عمار بن یاسر در تراجم و رجال: تفاوت میان نسخه‌ها

[[عمار]] [[فرزند]] [[یاسر بن کنابة بن قیس عنبسی]] از [[قبیله]] مذحج، کنیه‌اش ابویقظان و هم [[پیمان]] [[بنی مخزوم]] بود. او از [[اصحاب]] و [[یاران]] [[مخلص]] [[پیامبر اسلام]]{{صل}} و [[امیرمؤمنان]]{{ع}} و یکی از ارکان اربعه<ref>توضیح ارکان اربعه را در مقدمه همین اثر، جلد ۱ ملاحظه نمایید.</ref> به شمار می‌آید.

[[عمار]] از جمله کسانی است که به [[حبشه]] [[هجرت]] کرد و به هر دو [[قبله]] [[نماز]] خواند و از نخستین [[مهاجران به مدینه]] بود، سپس در [[جنگ بدر]] و سایر [[جنگ‌های صدر اسلام]] و غزوه‌های [[رسول خدا]]{{صل}} شرکت جست. پس از [[رحلت رسول خدا]]{{صل}} او در [[جنگ]] یمامه هم حاضر شد و در آن [[جنگ]] [[پایداری]] کرد و یک گوش او نیز [[قطع]] شد.

[[عبدالله بن عمر]] می‌گوید: روز [[جنگ]] یمامه، [[عمار]] را دیدم که بر فراز صخره‌ای از کوه برآمده قرار گرفته و فریاد می‌زد: ای گروه [[مسلمانان]]، آیا از [[بهشت]] می‌گریزید، من [[عمار]] یاسرم پیش من آیید. در همان حال به گوش بریده او می‌نگریستم که روی [[زمین]] افتاده بود و می‌جهید. ابن [[عمر]] می‌افزاید: [[عمار]] شخصی بیش از اندازه کشیده قامت و دارای چشمانی شهلا و فراخ شانه بود و موهای سپید داشت و آن را رنگ نمی‌کرد<ref>شرح ابن ابی الحدید، ج۱۰، ص۱۰۲.</ref>.

==[[اسلام]] [[عمار]]==

==[[خاندان]] [[عمار]] و [[تحمل]] [[شکنجه]] در [[راه خدا]]==

این [[خاندان]] پاک‌نهاد با وجود همه مرارت‌ها و دشواری‌ها، [[صبر]] و [[تحمل]] را پیشه کردند تا اینکه سرانجام [[پدر]] و [[مادر]] [[عمار]] در همین [[راه]] به [[شهادت]] رسیدند و نام و یاد و خاطره‌های حماسی آنان برای همیشه در [[تاریخ]] حوادث تکان‌دهندۀ [[صدر اسلام]] جاودانه شد.

==سرد شدن [[آتش]] بر [[عمار]]==

==آیاتی در [[شأن]] [[عمار]]==

#{{متن قرآن|أَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ آنَاءَ اللَّيْلِ سَاجِدًا وَقَائِمًا يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَيَرْجُو رَحْمَةَ رَبِّهِ}}<ref>«آیا (آن کافر ناسپاس بهتر است یا) کسی که هر دم از شب در سجده و ایستاده با فروتنی به نیایش می‌پردازد از جهان واپسین می‌هراسد و به بخشایش پروردگارش امید می‌برد؟» سوره زمر، آیه ۹.</ref>.

#{{متن قرآن|أَفَمَنْ وَعَدْنَاهُ وَعْدًا حَسَنًا فَهُوَ لَاقِيهِ...}}<ref>«آیا آنکه بدو وعده‌ای نیکو داده‌ایم و او آن را خواهد دید چون کسی است که او را از کالای زندگانی این جهان برخوردار کرده‌ایم سپس در روز رستخیز از خوانده‌شدگان  (به سوی دوزخ) است؟» سوره قصص، آیه ۶۱.</ref><ref>در این باره ر.ک: طبقات الکبری، ج۳، ص۲۵۰؛ تفسیر کشاف، ج۳، ص۲۲؛ روح المعانی، ج۲۳، ص۲۴۷؛ الدر المنثور، ج۵، ص۳۲۳؛ تفسیر طبری، ج۷، ص۱۲۷؛ اسدالغابه، ج۴، ص۴۴.</ref>.

