علم معصوم: تفاوت میان نسخهها
←اقسام علم معصوم
(←عقل) |
|||
خط ۲۱: | خط ۲۱: | ||
معجزه، کاری است که [[بشر]] به طور عادی و معمولی [[قادر]] به انجام آن نیست و لذا [[دلیل]] [[ارتباط انسان با خدا]] و شاهدی محکم بر صحّت ادّعای [[نبوت]] یا [[امامت]] میشود. معجزه بودن امور [[خارقالعاده]] [[پیامبران]] گذشته، معنایی جز [[ناتوانی]] [[بشر]] از همانندآوری ندارد<ref>ر.ک: [[محمد تقی مصباح یزدی|مصباح یزدی، محمد تقی]]، [[قرآنشناسی (کتاب)|قرآنشناسی]]، ص۱۳۱؛ [[سید مرتضی مهری|مهری، سید مرتضی]]، [[آگاهیهای غیبی (مقاله)|آگاهیهای غیبی]]، ماهنامه پاسدار اسلام، ش ۱۵۵.</ref>. اگر اثبات [[رسالت پیامبر]] [[نیازمند]] این باشد که وی از باب اعجاز، [[علم غیب]] بداند و از غیب [[خبر]] دهد، باید [[توانایی]] آن را داشته باشد و چون امامت، [[خلافت]] از [[رسول]] است، بنابراین اگر لازمۀ [[اثبات امامت]] آنان نیز داشتن علم غیب باشد، قطعاً واجد آن خواهند بود. البته این در رسول به عنوان معجزه و در غیر او به عنوان کرامت خواهد بود. [[علم امام]] را از این نظر که آن را از منبعی فرا عادی دریافت میکند نه از راه حواس و [[فکر]] و [[حدس]]، یک نوع کرامت و معجزه میدانند؛ زیرا از اموری خبر میدهند که از دسترس [[عقل]] بشری خارجاند و جز از [[راه وحی]] و [[الهام]] به این سنخ از [[آگاهی]] نمیتوان رسید<ref>ر.ک: [[حسن مهدیفر|مهدیفر، حسن]]، [[علوم اهل بیت ویژگیها ابعاد و مبادی آن (پایاننامه)|علوم اهل بیت ویژگیها ابعاد و مبادی آن]]، ص۸۲ ـ ۸۷.</ref>. | معجزه، کاری است که [[بشر]] به طور عادی و معمولی [[قادر]] به انجام آن نیست و لذا [[دلیل]] [[ارتباط انسان با خدا]] و شاهدی محکم بر صحّت ادّعای [[نبوت]] یا [[امامت]] میشود. معجزه بودن امور [[خارقالعاده]] [[پیامبران]] گذشته، معنایی جز [[ناتوانی]] [[بشر]] از همانندآوری ندارد<ref>ر.ک: [[محمد تقی مصباح یزدی|مصباح یزدی، محمد تقی]]، [[قرآنشناسی (کتاب)|قرآنشناسی]]، ص۱۳۱؛ [[سید مرتضی مهری|مهری، سید مرتضی]]، [[آگاهیهای غیبی (مقاله)|آگاهیهای غیبی]]، ماهنامه پاسدار اسلام، ش ۱۵۵.</ref>. اگر اثبات [[رسالت پیامبر]] [[نیازمند]] این باشد که وی از باب اعجاز، [[علم غیب]] بداند و از غیب [[خبر]] دهد، باید [[توانایی]] آن را داشته باشد و چون امامت، [[خلافت]] از [[رسول]] است، بنابراین اگر لازمۀ [[اثبات امامت]] آنان نیز داشتن علم غیب باشد، قطعاً واجد آن خواهند بود. البته این در رسول به عنوان معجزه و در غیر او به عنوان کرامت خواهد بود. [[علم امام]] را از این نظر که آن را از منبعی فرا عادی دریافت میکند نه از راه حواس و [[فکر]] و [[حدس]]، یک نوع کرامت و معجزه میدانند؛ زیرا از اموری خبر میدهند که از دسترس [[عقل]] بشری خارجاند و جز از [[راه وحی]] و [[الهام]] به این سنخ از [[آگاهی]] نمیتوان رسید<ref>ر.ک: [[حسن مهدیفر|مهدیفر، حسن]]، [[علوم اهل بیت ویژگیها ابعاد و مبادی آن (پایاننامه)|علوم اهل بیت ویژگیها ابعاد و مبادی آن]]، ص۸۲ ـ ۸۷.</ref>. | ||
== | ==گونه های مختلف علم == | ||
=== | ===به لحاظ منشأ=== | ||
{{اصلی| | {{اصلی|علم ذاتی}} | ||
{{اصلی|علم اکتسابی}} | |||
# '''[[علم ذاتی]] ([[علم فطری]]):''' در دو معنا می تواند به کار برده شود: یکی ذاتی به معنای استقلالی بدان معنا که [[تصور]] شود علم [[امام]] مستقل و غیروابسته به [[خداوند]] است، این معنا با توجه به [[معارف توحیدی]] و [[اسلامی]] [[باطل]] است و تنها [[علم خداوند]] ذاتی است. معنای دوم، ذاتی به معنای غیر استقلالی است، یعنی اگر چه [[علم امام]] غیر ذاتی و وابسته به عطای [[خداوند متعال]] است، اما خداوند، هرگاه امامی را میآفریند، [[علم ویژه]] را همراه او در فطرتش قرار میدهد لذا علم امام ذاتی یعنی فطری است<ref>ر.ک: [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[ویژگیهای علوم ائمه از دیدگاه علمی امامیه]] و [[قلمرو علوم برگزیدگان خداوند در قرآن (مقاله)|قلمرو علوم برگزیدگان خداوند در قرآن]]، ص۲۷۶؛ [[سید حبیب بخاراییزاده|بخاراییزاده، سید حبیب]]، [[علم غیب امامان از نگاه عقل کتاب و سنت (پایاننامه)|علم غیب امامان از نگاه عقل کتاب و سنت]]، ص۱۹.</ref>. | |||
# '''[[علم اکتسابی]] (غیر ذاتی):''' علمی است که از راههای حسی و تجربی و [[عقلی]] میتوان به دست آورد و قابل شدت و [[ضعف]] است. بخشی از [[علوم پیامبران]] و [[امامان]]{{عم}}، به شیوههای عادی مانند حواس یا [[تعقل]] کسب میشود. در مقابل [[علم اکتسابی]]، [[علم لدنی]] قرار دارد و آن علمی است که [[خداوند]] عنایت میکند<ref>ر.