افزایش علم معصوم در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

افزایش علم معصوم در قرآن (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱ نوامبر ۲۰۲۱، ساعت ۱۹:۲۸

۱۴ بایت اضافه‌شده ، ‏۱ نوامبر ۲۰۲۱

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

Bahmani

مدیران

۱۱۳٬۲۵۶

ویرایش

@@ خط ۱۲: / خط ۱۲: @@
 {{متن قرآن|وَقُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ وَسَتُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ}}<ref>«و بگو (آنچه در سر دارید) انجام دهید، به زودی خداوند و پیامبرش و مؤمنان کار شما را خواهند دید و به سوی داننده پنهان و آشکار بازگردانده خواهید شد و او شما را از آنچه انجام می‌داده‌اید آگاه خواهد ساخت» سوره توبه، آیه ۱۰۵.</ref>.
 {{متن قرآن|وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا...}}<ref>«و بدین گونه شما را امّتی میانه کرده‌ایم تا گواه بر مردم باشید و پیامبر بر شما گواه باشد.».. سوره بقره، آیه ۱۴۳.</ref>.
 در [[آیه]] نخست به [[نظارت]] این [[جهان]] [[خدا]] و [[رسول]]{{صل}} تصریح شده، ولی به [[صراحت]] نامی از [[امام]] برده نشده است. در دو آیه دیگر اما از امام با واژه {{متن قرآن|وَالْمُؤْمِنُونَ}} و [[ضمیر]] {{متن قرآن|كُمْ}} در {{متن قرآن|جَعَلْنَاكُمْ}} یاد شده است. این بدان خاطر است که آیه نخست در [[مقام]] بیان این [[شأن]] برای [[امام]] نبوده و در دو [[آیه]] دیگر به این [[مقام امام]]، اشاره شده است. از این‌رو دو آیه یادشده قرینه می‌شوند که امام نیز در کنار [[خدا]] و رسولش از این [[شأن]] برخوردار است. وانگهی، حتی اگر از این قرینه نیز بگذریم، بنابر [[قانون]] کلی “اثبات تمام [[مقامات]] و [[شئون پیامبر]]{{صل}} برای [[امامان]] پس از ایشان، مگر مقامات خاصی مانند [[نبوت]] و افضلیت”<ref>در مباحث آینده، اشاره‌ای به این قانون خواهد شد.</ref>، پس از [[پیامبر اکرم]]{{صل}} این [[مقام]] به امامان پس او منتقل خواهد شد.
 برای [[اثبات]] [[ازدیاد علم امام]] از این [[آیات]]، ابتدا باید اثبات گردد که منظور از واژگان و {{متن قرآن|وَالْمُؤْمِنُونَ}} و [[ضمیر]]{{متن قرآن|كُمْ}} در {{متن قرآن|جَعَلْنَاكُمْ}}، امام است و امام نیز در کنار خدا و رسولش{{صل}} در این [[جهان]]، [[شاهد]] براعمال [[امت]] می‌باشد. سپس چگونگی [[استدلال]] به [[آیات شریفه]] بر ازدیاد علم امام بیان گردد.
-در اثبات [[مقام شهادت]] [[اعمال امت]] برای امام می‌گوییم، ادعای ما این است که مراد از {{متن قرآن|وَالْمُؤْمِنُونَ}} در [[آیه شریفه]]، تنها [[ائمه اطهار]]{{عم}} است و این واژه، شامل هیچ فرد دیگری نمی‌شود. برای اثبات این ادعا از دو روش بهره‌مند خواهیم شد: أ. روش [[عقلی]]-عرفی که در آن از [[ظهور]] آیه استفاده می‌شود؛ به روش [[حدیثی]].<ref>[[محمد تقی یارمحمدیان|یارمحمدیان، محمد تقی]]، [[ازدیاد علم امام از دیدگاه کتاب و سنت (کتاب)|ازدیاد علم امام از دیدگاه کتاب و سنت]]، ص ۵۹.</ref>
-==روش عقلی ـ عرفی==
+در اثبات [[مقام شهادت]] [[اعمال امت]] برای امام می‌گوییم، ادعای ما این است که مراد از {{متن قرآن|وَالْمُؤْمِنُونَ}} در [[آیه شریفه]]، تنها [[ائمه اطهار]]{{عم}} است و این واژه، شامل هیچ فرد دیگری نمی‌شود. برای اثبات این ادعا از دو روش بهره‌مند خواهیم شد: الف) روش [[عقلی]] ـ عرفی که در آن از [[ظهور]] آیه استفاده می‌شود؛ ب) روش [[حدیثی]]<ref>[[محمد تقی یارمحمدیان|یارمحمدیان، محمد تقی]]، [[ازدیاد علم امام از دیدگاه کتاب و سنت (کتاب)|ازدیاد علم امام از دیدگاه کتاب و سنت]]، ص ۵۹.</ref>.
