قرآن]] تبیین گردیده است. آن حضرت [[اطاعت]] از [[پدر]] و [[نیکی]] به وی و [[تواضع]] و [[خضوع]] در برابر او را واجب شمرده و سپس به آیه {{متن قرآن|وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلَى وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِي عَامَيْنِ أَنِ اشْكُرْ لِي وَلِوَالِدَيْكَ إِلَيَّ الْمَصِيرُ}}<ref>«و به انسان درباره پدر و مادرش سفارش کردیم- مادرش او را با سستی در پی سستی بارداری کرد و زمان شیر خوارگی وی دو سال بود- که مرا و پدر و مادرت را سپاس بگزار (که) بازگشت (همه) به سوی من است» سوره لقمان، آیه ۱۴.</ref> استناد فرموده که به [[شکرگزاری]] [[والدین]] همراه با [[شکر]] [[خداوند]] [[فرمان]] داده است<ref>فقه الرضا{{ع}}، ص۳۳۴.</ref>. در [[حدیثی]] دیگر آن حضرت با استناد به آیه {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا يَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَى أَنْ يَكُونُوا خَيْرًا مِنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِنْ نِسَاءٍ عَسَى أَنْ يَكُنَّ خَيْرًا مِنْهُنَّ وَلَا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ بِئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِيمَانِ وَمَنْ لَمْ يَتُبْ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! هیچ گروهی گروه دیگر را به ریشخند نگیرد، بسا آنان از اینان بهتر باشند؛ و نه زنانی زنانی دیگر را، بسا آنان از اینان بهتر باشند و از یکدیگر عیبجویی مکنید و (همدیگر را) با لقب‌های ناپسند مخوانید! پس از ایمان، بزهکاری نامگذاری ناپسندی است و آنان که (از این کارها) بازنگردند ستمکارند» سوره حجرات، آیه ۱۱.</ref>، شخصی را که از فردی دیگر با [[لقب]] بد یاد کرده بود [[سرزنش]] نمود و وی را به اسم بردن از وی با نام او [[فرمان]] داد<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۱۹۱.</ref>. در [[حدیثی]] دیگر آن [[حضرت]] مراد از گذشت [[نیکو]] در [[آیه]] {{متن قرآن|وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا إِلَّا بِالْحَقِّ وَإِنَّ السَّاعَةَ لَآتِيَةٌ فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِيلَ}}<ref>«و ما آسمان‌ها و زمین و آنچه را میان آنهاست جز راستین نیافریدیم و به یقین رستخیز آمدنی است پس (از آنان) با گذشتی نیکو درگذر» سوره حجر، آیه ۸۵.</ref> را [[عفو]] بدون سرزنش دیگران دانست<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۱، ص۲۶۴. </ref>.


رفع ابهام و [[تعیین]] مقدار ارقام در وصیت‌های مبهم، از دیگر موضوعات و مباحثی است که [[امام رضا]]{{ع}} [[حکم]] آنها را با استناد به [[آیات قرآن]] تبیین نموده است. از جمله در [[نقلی]] منسوب به آن حضرت آمده است: اگر فردی به جزئی از اموالش [[وصیت]] نماید، [[ورثه]] باید یک دهم یا یک هفتم [[اموال]] میت را در مورد وصیت هزینه نمایند، زیرا جز در آیه‌ای از [[قرآن]] بر یک دهم<ref>{{متن قرآن|وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ أَرِنِي كَيْفَ تُحْيِي الْمَوْتَى قَالَ أَوَلَمْ تُؤْمِنْ قَالَ بَلَى وَلَكِنْ لِيَطْمَئِنَّ قَلْبِي قَالَ فَخُذْ أَرْبَعَةً مِنَ الطَّيْرِ فَصُرْهُنَّ إِلَيْكَ ثُمَّ اجْعَلْ عَلَى كُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْءًا ثُمَّ ادْعُهُنَّ يَأْتِينَكَ سَعْيًا وَاعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ}} «و (یاد کن) آنگاه را که ابراهیم گفت: پروردگارا! به من بنمای چگونه مردگان را زنده می‌سازی؟ فرمود: آیا ایمان نداری؟ گفت: چرا امّا تا دلم آرام یابد؛ فرمود: چهار پرنده برگزین و نزد خود پاره پاره گردان سپس هر پاره‌ای از آنها را بر کوهی نه! آنگاه آنان را فرا خوان تا شتابان نزد تو آیند و بدان که خداوند پیروزمندی فرزانه است» سوره بقره، آیه ۲۶۰.</ref> و در آیه‌ای دیگر بر یک هفتم<ref>{{متن قرآن|لَهَا سَبْعَةُ أَبْوَابٍ لِكُلِّ بَابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُومٌ}} «که هفت دروازه دارد و هر دروازه از آن را بخشی جداست» سوره حجر، آیه ۴۴.</ref> اطلاق شده است<ref>مستدرک الوسائل، ج۱۴، ص۱۳۰.</ref>. ولی نظر [[ابوحنیفه]] در این مسأله آن بود که [[ورثه]] باید یک چهارم [[اموال]] را در مورد [[وصیت]] هزینه نمایند، زیرا پرندگانی که [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} آنها را قطعه قطعه نمود چهار پرنده بودند<ref>وسائل الشیعة، ج۱۹، ص۳۸۳.</ref>. در نقل دیگری از آن [[حضرت]] آمده است: اگر کسی به طور [[اجمال]] به یک سهم از اموالش وصیت نماید، ورثه باید یک هشتم اموالش را در آن مورد [[عطا]] نمایند، زیرا [[قرآن]] [[زکات]] را بر هشت سهم تقسیم نموده است<ref>{{متن قرآن|إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ}} «زکات، تنها از آن تهیدستان و بیچارگان و مأموران (دریافت) آنها و دلجویی‌شدگان و در راه (آزادی) بردگان و از آن وامداران و (هزینه) در راه خداوند و از آن در راه‌ماندگان است که از سوی خداوند واجب گردیده است و خداوند دانایی فرزانه است» سوره توبه، آیه ۶۰.</ref><ref>الکافی، ج۷، ص۴۱.</ref>. در [[نقلی]] دیگر منسوب به آن حضرت آمده است: اگر کسی [[نذر]] نماید که [[مال]] زیادی را [[صدقه]] دهد، باید مبلغی در حدود هشتاد و بالاتر از آن را صدقه دهد، زیرا قرآن در [[آیه]] {{متن قرآن|لَقَدْ نَصَرَكُمُ اللَّهُ فِي مَوَاطِنَ كَثِيرَةٍ وَيَوْمَ حُنَيْنٍ إِذْ أَعْجَبَتْكُمْ كَثْرَتُكُمْ فَلَمْ تُغْنِ عَنْكُمْ شَيْئًا وَضَاقَتْ عَلَيْكُمُ الْأَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ ثُمَّ وَلَّيْتُمْ مُدْبِرِينَ}}<ref>«بی‌گمان خداوند در نبردهایی بسیار و در روز (جنگ) «حنین» شما را یاری کرده است؛ هنگامی که فزونیتان شما را به غرور واداشت اما هیچ سودی برای شما نداشت و زمین با گستردگیش بر شما تنگ شد سپس با پشت کردن (به دشمن) واپس گریختید» سوره توبه، آیه ۲۵.</ref> از [[غزوات]] و [[جنگ‌های پیامبر]]{{صل}} که در حدود هشتاد [[غزوه]] و [[جنگ]] بوده است با عنوان “زیاد” یاد کرده است<ref>فقه الرضا{{ع}}، ص۲۷۴.</ref>. این مضمون در روایاتی از دیگر [[امامان معصوم]]{{عم}} نیز آمده است<ref>الکافی، ج۷، ص۴۶۳.</ref>.
