فاطمه معصومه در معارف و سیره رضوی: تفاوت میان نسخه‌ها

حضرت [[فاطمه معصومه]]{{س}} پس از [[امام رضا]]{{ع}}، دومین [[شخصیت]] [[ملکوتی]] [[خاندان]] [[موسی بن جعفر]]{{ع}} به شمار می‌آید و به [[القاب]] والایی چون معصومه، کریمه [[اهل بیت]]، [[طاهره]]، [[حمیده]]، بِره، رشیده، [[تقیه]]، نقیه، رضیه، [[مرضیه]]، [[سیده]] و اخت [[الرضا]]{{ع}}، خوانده شده است که همه به واسطه [[مقامات]] عالی [[عرفانی]] و [[سلوک]] [[معنوی]] ایشان در [[طول حیات]] و یا [[ظهور]] [[کرامات]] عدیده از سوی آن بانوی مکرمه است. [[شخصیت معنوی]] و ملکوتی حضرت فاطمه معصومه{{س}} به اندازه‌ای است که [[زیارت]] وی از سوی [[امام]] [[معصوم]]{{ع}} [[ترغیب]] شده است. امام رضا{{ع}} در جواب [[سعد بن سعد]] فرمود: {{متن حدیث|مَنْ زَارَهَا فَلَهُ الْجَنَّةُ}} (هر کس او را زیارت کند، ثوابش [[بهشت]] خواهد بود.)<ref>عیون اخبارالرضا{{ع}}، ج۲، ص۶۶۰، باب ۶۷، حدیث اول.</ref>. همچنین [[امام جواد]]{{ع}} می‌فرمایند: {{متن حدیث|مَنْ زَارَ عَمَّتِي بِقُمَ فَلَهُ الْجَنَّةُ}} (هر که عمه‌ام را در [[قم]] زیارت کند، بهشت از آن اوست.)<ref>کامل الزیارات، ص۳۲۴.</ref>.

حضرت فاطمه معصومه{{ع}}، دخت گرامی [[حضرت امام موسی کاظم]]{{ع}} است که در ماه [[ذی القعده]] [[سال ۱۷۳ هجری]] قمری، در [[مدینه]] متولد شد<ref>در بعضی از مدارک، [[سال]] [[تولد]] حضرت معصوم{{ع}}، ۱۸۳ قمری ذکر شده که این [[تاریخ]] صحیح نیست؛ زیرا با توجه به اینکه [[امام کاظم]]{{ع}} در [[۲۵ رجب]] [[سال ۱۸۳ هجری]] قمری در [[زندان هارون]] در [[بغداد]] به [[شهادت]] رسیدند و کمترین مدت [[زندانی]] شدن ایشان، چهار سال بود، در این مدت از خانواده‌شان که در مدینه ساکن بودند، دور بودند، بنابراین ممکن نیست ولادت حضرت معصومه{{س}} در سال ۱۸۳ رخ داده باشد و ظاهراً در این شماره [[اشتباه]] شده و به جای سال ۱۷۳ قمری، سال ۱۸۳ قمری نوشته شده است. از این رو محقق کاوشگر، مرحوم عمادزاده اصفهانی، بدون ابهام می‌نویسد: حضرت معصومه{{س}} در مدینه، در ماه [[ذیقعده]] سال ۱۷۳ متولد شد و در [[ربیع الثانی]] سال ۲۰۱ در [[شهر قم]]، دیده از [[جهان]] فرو بست. بنابراین باید پرونده این مطلب را در همین جا بست و از باب [[تسامح]] در [[ادله]] [[سنن]]، [[تاریخ]] ولادت [[حضرت]] معصومه{{س}} را همان آغاز [[ذیقعده]] [[سال ۱۷۳ هجری]] قمری اعلام کرد.</ref>. این بانو، دومین فرزند [[امام کاظم]]{{ع}} و تکتم (نجمه) خاتون عالی هستند<ref>اولین فرزند امام کاظم{{ع}}، علی بن موسی بودند که در سال ۱۴۸ ه.ق، متولد شدند و دومین فرزند ایشان بعد از ۲۵ سال، حضرت معصومه{{ع}} بودند که مژده تولد این بانوی پاک را امام صادق{{ع}} داده بودند. با تولد این بانو، نجمه خاتون{{س}} و امام رضا{{ع}} بسیار خشنود و مسرور گشتند.</ref>.