+===روش عقلی ـ عرفی===
 دلیل ما از این قرار است: در این آیه و آیه “رؤیت [[رسول]]{{صل}}” به‌سان آیاتی مانند [[اولی الامر]] و [[ولایت]]، خطی بین [[امت اسلامی]] ترسیم شده و با ظرافت تمام، همه امت به دو بخش تقسیم شده‌اند؛ در یک سو خدا، رسول{{صل}} و افرادی تحت عنوان “مؤمنان” قرار دارند و در سوی دیگر کل امت، بدون استثنای حتی یک نفر، قرار گرفته‌اند. هر فرد [[مسلمان]] یا شاهد است یا مشهود؛ یا رائی است یا مرئی. اصل در این گونه آیات این است که همه امت در گروه دوم یعنی مشهود ومرئی قرار دارند و خارج شدن از این گروه و قرارگرفتن در گروه نخست [[نیازمند]] [[دلیل قطعی]] است. [[خداوند]] که اساساً از بحث خارج است و بالذات بر [[بندگان]] احاطه دارد. [[آیه]] بر [[شهادت]] [[رسول الله]]{{صل}} نیز تصریح دارد؛ لذا اختلافی در آن نیست. تنها “مؤمنان” در آیه هستند که افرادی از این امت‌اند که با [[وصف]] بیان شده‌اند و افراد آن مشخص نیستند.
@@ خط ۲۹: / خط ۳۱: @@
 پس درست این است که گفته شود: بله، {{متن قرآن|الْمُؤْمِنُونَ}} جمع محلی به الف و [[لام]] است و افاده عموم می‌کند، اما محدوده و [[قلمرو]] شمول آن، تنها همه مؤمنانی است که علی‌الاطلاق ایمان دارند و دارای صفاتی هستند که در پی می‌آید. برای تشخیص مصادیق مؤمنان در آیه شریفه، باید غیراز وصف ایمان اطلاقی، به صفاتی که از این آیه برای عنوان مؤمنان [[استنتاج]] می‌شود، مراجعه کرد. آیه شریفه دلالت بر صفاتی می‌کند که بر هیچ فردی از [[امت]]، غیر از [[ائمه اطهار]]{{عم}} صادق نیست:
-===اول: اصطفا و [[انتخاب]] [[الهی]]===
+====اول: اصطفا و [[انتخاب]] [[الهی]]====
 [[خداوند]] بالذات احاطه بر [[اعمال]] و [[رفتار]] آشکار و [[نهان]] [[انسان‌ها]] دارد. انسان‌ها نه [[قدرت]] بر چنین کاری دارند که اعمال و رفتار همه [[امت اسلامی]] تا [[قیامت]] را ببینند ونه [[علم لازم]] را دارند. بر فرض همه اینها را داشته باشند، از طرف [[خدا]] [[مأذون]] برای این کار نیستند. [[سلطه]] بر [[بندگان]]، تنها از آن خدا است و هیچ بشری بر بشردیگرحق [[سلطنت]] ندارد، مگر آن‌که خداوند چنین اذنی برای فردی صادر کند. از این‌رو هم [[اذن الهی]] برای این کار لازم است و هم ضروری است که خداوند ابزار و شرایط آن را برای هر فردی که می‌خواهد چنین مقامی را به وی [[عطا]] کند، فراهم آورد. از طرفی همه امت نمی‌توانند شاهد بر همه امت باشند. از این‌رو اصطفای خداوند مهم‌ترین صفتی است که شخص باید حائز آن باشد. خداوند از بین امت افراد معدودی که [[شایسته]] این [[مقام]] هستند را انتخاب می‌کند و ابزار و ملزومات آن را نیز در [[اختیار]] آنان قرار می‌دهد؛ این افراد را توسط [[پیامبر]] به [[امت]] معرفی می‌کند. از این‌رو شخصی که ادعا می‌شود فردی از عنوان “مؤمنان” است، باید نصّی مبنی بر اصطفای [[الهی]] در دست داشته باشد.<ref>[[محمد تقی یارمحمدیان|یارمحمدیان، محمد تقی]]، [[ازدیاد علم امام از دیدگاه کتاب و سنت (کتاب)|ازدیاد علم امام از دیدگاه کتاب و سنت]]، ص ۶۳.</ref>
 ====دوم: هم‌ردیف با [[الله]] و [[رسول الله]]{{صل}}====