رفع ابهام و تعیین مقدار ارقام در وصیت‌های مبهم، از دیگر موضوعات و مباحثی است که [[امام رضا]]{{ع}} [[حکم]] آنها را با استناد به [[آیات قرآن]] تبیین نموده است. از جمله در [[نقلی]] منسوب به آن حضرت آمده است: اگر فردی به جزئی از اموالش [[وصیت]] نماید، [[ورثه]] باید یک دهم یا یک هفتم [[اموال]] میت را در مورد وصیت هزینه نمایند، زیرا جز در آیه‌ای از [[قرآن]] بر یک دهم<ref>{{متن قرآن|وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ أَرِنِي كَيْفَ تُحْيِي الْمَوْتَى قَالَ أَوَلَمْ تُؤْمِنْ قَالَ بَلَى وَلَكِنْ لِيَطْمَئِنَّ قَلْبِي قَالَ فَخُذْ أَرْبَعَةً مِنَ الطَّيْرِ فَصُرْهُنَّ إِلَيْكَ ثُمَّ اجْعَلْ عَلَى كُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْءًا ثُمَّ ادْعُهُنَّ يَأْتِينَكَ سَعْيًا وَاعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ}} «و (یاد کن) آنگاه را که ابراهیم گفت: پروردگارا! به من بنمای چگونه مردگان را زنده می‌سازی؟ فرمود: آیا ایمان نداری؟ گفت: چرا امّا تا دلم آرام یابد؛ فرمود: چهار پرنده برگزین و نزد خود پاره پاره گردان سپس هر پاره‌ای از آنها را بر کوهی نه! آنگاه آنان را فرا خوان تا شتابان نزد تو آیند و بدان که خداوند پیروزمندی فرزانه است» سوره بقره، آیه ۲۶۰.</ref> و در آیه‌ای دیگر بر یک هفتم<ref>{{متن قرآن|لَهَا سَبْعَةُ أَبْوَابٍ لِكُلِّ بَابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُومٌ}} «که هفت دروازه دارد و هر دروازه از آن را بخشی جداست» سوره حجر، آیه ۴۴.</ref> اطلاق شده است<ref>مستدرک الوسائل، ج۱۴، ص۱۳۰.</ref>. ولی نظر [[ابوحنیفه]] در این مسأله آن بود که [[ورثه]] باید یک چهارم [[اموال]] را در مورد [[وصیت]] هزینه نمایند، زیرا پرندگانی که [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} آنها را قطعه قطعه نمود چهار پرنده بودند<ref>وسائل الشیعة، ج۱۹، ص۳۸۳.</ref>. در نقل دیگری از آن [[حضرت]] آمده است: اگر کسی به طور [[اجمال]] به یک سهم از اموالش وصیت نماید، ورثه باید یک هشتم اموالش را در آن مورد [[عطا]] نمایند، زیرا [[قرآن]] [[زکات]] را بر هشت سهم تقسیم نموده است<ref>{{متن قرآن|إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ}} «زکات، تنها از آن تهیدستان و بیچارگان و مأموران (دریافت) آنها و دلجویی‌شدگان و در راه (آزادی) بردگان و از آن وامداران و (هزینه) در راه خداوند و از آن در راه‌ماندگان است که از سوی خداوند واجب گردیده است و خداوند دانایی فرزانه است» سوره توبه، آیه ۶۰.</ref><ref>الکافی، ج۷، ص۴۱.</ref>. در [[نقلی]] دیگر منسوب به آن حضرت آمده است: اگر کسی [[نذر]] نماید که [[مال]] زیادی را [[صدقه]] دهد، باید مبلغی در حدود هشتاد و بالاتر از آن را صدقه دهد، زیرا قرآن در [[آیه]] {{متن قرآن|لَقَدْ نَصَرَكُمُ اللَّهُ فِي مَوَاطِنَ كَثِيرَةٍ وَيَوْمَ حُنَيْنٍ إِذْ أَعْجَبَتْكُمْ كَثْرَتُكُمْ فَلَمْ تُغْنِ عَنْكُمْ شَيْئًا وَضَاقَتْ عَلَيْكُمُ الْأَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ ثُمَّ وَلَّيْتُمْ مُدْبِرِينَ}}<ref>«بی‌گمان خداوند در نبردهایی بسیار و در روز (جنگ) «حنین» شما را یاری کرده است؛ هنگامی که فزونیتان شما را به غرور واداشت اما هیچ سودی برای شما نداشت و زمین با گستردگیش بر شما تنگ شد سپس با پشت کردن (به دشمن) واپس گریختید» سوره توبه، آیه ۲۵.</ref> از [[غزوات]] و [[جنگ‌های پیامبر]]{{صل}} که در حدود هشتاد [[غزوه]] و [[جنگ]] بوده است با عنوان “زیاد” یاد کرده است<ref>فقه الرضا{{ع}}، ص۲۷۴.</ref>. این مضمون در روایاتی از دیگر [[امامان معصوم]]{{عم}} نیز آمده است<ref>الکافی، ج۷، ص۴۶۳.</ref>.