ک: [[سید مرتضی حسینی شاهرودی|حسینی شاهرودی، سید مرتضی]]، آشنایی با عرفان اسلامی، ص ۴۴؛ [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی (کتاب)|ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی]]، ص ۲۶۹.</ref>. علم غیر ذاتی، در مقابل [[علم ذاتی]] [[علمی]] است که [[خداوند متعال]] به [[انسانهای برگزیده]] [[تعلیم]] میدهد و چنین علمی تبعی و نسبت به [[علم خداوند]] موقتی و محدود است. از این [[علم]] در تعبیرات [[امامان]]{{ع}} به [[علم مستفاد]] و یا [[علم غیب اکتسابی]] نیز یاد شده است<ref>ر.ک: [[حسن مهدیفر|مهدیفر، حسن]]، [[علوم اهل بیت ویژگیها ابعاد و مبادی آن (پایاننامه)|علوم اهل بیت ویژگیها ابعاد و مبادی آن]]، ص۲۴؛ [[محسن غرویان|غرویان، محسن]]، [[سید محمد حسین میرباقری|میرباقری، سید محمد حسین]]، [[محمد رضا غلامی|غلامی، محمد رضا]]، [[بحثی مبسوط در آموزش عقاید (کتاب)|بحثی مبسوط در آموزش عقاید]]، ج ۲، ص۲۷؛ [[محمد باقر تحریری|تحریری، محمد باقر]]، [[جلوههای لاهوتی (کتاب)|جلوههای لاهوتی]]، ج ۱، ص۲۵۰.</ref>. نام دیگری علم غیر ذاتی علم مستفاد است. [[علم مستفاد]] [[علمی]] است [[موهوبی]] که ابزار آن را [[خداوند متعال]] عطا کرده است، به گونهای که اگر معرفی نکرده بود، یا اصلاً قابل کسب نبود و یا به [[کمال]] و تمام قابل دسترسی نبود، در مقابل [[علم اکتسابی]] که از راههای تجربی به دست میآید<ref>ر.ک: [[سید علی هاشمی ۱|هاشمی، سید علی]]، [[ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی (کتاب)|ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی]]، ص ۹۸ و ص ۲۶۹؛ [[سید مرتضی حسینی شاهرودی|حسینی شاهرودی، سید مرتضی]]، آشنایی با عرفان اسلامی، ص ۴۴</ref>. | |||
===[[علم | ===به لحاظ استقلال و عدم آن=== | ||
{{ | {{اصلی|علم استقلالی}} | ||
{{اصلی|علم تبعی}} | |||
# '''[[علم استقلالی]]:''' [[علم استقلالی]] به معنای استقلالی بودن [[علم امام]]{{ع}} بدین معناست که [[تصور]] شود [[امام]]{{ع}} دانشهای خود را به طور غیر وابسته به [[خداوند]] و صرف نظر از [[عطای الهی]] در ذات خود دارد؛ به عبارت دیگر [[علم]] او هیچ ارتباطی با خداوند نداشته و ذات امام{{ع}} به طور مستقل دارای این [[علوم]] باشد. کسی که اندک آشنایی با [[معارف اسلامی]] داشته باشد، نادرست بودن چنین فرضی برای او کاملا آشکار است. اساسیترین رکن [[اعتقادی]] در [[اسلام]]، [[توحید]] است که بنابر آن، همه توانها، [[کمالات]] و آنچه در [[جهان]] [[ظهور]] پیدا کرده، وابسته به [[خداوند متعال]] است. بنابراین تنها میتوان کمالات خداوند را به این معنا ذاتی دانست و علوم و کمالاتی که در [[پیامبران]] و [[امامان]]{{عم}} و دیگر [[مخلوقات]] [[مشاهده]] میشود، از خداوند متعال و مشروط به [[اذن]] و [[اراده]] اوست: {{متن قرآن|إِن كُلُّ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ إِلاَّ آتِي الرَّحْمَنِ عَبْدًا}}<ref>جز این نیست که هر که در آسمانها و زمین است به بندگی به درگاه (خداوند) بخشنده میآید؛ سوره مریم، آیه: ۹۳.</ref>.<ref>[[سید علی هاشمی ۱|هاشمی، سید علی]]، [[ویژگیهای علوم ائمه از دیدگاه علمای امامیه (کتاب)|ویژگیهای علوم ائمه از دیدگاه علمای امامیه]]</ref> | |||
# '''[[علم تبعی]]:''' تفسیر دیگری که بر ذاتی بودنِ [[علم امام]]{{ع}} قابل تصور است، آن است که [[علم امام]]{{ع}} اگرچه به معنای غیر ذاتی و وابسته به عطای خداوند متعال است؛ اما خداوند، هرگاه امامی را میآفریند، علم ویژه را همراه او در فطرتش قرار میدهد. بدین معنا [[علم امام]]{{ع}} ذاتی یعنی فطری است و تصور جهل برای [[امام]] محال است. علمای امامیه کمتر به چنین معنایی از ذاتی بودن اشاره کردهاند. چنین ویژگی برای [[علم امام]]{{ع}} مورد اختلاف است<ref>[[سید علی هاشمی ۱|هاشمی، سید علی]]، [[ویژگیهای علوم ائمه از دیدگاه علمای امامیه (کتاب)|ویژگیهای علوم ائمه از دیدگاه علمای امامیه]]</ref>. | |||
=== | ===به لحاظ بشریت و الهی بودن=== | ||
{{اصلی|علم عادی}} | |||
{{اصلی|علم لدنی}} | {{اصلی|علم لدنی}} | ||