حضرت معصومه{{ع}} هنگام [[شهادت]] پدر که در [[سال ۱۸۳ هجری]] قمری رخ داد، ده سال داشتند و بخش مهمی از دوران کودکی‌شان را با [[روزگار]] تلخ [[فراق]] پدر که در [[زندان]] به سر می‌بردند، گذراندند. در این مدت، ایشان در [[پناه]] [[برادر]] بزرگوارشان ـ [[امام رضا]]{{ع}} ـ [[زندگی]] می‌کردند. یک سال بعد از آمدن امام رضا{{ع}} به [[خراسان]] ([[سال ۲۰۱ هجری]] قمری)، حضرت معصومه{{س}} به [[شوق دیدار]] برادر، با عده‌ای از [[خواهران]] و [[برادران]] و دیگر [[علویان]]، عازم خراسان گردید<ref>بحارالانوار، ج۲، ص۳۱۲؛ تاریخ قدیم قم، ص۲۱۲.</ref>.

==حضرت معصومه {{س}} در پی برادر==

بعد از اینکه [[امام رضا]] {{ع}} توسط [[مامون]] عباسی به [[مرو]] فراخوانده شد، [[حضرت معصومه]] {{س}} پس از مدتی به [[شوق دیدار]] [[برادر]] از [[مدینه]] حرکت کردند.

کاروان حامل حضرت معصومه{{س}}، از [[مدینه]] به راه افتاد و [[شهرها]] و روستاهای زیادی را پشت سر نهاد. مسیری که حضرت معصومه{{س}} طی کردند، بدین شرح است:

ایشان در مدینه با [[رسول خدا]]{{صل}} و [[جده]] بزرگوارش [[فاطمه زهرا]]{{س}} [[وداع]] کردند و [[سفر]] خویش به سوی [[مرو]] را آغاز نمودند. اولین منزلگاه «[[معدن]] نقره» بود که محل تلاقی راه مدینه، [[کوفه]] و [[بصره]] بود. از مدینه تا معدن نقره، مسیر مشترک [[حضرت امام رضا]]{{ع}} و حضرت معصومه{{س}} است و از این مکان، امام رضا{{ع}} راه «نباج» را در پیش گرفتند و حضرت معصومه{{س}} به «[[قادسیه]]» رفتند تا از مسیر کوفه به برادر بپیوندد. قادسیه روستای کوچکی نزدیک کوفه و در مسیر کاروان‌های [[حج]] بود. منزلگاه بعدی [[شهر]] «کوفه» و «[[نجف]]» بود. کوفه، شهرکی است بر لب [[رود فرات]] که بنیانگذار آن [[سعد بن ابی وقاص]] بوده است و بارگاه [[امیر المؤمنین علی بن ابی طالب]]{{ع}} آنجاست<ref>به نقل از: حدود العالم من المشرق الی المغرب.</ref>.