==[[عمار]] از دیدگاه [[پیامبر]]{{صل}}==

==[[عمار]] و بنای [[مسجد قبا]] و [[مسجد]] [[مدینه]]==

وی نه تنها خود [[مسجد قبا]] را بنا کرد بلکه در بنای ساختن [[مسجد]] [[مدینه]]، بیش از همه کار می‌کرد و به این کار [[عشق]] می‌ورزید. [[ابو سعید خدری]] می‌گوید: در بنای [[مسجد]] [[مدینه]] همه ما یک سنگ حمل می‌کردیم اما [[عمار یاسر]] به اندازه دو نفر سنگ حمل می‌کرد؛ سپس متوجه شدم که [[رسول خدا]]{{صل}} در حالی که [[خاک]] از سر و روی او [[پاک]] می‌کرد، فرمود: "ای پسر [[سمیه]]، مراقب باش گروهی [[ستمکار]] تو را به [[قتل]] می‌رسانند"<ref>{{متن حدیث|وَيْحَكَ يَا ابْنَ سُمَيَّةَ تَقْتُلُكَ الْفِئَةُ الْبَاغِيَةُ}}؛ ر.ک: طبقات الکبری، ج۳، ص۲۵۲؛ اعیان الشیعه، ج۸ ص۳۷۳.</ref>؛

==[[عمار]] و بی‌توجهی به [[مقام]] [[دنیا]]==

==موضع‌گیری [[عمار]] به کارهای [[عثمان]]==

طبق [[نقل]] [[علامه امینی]] از [[بلاذری]] در [[انساب الاشراف]] می‌نویسد: در [[خزانه]] عمومی [[دولت]] کیسه‌ای از جواهرات و زیورآلات بود، [[عثمان]] مقداری از آن را برداشت و بعضی از افراد و خانواده‌اش را به آن آراست؛ [[مردم]] چون از این کار باخبر شدند، او را به باد [[انتقاد]] گرفتند و مطالب [[تندی]] درباره‌اش گفتند. وقتی [[عثمان]] از [[انتقاد]] [[مردم]] باخبر شدند، [[خشمگین]] گردید و در سخنی گفت: این [[اموال]] برای خداست، هر [[قدر]] احتیاج داشته باشم بر می‌دارم و به هر کس بخواهم می‌دهم، اگر چه عده‌ای را خوش نیاید و بینی‌شان به [[خاک]] مالیده شود.

اما چون خبر ضرب و شتم [[عمار]] و بیهوشی او به [[گوش]] [[مردم]] رسید، در گوشه و کنار [[شهر]] سر و صدا بلند شد و کار [[عثمان]] مورد [[اعتراض]] [[اصحاب]] و [[یاران پیامبر]] قرار گرفت که سبب [[خشم]] بیشتر [[عثمان]] گردید و در این [[ارتباط]]، [[ام سلمه]] و [[عایشه]] دو [[همسر پیامبر]]{{صل}} نیز لب به [[اعتراض]] گشودند و [[کردار]] [[عثمان]] را مورد [[مؤاخذه]] قرار دادند و از [[عمار]] [[دفاع]] کردند<ref>ر.ک: الغدیر، ج۹، ص۱۵.</ref>.

==[[حکم]] [[تبعید]] [[عمار]] و [[اعتراض]] [[مردم]]==

چون این خبر به [[مهاجران]] و [[انصار]] رسید دور [[عثمان]] گرد آمدند و از روی [[اعتراض]] به وی گفتند: "این چه روشی است در پیش گرفته‌ای، هر بار مردی با تو سخن بگوید و اعتراضی نماید، او را [[تبعید]] می‌کنی؟! این [[رفتار]] [[نادرست]]، پایدار نخواهد ماند".

==[[پایداری]] [[عمار]] در [[حمایت]] از [[ولایت]] [[امیرالمؤمنین]]{{ع}}==

و برای همیشه [[تاریخ]] ثابت کرد [[راه]] [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} [[حق]] و راه‌های دیگر بر [[باطل]] است. اینک به نمونه‌هایی از حمایت‌های [[عمار]] در [[راه]] [[ولایت]] [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} اشاره می‌کنیم:

#'''[[اعتراض]] به [[خلافت ابوبکر]]:''' [[دوازده تن]] از [[اصحاب]] برجسته [[رسول خدا]]{{صل}} وقتی متوجه شدند [[فرمان]] [[رسول خدا]]{{صل}} در امر [[امامت]] و [[ولایت]] [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} زیر پا گذاشته وارد عمل شدند و با صراحت در برابر [[مردم]] بر [[خلافت ابوبکر]] [[اعتراض]] کردند و هر کدام به نحوی و با منطقی این [[اعتراض]] را ابراز نمودند، از جمله این [[دوازده]] [[صحابی]]، [[عمار یاسر]] از [[مهاجران]] بود که برخاست و [[دلیل]] [[اعتراض]] خود را چنین اظهار نمود: "ای گروه [[قریش]]، و ای گروه [[مسلمانان]]، اگر شما می‌دانید چه بهتر و اگر نمی‌دانید، پس [[آگاه]] باشید که همانا [[اهل بیت]] پیامبرتان به او سزاوارتر و به [[میراث]] او اولی و احق‌اند، آنان به امور [[دین]] پا برجاتر و بر [[مؤمنان]] امین‌تر و بر [[ملت]] [[اسلام]] نگهبان‌تر و به [[امت پیامبر]] خیرخواه‌ترند. پس [[ابوبکر]] صاحب‌تان را بگویید پیش از آن‌که ریسمان [[وحدت]] شما مضطرب و امورتان [[ضعیف]] و پراکندگی [[وحدت]] شما آشکار و [[فتنه]] در میان شما زیاد گردد و نیز [[اختلاف]] در میانتان بیفتد و [[دشمنان]] بر شما [[طمع]] نمایند و پیش از این [[مشکلات]] و [[خطرها]]، [[حق]] را به [[اهل]] آن (که [[اهل بیت پیامبر]] است) برگردانید، ای [[مردم]]، شما آگاهید که [[بنی‌هاشم]]، بعد از [[خدا]] و [[رسول]] او [[ولیّ]] شماست، به مرور زمان [[برتری علی]]{{ع}} از [[راه]] [[پیامبر]]{{صل}} بر شما ظاهر شده است، از اینکه، [[پیامبر خدا]]{{صل}} تمام درهای شما را به مسجدش بست جز درِ [[خانه علی]]{{ع}} را و نیز کریمه خود [[فاطمه]]{{س}} را به [[علی]] [[ازدواج]] کرد و در حالی که شما خواستگاری کردید به شما نداد. و نیز او فرمود:  "من [[شهر]] علمم و [[علی]] درِ آن است، پس هر کس بخواهد [[حکمت]] و [[دانش]] بیاموزد، باید از درِ آن وارد شود"<ref>{{متن حدیث|أَنَا مَدِينَةُ الْعِلْمِ وَ عَلِيٌّ بَابُهَا فَمَنْ أَرَادَ الْحِكْمَةَ فَلْيَأْتِهَا مِنْ بَابِهَا}}</ref>؛ (یعنی کسی به کنه و ژرفای [[علم]] [[رسول الله]]{{صل}} نمی‌رسد مگر از طریق [[علم]] [[علی]]{{ع}}). و نیز شما در امور [[دین]] همواره مشکل داشتید و به او مراجعه می‌کردید ولی او همیشه از شما [[بی‌نیاز]] بود. بنابراین هیچ یک از شما نسبت به او [[افضل]] نیست؛ پس شما را چه شده که او را تنها گذاشته و [[حق]] او را از بین برده و [[دنیا]] را بر [[آخرت]] ترجیح داده‌اید {{متن قرآن|بِئْسَ لِلظَّالِمِينَ بَدَلًا}}<ref>«بد جایگزینی برای ستمگرانند» سوره کهف، آیه ۵۰.</ref>. ای [[مردم]]، آنچه [[خدا]] بر او قرار داده ([[خلافت]] و [[جانشینی پیامبر]] را) به او عطا کنید و از او رو برنگردانید و به اعقاب و [[جاهلیت]] برنگردید: {{متن قرآن|فَتَنْقَلِبُوا خَاسِرِينَ}}<ref>«و از زیانکاران می‌گردید» سوره آل عمران، آیه ۱۴۹.</ref><ref>احتجاج طبرسی، ج۱، ص۷۸.</ref>. [[عمار]] با این سخنان [[قاطع]] و صریح [[حق ولایت]] را از آن [[علی]]{{ع}} بعد از [[رسول]]{{صل}} دانست و در جمع همگان اعلام کرد.