[[علم | # '''[[علم عادی]]:''' علمی است که از طریق [[حواس ظاهری]] و راههای اکتسابی به دست میآید و سیرۀ [[اهل بیت]] {{عم}} در گفتار و رفتار مبتنی بر علم عادی بوده است. البته این بدان معنا نیست که ایشان از [[علم غیبی]] استفاده نمی کردند. فراگیری علم به صورت عادی، امری است همگانی که هرکس به اندازۀ استعداد، تلاش و کوشش خود میتواند از آن بهره برد<ref>ر.ک: [[محمد حسن نادم|نادم، محمد حسن]]، [[علم امام از نگاه امیرالمؤمنین با تأکید بر نهج البلاغه (مقاله)|علم امام از نگاه امیرالمؤمنین با تأکید بر نهج البلاغه]]؛ [[داود افقی|افقی، داود]]، [[بررسی غلو در روایات علم اهل بیت از کتاب بصائر الدرجات (پایاننامه)|بررسی غلو در روایات علم اهل بیت از کتاب بصائر الدرجات]]، ص۲۳ ـ ۲۵؛ [[سید علی موسوی|موسوی، سید علی]]، [[تبیین و بررسی گستره علم امام از دیدگاه علامه طباطبایی و امام خمینی (پایاننامه)|تبیین و بررسی گستره علم امام از دیدگاه علامه طباطبایی و امام خمینی]]، ص۶۹.</ref>. از این علم، به [[علم اکتسابی]] نیز می توان یاد کرد. | ||
# '''[[علم لدنی]]:''' افاضۀ بیواسطۀ [[دانش]]، از ناحیۀ [[خداوند]] به برخی از [[بندگان]] [[شایسته]] مانند [[معصومین]] {{ع}} است. [[علم لدنی]] [[علم]] به همه چیز است و با [[علمی]] که انسانهای عادی میآموزند تفاوت دارد. مانند آنچه به [[حضرت خضر]] {{ع}} داده شد: {{متن قرآن|فَوَجَدَا عَبْدًا مِّنْ عِبَادِنَا ءَاتَيْنَاهُ رَحْمَةً مِّنْ عِندِنَا وَ عَلَّمْنَاهُ مِن لَّدُنَّا عِلْمًا}}<ref>و بندهای از بندگان ما (خضر) را یافتند که به او از نزد خود بخشایشی داده و او را از پیش خویش دانشی آموخته بودیم. سوره کهف آیه ۶۵.</ref>. این [[علم]] به موجب ادلۀ [[عقلی]] و [[نقلی]] که آن را اثبات میکند قابل هیچ گونه تخلفی نبوده و تغییر نمیپذیرد و به اصطلاح [[علم]] است، به آنچه در [[لوح محفوظ]] ثبت شده است و [[آگاهی]] است از آنچه قضای حتمی [[خداوند]] به آن تعلق گرفته و لذا هیچ گونه تکلیفی به متعلق این گونه [[علم]] از آن جهت که حتمیالوقوع میباشد تعلق نمیگیرد<ref>ر.ک: [[سید حسن مصطفوی|مصطفوی، سید حسن]]، [[احمد مروی|مروی، احمد]]، [[دلایل عقلی و نقلی علم غیب امامان معصوم (مقاله)|دلایل عقلی و نقلی علم غیب امامان معصوم]]، فصلنامه قبسات، ص ۱۵؛ [[حسن مهدیفر|مهدیفر، حسن]]، [[علوم اهل بیت ویژگیها ابعاد و مبادی آن (پایاننامه)|علوم اهل بیت ویژگیها ابعاد و مبادی آن]]، ص ۲۴ و ۲۵؛ [[زهرةالسادات میرترابی حسینی|میرترابی حسینی، زهرةالسادات]]، [[علم لدنی در قرآن و حدیث (پایاننامه)|علم لدنی در قرآن و حدیث]]، ص ۶۳.</ref>. از این علم، به [[علم موهوبی]] و یا [[علم ویژه الهی]] و [[علم خارق العاده|خارق العاده]] و [[علم باطنی|باطنی]] نیز می توان یاد کرد. | |||
===به لحاظ فعلیت=== | |||
{{اصلی|علم فعلی}} | |||
{{اصلی|علم شأنی}} | |||
# '''[[علم فعلی]]:''' عبارت است از اینکه [[علم]]، نزد ایشان حاضر باشد، یعنی علم به اشیاء یا به تعبیر صحیحتر اشیاء و حقایق در پیش [[امام]] حاضر هستند و امام به همۀ اشیا [[آگاه]] است. در مقابلِ [[علم فعلی]]، [[علم شأنی]] قرار دارد؛ شأنی دانستن [[علم امام]] بدین معناست که امام به برخی موضوعات علم ندارد؛ اما [[توان]] دریافت آنها را به شیوههای خاص خود دارد<ref>ر.ک: [[سید امین موسوی|موسوی، سید امین]]، [[گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی (کتاب)|گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی]]، ص۲۴۸؛ [[حسین واعظی|واعظی، حسین]]، [[گستره و چگونگی علم امام از منظر كتاب سنت و عقل (مقاله)|گستره و چگونگی علم امام از منظر كتاب سنت و عقل]]، ص۱۹۰ ـ ۱۹۱؛ [[حسن مهدیفر|مهدیفر، حسن]]، [[علوم اهل بیت ویژگیها ابعاد و مبادی آن (پایاننامه)|علوم اهل بیت ویژگیها ابعاد و مبادی آن]]، ص۲۱۸.</ref>. | |||
# '''[[علم شأنی]]:''' ممکن است [[علم غیب]] به صورت فعلی و آنی نزد امام حاضر نباشد، اما هر وقت اراده کند از علوم و [[امور غیبی]] آگاه میشود. البته این اراده نیز با [[اذن]] و [[رضای خدا]] انجام میگیرد. در برابر [[علم شأنی]]، [[علم فعلی]] قرار دارد که مراد از آن علمی است که از مرتبۀ [[قوه]] و [[استعداد]] گذشته و به مرتبه فعلیت رسیده است. کسانی که قائل به [[علم اشائی]] و ارادی [[معصوم]] هستند به چهار دسته از [[روایات]] [[استدلال]] کردهاند دستۀ اول، روایاتی که میگوید "[[امام]] هر گاه بخواهد میداند؛ دستۀ دوم، روایاتی که مسئله قبض و بسط [[علم]] [[اهل بیت]]{{عم}}را مطرح میکنند؛ دستۀ سوم، روایاتی که مربوط به افزایش [[علوم]] آنان است و اگر علوم آنان فعلی بود، افزایش آن معنای معقولی نداشت و دستۀ چهارم، روایاتی که بیانگر [[عدم آگاهی]] [[اهل بیت]]{{عم}}به برخی موضوعات است و چون [[جهل]] و ناآگاهی با اصل [[علم]] اهل بیت{{عم}}منافات دارد، بنابراین توجیه صحیح اینها عدم فعلیت و إرادی بودن علم آنان است<ref>ر.