جنگ جمل: تفاوت میان نسخهها
←گفتگوهای امام{{ع}} با طلحه
خط ۴۸: | خط ۴۸: | ||
==گفتگوهای [[امام]]{{ع}} با طلحه== | ==گفتگوهای [[امام]]{{ع}} با طلحه== | ||
* [[الإمامة والسیاسة (کتاب)|الإمامة والسیاسة]]- در گزارش گفتگوی [[امام]]{{ع}} با [[طلحه]]-: [[طلحه]] گفت: از این [[حکومت]]، کناره گیر تا آن را در میان [[مسلمانان]]، به [[مشورت]] بگذاریم. اگر به تو [[رضایت]] دادند، من نیز به آنچه [[مردم]] [[رضایت]] دهند، [[رضایت]] میدهم و اگر به دیگری [[رضایت]] دادند، تو هم مانند یکی از مسلمانانْ [تابع باش]. [[علی]]{{ع}} فرمود: "ای [[ابو محمد]]! آیا تو با [[رضایت]] و بدون [[اجبار]] و [[اکراه]] با من [[بیعت]] نکردی؟ من [[بیعت]] خود را رها نمیسازم". [[طلحه]] گفت: [[بیعت]] کردم، در حالی که [[شمشیر]] بر گردنم بود. فرمود: "آیا نمیدانی که من کسی را بر [[بیعت]]، مجبور نساختم؟ و اگر اجباری در کار بود، میبایست سعد و ابن [[عمر]] و [[محمد]] بن مَسلَمه را وادار میکردم، با این که از [[بیعت]]، سر باز زدند و کناره گرفتند و من هم آنان را به حال خودشان وا گذاردم". [[طلحه]] گفت: ما در [[شورا]]، شش نفر بودیم. دو نفر مُردند و ما سه نفریم که با تو موافق نیستیم. [[علی]]{{ع}} فرمود: "شما میتوانستید پیش از [[بیعت]]، [[رضایت]] ندهید؛ اما اینک حقی جز آنچه بدان [[رضایت]] دادهاید، در کار نیست؛ مگر آنکه کار خلافی [انجام دهم] که موجب شود از آنچه بر آن [[بیعت]] شدهام، بیرون روید. اگر از من کاری [[ناپسند]] سر زده، بازگو کنید. شما مادرتان [[عایشه]] را از [[خانه]] بیرون کشیدید و زنهای خود را [در خانه] گذاشتید و این، بزرگترین کار [[زشت]] شماست. آیا [[پیامبر خدا]] از این کار [[راضی]] است که پردهای را که او بر [[عایشه]] افکنده، بدرید و پرده از وی برگیرید؟". [[طلحه]] گفت: او برای [[اصلاح]] آمد. [[علی]]{{ع}} فرمود: "به [[خدا]] [[سوگند]]، آن [[زن]]، به کسی که کارهایش را [[اصلاح]] کند، نیازمندتر است. ای پیرمرد! [[خیرخواهی]] را بپذیر و به [[توبه]] به همراه ننگ، [[رضایت]] ده، پیش از آنکه ننگ با آتشْ همراه شود"<ref>الإمامة والسیاسة، ج ۱، ص ۹۵.</ref>.<ref>[[محمد محمدی ریشهری|محمدی ریشهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۳۶۵-۳۷۰.</ref> | * [[الإمامة والسیاسة (کتاب)|الإمامة والسیاسة]]- در گزارش گفتگوی [[امام]]{{ع}} با [[طلحه]]-: [[طلحه]] گفت: از این [[حکومت]]، کناره گیر تا آن را در میان [[مسلمانان]]، به [[مشورت]] بگذاریم. اگر به تو [[رضایت]] دادند، من نیز به آنچه [[مردم]] [[رضایت]] دهند، [[رضایت]] میدهم و اگر به دیگری [[رضایت]] دادند، تو هم مانند یکی از مسلمانانْ [تابع باش]. [[علی]]{{ع}} فرمود: "ای [[ابو محمد]]! آیا تو با [[رضایت]] و بدون [[اجبار]] و [[اکراه]] با من [[بیعت]] نکردی؟ من [[بیعت]] خود را رها نمیسازم". [[طلحه]] گفت: [[بیعت]] کردم، در حالی که [[شمشیر]] بر گردنم بود. فرمود: "آیا نمیدانی که من کسی را بر [[بیعت]]، مجبور نساختم؟ و اگر اجباری در کار بود، میبایست سعد و ابن [[عمر]] و [[محمد]] بن مَسلَمه را وادار میکردم، با این که از [[بیعت]]، سر باز زدند و کناره گرفتند و من هم آنان را به حال خودشان وا گذاردم". [[طلحه]] گفت: ما در [[شورا]]، شش نفر بودیم. دو نفر مُردند و ما سه نفریم که با تو موافق نیستیم. [[علی]]{{ع}} فرمود: "شما میتوانستید پیش از [[بیعت]]، [[رضایت]] ندهید؛ اما اینک حقی جز آنچه بدان [[رضایت]] دادهاید، در کار نیست؛ مگر آنکه کار خلافی [انجام دهم] که موجب شود از آنچه بر آن [[بیعت]] شدهام، بیرون روید. اگر از من کاری [[ناپسند]] سر زده، بازگو کنید. شما مادرتان [[عایشه]] را از [[خانه]] بیرون کشیدید و زنهای خود را [در خانه] گذاشتید و این، بزرگترین کار [[زشت]] شماست. آیا [[پیامبر خدا]] از این کار [[راضی]] است که پردهای را که او بر [[عایشه]] افکنده، بدرید و پرده از وی برگیرید؟". [[طلحه]] گفت: او برای [[اصلاح]] آمد. [[علی]]{{ع}} فرمود: "به [[خدا]] [[سوگند]]، آن [[زن]]، به کسی که کارهایش را [[اصلاح]] کند، نیازمندتر است. ای پیرمرد! [[خیرخواهی]] را بپذیر و به [[توبه]] به همراه ننگ، [[رضایت]] ده، پیش از آنکه ننگ با آتشْ همراه شود"<ref>الإمامة والسیاسة، ج ۱، ص ۹۵.</ref>.<ref>[[محمد محمدی ریشهری|محمدی ریشهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۳۶۵-۳۷۰.</ref> | ||
==[[دعای امام]]{{ع}} پیش از [[پیکار]]== | |||
[[الجمل (کتاب)|الجمل]]: چون [[امیر مؤمنان]] دید که آن گروه، [[دشمنی]] میورزند و خونی را که ریختنش [[حرام]] است، [[حلال]] میشمرَند، دستانش را به سوی آسمانْ بلند کرد و گفت: "بار خدایا! دیدگان، متوجه توست و دستها به سوی تو دراز است و [[دلها]] به سوی تو پر میکشند و با رفتارهای [[نیک]] به سوی تو [[تقرب]] میجویند." "بار پروردگارا! میان ما و [[قوم]] ما به [[حق]] [[داوری]] کن که تو بهترینِ داورانی"<ref>اعراف، آیه ۸۹.</ref>"<ref>[[الجمل (کتاب)|الجمل]]، ص ۳۴۱.</ref>.<ref>[[محمد محمدی ریشهری|محمدی ریشهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۳۷۰-۳۷۵.</ref> | |||
==[[تشویق]] یارانش به [[پیکار]]== | |||
[[الجمل (کتاب)|الجمل]]: [[امیر مؤمنان]]، سه روز به جملیان مهلت داد تا دست بردارند و [[حرمت]] نگه دارند؛ ولی چون پافشاری آنان را بر [[مخالفت]] دید، در میان یارانش برخاست و فرمود: "ای [[بندگان خدا]]! با سینههای گشاده، به سوی این گروه، حمله برید؛ چرا که آنان بیعتم را شکستند، پیروانم را کشتند، کارگزارم را [[شکنجه]] دادند و او را پس از این که با زدنی سخت و مجازاتی شدید، [[آزار]] و [[اذیت]] کردند، از [[بصره]] بیرون راندند، درحالیکه او پیرمردی است از چهرههای سرشناس [[انصار]] و [[اهل]] [[فضیلت]]. برای او حرمتی نگه نداشتند و سِنْدیان را- که مردانی [[صالح]] بودند- به [[قتل]] رساندند و [[حُکیم بن جَبَله]] را چون برای [[خدا]] نسبت به آنان [[خشم]] گرفته بود، ظالمانه و با [[دشمنی]] کشتند و پس از آنکه [[پیروان]] من از دست آنان گریختند، تعقیبشان کردند و آنان را در هر پَستی و بلندیای گرفتند و با [[شکنجه]] و زجر، گردن زدند. آنها را چه شده است؟! "[[خداوند]]، آنان را بکشد. کی [به سوی حق] بازگردانده میشوند"<ref>توبه، آیه ۳۰.