#'''[[حمایت]] [[عمار]] از [[حق علی]]{{ع}} در [[شورا]]:''' پس از [[مرگ]] [[عمر]] که امر [[خلافت]] به [[دستور]] او به [[شورا]] گذاشته شد، [[عمار]] بسیار تلاش کرد تا امر [[خلافت]] به [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} گردد، و نخستین کسی که در آن [[شورای شش نفره]] برخاست و از [[عبدالرحمان بن عوف]] خواست که به نفع [[علی]]{{ع}} کنار رود و با [[حضرت]] [[بیعت]] نماید، [[عمار یاسر]] بود<ref>ر.ک: تاریخ طبری، ج۴، ص۲۳۲.</ref>. اما متأسفانه [[عبدالرحمان بن عوف]] طرف [[عثمان]] را گرفت و در نتیجه [[عثمان]] به [[خلافت]] رسید<ref>داستان شورایی که [[عمر بن خطاب]] [[دستور]] تشکیل آن را داد، به طور اختصار از این قرار است: پس از آن‌که [[عمر بن خطاب]] به ضربت "[[ابولؤلؤ]]" مجروح شد و او دانست که دیگر زنده نخواهد ماند و آخر عمرش رسیده است، با برخی از [[مشاوران]] خود [[مشورت]] کرد که چه کسی را پس از خود [[تعیین]] کند تا عهده‌دار [[خلافت]] باشد، سرانجام گفت: [[رسول خدا]] در حالی [[رحلت]] کرد که از شش نفر از [[قریش]] [[راضی]] و [[خشنود]] بود و آنان: [[علی]]، [[عثمان]]، [[طلحه]]، [[زبیر]]، [[سعد بن ابی وقاص]] و [[عبدالرحمان بن عوف]] هستند و من موضوع را میان ایشان به [[شورا]] می‌گذارم تا خود یکی را [[انتخاب]] کنند. بعد خطاب به [[زبیر]]، [[طلحه]] و [[عثمان]] کرد و از سوابق [[سوء]] هر کدام و ضعف‌های آنان برشمرد و تنها نسبت به [[حضرت علی]]{{ع}} گفت: اگر تو شوخ مزاج نبودی به [[حق]] [[شایسته]] خلافتی و به [[خدا]] [[سوگند]]، اگر تو بر [[مردم]] [[حاکم]] شوی، آنان را به [[حق]] و شاهراه [[هدایت]] [[رهبری]] می‌کنی [خیلی جالب است که [[حضرت علی]]{{ع}} از [[حق]] [[خلافت]] که به قول [[عمر]]، او [[مردم]] را به [[بهترین]] وجه [[رهبری]] خواهد کرد، [[محروم]] می‌شود به [[اتهام]] این که شوخ مزاج است در حالی که اصل شوخ بودن نسبت به [[حضرت علی]]{{ع}} صحت ندارد و بر فرض صحت، [[عیب]] و [[گناه]] نیست، اما چه باید کرد که با القائات [[شیطان]] و [[هواهای نفسانی]] بایستی [[حضرت علی]]{{ع}} پس از [[عمر]] هم یازده سال ([[خلافت عثمان]] از سال ۲۴ تا ۳۵ [[هجری]]) [[خانه‌نشین]] باشد و [[شاهد]] کج‌روی خلیفۀ سوم [[عثمان]] گردد)].

[[علی]]{{ع}} و [[عثمان]] ساکت ماندند و هیچ کدام سخنی نگفتند، در این موقع عبدالرحمان خطاب به [[حضرت علی]]{{ع}} گفت: من حاضرم با تو [[بیعت]] کنم، به شرطی که به [[کتاب خدا]] و [[سنت]] [[رسول الله]] و رعایت [[سیره]] و روش آن دو شیخ ([[ابوبکر]] و [[عمر]]) عمل نمایی؟ [[حضرت]] فرمود: بر [[کتاب خدا]] و [[سنت رسول خدا]] و آنچه [[اجتهاد]] و [[رأی]] خودم باشد، عمل می‌کنم؛ اما [[عثمان]] به پیشنهاد عبدالرحمان حاضر شد به [[حکم خدا]] و [[سنت پیامبر خدا]] و روش [[شیخین]] عمل نماید و این کار سه نوبت تکرار شد و [[علی]]{{ع}} [[سخن]] عبدالرحمان را همان‌گونه جواب داد و [[عثمان]] هم پذیرفت. بدین ترتیب، عبدالرحمان با [[عثمان]] [[بیعت]] کرد و او را به عنوان [[خلیفه]] معرفی نمود.

