|
|
| خط ۲۱: |
خط ۲۱: |
| *ولی مطلب دیگری وجود دارد که باید بدون [[تعصب]] و [[حبّ]] و [[بغض]] بدان توجه کرد؛ آیا همه [[اصحاب]]، [[عادل]] و [[پرهیزگار]] و پیراسته از [[گناه]] بوده‌اند؟ یا آنکه [[حکم]] [[صحابه]]، از این نظر، [[حکم]] "[[تابعین]]" است که نمی‌توان همگی آنان را [[عادل]] و [[پارسا]] دانست؟ | | *ولی مطلب دیگری وجود دارد که باید بدون [[تعصب]] و [[حبّ]] و [[بغض]] بدان توجه کرد؛ آیا همه [[اصحاب]]، [[عادل]] و [[پرهیزگار]] و پیراسته از [[گناه]] بوده‌اند؟ یا آنکه [[حکم]] [[صحابه]]، از این نظر، [[حکم]] "[[تابعین]]" است که نمی‌توان همگی آنان را [[عادل]] و [[پارسا]] دانست؟ |
| *دیدن [[پیامبر]] امری [[افتخار]] آفرین است، ولی باعث [[پاک]] بودن هیچ [[انسانی]] از [[گناه]] نمی‌شود و نمی‌توان همه [[صحابه]] را [[عادل]] و [[پرهیزگار]] و پیراسته از [[گناه]] دانست؛ زیرا به [[شهادت]] [[قرآن]]، آنان در عین داشتن [[افتخار]] "[[صحابی]] بودن"، از حیث [[ایمان]] و [[نفاق]] و [[اطاعت]] و [[سرکشی]] در برابر [[خدا]] و رسولش به دسته‌های گوناگونی تقسیم شده‌اند؛ از این رو، نمی‌توان همگان را [[عادل]] و [[پرهیزگار]] دانست.<ref>[[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۱، ص:۷۴-۷۵.</ref> | | *دیدن [[پیامبر]] امری [[افتخار]] آفرین است، ولی باعث [[پاک]] بودن هیچ [[انسانی]] از [[گناه]] نمی‌شود و نمی‌توان همه [[صحابه]] را [[عادل]] و [[پرهیزگار]] و پیراسته از [[گناه]] دانست؛ زیرا به [[شهادت]] [[قرآن]]، آنان در عین داشتن [[افتخار]] "[[صحابی]] بودن"، از حیث [[ایمان]] و [[نفاق]] و [[اطاعت]] و [[سرکشی]] در برابر [[خدا]] و رسولش به دسته‌های گوناگونی تقسیم شده‌اند؛ از این رو، نمی‌توان همگان را [[عادل]] و [[پرهیزگار]] دانست.<ref>[[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۱، ص:۷۴-۷۵.</ref> |
|
| |
| ==[[نظریه]] "[[عادل]] بودن همه [[صحابه]]" از نگاه [[سنّت]] و [[احادیث نبوی]]==
| |
| *[[سنّت نبوی]] نیز مؤید [[قرآن]] است. اکنون به برخی از [[روایات]] اشاره می‌کنیم:
| |
| #[[ابوهریره]] از [[پیامبر]] [[روایت]] می‌کند که فرمود: "در [[روز قیامت]] گروهی از [[اصحاب]] به نزدم می‌آیند. آن‌گاه در کنار [[حوض]]، از نزد من بازگردانده می‌شوند. می‌گویم: پروردگارا! اصحابم را دریاب! [[خداوند]] می‌فرماید: تو نمی‌دانی چه مسائل و بدعت‌هایی پس از تو پدید آوردند؟ آنان به گذشته [[جاهلیت]] خویش بازگشتند.<ref>{{متن حدیث|يرد علىّ يوم القيامة رهط من أصحابى فيجلون عن الحوض، فأقول: يا ربّ أصحابى، فيقول: إنّك لا علم لك بما أحدثوا بعدك انهم ارتدّوا على أدبارهم القهقرى}}؛ صحیح بخاری، بخاری، ج۵، ص۲۰۸، باب فی الحوض.</ref>؛ در [[صحیح بخاری]] چند [[روایت]] دیگر به همین مضمون آمده است. مخاطب این [[روایت]] همان صحابه‌اند؛ زیرا واژه "[[اصحاب]]" در [[روایات]] به گونه صحیح آمده، و تعریف ما از [[صحابه]]، این [[روایات]] را دربر می‌گیرد. از این‌رو، کسی نمی‌تواند بگوید، مقصود از این [[روایات]] [[منافقان]] می‌باشند؛ چون که [[منافقان]] طبق نظر ما جزو [[اصحاب]] نمی‌باشند.