ک: [[محمد حسین مظفر|مظفر، محمد حسین]]، [[پژوهشی در باب علم امام (کتاب)|پژوهشی در باب علم امام]]، ص۳۴؛ [[سید محمد حسین طباطبایی|طباطبایی، سید محمد حسین]]، [[بررسیهای اسلامی (کتاب)|بررسیهای اسلامی]]؛ [[محمد حسین نصیری|نصیری، محمد حسین]]، [[گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات (پایاننامه)|گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات]]؛ [[حسن مهدیفر|مهدیفر، حسن]]، [[علوم اهل بیت ویژگیها ابعاد و مبادی آن (پایاننامه)|علوم اهل بیت ویژگیها ابعاد و مبادی آن]]، ص۲۱۸ ـ ۲۲۴.</ref>. از این علم، به اشائی یا استعدادی یا ارادی یا اختیاری و یا بالقوه نیز می توان یاد کرد. | |||
=== | ===به لحاظ دفعیت و تدرج=== | ||
{{اصلی|علم | {{اصلی|علم دفعی}} | ||
[[علم | {{اصلی|علم تدریجی }} | ||
# '''[[علم دفعی]]:''' آن است که [[علم]] به یکباره به [[امامان]]{{عم}} [[ تعلیم]] داده شود. دربارۀ علم دفعی معصوم دو دیدگاه کلی وجود دارد: برخی قائلاند [[علوم]] امامان{{عم}} به صورت دفعی است هر چند علم به معلومات به صورت تدریجی بوده است. [[تعلّم]] و [[یادگیری]] [[پیامبر]] دفعی بوده است؛ چراکه در [[آیات قرآن]] آمده است: {{متن قرآن|وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِّكُلِّ شَيْء}}<ref>سورۀ نحل، آیۀ ۸۹.</ref> و برخی دیگر قائلاند چنین نیست که همۀ [[علوم]] [[امامان]]{{عم}} را دفعی بدانیم زیرا [[علمآموزی]] به شیوههایی مانند [[وحی]]، [[الهام]]، [[شهود]] و عرضۀ [[اعمال]]، به طور طبیعی تدریجی بودن این علوم را میرساند. همچنین [[روایات]] [[ازدیاد علم]] در شبهای [[جمعه]] و یا [[شب قدر]] و یا ازدیاد علم ایشان به صورت دائمی در [[دنیا]] در [[آخرت]] بیانگر تدریجی بودن [[علم]] ایشان است<ref>ر.ک: [[سید محمد حسین طباطبایی|طباطبایی، سید محمد حسین]]، [[علم امام و عصمت انبیاء و اوصیاء (مقاله)|علم امام و عصمت انبیاء و اوصیاء]]، ص۳۳۱؛ [[محمد جواد فاضل لنکرانی|فاضل لنکرانی، محمد جواد]]، سخنرانی با موضوع: تحلیل عاشورا بدون علم غیب تحلیل جامعی نیست، وبگاه خبرگزاری بینالمللی قرآن؛ [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[قلمرو علوم برگزیدگان خداوند در قرآن (مقاله)|قلمرو علوم برگزیدگان خداوند در قرآن]].</ref>. | |||
# '''[[علم تدریجی ]]:''' | |||
===به لحاظ گستره=== | |||
{{اصلی|گستره علم معصوم}} | |||
# '''[[علم تام]]:''' در زمینه [[گستره علم معصوم]] [[اختلاف]] است که آیا [[علم]] ایشان تام است یا محدود؟ همچنین در معنای تام و محدود سه نظریه وجود دارد: تام به معنای فعلی در مقابل شأنی؛ تام به معنای [[علم تفصیلی]] در برابر [[علم اجمالی]] و کلی و تام به معنای احاطه بر تمام علومی که غیر [[خداوند]] میتواند به آن احاطه پیدا کند. [[علم محدود]] در هر یک از معانی [[علم تام]]، معنای خاص همان را خواهد داشت. هر دو گروه برای خود قائلین و ادلهای دارند ریشۀ [[اختلاف]]، [[ظهور]] متفاوت برخی روایاتی است که در این موضوع [[نقل]] شده است؛ لذا [[اثبات]] یا [[نفی]] تام بودن [[علوم]] آنان، بیش از همه به تحلیل و جمعبندی [[روایات]] این موضوع وابسته است<ref>ر.ک: [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی (کتاب)|ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی]]، ص۳۳۱۱ ـ ۳۳۲؛ [[محمد زمان رستمی|رستمی، محمد زمان]]، [[طاهره آلبویه|آلبویه، طاهره]]، [[علم امام ۲ (کتاب)|علم امام]].</ref>. | |||
# '''[[علم محدود]]:''' در زمینه [[گستره علم معصوم]] [[اختلاف]] است که آیا [[علم]] ایشان تام است یا محدود؟ همچنین در معنای تام و محدود سه نظریه وجود دارد: تام به معنای فعلی در مقابل شأنی؛ تام به معنای [[علم تفصیلی]] در برابر [[علم اجمالی]] و کلی و تام به معنای احاطه بر تمام علومی که غیر [[خداوند]] میتواند به آن احاطه پیدا کند. [[علم محدود]] در هر یک از معانی [[علم تام]]، معنای خاص همان را خواهد داشت. هر دو گروه برای خود قائلین و ادلهای دارند ریشۀ [[اختلاف]]، [[ظهور]] متفاوت برخی روایاتی است که در این موضوع [[نقل]] شده است؛ لذا [[اثبات]] یا [[نفی]] تام بودن [[علوم]] آنان، بیش از همه به تحلیل و جمعبندی [[روایات]] این موضوع وابسته است<ref>ر.ک: [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی (کتاب)|ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی]]، ص۳۳۱۱ ـ ۳۳۲؛ [[محمد زمان رستمی|رستمی، محمد زمان]]، [[طاهره آلبویه|آلبویه، طاهره]]، [[علم امام ۲ (کتاب)|علم امام]].</ref>. | |||
=== | ===به لحاظ اجمال و تفصیل=== | ||