</ref>. ای [[بندگان خدا]]! به سویشان بشتابید و چون شیر، بر آنان یورش ببرید؛ چرا که آنان، اشرارند و کسانی که آنها را بر باطلْ [[یاری]] میدهند نیز از اشرارند. با [[شکیبایی]] و به حساب [[خدا]] گذاردن و [[آمادگی]] [[روحی]] خود، با آنان رو به رو شوید. بهراستی که شما مبارزهجو و پیکارکنندهاید و [[جان]] خویش را برای ضربه [[شمشیر]] و نیزه و [[جنگ]] با هماوردان، آماده ساختهاید. هرکس بههنگام [[سختی]] در خود، آرامشی [[احساس]] کرد و به هنگام رو در رویی، در خود، شجاعتی یافت و در برادرش [[سستی]] و هراسی دید، از او [[حمایت]] کند، چنان که از خود [[حمایت]] میکند که اگر [[خدا]] میخواست، او را مانند وی قرار میداد"<ref>[[الجمل (کتاب)|الجمل]]: {{متن حدیث|إن أمیرَ المُؤمِنینَ{{ع}} أنظَرَهُم [أصحابَ الجَمَلِ] ثَلاثَةَ أیامٍ؛ لِیکفوا ویرعَووا، فَلَما عَلِمَ إصرارَهُم عَلَی الخِلافِ قامَ فی أصحابِهِ فَقالَ: عِبادَ اللهِ! انهَدوا إلی هَؤلاءِ القَومِ مُنشَرِحَةً صُدورُکم، فَإِنهُم نَکثوا بَیعَتی، وقَتَلوا شیعَتی، ونَکلوا بِعامِلی، وأخرَجوهُ مِنَ البَصرَةِ بَعدَ أن آلَموهُ بِالضربِ المُبَرحِ، وَالعُقوبَةِ الشدیدَةِ، وهُوَ شَیخٌ مِن وُجوهِ الأَنصارِ وَالفُضَلاءِ، ولَم یرعَوا لَهُ حُرمَةً، وقَتَلُوا السبابِجَةَ رِجالًا صالِحینَ، وقَتَلوا حُکیمَ بنَ جَبَلَةَ ظُلماً وعُدواناً؛ لِغَضَبِهِ للهِ، ثُم تَتَبعوا شیعَتی بَعدَ أن هَرَبوا مِنهُم وأخَذوهُم فی کل غائِطَةٍ، وتَحتَ کل رابِیةٍ، یضرِبونَ أعناقَهُم صَبراً، ما لَهُم؟ «قتَلَهُمُ اللهُ أَنی یؤْفَکونَ»!! فَانهَدوا إلَیهِم عِبادَ اللهِ، وکونوا اسوداً عَلَیهِم؛ فَإِنهُم شِرارٌ، ومُساعِدوهُم عَلَی الباطِلِ شِرارٌ، فَالقَوهُم صابِرینَ مُحتَسِبینَ مَوَطنینَ أنفُسَکم، إنکم مُنازِلونَ ومُقاتِلونَ، قَد وَطنتُم أنفُسَکم عَلَی الضربِ وَالطعنِ ومُنازَلَةِ الأَقرانِ. فَأَی امرِیءٍ أحَس مِن نَفسِهِ رَبَاطَةَ جَأشٍ عِندَ الفَزَعِ وشَجاعَةً عِندَ اللقاءِ ورأی مِن أخیهِ فَشَلًا ووَهناً، فَلیذُب عَنهُ کما یذُب عَن نَفسِهِ؛ فَلَو شاءَ اللهُ لَجَعَلَهُ مِثلَهُ}} ([[الجمل (کتاب)|الجمل]]، ص ۳۳۴).</ref>.<ref>[[محمد محمدی ریشهری|محمدی ریشهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۳۷۰-۳۷۵.</ref> | |||
==[[آرامش]] [[علی]]{{ع}} در جنگ== | |||
[[الجمل (کتاب)|الجمل]]- به [[نقل]] از [[محمد بن حنفیه]]-: چون وارد [[بصره]] شدیم و در آنجا لشکرگاه زدیم و صفوف خود را آماده ساختیم، پدرم [[علی]]{{ع}} [[پرچم]] [[جنگ]] را به من داد و فرمود: "پیش از [[اقدام]] [[دشمن]] کاری علیه آنان انجام نده"<ref>اشاره به اینکه آغازگر جنگ مباش. (م)</ref>. سپس خوابید. تیرهای [[دشمن]] بر ما باریدن گرفت. او را از [[خواب]]، بیدار کردم. بیدار شد، در حالی که چشمهایش را میمالید و جملیان فریاد میزدند: ای خونخواهان [[عثمان]]! [[علی]]{{ع}} در حالی که جز یک پیراهن بر تن نداشت، بیرون رفت و فرمود: "با [[پرچم]] به پیش رو!". پیش رفتم و گفتم: ای [[پدر]]! در چنین روزی، تنها با یک پیراهن؟! فرمود: "هرکس را مرگش [به وقت خود] خواهد گرفت. به [[خدا]] [[سوگند]]، در کنار [[پیامبر]]{{صل}} بدون [[زره]]، بیشتر جنگیدم تا با [[زره]]"<ref>[[الجمل (کتاب)|الجمل]]، ص ۳۵۵.</ref>.<ref>[[محمد محمدی ریشهری|محمدی ریشهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۳۷۰-۳۷۵.</ref> | |||