| |
| #[[ابونضر]] می‌گوید: سخنی از [[رسول خدا]]{{صل}} به من رسیده که [[پیامبر]]{{صل}} درباره [[شهدای جنگ احد]] فرمود: "من درباره آنان [[شهادت]] می‌دهم". [[ابوبکر]] گفت: "ای [[رسول خدا]]! آیا ما [[برادران]] آنان نیستیم؟ آنان [[اسلام]] را پذیرفتند ما نیز [[اسلام]] را پذیرفتیم و آنان [[پیکار]] کردند ما نیز [[پیکار]] کردیم".[[پیامبر]]{{صل}} می‌فرمود: "آری، ولی من نمی‌دانم شما پس از من چگونه [[رفتار]] خواهید کرد". [[ابوبکر]] گریست و گفت: "آیا ما پس از شما خواهیم بود؟"<ref>الموطأ، مالک بن انس، ج۲، ص۴۶۱- ۴۶۲، ح۳۲، کتاب الجهاد، الشهداء فی سبیل الله.</ref>. برخی شارحان [[حدیث]] می‌گویند: معنای [[سخن پیامبر]]{{صل}} که درباره [[شهدای جنگ احد]] فرمود: "من [[شهادت]] می‌دهم"؛ یعنی من درباره آنان به [[ایمان صحیح]] و [[سلامت]] ایشان از [[گناه]] [[گواهی]] می‌دهم: از این [[روایت]] به خوبی فهمیده می‌شود که [[پیامبر]]{{صل}} بر [[صلاح]] و [[عدالت]] [[شهدا]] [[شهادت]] دادند اما درباره همه [[صحابه]] حتی [[ابوبکر]] [[شهادت]] ندادند.
| |
| #[[علأ بن مسیب]] از پدرش [[روایت]] می‌کند: من [[براء بن عازب]] را دیدم و به او گفتم: خوشا به حالت! تو هم صحبت [[پیامبر]]{{صل}} بودی و در زیر درخت با او [[بیعت]] کردی. [[براء]] گفت: "ای برادرزاده! تو نمی‌دانی ما پس از آن [[حضرت]] چه چیزهایی [[گناهان]] و بدعت‌هایی پدید آوردیم"<ref>مجمع الزوائد، هیثمی، ج۱، ص۱۱۲، کتاب الایمان، باب فی نیة المؤمن و المنافق و عملهما.</ref>.