-این شخص باید از چنان جایگاه رفیع و بلند معنوی‌ای برخوردار باشد که بتوان وی را پس از [[خدا]] و [[رسول]]{{صل}}، در ردیف این دو قرار داد. پس فقط فردی که در [[کمالات انسانی]] به بالاترین حدّ خود رسیده باشد، [[شایسته]] این [[مقام]] است، نه یک [[مؤمن]] عادی که در [[تقوا]] هم گاه دچار آسیب می‌شود. از آنجا که معمولاً [[کمالات]] و [[فضائل انسانی]] در افراد پوشیده و پنهان است، این صفت نیز نیاز به [[تنصیص]] خدا و رسول{{صل}} دارد؛ هرچند اجمالاً می‌توان [[حدس]] زد که بسیاری از افراد، که لکه‌های [[تاریکی]] در [[زندگی]] آنان وجود دارد، قطعاً به این دست [[مقامات]] نرسیده‌اند.<ref>[[محمد تقی یارمحمدیان|یارمحمدیان، محمد تقی]]، [[ازدیاد علم امام از دیدگاه کتاب و سنت (کتاب)|ازدیاد علم امام از دیدگاه کتاب و سنت]]، ص ۶۴.</ref>
+این شخص باید از چنان جایگاه رفیع و بلند معنوی‌ای برخوردار باشد که بتوان وی را پس از [[خدا]] و [[رسول]]{{صل}}، در ردیف این دو قرار داد. پس فقط فردی که در [[کمالات انسانی]] به بالاترین حدّ خود رسیده باشد، [[شایسته]] این [[مقام]] است، نه یک [[مؤمن]] عادی که در [[تقوا]] هم گاه دچار آسیب می‌شود. از آنجا که معمولاً [[کمالات]] و [[فضائل انسانی]] در افراد پوشیده و پنهان است، این صفت نیز نیاز به [[تنصیص]] خدا و رسول{{صل}} دارد؛ هرچند اجمالاً می‌توان [[حدس]] زد که بسیاری از افراد، که لکه‌های [[تاریکی]] در [[زندگی]] آنان وجود دارد، قطعاً به این دست [[مقامات]] نرسیده‌اند<ref>[[محمد تقی یارمحمدیان|یارمحمدیان، محمد تقی]]، [[ازدیاد علم امام از دیدگاه کتاب و سنت (کتاب)|ازدیاد علم امام از دیدگاه کتاب و سنت]]، ص ۶۴.</ref>.
 ====سوم: [[علم ویژه]]====
-چنین مقام والایی [[نیازمند]] [[علمی]] است که شخص بتواند بر [[اعمال]] کل [[امت اسلام]]، بلکه بنا بر [[آیه]] “امت وسط” بر تمامی اعمال [[بشریت]]، - “الناس”-اشراف، اطلاع و [[آگاهی]] یابد. توجه شود، کل اعمال و کل بشریت! اگر این دو در یکدیگر ضرب شوند، عددی فوق [[تصور]] به دست می‌آید که تنها [[خداوند]] و افراد [[برگزیده]] می‌توانند آن را [[محاسبه]] کنند. این خداوند است که چنین [[علم]] شگفت‌آوری را در [[اختیار]] افراد مذکور با عنوان [[مؤمنان]] در آیه قرار می‌دهد؛ چرا که با [[علوم عادی]] بشری، دستیابی به چنین علمی امکان‌پذیر نیست.<ref>[[محمد تقی یارمحمدیان|یارمحمدیان، محمد تقی]]، [[ازدیاد علم امام از دیدگاه کتاب و سنت (کتاب)|ازدیاد علم امام از دیدگاه کتاب و سنت]]، ص ۶۴.</ref>
+چنین مقام والایی [[نیازمند]] [[علمی]] است که شخص بتواند بر [[اعمال]] کل [[امت اسلام]]، بلکه بنا بر [[آیه]] “امت وسط” بر تمامی اعمال [[بشریت]]، - “الناس”-اشراف، اطلاع و [[آگاهی]] یابد. توجه شود، کل اعمال و کل بشریت! اگر این دو در یکدیگر ضرب شوند، عددی فوق [[تصور]] به دست می‌آید که تنها [[خداوند]] و افراد [[برگزیده]] می‌توانند آن را [[محاسبه]] کنند. این خداوند است که چنین [[علم]] شگفت‌آوری را در [[اختیار]] افراد مذکور با عنوان [[مؤمنان]] در آیه قرار می‌دهد؛ چرا که با [[علوم عادی]] بشری، دستیابی به چنین علمی امکان‌پذیر نیست<ref>[[محمد تقی یارمحمدیان|یارمحمدیان، محمد تقی]]، [[ازدیاد علم امام از دیدگاه کتاب و سنت (کتاب)|ازدیاد علم امام از دیدگاه کتاب و سنت]]، ص ۶۴.</ref>.
