سوره توحید در علوم قرآنی: تفاوت میان نسخه‌ها
←فضایل و آثار
(←مقدمه) |
|||
| خط ۵۹: | خط ۵۹: | ||
در روایات، خواندن آن را سبب [[ایمنی]] از [[شر]] [[حاکم ستمگر]] و [[مردم]] نیز بر شمرده‌اند. مفضل‌بن‌عمر از [[امام صادق]]{{ع}} نقل کرده است: با قرائت {{متن قرآن|بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ}}<ref>«به نام خداوند بخشنده بخشاینده» سوره فاتحه، آیه ۱.</ref> و {{متن قرآن|قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ}}<ref>«بگو او خداوند یگانه است» سوره اخلاص، آیه ۱.</ref> میان خود و مردم، حایل ایجاد کن و آن را در طرف راست، چپ، پیش‌رو، پشت سر، بالا و پایین خودت بخوان. <ref>نورالثقلین، ج۵، ص۷۰۳.</ref> نیز رسول خدا{{صل}} به یکی از اصحابش توصیه کرده است که برای [[رفع فقر]] و [[تنگدستی]]، این سوره را پس از ورود به [[خانه]]، قرائت کند <ref>نورالثقلین، ج۵، ص۷۰۵؛ تفسیرابن کثیر، ج۴، ص۶۰۸.</ref> و نقل شده که [[رسول خدا]]{{صل}} در وقتی که او را عقربی گزیده بود با قرائت این [[سوره]] و معوّذتین، خود را [[تعویذ]] کرده است. <ref>نورالثقلین، ج۵، ص۷۰۴.</ref> | در روایات، خواندن آن را سبب [[ایمنی]] از [[شر]] [[حاکم ستمگر]] و [[مردم]] نیز بر شمرده‌اند. مفضل‌بن‌عمر از [[امام صادق]]{{ع}} نقل کرده است: با قرائت {{متن قرآن|بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ}}<ref>«به نام خداوند بخشنده بخشاینده» سوره فاتحه، آیه ۱.</ref> و {{متن قرآن|قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ}}<ref>«بگو او خداوند یگانه است» سوره اخلاص، آیه ۱.</ref> میان خود و مردم، حایل ایجاد کن و آن را در طرف راست، چپ، پیش‌رو، پشت سر، بالا و پایین خودت بخوان. <ref>نورالثقلین، ج۵، ص۷۰۳.</ref> نیز رسول خدا{{صل}} به یکی از اصحابش توصیه کرده است که برای [[رفع فقر]] و [[تنگدستی]]، این سوره را پس از ورود به [[خانه]]، قرائت کند <ref>نورالثقلین، ج۵، ص۷۰۵؛ تفسیرابن کثیر، ج۴، ص۶۰۸.</ref> و نقل شده که [[رسول خدا]]{{صل}} در وقتی که او را عقربی گزیده بود با قرائت این [[سوره]] و معوّذتین، خود را [[تعویذ]] کرده است. <ref>نورالثقلین، ج۵، ص۷۰۴.</ref> | ||
در [[حدیثی]] آمده است که هرگاه رسول خدا{{صل}} [[بیمار]] می‌شد، [[سوره]] {{متن قرآن|قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ}}<ref>«بگو او خداوند یگانه است» سوره اخلاص، آیه ۱.</ref> را بر خود می‌خواند. <ref>الاحادیث والآثار، ص۴۱۹.</ref> سفارش‌های رسول خدا{{صل}} و [[ائمه اطهار]]{{ع}} به قرائت این سوره (با توجه به مضمون آن) می‌تواند تلاشی برای [[هدایت مردم]] به‌سوی [[اعتقاد صحیح]] به [[خدای تعالی]] به‌شمار آید؛ به‌ویژه برای مردمی که به [[بت‌پرستی]] خو گرفته بودند؛ ازاین‌رو هرگاه یکی از [[صحابه]] به قرائت این سوره | در [[حدیثی]] آمده است که هرگاه رسول خدا{{صل}} [[بیمار]] می‌شد، [[سوره]] {{متن قرآن|قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ}}<ref>«بگو او خداوند یگانه است» سوره اخلاص، آیه ۱.</ref> را بر خود می‌خواند. <ref>الاحادیث والآثار، ص۴۱۹.</ref> سفارش‌های رسول خدا{{صل}} و [[ائمه اطهار]]{{ع}} به قرائت این سوره (با توجه به مضمون آن) می‌تواند تلاشی برای [[هدایت مردم]] به‌سوی [[اعتقاد صحیح]] به [[خدای تعالی]] به‌شمار آید؛ به‌ویژه برای مردمی که به [[بت‌پرستی]] خو گرفته بودند؛ ازاین‌رو هرگاه یکی از [[صحابه]] به قرائت این سوره مداومت می‌کرد به شدت مورد [[تشویق]] و [[محبت]] [[رسول‌خدا]]{{صل}} قرار می‌گرفت<ref>نورالثقلین، ج۵، ص۷۰۱؛ تفسیر ابن‌کثیر، ج۴، ص۶۰۵.</ref>.<ref>[[سید محمود دشتی|دشتی، سید محمود]]، [[سوره توحید - دشتی (مقاله)| مقاله «سوره توحید»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۹ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۹.</ref> | ||