| |
| #[[ابن مسعود]] [[روایت]] می‌کند که روزی [[رسول خدا]] در خطبه‌اش پس از [[ستایش خداوند]] فرمود: "برخی شما [[منافق]] هستید، پس من نام هر کسی را گفتم، بلند شود. سپس [[پیامبر]] نام سی و سه تن را گفت و به آنان فرمود: شما از [[خدا]] بترسید"<ref>{{عربی|ان منکم منافقین فمن سمیت فلیقم. ثم قال: یا قم فلان، قم یافلان، حتی سمی ستة و ثلاثین رجلا قال ان فیکم أو منکم فاتقوالله}}؛ مجمع الزوائد، هیثمی، ج۱، ص۱۱۲، کتاب الایمان، باب فی نیة المؤمن و المنافق و عملهما.</ref>؛
| |
| #[[أم سلمه]] می‌گوید: [[پیامبر]]{{صل}} فرمود: "از [[یاران]] من کسی است که پس از [[مرگ]] هرگز مرا نخواهد دید و من او را نخواهم دید"<ref>{{متن حدیث|من أصحابی من لا أراه و لا یرانی بعد ان اموت ابدا...}}</ref>؛ [[روایت]] دیگری نیز با این مضمون از [[أم سلمه]] [[نقل]] شده است<ref>مجمع الزوائد، هیثمی، ج۱، ص۱۱۲، کتاب الایمان، باب فی نیة المؤمن و المنافق و عملهما.</ref>.
| |
| #[[بخاری]] به [[نقل]] از [[ابن عباس]] [[روایت]] می‌کند: هنگام درگذشت [[رسول خدا]]{{صل}}، در [[خانه]] ایشان گروهی از [[صحابه]] و از جمله [[عمر بن خطاب]] بودند. [[پیامبر]]{{صل}} فرمود: "بیایید تا برایتان نامه‌ای بنویسم تا پس از آن [[گمراه]] نشوید". [[عمر]] گفت: "درد بر [[پیامبر]] چیره شده، و [[قرآن]] نزد شماست؛ [[کتاب خدا]] ما را بس است". افراد حاضر در [[خانه]] [[اختلاف]] نظر پیدا کرده و به [[جدل]] پرداختند. گروهی میگفتند: قلم و دوات بیاورید تا سخن [[رسول خدا]]{{صل}} برای شما در نامه‌ای نوشته شود تا پس از آن هرگز [[گمراه]] نشوید و گروهی نیز سخن [[عمر]] را تکرار کردند. چون گفت و گوی [[بیهوده]] و [[جدل]] نزد [[رسول خدا]] فراوان شد، [[رسول خدا]]{{صل}} فرمود: "برخیزید!" پس از آن رویداد، [[ابن عباس]] همواره می‌گفت: همه [[گرفتاری‌ها]] از آنجا سرچشمه گرفت که آنان با [[اختلاف]] نظر و سخنان [[بیهوده]] میان [[رسول خدا]] و [[نامه]] او جدایی انداختند و نگذاشتند [[سخن پیامبر]]{{صل}} در نامه‌ای برای آنان نوشته شود<ref>صحیح بخاری، بخاری، کتاب المرضی، باب ۱۷؛ صحیح مسلم، مسلم، کتاب وصیت، باب ۵، ح۲۲.</ref>. در برخی [[روایات]] [[نقل]] شده که برخی [[صحابه]] گفتند: [[رسول خدا]] [[هذیان]] و پریشان می‌گوید. در [[مسند احمد]] نیز عبارت "لیهجر" آمده است<ref>مسند احمد، احمد بن حنبل، ج۱، ص۳۵۵.</ref>. به کار بردن چنین واژه‌هایی درباره [[رسول خدا]]{{صل}} اهانت‌آمیز بوده و کسانی که چنین سخنی را درباره [[پیامبر]] گفته‌اند، از بزرگان [[صحابه]] بوده‌اند؛ چون در حال [[احتضار]] [[رسول خدا]]{{صل}} تنها بزرگان [[صحابه]] حضور داشتند. در تعبیر "[[رجال]]" آمده که دلالت دارد بر آنکه حاضران در [[خانه]] از چهره‌های برجسته [[صحابه]] بوده‌اند. آیا کسانی که با بیان سخنان لغو و [[بیهوده]] از [[نوشتن]] [[نامه]] سرنوشت‌ساز [[رسول خدا]]{{صل}} جلوگیری کردند، دچار [[گناه]] نابخشودنی و [[خیانت]] نشدند؟ آیا این [[روایت]]، ادعای [[اهل سنت]] مبنی بر [[عدالت]] همه [[صحابه]] را نقض نمی‌کند؟ اگر درباره خلفای [[اهل سنت]] چنین تعبیری به کار برده می‌شد؛ مثلاً هنگام [[وصیت]] [[ابوبکر]] برای [[جانشینی]] خود در حال [[احتضار]] که گاهی بیهوش می‌شد و گاهی به هوش می‌آمد؛ چگونه با گوینده این سخن [[رفتار]] می‌کردند و چه نوع قضاوتی داشتند؟
| |
| #[[رسول خدا]]{{صل}} در [[حجة الوداع]] پس از [[سخنرانی]] مفصلی فرمود: به شما هشدار می‌دهم که مبادا پس از من [[مرتد]] و [[کافر]] شوید در حالی که همدیگر را به [[قتل]] می‌رسانید. [[آگاه]] باشید که من [[شاهد]] و [[گواه]] بر [[رفتار]] شما هستم و شما از آن [[ناآگاه]] هستید<ref>{{متن حدیث|أَلَا لَأَعْرِفَنَّكُمْ تَرْتَدُّونَ بَعْدِي كُفَّاراً يَضْرِبُ بَعْضُكُمْ رِقَابَ بَعْضٍ أَلَا إِنِّي قَدْ شَهِدْتُ وَ غِبْتُمْ}}؛ المستدرک علی الصحیحین، حاکم نیشابوری، ج۱، ص۹۳؛ مجمع الزوائد، هیثمی، ج۷، ص۲۹۵؛ الفتن، ابن ماجه، ح۳۹۳۱.</ref>.
| |
| #[[پیامبر]]{{صل}} در [[حدیث]] دیگری فرمود: حال افرادی که می‌گویند [[خویشاوندی]] [[رسول خدا]]{{صل}} در [[روز قیامت]] سودی ندارد، چگونه خواهد بود؟ آری، به [[خدا]] [[سوگند]]، [[خویشاوندی]] من در [[دنیا]] و [[آخرت]] پیوسته است. ای [[مردم]]! همانا من پیش از شما در کنار [[حوض]] ([[کوثر]]) می‌آیم. پس وقتی شما نیز به کنار آن می‌آمدید، مردی از شما می‌گوید: ای [[رسول خدا]]! من فلان، پسر فلان هستم، دیگری نیز همین سخن را می‌گوید، آن‌گاه می‌گویم: من نسب‌ها را شناختم، ولی شما پس از من [[بدعت‌ها]] گذاردید و به عقب [به روزگار [[جاهلیت]]] باز گشتید. این [[حدیث]]، دلالت دارد که گروهی پس از [[پیامبر]]{{صل}}، [[اسلام]] را دگرگون و [[دستورات]] آن [[حضرت]] را فراموش می‌کنند<ref>{{متن حدیث|مَا بَالُ أَقْوَامٍ يَقُولُونَ إِنَّ رَحِمَ رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} لَا يَنْفَعُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، بَلَى وَ اللَّهِ إِنَّ رَحِمِي لَمَوْصُولَةٌ فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ وَ إِنِّي أَيُّهَا النَّاسُ فَرَطُكُمْ عَلَى الْحَوْضِ فَإِذَا جِئْتُمْ قَالَ الرَّجُلُ مِنْكُمْ يَا رَسُولَ اللَّهِ أَنَا فُلَانُ بْنُ فُلَانٍ وَ قَالَ الْآخَرُ أَنَا فُلَانُ بْنُ فُلَانٍ فَأَقُولُ: أَمَّا النَّسَبُ فَقَدْ عَرَفْتُهُ وَ لَكِنَّكُمْ أَحْدَثْتُمْ بَعْدِي وَ ارْتَدَدْتُمُ الْقَهْقَرَى}}؛ مسند عبد بن حمید، ج۱، ص۳۴؛ سنن ابن ماجه، محمد بن یزید قزوینی، ج۱، ص۱۳۳ (باب اجتناب البدع و الجدل).</ref>.
