آثار قیام امام حسین: تفاوت میان نسخه‌ها

آثار قیام امام حسین (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۳۰ اکتبر ۲۰۲۱، ساعت ۰۸:۴۴

۱۸٬۵۸۱ بایت حذف‌شده ، ‏۳۰ اکتبر ۲۰۲۱

←‏مقدمه

دیداریویکی‌متن

Wasity

دیوان‌سالاران، مدیران

۲۱۸٬۲۱۰

ویرایش

@@ خط ۱۶: / خط ۱۶: @@
 ==[[احیای اندیشه امامت]] نزد مسلمانان==
 ==کارکرد دوم: [[احیای فرهنگ جهاد]]==
-==مقدمه==
-یکی از کارکردهای مهم [[قیام عاشورا]] احیای فرهنگ جهاد در میان [[امت اسلامی]] است. با توجه به اهمیت جهاد و نتایج آن، می‌توان آن را از سه منظر مورد بررسی قرار داد:
-#اهمیت جهاد فی نفسه.
-# جهاد به عنوان زمینه‌سازی برای [[تشکیل حکومت اسلامی]].
-# جهاد به عنوان آخرین راه کار [[امر به معروف و نهی از منکر]].
-[[بدیهی]] است که هر کدام از سه محورفوق، نیازمند مباحث خاص خود است. از این رو محور اول به عنوان «احیای فرهنگ جهاد» و محورهای دوم و سوم به عنوان [[کارکردهای سیاسی عاشورا]] «زمینه‌سازی تشکیل حکومت اسلامی» و «احیای فرهنگ [[امر به معروف ونهی از منکر]]» مورد بررسی قرار می‌گیرند.
-قطعاً از مهمترین کارکردهای [[سیاسی]] حادثه [[عظیم]] [[عاشورا]] احیای فرهنگ جهاد در میان [[امت مسلمان]] بود؛ زیرا با بروز [[مجدد]] [[روحیه]] [[جاهلی]] و خوگیری روزافزون [[حاکمان]] به [[ملوک]] [[پادشاهی]] - پس از [[رسول خدا]]{{صل}} - به تدریج اصول و [[فروع اسلام]] رنگ باختن را آغاز کرد؛ از جمله این اصول و [[فروع]]، جهاد بود. به [[یقین]] سرآغاز این رنگ باختن را می‌توان [[سرپیچی]] نمودن سران [[سقیفه]] از [[فرمان پیامبر]] [[اسلام]] در [[سپاه اسامه]]، آن هم به بهانه [[جوانی]] [[فرمانده سپاه]] دانست.
-آغاز جنگ‌های گسترده [[سپاهیان]] اسلام و آغاز [[کشور]] گشایی و صدور اسلام - به ویژه در [[زمان]] [[خلیفه دوم]] - و به تدریج پس از آن به [[خلافت]] رسیدن [[حضرت]] [[امام علی]]{{ع}} و آغاز جنگ‌های خونین داخلی در پی سه [[نبرد]] سنگین با [[قاسطین]]، [[مارقین]] و [[ناکثین]] و به هر حال خستگی سپاهیان و آغاز عذر و بهانه‌های مختلف از شرکت در [[جنگ‌ها]] روندی بود که به تدریج دامن گیر «[[جهاد]]» گردیده بود.
-[[شکوه]] و [[شکایت]] امام علی{{ع}} از [[یاران]] و سپاهیان در [[رویارویی]] با سردمداران [[جاهلیت]] و [[ملوکیت]] حکایت از وضعیت «جهاد» در میان [[مسلمانان]] دارد که هر [[روز]] به بهانه‌ای از این [[وظیفه]] خطیر می‌گریختند:
-{{متن حدیث|يَا أَشْبَاهَ الرِّجَالِ وَ لَا رِجَالَ حُلُومُ الْأَطْفَالِ وَ عُقُولُ رَبَّاتِ الْحِجَالِ لَوَدِدْتُ أَنِّي لَمْ أَرَكُمْ وَ لَمْ أَعْرِفْكُمْ مَعْرِفَةً وَ اللَّهِ جَرَّتْ نَدَماً وَ أَعْقَبَتْ ذَمّاً قَاتَلَكُمُ اللَّهُ لَقَدْ مَلَأْتُمْ قَلْبِي قَيْحاً وَ شَحَنْتُمْ صَدْرِي غَيْظاً وَ جَرَّعْتُمُونِي نُغَبَ التَّهْمَامِ أَنْفَاساً}}<ref>«ای نامردانِ به صورت مرد، ای کم‌خردانِ نازپرور! کاش شما را ندیده بودم و نمی‌شناختم که به خدا پایان این آشنایی ندامت بود و دستاورد آن اندوه و حسرت، خدایتان بمیراند که دلم از دست شما پرخون است و سینه‌ام مالامال خشم شما مردم دون که پیاپی جرعه اندوه به کامم می‌ریزید» نهج البلاغه، خطبه ۲۷.</ref>.
-«شما [[امام]] بر [[حق]] خود را [[نافرمانی]] می‌کنید... خدایا! من از این [[مردم]] [[سیر]] و خسته شدم... به [[خدا]] قسم! [[دوست]] می‌داشتم به عوض شما فقط هزار سواره از [[قبیله]] بنوفراس می‌داشتم»<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۷.</ref>. «[[آگاه]] باشید که من شما را به [[جنگ]] با این مردم، شب و روز و آشکار و پنهان برانگیختم و به شما گفتم با آنها بجنگید، پیش از آنکه با شما بجنگند.
-به خدا قسم! مردمی که [[دشمنان]] به خانه‌های آنها درآیند و بر آنها بتازند، سخت به [[پستی]] افتاده‌اند، هم چنان وقت گذراندید و به پستی‌گراییدید... به من خبر رسیده است که به [[خانه]] [[زن]] [[مسلمان]] و زن غیر [[مسلمانی]] که در [[پناه]] ماست [[حمله]] برده، خلخال و دست‌بند و گردن‌بند آنها را ربوده‌اند...
-با شنیدن چنین خبری اگر [[مرد]] مسلمانی از [[غصه]] بمیرد جا دارد؛ حتی به خود من همچنین مرگی سزاوار است».
-«شگفتا! به [[خدا]] قسم! [[دل]] به [[مرگ]] می‌پیوندد و [[اندوه]] بر [[جان]] می‌رسد از [[اجتماع]] آنها بر باطلی که درآنند و پراکندگی شما از حقی که به آن‌گراییده‌اید». «شما که آماج تیرهای حملات آنها شده‌اید و نمی‌جنبید و با شما می‌جنگند و [[دفاع]] نمی‌کنید و [[امام]] خود را [[نافرمانی]] می‌کنید و به چنین عصیانی [[راضی]] هستید. چون در تابستان شما را به [[جنگ]] می‌خوانم می‌گویید هوا به شدت گرم است، مهلتی ده تا هوا خنک شود و چون در زمستان، شما را به [[نبرد]] [[دعوت]] می‌کنم می‌گویید هوا خیلی سرد است مهلتی ده تا هوا گرم گردد. شما از سرما و [[گرما]] فرار می‌کنید و از مرگ فرار شما بیشتر است»<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۷.</ref>.
-فقرات بالا، بازگو کننده وضعیت پیش آمده برای «[[جهاد]]» در دوران [[امیر المؤمنین]]{{ع}} بود. چنین روند وحشتناک و [[روز]] افزونی در [[زمان]] [[امام حسن مجتبی]]{{ع}} نیز تکرار گردید و به آن چنان صورتی نمودار شد که [[سپاهیان]] و [[اصحاب]] شبانه و روزانه، آشکار و پنهان اردوگاه را ترک می‌گفتند و به [[سپاه معاویه]] ملحق می‌شدند. [[تهدید]] و [[تطمیع]] و [[رشوه]]... از سوی [[معاویه]] به [[یاران امام]]{{ع}} آنها را آن چنان فریفت که [[فرمانده سپاه]] امام{{ع}}، عبداللّٰه بن [[عباس]] به همراه هشت هزار نفر از سپاهیان در صف [[یاران]] معاویه ظاهر گردید!
