سوره اعلی در علوم قرآنی: تفاوت میان نسخه‌ها
←مقدمه
بدون خلاصۀ ویرایش |
(←مقدمه) |
||
| خط ۸: | خط ۸: | ||
==مقدمه== | ==مقدمه== | ||
این [[سوره مکی]] و هفتمین یا هشتمین [[سوره]] در [[ترتیب نزول]] است و پس از [[سوره تکویر]] و پیش از [[سوره لیل]] نازل شده است. <ref>مجمع‌البیان، ج۱۰، ص۶۱۲؛ الاتقان، ج۱، ص۱۸؛ البرهان فی علوم القرآن، ج ۱، ص۲۸۰. </ref> در ترتیب [[مصحف]]، هشتاد و هفتمین سوره و میان دو [[سوره طارق]] و غاشیه قرار گرفته و دارای ۱۹ [[آیه]] و ۷۸ کلمه است. <ref>بصائر ذوی التمییز، ج ۱، ص۵۱۴. </ref> | |||
نام این سوره از واژه {{متن قرآن|الأَعْلَى}} به معنای «[[برتر]]»، از نخستین آیه آن: {{متن قرآن|سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى}}<ref>«نام برتر پروردگارت را به پاکی بستای!» سوره اعلی، آیه ۱.</ref> گرفته شده است. <ref>بصائر ذوی التمییز، ج ۱، ص۵۱۴. </ref> | |||
.<ref>[[علی خراسانی]] و [[محمد حسن درایتی]]، [[سوره اعلی (مقاله)|مقاله «سوره اعلی»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۴.</ref> | در برخی [[روایات]] [[آیات]] {{متن قرآن|قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّى}}<ref>«بی‌گمان آنکه پاکیزه زیست رستگار شد،» سوره اعلی، آیه ۱۴.</ref> و {{متن قرآن|وَذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى}}<ref>«و نام پروردگار خویش برد، آنگاه نماز گزارد» سوره اعلی، آیه ۱۵.</ref> به [[زکات]] فطره و [[نماز عید]] [[تفسیر]] شده،<ref>فقه‌القرآن، ج۱، ص۲۵۲؛ کنزالعرفان، ج۱، ص۲۴۸. </ref> در حالی‌که [[تشریع]] این دو پیرو تشریع [[روزه]] در [[مدینه]] بوده است، از همین‌رو برخی، احتمال داده‌اند بخش‌های پایانی سوره در مدینه نازل شده باشد. <ref>المیزان، ج۲، ص۲۶۴؛ مجمع‌البیان، ج۱۰، ص۷۲۲. </ref> | ||
بنا به [[نقلی]] [[ضحاک]]، [[مفسر]] [[تابعی]]، این سوره را [[مدنی]] دانسته است؛<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص۷۱۷؛ کشف‌الاسرار، ج ۱۰، ص۴۶۲. </ref> اما برخی [[مفسران]] با اشاره به محتوا، [[نظم]] و اسلوب این آیات، [[نزول]] یکباره آن را در [[مکه]] و در اوایل [[بعثت]] ترجیح داده‌اند و اشاره به زکات فطره و نماز عید را به معنای [[ترغیب]] به این [[کارها]] و نزول را سابق بر [[حکم]] دانسته‌اند؛ نه به معنای تشریع. <ref>التفسیرالحدیث، ج۱، ص۵۱۷ـ۵۱۸؛ کشف‌الاسرار، ج ۱۰، ص۴۶۲؛ تفسیر قرطبی، ج ۲۰، ص۱۷. </ref> برخی در بیان [[ارتباط]] [[سوره اعلی]] با دو سوره قبل و بعد آن گفته‌اند: [[سوره طارق]] و [[سوره اعلی]] هر دو به بیان [[آفرینش]] [[گیاه]] و [[انسان]] پرداخته است، چنان‌که سوره اعلی به [[مؤمن]]، [[کافر]]، [[جهنم]] و [[بهشت]] اشاره می‌کند و [[سوره غاشیه]] به شرح آنها پرداخته است. <ref>اسرار ترتیب القرآن، ص۱۵۷. </ref> سوره اعلی از سور «مسبّحات»، یعنی از ۷ سوره‌ای است که با [[تسبیح]] [[الهی]] آغاز شده است. <ref>معجم علوم القرآن، ص۲۶۸. </ref> | |||