{{اصلی|علم | {{اصلی|علم اجمالی}} | ||
{{اصلی|علم کلی}} | |||
# '''[[علم اجمالی]]:''' | |||
# '''[[علم کلی]]:''' [[علم کلی]] [[امام]] یعنی [[علم تفصیلی]] به تمام جزئیات. اما در اینکه آیا [[علم امام]] کلی است یا اجمالی [[اختلاف]] نظر وجود دارد، برخی در این زمینه توقف کردهاند و برخی دیگر براساس ادلهای قائل به علم کلی و تفصیلی شدهاند، بدین معنا که هیچ دانشی نیست که برای غیر [[خداوند]] ممکن باشد و امام نسبت به آن [[آگاه]] نباشد و گروهی دیگر قول به [[اجمال]] را پذیرفتهاند، این گروه معتقدند تام بودن [[علوم]] [[امامان]]{{عم}} موجه نیست و ضرورتی ندارد امام{{ع}} به همۀ امور [[جهان]] به صورت جزئی و تفصیلی آگاه باشد. ریشه این اختلاف، [[ظهور]] متفاوت برخی روایاتی است که در این موضوع [[نقل]] شده است، بنابراین [[اثبات]] یا [[نفی]] تام بودن علوم آنان، به تحلیل و جمعبندی [[روایات]] این موضوع وابسته است<ref>ر.ک: [[سید علی هاشمی ۱|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود؟]]، فصلنامه مشرق موعود، ش ۳۷؛ [[محمد رضا بهدار|بهدار، محمد رضا]]، [[گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه (مقاله)|گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه]]، فصلنامه تحقیقات کلامی، ش ۳، ص۴۱ ـ ۵۳؛ [[محمد حسین نصیری|نصیری، محمد حسین]]، [[گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات (پایاننامه)|گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات]].</ref>. علم تفصیلی [[امام]] یعنی [[علم]] به تمام جزئیات. اما در اینکه آیا [[علم امام]] تفصیلی است یا اجمالی [[اختلاف]] نظر وجود دارد، برخی در این زمینه توقف کردهاند و برخی دیگر براساس ادلهای قائل به علم کلی و تفصیلی شدهاند، بدین معنا که هیچ دانشی نیست که برای غیر [[خداوند]] ممکن باشد و امام نسبت به آن [[آگاه]] نباشد و گروهی دیگر قول به اجمال را پذیرفتهاند، این گروه معتقدند تام بودن [[علوم]] [[امامان]]{{عم}} موجه نیست و ضرورتی ندارد امام{{ع}} به همۀ امور [[جهان]] به صورت جزئی و تفصیلی آگاه باشد. ریشه این اختلاف، [[ظهور]] متفاوت برخی روایاتی است که در این موضوع [[نقل]] شده است، بنابراین [[اثبات]] یا [[نفی]] تام بودن علوم آنان، به تحلیل و جمعبندی [[روایات]] این موضوع وابسته است<ref>ر.ک: [[سید علی هاشمی ۱|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود؟]]، فصلنامه مشرق موعود، ش ۳۷؛ [[محمد رضا بهدار|بهدار، محمد رضا]]، [[گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه (مقاله)|گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه]]، فصلنامه تحقیقات کلامی، ش ۳، ص۴۱ ـ ۵۳؛ [[محمد حسین نصیری|نصیری، محمد حسین]]، [[گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات (پایاننامه)|گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات]].</ref>. | |||
=== | ===به لحاظ اطلاق و تقیید=== | ||
{{اصلی|علم | {{اصلی|علم مطلق}} | ||
[[علم | {{اصلی|علم مشروط}} | ||
# '''[[علم مطلق]]:''' بدین معناست که [[معصومین]] {{ع}} همه چیز را میدانند و تنها تفاوت [[دانش]] آنان با [[خداوند]] در این است که دانش آنها عرضی و [[دانش خداوند]] ذاتی است در مقابل [[علم مشروط]] که [[علوم غیبی]] ایشان به خواست و [[اراده]] آنان و [[مصلحت الهی]] وابسته است<ref>[[علی کرباسیزاده|کرباسیزاده، علی]]، [[علم امام در اندیشه علمای معاصر حوزه اصفهان (مقاله)|علم امام در اندیشه علمای معاصر حوزه اصفهان]]، [[نقد و نظر (نشریه)|فصلنامه نقد و نظر]]؛ شماره ۶۹؛ بهار ۱۳۹۲؛ ص۱۲۹.