==شدت یافتن [[نبرد]]== | |||
الإمامة والسیاسة: دو [[لشکر]]، [[نبرد]] [[سختی]] کردند. [[میمنه]] [سپاه] بصریان، [[میمنه]] [[سپاه علی]]{{ع}} را درهم شکسته بود و افراد [[قبیله]] [[ربیعه]] در [[لشکر]] [[بصره]]، ربیعیان [[سپاه امام]]{{ع}} را [[شکست]] داده بودند.... [[علی]]{{ع}} به پیش آمد و نگاهی به [[یاران]] و [[سپاهیان]] خود انداخت که شکستخورده و کشته شده بودند. وقتی چنین دید، بر فرزندش [[محمد]]- که [[پرچمدار]] بود- بانگ زد: "به پیش رو!"؛ ولی او کندی کرد و در جایش ثابت ماند. [[علی]]{{ع}} از پشت سر آمد و میان دو کتف او زد و [[پرچم]] را از دستش گرفت و خود، حمله برد و وارد [[لشکر]] [[دشمن]] شد. [[میمنه]] و مِیسَره هر دو [[سپاه]] در [[اضطراب]] بودند. در یک طرف، [[عمار]] بود و در طرفهای دیگر، [[عبد الله بن عباس]] و [[محمد بن ابی بکر]]. [[علی]]{{ع}} [[سپاه]] [[دشمن]] را شکافت. ضربه میزد و میکشت. سپس بیرون آمد... و [[پرچم]] را به [[محمد]] داد و فرمود: "اینچنین بجنگ". [[محمد]] با [[پرچم]] به پیش تاخت و [[انصار]] با او بودند تا به شتر و کجاوه [ی عایشه] رسید و همراهان شتر، گریخته بودند. در این روز، هر دو [[لشکر]]، [[نبرد]] سهمگینی کردند، به طوری که آسیبها و ضربت زدنها، در حالِ به زانو نشستنْ صورت میگرفت<ref>الإمامة والسیاسة، ج ۱، ص ۹۶.</ref>.<ref>[[محمد محمدی ریشهری|محمدی ریشهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۳۷۰-۳۷۵.</ref> | |||
==[[جنگیدن]] خودِ [[امام]]{{ع}}== | |||
[[الفتوح (کتاب)|الفتوح]]: [[علی]]{{ع}} [از [[لشکر]] دشمنْ] دور شد و به سوی یارانش میرفت که فریادکنندهای از پشت سر او فریاد زد. وی برگشت و [[عبد الله بن خلف]] [[خزاعی]] را- که میزبان [[عایشه]] در [[بصره]] بود- دید. چون [[علی]]{{ع}} او را دید، [[شناخت]] و او را ندا داد که: "ای پسر [[خلف]]! چه میخواهی؟". گفت: آیا میخواهی بجنگی؟ [[علی]]{{ع}} فرمود: "از آن بدم نمیآید؛ ولی وای بر تو، ای پسر [[خلف]]! در [[مرگ]]، چه آسودگیای میجویی، با آنکه مرا میشناسی؟". [[عبد الله بن خلف]] گفت: خودْستایی را وا گذار- ای پسر [[ابوطالب]]- و نزد من بیا تا ببینی کدامیک از ما هماوردش را خواهد کشت. آن گاه شعری سرود و [[علی]]{{ع}} با [[شعر]]، او را پاسخ داد و برای [[پیکار]]، رو در رو شدند. [[عبد الله بن خلف]]، ضربهای ناگهانی فرود آورد که [[علی]]{{ع}} آن را با سپرش دفع کرد. آنگاه [[علی]]{{ع}} از او کناره گرفت و ضربتی بر او فرود آورد که دست راستش را قطع کرد و سپس ضربتی دیگر فرود آورد که کاسه سرش را پرانْد<ref>[[الفتوح (کتاب)|الفتوح]]، ج ۲، ص ۴۷۸.</ref>.<ref>[[محمد محمدی ریشهری|محمدی ریشهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۳۷۰-۳۷۵.</ref> | |||
==کشته شدن [[طلحه]] به دست مروان== | |||