 ====چهارم: [[قدرت]] بر [[شهادت]]====
-شکی نیست، دیدن تمامی اعمال از تمامی امت، نیازمند [[قدرت روحی]] شگرفی می‌باشد؛ به این لحاظ که [[شاهد]] ممکن است هر صحنه‌ای را [[مشاهده]] کند و گاهی افراد توان دیدن برخی از صحنه‌های دردناک را ندارند. حتی اگر بر فرض، [[توانایی]] دیدن یکی دو صحنه دلخراش را داشته باشند، [[تحمل]] دیدن همه اعمال را ندارند. از [[جهت]] دیگر اساساً باید [[شخصیت]] وجودی این فرد به گونه‌ای باشد که از ابزار، شرایط، ملزومات و [[توانایی]] لازم برای اشراف بر همه [[اعمال]] جمیع [[امت]] برخوردار باشد.<ref>[[محمد تقی یارمحمدیان|یارمحمدیان، محمد تقی]]، [[ازدیاد علم امام از دیدگاه کتاب و سنت (کتاب)|ازدیاد علم امام از دیدگاه کتاب و سنت]]، ص ۶۵.</ref>
+شکی نیست، دیدن تمامی اعمال از تمامی امت، نیازمند [[قدرت روحی]] شگرفی می‌باشد؛ به این لحاظ که [[شاهد]] ممکن است هر صحنه‌ای را [[مشاهده]] کند و گاهی افراد توان دیدن برخی از صحنه‌های دردناک را ندارند. حتی اگر بر فرض، [[توانایی]] دیدن یکی دو صحنه دلخراش را داشته باشند، [[تحمل]] دیدن همه اعمال را ندارند. از [[جهت]] دیگر اساساً باید [[شخصیت]] وجودی این فرد به گونه‌ای باشد که از ابزار، شرایط، ملزومات و [[توانایی]] لازم برای اشراف بر همه [[اعمال]] جمیع [[امت]] برخوردار باشد<ref>[[محمد تقی یارمحمدیان|یارمحمدیان، محمد تقی]]، [[ازدیاد علم امام از دیدگاه کتاب و سنت (کتاب)|ازدیاد علم امام از دیدگاه کتاب و سنت]]، ص ۶۵.</ref>.
 ====پنجم: عصمت====
@@ خط ۴۹: / خط ۵۱: @@
 نکته دیگر اینکه، مخاطب [[ضمیر]]{{متن قرآن|كُمْ}} در {{متن قرآن|جَعَلْنَاكُمْ}} و مراد از آن، [[ائمه اطهار]]{{عم}} است؛ به همان بیانی که در [[آیه]] پیش گفته شد؛ با این تفاوت که در آنجا مشهود، محدود به [[امت]] بود و در این جا دایره مشهودان، گسترده‌تر بوده و همه [[بشریت]] را شامل می‌شود. بنابراین صفات یادشده در این آیه، به مراتب بیشتر مورد نیاز شاهدان است و این صفات، جز بر ائمه اطهار{{عم}}، بر هیچ فردی تطبیق ندارد. گذشته از این، در آیه “امت وسط”، شاهدان نسبت به مشهودان از [[مقام]] والاتری برخوردارند؛ چراکه آنان خود به طور ویژه، مشهود فردی [[برتر]] هستند که او [[پیامبر اکرم]]{{صل}} است. ویژگی این آیه آن است که در این جا با واژه {{متن قرآن|جَعَلْنَا}} تصریح به مقام اصطفای [[الهی]] شده و آن را به [[جعل الهی]] دانسته است.