</ref>. | |||
# '''[[علم مشروط]]:''' بدین معناست که [[علوم]] [[معصومین]] به خواست و [[اراده]] ایشان و [[مصلحت الهی]] وابسته است در مقابل علم مطلق که علم آنها را موهوبی میداند. قائلین به مشروط بودن علم معصوم معتقدند [[علم]] [[انبیا]] و [[ائمه]]{{عم}} به همه [[حقایق]] [[عالم]] است، ولی در [[ارتباط]] با "[[لوح محو و اثبات]]" اما [[علم خداوند]] به تمام حقایق در ارتباط با [[لوح محفوظ]] است<ref>ر.ک: [[علی کرباسیزاده|کرباسیزاده، علی]]، [[علم امام در اندیشه علمای معاصر حوزه اصفهان (مقاله)|علم امام در اندیشه علمای معاصر حوزه اصفهان]]، [[نقد و نظر (نشریه)|فصلنامه نقد و نظر]]؛ شماره ۶۹؛ بهار ۱۳۹۲؛ ص۱۲۹؛ [[سید امین موسوی|موسوی، سید امین]]، [[گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی (کتاب)|گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی]]؛ ص۲۳۵.</ref>. | |||
====مراتب علم معصوم==== | |||
{{اصلی|مراتب علم معصوم}} | |||
در روایاتی از تفاضل علمی بین [[ائمه]]{{عم}} خبر داده شده است: در روایتی با سند صحیح از [[امام صادق]]{{ع}} چنین نقل شده است: "همه ما در اطاعت و امر [[امامت]] یک حکم داریم و بعضی از ما از برخی دیگر داناترند". در روایتی دیگر، از آن حضرت سؤال شده است که آیا برخی از [[ائمه]]{{عم}} داناتر از برخی دیگرند؟ آن حضرت پاسخ میدهد: "آری، ولی علمشان به حلال و حرام و تفسیر قرآن یکسان است". در منبع یاد شده، دو روایت با این محتوا نقل شده است که روایت اول دارای سند صحیح و دومی معتبر است؛ زیرا اگرچه [[حسین بن زیاد]] که در این روایت آمده، مجهول است؛ اما [[ابن ابی عمیر]] از او این روایت را نقل کرده و چنانکه مشهور است، [[ابن ابی عمیر]] از اصحاب اجماع است و جز از ثقه روایت نقل نمیکند<ref>ر.ک: [[سید علی هاشمی ۱|هاشمی، سید علی]]، [[علم امام تام یا محدود؟ (مقاله)|علم امام تام یا محدود؟]]، ص ۶۱.</ref>. | |||
====[[علم موقوف]] ([[علم مستأثر]])==== | |||
{{اصلی|علم مستأثر}} | |||
"مستأثر" به معنای [[برگزیده]]<ref>المفردات، ص۵.</ref>، از [[نامهای الهی]] است که [[خداوند]] آن را برای خویش [[برگزیده]] و پنهان کرده است و از این روی، علم مستأثر را "[[علم مکنون]]"، "[[علم مخزون]]"، [[علم مکفوف]] و [[علم موقوف]] نیز میگویند<ref>الکافی، ج۱، ص۸۷ و ۱۸۹.</ref>. در مقابل این علم، [[علم مبذول]] قرار دارد. علم مستأثر و یا [[علم موقوف|موقوف]] از علومِ مختص به خداوند است که حتی [[امامان معصوم]] هم از آن [[آگاهی]] ندارند<ref>ر.ک: [[سید محمد علی مسعودی|مسعودی، سید محمد علی]]، [[تفاوت نگرش علم کلام و حدیث به علم غیب (مقاله)|تفاوت نگرش علم کلام و حدیث به علم غیب]]، ص ۸؛ [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۷۷-۷۸.</ref>. | |||
===علم الیقین معصوم=== | ====علم الیقین معصوم==== | ||
{{اصلی|علم الیقین}} | {{اصلی|علم الیقین}} | ||
[[یقین]] عبارت است از [[علم]] صد در صدی که [[شک]] و تردید در آن رخنه نداشته باشد و علم الیقین عبارت است از علم به چیزی غایب از چشم و [[دل]] بر اساس [[دلایل عقلی]] و نظری. یکی از اوصافی که در [[قرآن کریم]] برای [[امامان]]{{عم}} بیان شده است یقین است: {{متن قرآن|وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُوا وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يُوقِنُونَ}}<ref>«و چون شکیب ورزیدند و به آیات ما یقین داشتند برخی از آنان را پیشوایانی گماردیم که به فرمان ما (مردم را) رهنمایی میکردند» سوره سجده، آیه ۲۴.</ref>. باید دانست [[علم لدنی]] که امامان{{عم}} از آن برخوردار هستند، یقین تام میآورد که [[انسان]] نمیتواند چیز دیگری [[اراده]] کند و یکی از استلزاماتش [[عصمت]] است<ref>ر.ک: [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]]، [[منابع علم امام در قرآن و روایات (پایاننامه)|منابع علم امامان در قرآن و روایات]]، ص۳۰؛ [[سید مرتضی حسینی شاهرودی|حسینی شاهرودی، سید مرتضی]]، آشنایی با عرفان اسلامی، ص۴۶؛ [[سید محمد حسین حسینی طهرانی|حسینی طهرانی، سید محمد حسین]]، [[امامشناسی ۳ (کتاب)|امامشناسی]]، ص۲.</ref>. | [[یقین]] عبارت است از [[علم]] صد در صدی که [[شک]] و تردید در آن رخنه نداشته باشد و علم الیقین عبارت است از علم به چیزی غایب از چشم و [[دل]] بر اساس [[دلایل عقلی]] و نظری. یکی از اوصافی که در [[قرآن کریم]] برای [[امامان]]{{عم}} بیان شده است یقین است: {{متن قرآن|وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُوا وَكَانُوا بِآيَاتِنَا يُوقِنُونَ}}<ref>«و چون شکیب ورزیدند و به آیات ما یقین داشتند برخی از آنان را پیشوایانی گماردیم که به فرمان ما (مردم را) رهنمایی میکردند» سوره سجده، آیه ۲۴.