[[الفتوح (کتاب)|الفتوح]]: [[طلحه]] با صدای بلند، فریاد میزد: [[بندگان خدا]]! [[شکیبایی]]، [[شکیبایی]] [ورزید]! چرا که پس از [[شکیبایی]]، [[نصرت]] و [[پاداش]] است. [[مروان]] بن [[حَکم]] به وی نگاهی افکند و به بردهاش گفت: وای بر تو، ای [[غلام]]! به [[خدا]] [[سوگند]] که میدانم هیچ کس در روز کشتن [[عثمان]] در خانهاش به اندازه [[طلحه]] [[مردم]] را تحریک نکرد و هیچ کس جز او، وی را نکشت. اکنون اگر مرا پنهان کنی، تو را [[آزاد]] خواهم کرد. [[غلام]]، وی را پنهان ساخت. [[مروان]]، تیری زهرآگین به سوی طلحة بن عبید [[الله]] پرتاب کرد. تیر به [[طلحه]] اصابت کرد و [[طلحه]] بر اثر اصابت تیر بر [[زمین]] افتاد و بیهوش شد. سپس به هوش آمد و دید که [[خون]] از او جاری است. گفت: إنا للهوإنا إلیه راجعون! به [[خدا]] [[سوگند]]، [[گمان]] میکنم مقصود [[خداوند]] عز و جل از این [[آیه]] ماییم که: "و از فتنهای که تنها به [[ستمکاران]] شما نمیرسد، بترسید و بدانید که [[خدا]]، سختْ [[کیفر]] است"<ref>انفال، آیه ۲۵.</ref><ref>[[الفتوح (کتاب)|الفتوح]]، ج ۲، ص ۴۷۸.</ref>.<ref>[[محمد محمدی ریشهری|محمدی ریشهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۳۷۰-۳۷۵.</ref> | |||
==تداوم [[نبرد]] به [[رهبری]] عایشه== | |||
[[تاریخ الطبری (کتاب)|تاریخ الطبری]]- به [[نقل]] از [[محمد]] و [[طلحه]]-: جنگِ نخست تا وسط روز ادامه یافت و [[طلحه]] در آن، مجروح شد و [[زبیر]] هم رفت. پس چون [[لشکر]] به [[عایشه]] [[پناه]] بردند و [[کوفیان]] جز [[جنگ]] نخواستند و جز [تحویل دادن] [[عایشه]] را نخواستند، [[عایشه]] آنان را با [[سرزنش]]، تحریک نمود. آنان [[جنگ]] کردند تا این که بانگ [[آتشبس]] زدند و از [[جنگ]]، [[دست]] کشیدند و سپس، بعد از ظهر، بازگشتند و به [[جنگ]] پرداختند و این در روز [[پنج شنبه]] از ماه [[جمادی]] دوم بود. پس [[نبرد]] در آغاز روز با [[طلحه]] و [[زبیر]] بود و در وسط روز با [[عایشه]]<ref>[[تاریخ الطبری (کتاب)|تاریخ الطبری]]، ج ۴، ص ۵۱۴.</ref>.<ref>[[محمد محمدی ریشهری|محمدی ریشهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۳۷۰-۳۷۵.</ref> | |||
==پی کردن شتر و پراکنده شدن [[لشکر]] جمل== | |||
[[الجمل (کتاب)|الجمل]]: چون [[لشکریان]] از گِردِ شتر [عایشه] پراکنده شدند، [[امیرمؤمنان]]، نگران این بود که [[مردم]] به سوی شتر بازگردند و [[جنگ]]، دوباره درگیرد. پس فرمود: "شتر را پِی کنید!". [[یاران امیرمؤمنان]] به سمت شتر شتافتند و آن را پی کردند، که به پهلو بر [[زمین]] افتاد و [[عایشه]] فریادی کشید که هرکس در دو [[سپاه]] بود، شنید<ref>[[الجمل (کتاب)|الجمل]]، ص ۳۵۰.</ref>.<ref>[[محمد محمدی ریشهری|محمدی ریشهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۳۷۰-۳۷۵.</ref> | |||
==مدت زمان جنگ== | |||
[[أنساب الأشراف (کتاب)|أنساب الأشراف]]: [[جنگ]] از ظهر تا [[غروب]] [[خورشید]] بود<ref>[[أنساب الأشراف (کتاب)|أنساب الأشراف]]، ج ۳، ص ۳۸.</ref>.<ref>[[محمد محمدی ریشهری|محمدی ریشهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۳۷۰-۳۷۵.</ref> | |||
{{جمل}} | {{جمل}} |