| |
| #در [[منابع اهل سنت]] [[روایت]] شده است که [[پیامبر]]{{صل}} فرمود: [[کینه‌ها]] در سینه گروه‌هایی است که فقط پس از درگذشت من، آن [[کینه‌ها]] را آشکار می‌کنند<ref>{{متن حدیث|ضَغَائِنُ فِي صُدُورِ أَقْوَامٍ لَا يُبْدُونَهَا إِلَّا مِنْ بَعْدِي}}؛ مجمع الزوائد، هیثمی، ج۹، ص۱۱۸؛ الریاض النضره، محب‌الدین طبری، ج۲، ص۲۱۰؛ مقتل خوارزمی، ج۱، ص۳۶.</ref>؛
| |
| #[[مناوی]] از [[پیامبر]]{{صل}} [[روایت]] کرده است که فرمود: "ای [[علی]]! پس از من با [[سختی‌ها]] روبرو خواهی شد؛ مبادا با آنان بجنگی"<ref>{{متن حدیث|يا علي إنك ستبتلي بعدي فلا تقاتلن}}؛ مجمع الزوائد، هیثمی، ج۷، ص۲۵۵.</ref>؛
| |
| #[[ام الفضل]] می‌گوید: من هنگام [[رحلت پیامبر]]{{صل}} نزد ایشان آمدم و [[گریه]] می‌کردم. [[حضرت]]{{صل}} سر خود را بلند کرده و فرمود: "چرا [[گریه]] می‌کنی؟" گفتم: می‌ترسیم در حالی که نمی‌دانیم پس از شما چه چیزی از [[مردم]] خواهیم دید. [[پیامبر]]{{صل}} فرمود: "شما پس از من [[مستضعف]] خواهید شد"<ref>مسند احمد، احمد بن حنبل، ج۶، ص۳۳۹.</ref>.
| |
| #[[عبدالله بن عمر]] [[روایت]] می‌کند: [[پیامبر]]{{صل}} گروهی را جهت اجرای [[مأموریت]] برگزید و [[فرماندهی]] [[سپاهیان]] را به [[اسامة بن زید]] سپرد. پس برخی از [[مردم]] [[فرماندهی]] [[اسامه]] را نپذیرفتند. آن‌گاه [[پیامبر]]{{صل}} فرمود: "اگر شما امروز [[فرماندهی]] او را [[سرزنش]] می‌کنید، پیش از این [[فرماندهی]] [[پدر]] او را نیز [[سرزنش]] می‌کردید. [[سوگند]] به [[خدا]] که [[اسامه]] [[شایستگی]] [[فرماندهی سپاه]] را دارد و او محبوب‌ترین [[مردم]] نزد من است، و پس از این نیز چنین خواهد بود"<ref>صحیح بخاری، بخاری، ج۳، ص۱۳۶۵، باب مناقب زید بن حارثه؛ ج۴، ص۱۶۲۰، ح۴۱۹۹، باب بعث النبی أسامة بن زید فی مرضه الذی توفی فیه.</ref>.
| |
| *این [[روایات]] نشانگر آن است که همه [[صحابه]] در برابر گفتار، [[رفتار]] و [[سنت نبوی]] [[تسلیم]] نبودند. پس دلیلی بر [[عدالت]] همه [[صحابه]] وجود ندارد.<ref>[[دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۱ (کتاب)|دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم]]، ج۱، ص:۹۸-۱۰۳.</ref>
| |
|
| |
|
| ==روایاتی که [[اهل سنت]] برای [[عادل]] بودن همه [[صحابه]] به آن استناد کرده‌اند و نقد آنها== | | ==روایاتی که [[اهل سنت]] برای [[عادل]] بودن همه [[صحابه]] به آن استناد کرده‌اند و نقد آنها== |