-[[خیانت]] یاران به [[امام حسن]]{{ع}} تا بدان جا فزونی یافت که نامه‌هایی را برای معاویه می‌نوشتند و [[آمادگی]] خود را برای [[تسلیم]] نمودن امام خود به صورت پنهان یا آشکار به معاویه و [[قتل]] امام به [[فرمان]] معاویه ابراز می‌داشتند<ref>باقر شریف القرشی، زندگی حسن بن علی{{ع}}، ترجمه فخرالدین حجازی، ج۲، ص۱۳۱.</ref>. [[امام]]{{ع}} زمانی که [[خیانت]] [[فرمانده]] یک [[سپاه]] چهار هزار نفری را در [[پیوستن]] به [[معاویه]] دید دردمندانه فرمودند: «این مرد کندی هم به معاویه پیوست و به من و شما خیانت کرد و من چندین بار گفتم که شما [[مردم]]، وفایی ندارید و [[بندگان]] دنیایید، اکنون مرد دیگری را به جای او می‌فرستم ولی می‌دانم که او هم به زودی مثل [[رفیق]] شما به ما خیانت می‌کند و رضای [[خداوند]] را دربارۀ ما مراعات نمی‌کند»<ref>باقر شریف القرشی، زندگی حسن بن علی{{ع}}، ترجمه فخرالدین حجازی، ج۲، ص۱۳۲.</ref>.
-خیانت‌گران و جهادگریزان سرانجام [[پستی]] را به آن حد رساندند که علاوه بر [[غارت]] اردوگاه امام، امام خود را [[تکفیر]] نمودند: «ای حسن! تو هم به مانند پدرت [[مشرک]] شدی» و سه بار به [[جان امام]]{{ع}} [[سوء قصد]] نمودند. امام{{ع}} که از [[سپاهیان]] خود [[نومید]] شده بود - به درخواست [[صلح]] معاویه اشاره فرمودند و گفتند:
-«[[آگاه]] باشید که معاویه ما را به کاری می‌خواند که در آن عزتی نیست، اکنون اگر برای [[مرگ]] آماده‌اید بر او [[حمله]] می‌بریم و با ضربه‌های [[شمشیر]] به او [[فرمان]] می‌رانیم و اگر خواهان [[زندگی]] هستید دعوتش را می‌پذیریم و به درخواستش [[رضایت]] می‌دهیم».
-هنوز [[سخنان امام]] پایان نیافته بود که جهادگریزان، [[جان]] خود را ترجیح دادند و یک صدا پاسخ دادند: زنده می‌مانیم، زنده می‌مانیم<ref>باقر شریف القرشی، زندگی حسن بن علی{{ع}}، ترجمه فخرالدین حجازی، ج۲، ص۱۳۹.</ref>.
-امام{{ع}}، در پاسخ به [[یزید بن وهب جهنی]] در [[مصلحت]] و [[انگیزه]] خود از [[صلح با معاویه]] به روشنی خیانت [[یاران]] و بی‌سپاهی را متذکر گردیدند:
-«به [[خدا]] قسم! من معاویه را از اینان بهتر می‌دانم که خود را [[شیعه]] من شمارند و آهنگ جانم را دارند و خیمه‌ام را غارت می‌کنند و اموالم را می‌برند. به خدا! اگر بتوانم از معاویه پیمانی بگیرم که خونم ریخته نشود و [[پیروان]] و خاندانم در [[امان]] بمانند برایم بهتر است که به دست این [[مردم]] کشته شوم و خاندانم نابود گردند. به [[خدا]] قسم! اگر با [[معاویه]] [[صلح]] کنم و [[عزیز]] بمانم بهتر است که با [[پستی]] و [[اسارت]] به دست اینها بیفتم و کشته شوم. اگر بخواهم با معاویه بجنگم اینها گردن مرا می‌گیرند و [[تسلیم]] [[دشمن]] می‌کنند و آن گاه معاویه یا مرا می‌کشد یا بر من [[منت]] می‌گذارد و رهایم می‌کند و این [[ننگ]] همیشه برای [[بنی‌هاشم]] می‌ماند و معاویه و دودمانش بر زنده و مردۀ ما همیشه منت می‌گذارند»<ref>باقر شریف القرشی، زندگی حسن بن علی{{ع}}، ترجمه فخرالدین حجازی، ج۲، ص۱۴۰.</ref>.