==فضای [[نزول]]== | |||
این [[سوره]] در آغازین روزهای [[دعوت علنی]] [[پیغمبر اکرم]]{{صل}} نازل شده است؛ یعنی زمانی که هنوز [[قریش]] به صورت جدی و گسترده به [[رویارویی]] با [[پیامبر]]{{صل}} نپرداخته بودند، از همین‌رو سوره بدون اشاره به [[پندار]] و [[رفتار]] [[مشرکان]] و مکذبان، دورنمای کلی از [[دعوت پیامبر]]{{صل}} و اهداف آن را نشان می‌دهد. <ref>التفسیر الحدیث، ج ۱، ص۵۱۱ ـ ۵۱۲. </ref> با توجه به فضای نزول می‌توان گفت که غرض این سوره آماده ساختن پیغمبر اکرم{{صل}} برای [[رسالت]] جهانی اوست. <ref>من وحی القرآن، ج ۲۴، ص۱۹۳ ـ ۱۹۴. </ref> | |||
==محتوای سوره== | |||
[[سوره اعلی]] در آغاز، خطاب به پیامبر{{صل}} او را به تسبیح [[شایسته]] [[نام پروردگار]] بلند مرتبه، [[فرمان]] می‌دهد؛ پروردگاری که پس از [[آفرینش]] موجودات با [[هدایت تکوینی]] آنان را در [[مسیر کمال]] قرار داده است. سپس با بیان نمونه‌ای به رویانیدن گیاهان از [[دل]] [[زمین]] برای چرای حیوانات و خشک و سیاه شدن آن ادامه می‌یابد، آنگاه بار دیگر خطاب به پیامبر{{صل}} می‌فرماید: ما [[قرآن]] را بر تو نازل می‌کنیم و آن را به تو می‌آموزیم، به‌گونه‌ای که (با [[قدرت]] و [[مشیت الهی]]) هرگز فراموش نخواهی کرد و ما تو را با روشی آسان برای [[تبلیغ]] این رسالت جهانی آماده می‌کنیم. تو [[مردم]] را به [[اسلام]] فراخوان و اگر [[تذکر]]، سودمند باشد به آنان تذکر ده. در بخش سوم، مردم را در برابر دعوت پیامبر{{صل}} به دو دسته تقسیم می‌کند: گروهی که به موجب [[ترس از خدا]] متذکر شده، به سوی پیامبر{{صل}} می‌آیند و دسته [[شقی]] و بدفرجام که از وی دوری می‌گزینند و [[کیفر]] چنین گروهی [[آتش]] بزرگی است که در آن وارد می‌شوند و [[مرگ]] و [[زندگی]] در آن راه ندارد، آنگاه تأکید می‌ورزد که [[اهل]] [[تزکیه]] که بر [[یاد خدا]] و گزاردن [[نماز]] [[اصرار]] دارند [[رستگار]] می‌شوند. در پایان به رویکرد [[آدمیان]] و محور اصلی [[دعوت]] [[پیامبران]] اشاره می‌کند که شما ([[مردم]]) [[دنیا]] را بر [[آخرت]] ترجیح می‌دهید، در حالی‌که آخرت بهتر و پایدارتر است. این آموزه‌ها در همه [[کتب آسمانی پیشین]]، از جمله کتابهای [[ابراهیم]] و [[موسی]]{{ع}} آمده است. | |||
==[[فضایل]] [[سوره]]== | |||