-کسی خرده نگیرد که خطاب آیه به واسطه ضمیر {{متن قرآن|كُمْ}} همه امت اسلام‌اند. چرا که همان پاسخ‌هایی که در [[آیه]] پیش گفته شد، با اندکی تفاوت و شرح، در پاسخ به این اشکال گفته می‌شود که دیگر تکرار نمی‌گردد. ویژگی دیگری که در این آیه هست، وسط بودن مخاطبان [[ضمیر]] {{متن قرآن|كُمْ}} است. یعنی آنان امتی معیار هستند و می‌توان همه چیز و همه [[امت‌ها]] را با سنجه آنان سنجید و با این معیار، خوب را از بد تشخیص داد. معیار و سنجه‌ای که علی‌الاطلاق، شاخص تمییز [[کژی]] از [[راستی]] باشد، هیچ‌گاه خود دچار کژی نمی‌گردد. این مستلزم [[عصمت امت]] وسط است و این صفت، تنها بر [[ائمه اطهار]]{{عم}} [[تطبیق]] می‌کند؛ به ویژه آن‌که [[فلسفه]] وسط قرارگرفتن مخاطبان به اصطفا و [[جعل]] [[خداوند]]، شاهدشدن مخاطبان بر همه [[بشریت]] بیان شده است: {{متن قرآن|وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ}}<ref>«و بدین گونه شما را امّتی میانه کرده‌ایم تا گواه بر مردم باشید و پیامبر بر شما گواه باشد» سوره بقره، آیه ۱۴۳.</ref>؛ بدین معنا که علت شاهدشدن، وسط بودن آنان است.<ref>[[محمد تقی یارمحمدیان|یارمحمدیان، محمد تقی]]، [[ازدیاد علم امام از دیدگاه کتاب و سنت (کتاب)|ازدیاد علم امام از دیدگاه کتاب و سنت]]، ص ۶۵.</ref>
+کسی خرده نگیرد که خطاب آیه به واسطه ضمیر {{متن قرآن|كُمْ}} همه امت اسلام‌اند. چرا که همان پاسخ‌هایی که در [[آیه]] پیش گفته شد، با اندکی تفاوت و شرح، در پاسخ به این اشکال گفته می‌شود که دیگر تکرار نمی‌گردد. ویژگی دیگری که در این آیه هست، وسط بودن مخاطبان [[ضمیر]] {{متن قرآن|كُمْ}} است. یعنی آنان امتی معیار هستند و می‌توان همه چیز و همه [[امت‌ها]] را با سنجه آنان سنجید و با این معیار، خوب را از بد تشخیص داد. معیار و سنجه‌ای که علی‌الاطلاق، شاخص تمییز [[کژی]] از [[راستی]] باشد، هیچ‌گاه خود دچار کژی نمی‌گردد. این مستلزم [[عصمت امت]] وسط است و این صفت، تنها بر [[ائمه اطهار]]{{عم}} [[تطبیق]] می‌کند؛ به ویژه آن‌که [[فلسفه]] وسط قرارگرفتن مخاطبان به اصطفا و [[جعل]] [[خداوند]]، شاهدشدن مخاطبان بر همه [[بشریت]] بیان شده است: {{متن قرآن|وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ}}<ref>«و بدین گونه شما را امّتی میانه کرده‌ایم تا گواه بر مردم باشید و پیامبر بر شما گواه باشد» سوره بقره، آیه ۱۴۳.</ref>؛ بدین معنا که علت شاهدشدن، وسط بودن آنان است<ref>[[محمد تقی یارمحمدیان|یارمحمدیان، محمد تقی]]، [[ازدیاد علم امام از دیدگاه کتاب و سنت (کتاب)|ازدیاد علم امام از دیدگاه کتاب و سنت]]، ص ۶۵.</ref>.