-با [[مرگ معاویه]] و آغاز [[پادشاهی]] [[یزید]]، [[جامعۀ اسلامی]] وارد مرحلۀ نوینی گردید. شرایط و اقتضاءات [[حاکم]] و زمانه به‌گونه‌ای دیگر گردید به صورتی که زمینه را برای [[جهاد امام حسین]]{{ع}} مهیا می‌نمود.
-[[فسق]] و [[فجور]] علنی یزید از سویی و سیل [[نامه‌های کوفیان]] که حاکی از [[آگاهی]] نسبی [[مردمان]] [[کوفه]] بود از سوی دیگر و از همه مهم‌تر در [[اختیار]] داشتن [[یاران]] با وفایی هر چند اندک که [[امام]]{{ع}} خود در وفای آنان فرمود:
-{{متن حدیث|لَا أَعْلَمُ أَصْحَاباً أَوْفَى وَ لَا خَيْراً مِنْ أَصْحَابِي}}<ref>امین الاسلام، اعلام الوری، ص۲۳۷؛ شیخ مفید، الارشاد، ج۲، ص۹۱.</ref> [[ضرورت]] [[جهاد]] و [[قیام امام حسین]]{{ع}} را نمایان می‌ساخت.
-همین جمله بالا حکایت از آن دارد که [[امام علی]]{{ع}} و [[امام حسن]]{{ع}} به همین [[میزان]] نیز [[یار]] باوفا در اختیار نداشته‌اند، از این رو دست آنان در جهاد بسته بود. [[قیام]] و جهاد امام حسین{{ع}} عامل [[تحول]] و [[پویایی]] در [[امت اسلام]] گردید و [[اسلام]] [[نبوی]]{{صل}} را که اندک اندک به [[اسلام اموی]] تبدیل گردیده بود [[نجات]] بخشید و بار دیگر آن را [[حیات]] داد.
-قیام و جهاد [[حسینی]] الگویی گردید برای [[عدالت‌خواهان]] و آزادی‌خواهان. برای کسانی که [[ظلم و ستم]] را می‌دیدند و [[وظیفه]] خود می‌دانستند تا در برابر آن [[ایستادگی]] کنند. این قیام به لحاظ تأثیر، هم در کوتاه مدت و هم در دراز مدت [[اسوه]] ستم‌ستیزان گردیده است. به لحاظ تأثیر کوتاه مدت می‌توان به [[قیام‌ها]] و حرکاتی که پس از [[عاشورا]] اتفاق افتاد اشاره کرد، یعنی به جامعه‌ای که [[روح]] و [[فرهنگ]] [[جهاد]] و [[قیام]] علیه ستم‌گران و [[حاکمان]] [[ستم‌پیشه]] از آن رنگ باخته بود. این قیام سبب آن گردید تا قیام‌های متوالی و پی در پی - چه در [[زمان]] [[حکومت اموی]] و چه در زمان [[حکومت عباسی]] - اتفاق بیفتد و [[ساختار سیاسی]] آنها را با [[بحران]] مواجه سازد.
-[[انقلاب]] و حرکت [[مدینه]]، قیام و جهاد [[توابین]] در [[شهر کوفه]] به فاصله چهار سال از [[قیام عاشورا]]، [[نهضت]] مختار ثقفی در سال شصت و شش، انقلاب [[مطرف بن مغیره]] در سال هفتاد و هفت، نهضت ابن [[اشعث]] علیه [[حجاج بن یوسف]]، [[قیام زید بن علی]] در سال صدو بیست و دو [[هجری]] و سرانجام قیام و [[جنبش]] [[شهید فخ]] در سال صد و شصت و نه بر [[ضد]] حکومت عباسی.