آیات الاحکام در [[روایات]] و سخنان منسوب به [[امام رضا]]{{ع}} به شیوه‌های گوناگون مطرح شده است که به برخی از عمده‌ترین این شیوه‌ها اشاره می‌گردد: گاهی آن [[حضرت]] [[حکم شرعی]] موضوعی را بیان می‌کرد و سپس آن [[حکم]] را مستند به آیه‌ای از آیات الاحکام می‌فرمود. به عنوان مثال، آن حضرت در روایتی کمک گرفتن از دیگران در [[وضو]] را جایز ندانست و این حکم را مستند به [[آیه]] {{متن قرآن|...فَمَنْ كَانَ يَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا}}<ref>«...پس هر کس به لقای پروردگارش امید دارد باید کاری شایسته کند و در پرستش پروردگارش هیچ کس را شریک نسازد» سوره کهف، آیه ۱۱۰.</ref> نمود که از انجام خالصانه [[اعمال]] برای [[خداوند]] و [[شریک]] نکردن دیگران در [[عبادات]] سخن به میان آورده است<ref>تهذیب الأحکام، ج۱، ص۳۶۵.</ref>. گاه نیز آن حضرت در پاسخ سؤال از [[احکام شرعی]]، آیه‌ای از آیات الاحکام [[قرآن]] را به عنوان پاسخ آن حکم مطرح می‌کرد، چنان که در پاسخ از حکم [[غنا]]، آیه {{متن قرآن|وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَيَتَّخِذَهَا هُزُوًا أُولَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مُهِينٌ}}<ref>«و از مردم کسی است که خریدار گفتار بیهوده است تا بی (پشتوانه) دانشی، (مردم را) از راه خداوند، بیراه کند و آن را به ریشخند گیرد؛ آنان را عذابی خوارساز خواهد بود» سوره لقمان، آیه ۶.</ref> را که از سخنان [[لهو]] و [[بیهوده]] یاد کرده ذکر کرده است<ref>الکافی، ج۶، ص۴۳۲.</ref>.
آیات الاحکام در [[روایات]] و سخنان منسوب به [[امام رضا]]{{ع}} به شیوه‌های گوناگون مطرح شده است که به برخی از عمده‌ترین این شیوه‌ها اشاره می‌گردد: گاهی آن [[حضرت]] [[حکم شرعی]] موضوعی را بیان می‌کرد و سپس آن [[حکم]] را مستند به آیه‌ای از آیات الاحکام می‌فرمود. به عنوان مثال، آن حضرت در روایتی کمک گرفتن از دیگران در [[وضو]] را جایز ندانست و این حکم را مستند به [[آیه]] {{متن قرآن|...فَمَنْ كَانَ يَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا}}<ref>«...پس هر کس به لقای پروردگارش امید دارد باید کاری شایسته کند و در پرستش پروردگارش هیچ کس را شریک نسازد» سوره کهف، آیه ۱۱۰.</ref> نمود که از انجام خالصانه [[اعمال]] برای [[خداوند]] و [[شریک]] نکردن دیگران در [[عبادات]] سخن به میان آورده است<ref>تهذیب الأحکام، ج۱، ص۳۶۵.</ref>. گاه نیز آن حضرت در پاسخ سؤال از [[احکام شرعی]]، آیه‌ای از آیات الاحکام [[قرآن]] را به عنوان پاسخ آن حکم مطرح می‌کرد، چنان که در پاسخ از حکم [[غنا]]، آیه {{متن قرآن|وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَيَتَّخِذَهَا هُزُوًا أُولَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مُهِينٌ}}<ref>«و از مردم کسی است که خریدار گفتار بیهوده است تا بی (پشتوانه) دانشی، (مردم را) از راه خداوند، بیراه کند و آن را به ریشخند گیرد؛ آنان را عذابی خوارساز خواهد بود» سوره لقمان، آیه ۶.</ref> را که از سخنان [[لهو]] و [[بیهوده]] یاد کرده ذکر کرده است<ref>الکافی، ج۶، ص۴۳۲.</ref>.
۲۱۷٬۶۸۰

ویرایش