متأسفانه، [[عثمان]] نه به [[حکم خدا]] عمل کرد و نه به [[سنت پیامبر]] و نه به روش [[شیخین]] [[رفتار]] نمود که سرانجام پس از یازده سال (۲۴ تا ۳۵ [[هجری]]) با [[شورش]] [[مسلمانان]] و [[مهاجران]] و [[انصار]] به [[قتل]] رسید و جالب این است که [[امیرالمؤمنین]] به [[عبدالرحمان بن عوف]] [[نفرین]] کرد و به او فرمود: «[[سوگند]] به [[خدا]]، تو به این کار دست نزدی مگر به امیدی که [[عمر]] از [[ابوبکر]] داشت، [[خدا]] میان شما [[عطر]] منشم برافشاند (کنایه از نحوست و شومی است)». همین‌طور هم شد؛ زیرا [[عثمان]] با عبدالرحمان [[نزاع]] پیدا کردند و تا آخر [[عمر]] با هم سخن نگفتند. (شرح [[ابن ابی الحدید]]، ج۱، ص۱۸۸).

عبدالرحمان در همان موقع که با [[عثمان]] [[بیعت]] کرد، خطاب به [[حضرت علی]]{{ع}} گفت که باید [[بیعت]] کنی و الا گردنت را می‌زنم! زیرا در آن مجلس فقط عبدالرحمان [[شمشیر]] در دست داشته است. [[حضرت]] در [[غضب]] شد و از مجلس بیرون رفت ولی اعضای [[شورا]] به همراه [[حضرت]] رفتند و گفتند: اگر با [[عثمان]] [[بیعت]] نکنی، با تو [[جهاد]] خواهیم کرد، [[علی]]{{ع}} ناچاراً برگشت و با [[اکراه]] [[بیعت]] نمود (شرح [[ابن ابی الحدید]]، ج۱۲، ص۲۶۵).

آری، کسی که برای غیر [[خدا]] و برای رسیدن به [[جاه]] و مقامی پا روی [[حق]] گذارد، [[خداوند]] او را از آن خواسته [[محروم]] می‌کند.

==[[اندوه]] [[امام]]{{ع}} کنار پیکر [[عمار]]==

==آخرین سخن [[عمار]] و [[قاتل]] او==

[[عمار]] قبل از [[شهادت]] خود [[وصیت]] کرده بود که: مرا با لباس‌های خونینم [[دفن]] کنید تا در حضور پروردگارم حجتی علیه این [[جماعت]] ناجوانمرد اقامه کنم<ref>رجال کشی، ص۳۳، ح۶۴؛ اسدالغابه، ج۴، ص۴۷.</ref>. از این‌رو [[امیرالمؤمنین]] بر جنازه او [[نماز]] خواند و بدون [[غسل]] و [[کفن]] او را به [[خاک]] سپرد <ref>اسدالغابه، ج۴، ص۴۷.</ref>.

[[ابن اثیر]] می‌نویسد: در مورد شخصی که [[قاتل]] [[عمار]] است [[اختلاف]] نظر است<ref>ابن ابی الحدید در شرح خود (ج ۸، ص۲۴) قاتل عمار را به نام «ابن حرّی» و مسعودی در مروج الذهب (ج ۲، ص۲۱) «ابوحواء سکسکی» و در وقعة صفین «ابن جون سکونی» نامیده شده است.</ref>. برخی [[قاتل]] او را [[عمرو بن حارث خولانی]]، [[شرکی بن سلمه مرادی]] و [[عقبة بن عامر جهنی]] دانسته‌اند که ابتدا به او حمله کردند و بعد سر از پیکر رنجورش جدا نمودند و برخی [[قاتل]] او را [[ابو العادیه مزنی]] دانسته و برخی گفته‌اند که [[عقبة بن عامر جهنی]] ابتدا به [[عمار]] حمله کرد و چون بر [[زمین]] افتاد [[ابو العادیه مزنی]]، آن بزرگوار را به [[قتل]] رساند و سر از پیکر مطهرش جدا کرد. عجیب آن‌که این دو نفر برای گرفتن جایزه از [[معاویه]] بر سر کشتن [[عمار]] با یک دیگر به [[ستیز]] برخاستند و هر یک مدعی بودند که [[عمار]] را او کشته است!

[[کشی]] از [[حمران بن اعین]] [[روایت]] می‌کند که گفت: از [[امام باقر]]{{ع}} سؤال کردم که نظر شما دربارۀ [[عمار بن یاسر]] چیست؟ [[امام]]{{ع}} سه مرتبه فرمود:"خداوند [[عمار]] را [[رحمت]] کند"<ref>{{متن حدیث|رَحِمَ اللَّهُ عَمَّاراً}}</ref> و سپس فرمود: "او در رکاب [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} [[پیکار]] نمود و به درجۀ [[شهادت]] رسید"<ref>رجال کشی، ص۲۹، ح۵۶.</ref>.

== جستارهای وابسته ==