-اما به لحاظ زمان بلند مدت می‌توان به گفتار گاندی [[رهبر]] انقلاب [[هند]] علیه [[استعمار]] [[انگلستان]] [[تمسک]] نمود که آن را [[سرمشق]] خود برای [[هندوستان]] اعلام نموده بود: «[[زندگی امام حسین]]{{ع}} آن [[شهید]] بزرگ [[اسلام]] را به دقت خوانده‌ام... بر من روشن شده است که اگر هندوستان بخواهد یک [[کشور]] [[پیروز]] گردد باید از سرمشق [[امام حسین]]{{ع}} [[پیروی]] کند»<ref>سید عبدالکریم هاشمی‌نژاد، درسی که حسین{{ع}} به انسان‌ها آموخت، ص۴۷۷.</ref>. «ای [[ملت]] هند! من هیچ‌گونه [[الگو]] و روشی از هیچ کس در [[دنیا]] برای [[شکست]] استعمار پیر برنگزیدم، مگر از حسین [[شیعه]]»<ref>احمد ناصری، یادداشت‌های طف، بخش شعر عربی، نسخه تایپی ۱۳۷۷.</ref>.
-[[انقلاب اسلامی ایران]] به [[رهبری امام خمینی]] بی‌شک مهم‌ترین رویداد [[ستم‌ستیزی]] با [[حاکمان جور]] و [[استبداد]] است که مستقل از ایده‌های لیبرالیستی و [[مارکسیستی]] در قرن بیستم به وقوع پیوست.
-این انقلاب را باید در جریان [[اندیشه سیاسی اسلام]] و [[سرمشق‌گیری]] از [[قیام حسینی]] ارزیابی نمود. [[امام خمینی]] با اشاره به {{متن حدیث|کُلُّ یَومٍ عاشورا و کُلُّ أرضٍ کَربَلا}} در بهره‌گیری از [[قیام امام حسین]]{{ع}} فرمودند:
-{{متن حدیث|کُلُّ یَومٍ عاشورا و کُلُّ أرضٍ کَربَلا}} دستور آن است که این برنامه سرلوحه [[زندگی]] است در هر [[روز]] و در هر [[سرزمین]] باشد.
-این دستور آموزنده تکلیفی است و مژده‌ای، [[تکلیف]] از آن جهت که [[مستضعفان]] اگر چه با عده‌ای قلیل علیه [[مستکبران]]، گرچه با ساز و برگ مجهز و [[قدرت]] [[شیطانی]] [[عظیم]] مأمورند چونان [[سرور]] [[شهیدان]] [[قیام]] کنند و مژده که شهیدان ما را در شمار [[شهیدان کربلا]] قرار داده است»<ref>صحیفه نور، ج۹، ص۵۷.</ref>.
-و در جایی دیگر فرمودند:
-«همه روز باید [[ملت]] این معنا را داشته باشد که امروز [[عاشورا]] است و ما باید مقابل [[ظلم]] بایستیم و همین جا هم کربلاست و باید نقش [[کربلا]] را پیاده کنیم، انحصار به یک [[زمین]] ندارد، انحصار به یک عده افراد نمی‌شود. همه [[زمین‌ها]] باید این نقش را ایفا کنند و همه روزها»<ref>صحیفه نور، ج۹، ص۲۰۲.</ref>.<ref>[[سید محسن آل سید غفور|آل سید غفور، سید محسن]]، [[کارکردهای سیاسی عاشورا (مقاله)|مقاله «کارکردهای سیاسی عاشورا»]] [[فرهنگ عاشورایی ج۸ (کتاب)|فرهنگ عاشورایی ج۸]] ص ۳۷.</ref>
 ==زمینه‌ساز [[تشکیل حکومت اسلامی]]==
 سومین کارکرد [[سیاسی]] مهم عاشورا که در عین حال برخاسته از دو کارکرد قبل ([[احیا]] [[اندیشه امامت]] و احیای [[فرهنگ]] [[جهاد]]) است؛ زمینه‌سازی برای تشکیل حکومت اسلامی است. به این معنا که با جهاد و سرنگونی [[حکومت استبدادی]] زمینه برای [[حکومت اسلامی]] فراهم می‌آید تا اندیشۀ [[امامت]] در آن گفتمان، مسلط گردد.