</ref>. باید دانست [[علم لدنی]] که امامان{{عم}} از آن برخوردار هستند، یقین تام میآورد که [[انسان]] نمیتواند چیز دیگری [[اراده]] کند و یکی از استلزاماتش [[عصمت]] است<ref>ر.ک: [[محمد تقی شاکر|شاکر، محمد تقی]]، [[منابع علم امام در قرآن و روایات (پایاننامه)|منابع علم امامان در قرآن و روایات]]، ص۳۰؛ [[سید مرتضی حسینی شاهرودی|حسینی شاهرودی، سید مرتضی]]، آشنایی با عرفان اسلامی، ص۴۶؛ [[سید محمد حسین حسینی طهرانی|حسینی طهرانی، سید محمد حسین]]، [[امامشناسی ۳ (کتاب)|امامشناسی]]، ص۲.</ref>. | ||
== | ====علم حادث معصوم==== | ||
{{اصلی|علم حادث}} | {{اصلی|علم حادث}} | ||
[[علم حادث]] به معنای واقع و وجود یافته عبارت از الهامی است که به [[معصوم]] القاء میشود<ref>ر.ک: [[محمد حسن قدردان قراملکی|قدردان قراملکی، محمد حسن]]، [[امامت (کتاب)|امامت]]، ص۲۰۱ ـ ۲۱۰.</ref>. براساس [[روایات]] این نوع از [[علم]] إفاضات دائمی الهی است که همیشه رو به إزدیاد بوده و برترین علم ایشان است. [[امام صادق]]{{ع}} فرمودند: "همانا علم آنی است که در شب و [[روز]]، روز به روز و [[ساعت]] به ساعت حادث میشود"<ref>ر.ک: [[اصغر غلامی|غلامی، اصغر]]، [[آفاق علم امام در الکافی (مقاله)|آفاق علم امام در الکافی]].</ref>. | [[علم حادث]] به معنای واقع و وجود یافته عبارت از الهامی است که به [[معصوم]] القاء میشود<ref>ر.ک: [[محمد حسن قدردان قراملکی|قدردان قراملکی، محمد حسن]]، [[امامت (کتاب)|امامت]]، ص۲۰۱ ـ ۲۱۰.</ref>. براساس [[روایات]] این نوع از [[علم]] إفاضات دائمی الهی است که همیشه رو به إزدیاد بوده و برترین علم ایشان است. [[امام صادق]]{{ع}} فرمودند: "همانا علم آنی است که در شب و [[روز]]، روز به روز و [[ساعت]] به ساعت حادث میشود"<ref>ر.ک: [[اصغر غلامی|غلامی، اصغر]]، [[آفاق علم امام در الکافی (مقاله)|آفاق علم امام در الکافی]].</ref>. | ||
===علم حضوری معصوم=== | ====علم حضوری معصوم==== | ||
{{اصلی|علم حضوری}} | {{اصلی|علم حضوری}} | ||
[[علم حضوری معصوم]]، آن است که علم، نزد ایشان بالفعل حاضر باشد. مراد از علم در این مقام، [[آگاهی]] از موضوعات [[خارجی]] جزئی است، نه آگاهی از موضوعات [[احکام کلی]]. حال این علم به وسیله [[وحی]] حاصل شود یا [[الهام]] و یا هر اسبابی که اختصاص به انبیا و [[اوصیا]] آنها دارد. در مقابلِ علم حضوری و یا فعلی، علم شأنی قرار دارد؛ شأنی دانستن علم امام یعنی [[امام]] به برخی موضوعات، [[علم]] ندارد؛ اما [[توان]] دریافت آنها را به شیوههای خاص خود دارد. نافعتر بودن علم حضوری برای [[امت]]؛ کاملتر بودن علم حضوری در [[رسالت]] و [[امامت]]؛ سزاوارتر بودن [[انتخاب]] [[افضل]] برای امام و ... از جمله ادله حضوری بودن علم معصوم است<ref>ر.ک: [[سید محمد جعفر سبحانی|سبحانی، سید محمد جعفر]]، [[منابع علم امامان شیعه (کتاب)|منابع علم امامان شیعه]]، ص۱۴۷ ـ ۱۵۰؛ [[محمد حسین مظفر|مظفر، محمد حسین]]، [[پژوهشی در باب علم امام (کتاب)|پژوهشی در باب علم امام]]، ص۱۰۸ـ ۱۱۳؛ [[حسن مهدیفر|مهدیفر، حسن]]، [[علوم اهل بیت ویژگیها ابعاد و مبادی آن (پایاننامه)|علوم اهل بیت ویژگیها ابعاد و مبادی آن]]، ص۲۱۸.</ref>. | [[علم حضوری معصوم]]، آن است که علم، نزد ایشان بالفعل حاضر باشد. مراد از علم در این مقام، [[آگاهی]] از موضوعات [[خارجی]] جزئی است، نه آگاهی از موضوعات [[احکام کلی]]. حال این علم به وسیله [[وحی]] حاصل شود یا [[الهام]] و یا هر اسبابی که اختصاص به انبیا و [[اوصیا]] آنها دارد. در مقابلِ علم حضوری و یا فعلی، علم شأنی قرار دارد؛ شأنی دانستن علم امام یعنی [[امام]] به برخی موضوعات، [[علم]] ندارد؛ اما [[توان]] دریافت آنها را به شیوههای خاص خود دارد. نافعتر بودن علم حضوری برای [[امت]]؛ کاملتر بودن علم حضوری در [[رسالت]] و [[امامت]]؛ سزاوارتر بودن [[انتخاب]] [[افضل]] برای امام و ... از جمله ادله حضوری بودن علم معصوم است<ref>ر.ک: [[سید محمد جعفر سبحانی|سبحانی، سید محمد جعفر]]، [[منابع علم امامان شیعه (کتاب)|منابع علم امامان شیعه]]، ص۱۴۷ ـ ۱۵۰؛ [[محمد حسین مظفر|مظفر، محمد حسین]]، [[پژوهشی در باب علم امام (کتاب)|پژوهشی در باب علم امام]]، ص۱۰۸ـ ۱۱۳؛ [[حسن مهدیفر|مهدیفر، حسن]]، [[علوم اهل بیت ویژگیها ابعاد و مبادی آن (پایاننامه)|علوم اهل بیت ویژگیها ابعاد و مبادی آن]]، ص۲۱۸.</ref>. | ||