==سوره توحید در دانشنامه معاصر قرآن کریم== | |||
صد و دوازدهمین [[سوره]] [[قرآن]] و بیست و دومین آن به [[ترتیب نزول]] با محتوا و مضمون نَسب [[نامه]] [[حضرت حق]]. حدود ۱۴ نام برای این سوره ذکر شده است. معروف‌ترین آنها عبارتند از: [[توحید]]، [[اخلاص]] و [[صمد]]. | |||
وجه تسمیه این سوره به [[توحید]] برای آن است که در آن اُمهات اصل متعالی [[توحید الهی]] بیان شده است. این سوره هم می‌تواند در [[مکه]] نازل شده باشد و هم در [[مدینه]] و آنچه از بعضی [[روایات]] وارده در [[سبب نزول]] آن به دست می‌آید این است که در مکه نازل شده است. و دارای «چهار» [[آیه]]، ۱۵ کلمه و ۴۷ حرف است. از نظر حجم از سوره‌های کوتاه است. به این سوره و سه [[سوره کافرون]]، [[سوره فلق]] و [[سوره ناس]] مجموعاً «چهار قل» می‌گویند. | |||
.<ref>[[سید سلمان صفوی|صفوی، سید سلمان]]، [[سوره توحید (مقاله)|مقاله «سوره توحید»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]].</ref> | در باب [[شأن نزول]] آن گفته‌اند که [[کافران]] [[نسب]] و [[صفات خداوند]] را از [[پیامبر اکرم]]{{صل}} سؤال کردند و در جواب آنها این سوره نازل شد. | ||
روایات وارده از [[طرق شیعه]] و [[سنی]] در [[فضیلت]] این سوره بسیار زیاد است از هر دو طریق رسیده که این سوره معادل با یک سوم قرآن است. | |||
این سوره به صورت جامع و مختصر نسب نامه و صفات برجسته ذات و فعل حضرت حق و ارکان توحید را که مبتنی بر [[یگانگی]]، [[غنی]] بالذات بودن، عدم مجانست، عدم همسان و مانند داشتن او می‌باشد را بیان کرده است. [[خدای تعالی]] در ذاتش واحد است و چیزی شبیه به او نیست، نه در ذاتش و نه در صفات و افعالش. پس ذات خدای تعالی به ذات خود او و برای ذات خود او است، بدون این که مستند به غیر و یا محتاج به غیر باشد. حاصل مفاد سوره این است که خدای تعالی را به صفت احدیت و واحدیت توصیف می‌کند. | |||
از باب اهمیت این سوره، [[احادیث]] زیادی به‌ویژه در باب معنی [[احد]] و صمد از [[نبی اکرم]]{{صل}} و [[ائمه]]{{عم}} وارد شده است. همچنین [[متکلمین]]، [[فلاسفه]] و عرفا، بسیار درباره آن نوشته‌اند. عرفا بر کلمه {{متن قرآن|هُوَ}}، متکلمین بر کلمه {{متن قرآن|اللَّهُ }}، فلاسفه بر کلمات {{متن قرآن|أَحَدٌ }} و {{متن قرآن|الصَّمَدُ }} در این [[سوره]] تأکید بسیار کرده‌اند. | |||
[[سوره توحید]] دارای دو ساختار [[زیبا]] و عمیق [[خرد]] و کلان می‌باشد. | |||
{{متن قرآن|بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ اللَّهُ الصَّمَدُ لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا أَحَدٌ}}<ref>«به نام خداوند بخشنده بخشاینده بگو او خداوند یگانه است خداوند صمد است نه زاده است و نه او را زاده‌اند و نه هیچ کس او را همانند است» سوره اخلاص، آیه ۱-۴.</ref>. | |||
میکرو کمپوزیشن سوره، [[انتظام]] کلمات کلیدی و ملودی سوره را نشان می‌دهد. در ساختار خرد، کلمات کلیدی {{متن قرآن|اللَّهُ}}، {{متن قرآن|أَحَدٌ}} و {{متن قرآن|لَمْ}} [[نفی]]، با تکرار در یک سوره کوتاه، نقش کلیدی در معنای سوره دارند و دارای یک [[ارتباط]] زیبای ادبی معناشناختی و وجودی هستند. | |||