با توجه به این نکته که [[مرقد مطهر]] [[امام علی]]{{ع}} تا [[زمان]] [[هارون]] الرشید مخفی بود و [[امامان شیعه]] و [[اصحاب خاص]]، پنهانی به [[زیارت]] آن حضرت می‌رفتند، به نظر می‌رسد حضرت [[فاطمه معصومه]]{{س}} نیز در گذر از [[شهر]] [[نجف]]، به زیارت مرقد مطهر [[حضرت علی]]{{ع}} رفته باشند. ایشان برای زیارت [[قبر]] [[پدر]] بزرگوارشان، به [[بغداد]] و سپس [[کاظمین]] رفتند. مسیری که حضرت معصومه{{س}} از بغداد و کاظمین به سوی [[ایران]] طی کردند، بدین شرح است: ۱. از بغداد تا [[نهروان]]: ۴ فرسخ؛ ۲. نهروان تا دیر ترمه: ۴ فرسخ؛ ۳. دیر ترمه تا [[دسکره]]: ۸ فرسخ؛ ۴. دسکره تا جولا: ۷ فرسخ؛ ۵. جولاء تا خانقین: ۷ فرسخ؛ 6. خانقین تا قصر شیرین: ۶ فرسخ.

قصر شیرین شهر مرزی ایران و [[کشور عراق]] است که کاروان [[اهل بیت]] هم با ورود به این منطقه، وارد [[خاک]] ایران شدند و از منزلگاه‌هایی چون: ۷. قصر شیرین تا [[حلوان]]: ۵ فرسخ؛ ۸. حلوان تا مای ذرواستان: ۴ فرسخ؛ ۹. مای ذرواستان تا [[مرج]] القلعه: ۶ فرسخ؛ ۱۰. مرج القلعه تا زبیدیه: ۷ فرسخ؛ ۱۱. زبیدیه تا خوش کارش: ۳ فرسخ؛ ۱۲. خوش کارش تا قصر [[عمر]]: ۴ فرسخ؛ ۱۳. قصر عمر تا قرماشین؛ ۸ فرسخ. ۱۴. قر ماشین تا شبدیز: ۳ فرسخ؛ ۱۵. قر ماشین تا دکان؛ ۶ فرسخ. ۱۶. دکان تا قصر اللصوص: ۷ فرسخ؛ ۱۷. قصر اللصوص تا خنداد؛ ۷ فرسخ. ۱۸. خنداد تا [[همدان]]: ۸ فرسخ؛ ۱۹. همدان تا بوزنجرد: ۹ فرسخ؛ ۲۰. بوزنجرد تا طرزه: ۸ فرسخ؛ ۲۱. طرزه تا روذه: ۷ فرسخ؛ ۲۲. روذه تا سونقین: ۷ فرسخ؛ ۲۳. سونقین تا [[ساوه]]: ۸ فرسخ.

سرانجام کاروان به شهر «[[ساوه]]» رسید. ساوه از جمله شهرهایی بود که [[مردم]] ساکن در آن، از [[مخالفان اهل بیت]]{{عم}} و [[شافعی]] [[مذهب]] بودند و خود را [[دوستدار]] و حامی [[خلفای عباسی]] نشان می‌دادند. مأموران [[حکومتی]] چون از وجود این کاروان مطلع شدند، به کاروان [[حمله]] کردند. بین جنگاوران کاروان و مأموران [[عباسی]] [[جنگ]] درگرفت که در درگیری، عده‌ای از [[علویان]] و همراهان حضرت به [[شهادت]] رسیدند<ref>زندگی حضرت معصومه{{س}}، ص۱۴ به نقل از ریاض الانساب.</ref>. حضرت معصومه{{س}} در [[غم]] از دست دادن عزیزانش، بسیار [[اندوهگین]] شدند و همین امر ایشان را [[بیمار]] کرد. زنی ملعونه از اهالی [[ساوه]] که به ظاهر خود را [[محبّ]] [[اهل بیت]]{{عم}} معرفی کرده بود، به جهت التیام بخشیدن به حضرت معصومه{{س}} غذایی [[آلوده]] به سمّ را برای حضرت می‌آورد و ایشان با خوردن آن [[غذا]] [[مسموم]] می‌گردد و بیماریشان عود می‌کند<ref>وسیله المعصومین، ص۶۸.</ref>. حضرت چون از موقعیت این [[شهر]] و [[شهر قم]] [[آگاهی]] یافتند، [[دستور]] دادند به [[قم]] برویم که آنجا پایگاه [[شیعیان]] است<ref>تاریخ قم، ص۲۱۲؛ سفینة البحار، ج۲، ص۳۷۶؛ اصطخری فاصله ساوه تا قم را ۱۲ فرسنگ ذکر می‌کند.</ref>.