 ===روش [[حدیثی]]===
@@ خط ۶۳: / خط ۶۶: @@
 درباره چگونگی [[استدلال]] به [[آیات شریفه]] بر [[ازدیاد علم امام]] باید گفت، این [[آیات]] به [[صراحت]] خبر می‌دهند که [[امام]]، [[امت اسلامی]] را زیر نظر دارد و [[اعمال]] همه [[امت]] به [[رؤیت]] امام می‌رسد و امام [[شاهد]] بر انسان‌های [[جهان]] است. تبیین جزئیات این رویداد اعجاب‌انگیز، از [[رسالت]] این نوشتار خارج است؛ اما [[پرسش]] مرتبط این است که رؤیت اعمال و [[شهادت]] [[انسان‌ها]]، چگونه سبب [[افزایش علم امام]] می‌شود؟
 رؤیت و شهادت مرحله بالایی از [[علم]] است که رائی و شاهد، بر اعمال و [[رفتار]] مرئی و مشهود، اشراف و [[آگاهی]] کامل پیدا می‌کند. در آیات به این نکته اشاره شده که رویداد رؤیت، نه در حال انجام [[افعال]] امت، بلکه در زمانی متأخر از فعل و به زودی برای پیامبر و امام{{ع}} اتفاق خواهد افتاد. به نظر می‌رسد، بر اساس مصالحی از جمله [[فرصت]] [[توبه]] به [[معصیت‌کاران]]، [[زمان]] این رویداد کمی متأخر از عمل افراد واقع گردد. از این‌رو در [[روایات]]، زمان شاخص آن را [[پنج‌شنبه]] و [[دوشنبه]] اعلام کرده‌اند. برخی از روایات اما صبح و شب را به عنوان زمان این رویداد معرفی کرده‌اند. به هر روی، اگرچه اندک ساعاتی، اما تأخیری در این رویداد لحاظ شده است.
 براساس تأخیر زمانی در رخداد رؤیت و شهادت، اعمال است به صورت بسته خبری به امام عرضه می‌گردد. در خانواده حدیثی “عرض اعمال”، واژه {{متن حدیث|تُعْرَضُ}} مجهول به کار گرفته شده و فاعلِ عرضه، مشخص نشده است؛ اما [[اطلاع‌رسانی]] به امام در احادیث دیگر به صورت‌های گوناگون معرفی شده است. [[اطلاع‌رسانی]] بی‌واسطه در قالب [[الهام]]، انداختن در [[قلب]] و طنین‌انداز کردن در گوش از مهم‌ترین روش‌های اطلاع‌رسانی به [[امام]] است که [[خداوند]] مستقیماً خود، این [[علم]] را به امام می‌رساند. از دیگر روش‌ها، خبرآوری [[فرشتگان]] در قالب [[تحدیث]] است. نوعی دیگر از [[علم امام]]، به واسطه [[عمود نور]] است که امام هرگاه بخواهد، خود با نگاه در آن، از [[اعمال]] [[بندگان]] سرتاسر [[زمین]] [[آگاهی]] می‌یابد. به هر روی، هرگونه که این اطلاعات به امام برسد، [[علمی]] به امام رسیده است و این‌چنین خداوند با واسطه یا بی‌واسطه، علم امام را افزایش داده است. در فصل [[آینده]] به تفصیل راجع به روش‌های [[افزایش علم امام]] سخن خواهیم گفت.
-در نتیجه، آن فردی که هم‌ردیف [[خدا]] و [[رسول الله]]{{صل}} نظاره‌گر اعمال [[امت اسلامی]] و [[شاهد]] بر انسان‌های [[جهان]] است، امام است و هرگاه با واسطه یا بی‌واسطه، خبرِ [[رفتار]] بندگان به امام عرضه شود، علم امام افزایش می‌یابد.<ref>[[محمد تقی یارمحمدیان|یارمحمدیان، محمد تقی]]، [[ازدیاد علم امام از دیدگاه کتاب و سنت (کتاب)|ازدیاد علم امام از دیدگاه کتاب و سنت]]، ص ۶۷-۷۰.</ref>
+در نتیجه، آن فردی که هم‌ردیف [[خدا]] و [[رسول الله]]{{صل}} نظاره‌گر اعمال [[امت اسلامی]] و [[شاهد]] بر انسان‌های [[جهان]] است، امام است و هرگاه با واسطه یا بی‌واسطه، خبرِ [[رفتار]] بندگان به امام عرضه شود، علم امام افزایش می‌یابد<ref>[[محمد تقی یارمحمدیان|یارمحمدیان، محمد تقی]]، [[ازدیاد علم امام از دیدگاه کتاب و سنت (کتاب)|ازدیاد علم امام از دیدگاه کتاب و سنت]]، ص ۶۷-۷۰.</ref>.
 == جستارهای وابسته ==