[[سوره]] دارای دو وجه اثباتی و سلبی پیرامون مهم‌ترین مسئله وجودی یعنی [[توحید]] است. در اولین [[آیه]] سوره با ضرب آهنگ [[دل]] نواز، محکم و صریح بر سه وجه توحید تأکید می‌کند که [[حضرت]] {{متن قرآن|هُوَ}} که ذات ناشناخته و عنقای وجود است {{متن قرآن|اللَّهُ }} می‌باشد که دارای جمیع [[صفات کمالیه]] است که فصل جوهری او احدیت و [[یگانگی]] است. در آیه {{متن قرآن|اللَّهُ الصَّمَدُ}}<ref>«خداوند صمد است» سوره اخلاص، آیه ۲.</ref>، {{متن قرآن|اللَّهُ }} که در اول معرفی شده بود به احدیت، جنبه دوم ذاتش توصیف می‌شود که او صمد است و [[بی‌نیاز]] و [[غنی]] مطلق است. و بر اساس همین اقتضای ذاتی، محال [[عقلی]] است که او رابطه [[فرزندی]] - پدری یا [[پدری]]- فرزندی با [[مخلوقات]] و ممکنات داشته باشد که بیانگر اصل سوم سوره است. و سپس در آیه {{متن قرآن|وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا أَحَدٌ}}<ref>«و نه هیچ کس او را همانند است» سوره اخلاص، آیه ۴.</ref>، با تکرار «لم نفی» دلیل اصل سوم را با ارجاع به اصل کلیدی ۲ در آیه اول که احدیت و [[یگانگی خداوند]] است مدلل می‌سازد. | |||
میکرو کمپوزیشن [[سوره]] بیانگر آن است که تأکید سوره با توجه به نقش {{متن قرآن|اللَّهُ }} و {{متن قرآن|أَحَدٌ }} در آغاز و پایان سوره، بر جنبه [[وحدانیت]] [[حضرت]] [[حق تعالی]] است. در حالی که سوره الفاتحه، [[توحید ربوبی]] را با توجه به نقش {{متن قرآن|إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ}}<ref>«تنها تو را می‌پرستیم و تنها از تو یاری می‌جوییم» سوره فاتحه، آیه ۵.</ref> بیان می‌نماید. | |||
[[آیه]] {{متن قرآن|قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ}}<ref>«بگو او خداوند یگانه است» سوره اخلاص، آیه ۱.</ref> | |||
با آیه {{متن قرآن|وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا أَحَدٌ}}<ref>«و نه هیچ کس او را همانند است» سوره اخلاص، آیه ۴.</ref> و آیه {{متن قرآن|اللَّهُ الصَّمَدُ}}<ref>«خداوند صمد است» سوره اخلاص، آیه ۲.</ref> | |||
در پارالل است. و آیه {{متن قرآن|اللَّهُ الصَّمَدُ}}<ref>«خداوند صمد است» سوره اخلاص، آیه ۲.</ref> با ۱{{متن قرآن|قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ}}<ref>«بگو او خداوند یگانه است» سوره اخلاص، آیه ۱.</ref> و آیه {{متن قرآن|لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ}}<ref>«نه زاده است و نه او را زاده‌اند» سوره اخلاص، آیه ۳.</ref> با آیه {{متن قرآن|وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا أَحَدٌ}}<ref>«و نه هیچ کس او را همانند است» سوره اخلاص، آیه ۴.</ref> در پارالل می‌باشند. | |||
این سوره بیان می‌کند که آن ذات ناشناخته، خدایی است که جامع جمیع [[صفات کمالیه]] است و او یگانه مطلق است. علت [[یگانگی]] او نیز [[صمد]] بودن او است که وجودی [[غنی]] بالذات است و همین غنای ذاتی او، اساس [[ارتباط]] او با [[مخلوقات]] یا [[عوالم]] ممکنات است. آنها [[فقیر]] بالذات هستند و او غنی بالذات؛ لذا حضرت [[واجب]] الوجود علت تامه ایجادی و علت مبقیه موجودات می‌باشد. او به کسی نیاز ندارد اما همه موجودات و کثرات در ایجاد و استمرار [[حیات]] به او محتاجند. [[ملاصدرا]] [[فیلسوف]] شهیر عالم [[اسلام]]، اساس [[فلسفه]] اصالت وجود را از این سوره شریفه اقتباس کرده است و همچنین اصل چگونگی ارتباط حادث به قدیم را با تکیه به کلمه کانونی {{متن قرآن|الصَّمَدُ}} تبیین [[فلسفی]] کرده است.<ref>[[سید سلمان صفوی|صفوی، سید سلمان]]، [[سوره توحید (مقاله)|مقاله «سوره توحید»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]].</ref> | |||
==منابع== | ==منابع== | ||