به هنگام تدفین حضرت معصومه{{س}}، بزرگان [[قبیله]] [[اشعری]] دچار مشکل شدند که چه کسی [[شایسته]] است داخل [[قبر]] شده و جنازه را در سردابی که از قبل تهیه شده بود، به [[خاک]] بسپارد، سرانجام اتفاق کردند که این کار را بر عهده پیرمرد سیدی به نام «[[قادر]]» که از [[پرهیزکاران]] و [[صالحین]] [[شهر]] محسوب می‌شد بگذارند. در این هنگام از جانب صحرا دو سوار نقاب دار پیدا شدند، همین که نزدیک رسیدند، از مرکب خود پیاده شدند و بر جنازه حضرت معصومه{{س}} [[نماز]] گزاردند، سپس داخل [[سرداب]] شده و جنازه را [[دفن]] کردند، آنگاه بیرون آمده و بدون اینکه با کسی سخن بگویند، رفتند و کسی نفهمید آنها چه کسی بودند<ref>تاریخ قدیم قم، ص۲۱۴؛ بعضی احتمال داده‌اند که آن دو نقاب‌دار حضرت رضا{{ع}} و امام جواد{{ع}} بوده‌اند. (الله اعلم)</ref>. آنگاه موسی بن خزرج سقف و سایبانی از [[بوریا]] بر سر قبر برافراخت تا هنگامی که «[[زینب]]{{س}}» دختر [[امام جواد]]{{ع}}، در قالب کاروانی از [[خواهران]] و بزرگان [[علوی]] وارد [[قم]] گردید و قبّه‎ای از آجر بر آن [[مرقد مطهر]] بنا کرد<ref>بحارالانوار، ج۶۰ ص۲۱۹؛ سفینةالبحار، ج۲، ص۳۷۶.</ref>.

بعد از مدتی «ام [[محمّد]]{{س}}»، دختر [[موسی مبرقع]]{{ع}} ـ پسر امام جواد{{ع}} ـ [[وفات]] کرد و جنازه ایشان را در کنار [[مرقد]] حضرت معصومه{{س}} به خاک سپردند. مدتی بعد، «[[میمونه]]{{س}}» – [[خواهر]] ام محمّد ـ وفات کرد، او را نیز در کنار مرقد حضرت معصومه{{س}} به خاک سپردند و قبّه‌ای جداگانه بر روی قبر آن دو بانو، بنا نمودند. سپس «بریهیه{{س}}» ـ دختر موسی مبرقع{{ع}} ـ وفات نمود که ایشان را نیز در آنجا به خاک سپردند<ref>بحارالانوار، ج۶۰، ص۲۲۰ و ۲۲۹.</ref>.

 

بنابراین در مجموع شش تن از [[امام‌زادگان]] و منسوبین به [[امامان]]{{عم}} در کنار مرقد مطهر حضرت معصومه [[دفن]] شده‌اند. از این رو [[شایسته]] است آنان که [[مرقد]] [[شریف]] حضرت معصومه{{س}} را [[زیارت]] می‌کنند، از آن‎ها نیز یاد کنند، گرچه با این جمله کوتاه: {{متن حدیث|السلام عليكن يا بنات رسول الله، السلام عليكن و رحمة الله و بركاته}}؛ ([[سلام]] بر شما ای [[دختران]] [[رسول خدا]]{{صل}}، سلام و [[رحمت]] و [[برکات]] [[خدا]] به شما باد).<ref>[[حسین محمدی|محمدی، حسین]]، [[رضانامه (کتاب)|رضانامه]] ص ۵۳۱.</ref>