براساس [[روایات]]، [[پیغمبر اکرم]]{{صل}} هنگام [[تلاوت]] {{متن قرآن|سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى}}<ref>«نام برتر پروردگارت را به پاکی بستای!» سوره اعلی، آیه ۱.</ref> بدون فاصله [[ذکر]] «سبحان ربی الأعلی» را نیز می‌گفت. [[اهل بیت]]{{ع}} و [[صحابه]] نیز به [[پیروی از پیامبر]]{{صل}} چنین می‌کردند. | |||
بر پایه برخی روایات پس از [[نزول]] {{متن قرآن|سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى}}<ref>«نام برتر پروردگارت را به پاکی بستای!» سوره اعلی، آیه ۱.</ref> [[رسول خدا]]{{صل}} به ذکر «سبحان ربّی الأعلی» در [[سجود]] امر کرده است. <ref>مسند احمد، ج ۵، ص۱۵۵؛ سنن‌ابن ماجه، ج ۱، ص۲۸۷. </ref> بر پایه روایتی از [[امیرمؤمنان علی]]{{ع}} این [[سوره]] مورد علاقه پیغمبر اکرم{{صل}} بود،<ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص۷۱۷، الدرالمنثور، ج ۸، ص۴۸۰. </ref> از همین‌رو قرائت آن را در [[نماز]] به اصحابش سفارش می‌فرمود <ref>تفسیر ابن کثیر، ج ۴، ص۵۳۳. </ref> و خود در [[نماز عید]] و [[روز جمعه]]، [[اعلی]] و [[سوره غاشیه]] را می‌خواند،<ref>الدر المنثور، ج ۸، ص۴۸۰. </ref> چنان‌که در سایر نمازهای [[واجب]] نیز این سوره را تلاوت می‌کرد. از [[علی]]{{ع}} [[نقل]] است که ۲۰ شب به [[پیامبر]]{{صل}} [[اقتدا]] کردم و او در نماز جز [[سوره اعلی]] قرائت نکرد و فرمود: اگر مردم می‌دانستند در این سوره چیست در هر [[روز]] ۲۰ بار آن را می‌خواندند. <ref>مجمع البیان، ج ۱۰، ص۷۱۷. </ref>[[راز]] علاقه ویژه [[پیامبر اکرم]]{{صل}} به این سوره چنین تبیین شده که [[خداوند]] در این سوره به پیامبر{{صل}} [[بشارت]] داده که [[قرآن]] را به‌گونه‌ای که فراموش نکند در [[قلب]] او جای می‌دهد و [[تبلیغ]] و دعوت را که بردوش او سنگینی می‌کرد آسان می‌کند. <ref>فی ظلال القرآن، ج ۶، ص۳۸۸۲. </ref>[[علی]]{{ع}} نیز به [[خواندن]] این سوره اهتمام داشت. | |||
بر پایه [[نقلی]] هنگام ورود آن [[حضرت]] به [[کوفه]] در ۴۰ [[فریضه]] صبح این [[سوره]] را قرائت کرد. [[امام صادق]]{{ع}} [[شیعیان]] را به [[خواندن]] [[سوره جمعه]] و [[اعلی]] در نمازهای [[شب جمعه]] سفارش کرده و فرمود: هر کس [[سوره اعلی]] را در [[نماز واجب]] یا [[مستحب]] بخواند در [[قیامت]] به او گفته می‌شود: از هر در می‌خواهی به [[بهشت]] درآی. بر پایه روایتی از [[پیامبر]]، هرکس این سوره را قرائت کند [[خداوند]] به شمار هر حرفی که بر [[ابراهیم]]، [[موسی]] و [[محمد]]{{صل}} نازل کرده بدو [[پاداش]] می‌دهد<ref> البرهان، ج ۵، ص۶۳۳. </ref>.<ref>[[علی خراسانی]] و [[محمد حسن درایتی]]، [[سوره اعلی (مقاله)|مقاله «سوره اعلی»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۴.</ref> | |||
==سوره اعلی در دانشنامه معاصر قرآن کریم== | ==سوره اعلی در دانشنامه معاصر قرآن کریم== | ||