== | ====علم حصولی معصوم==== | ||
= | |||
{{اصلی|علم حصولی}} | {{اصلی|علم حصولی}} | ||
[[علم حصولی]] دارای دو معناست: ۱. علم حصولی در اصطلاح [[فلسفه]] و [[منطق]] [[دانش|دانشی]] است که از طریق [[صورتهای ذهنی]] حاصل شده و از راه [[ابزارهای حسی]] به دست میآید، در مقابل [[علم حضوری]]؛ ۲. علم حصولی در اصطلاح [[دانشمندان]] [[کلام]] و [[امامشناسی]]: به معنای "[[علم ارادی]]" که در این صورت مراد از علم حضوری، "[[علم فعلی]]" است؛ مراد در اینجا معنای اول است. در اینکه آیا [[علوم]] [[معصومین]]{{عم}} حضوری است یا حصولی؟ گفته شده، [[امام]] هم مانند همۀ انسانهای دیگر علومی دارد که از طریق بهکارگیری [[حواس ظاهری]] به دست میآید، منتها برخی از راههای کسب علوم [[امامان]]{{عم}} حضوری و برخی حصولی هستند مانند: [[نزول]] بیواسطۀ [[وحی]] بر [[قلب]]؛ دریافت علوم از [[فرشتگان]]؛ [[نزول وحی]] در [[خواب]] و بهرهگیری از حواس<ref>ر.ک: [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی (کتاب)|ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی]]، ص۱۴۶؛ [[حسن مهدیفر|مهدیفر، حسن]]، [[علوم اهل بیت ویژگیها ابعاد و مبادی آن (پایاننامه)|علوم اهل بیت ویژگیها ابعاد و مبادی آن]]، ص۲۰؛ [[زهرةالسادات میرترابی حسینی|میرترابی حسینی، زهرةالسادات]]، [[علم لدنی در قرآن و حدیث (پایاننامه)|علم لدنی در قرآن و حدیث]]، ص۲۶.</ref>. | [[علم حصولی]] دارای دو معناست: ۱. علم حصولی در اصطلاح [[فلسفه]] و [[منطق]] [[دانش|دانشی]] است که از طریق [[صورتهای ذهنی]] حاصل شده و از راه [[ابزارهای حسی]] به دست میآید، در مقابل [[علم حضوری]]؛ ۲. علم حصولی در اصطلاح [[دانشمندان]] [[کلام]] و [[امامشناسی]]: به معنای "[[علم ارادی]]" که در این صورت مراد از علم حضوری، "[[علم فعلی]]" است؛ مراد در اینجا معنای اول است. در اینکه آیا [[علوم]] [[معصومین]]{{عم}} حضوری است یا حصولی؟ گفته شده، [[امام]] هم مانند همۀ انسانهای دیگر علومی دارد که از طریق بهکارگیری [[حواس ظاهری]] به دست میآید، منتها برخی از راههای کسب علوم [[امامان]]{{عم}} حضوری و برخی حصولی هستند مانند: [[نزول]] بیواسطۀ [[وحی]] بر [[قلب]]؛ دریافت علوم از [[فرشتگان]]؛ [[نزول وحی]] در [[خواب]] و بهرهگیری از حواس<ref>ر.ک: [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی (کتاب)|ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی]]، ص۱۴۶؛ [[حسن مهدیفر|مهدیفر، حسن]]، [[علوم اهل بیت ویژگیها ابعاد و مبادی آن (پایاننامه)|علوم اهل بیت ویژگیها ابعاد و مبادی آن]]، ص۲۰؛ [[زهرةالسادات میرترابی حسینی|میرترابی حسینی، زهرةالسادات]]، [[علم لدنی در قرآن و حدیث (پایاننامه)|علم لدنی در قرآن و حدیث]]، ص۲۶.</ref>. | ||
== | ====[[علم غابر معصوم]]==== | ||
[[علم | |||
{{اصلی|علم غابر}} | {{اصلی|علم غابر}} | ||
براساس برخی روایات، [[علوم]] [[ائمه]]{{عم}} به سه دسته "ماضی و غابر و حادث" تقسیم شده است و احتمال دارد [[علم غابر]] همان آثاری باشد که از [[پیامبر]]{{صل}} به [[ائمه]] {{ع}} به [[ارث]] رسیده است و یا اینکه ممکن است از مجموع روایات چنین برداشت نمود که: معلومات [[ائمه]]{{عم}} ـ که از قبل در [[لوح]] سینه آنان و یا در جای دیگری [[ثبت]] شده است ـ برخی از این معلومات، در [[عالم]] خارج تحقق یافته و برخی دیگر هنوز [[زمان]] تحقق آن فرا نرسیده است<ref>[[اصغر غلامی|غلامی، اصغر]]، [[آفاق علم امام در الکافی (مقاله)|آفاق علم امام در الکافی]].</ref>. | براساس برخی روایات، [[علوم]] [[ائمه]]{{عم}} به سه دسته "ماضی و غابر و حادث" تقسیم شده است و احتمال دارد [[علم غابر]] همان آثاری باشد که از [[پیامبر]]{{صل}} به [[ائمه]] {{ع}} به [[ارث]] رسیده است و یا اینکه ممکن است از مجموع روایات چنین برداشت نمود که: معلومات [[ائمه]]{{عم}} ـ که از قبل در [[لوح]] سینه آنان و یا در جای دیگری [[ثبت]] شده است ـ برخی از این معلومات، در [[عالم]] خارج تحقق یافته و برخی دیگر هنوز [[زمان]] تحقق آن فرا نرسیده است<ref>[[اصغر غلامی|غلامی، اصغر]]، [[آفاق علم امام در الکافی (مقاله)|آفاق علم امام در الکافی]].</ref>. | ||
===[[علم کامل معصوم]]=== | ====[[علم کامل معصوم]]==== | ||
{{اصلی|علم کامل}} | {{اصلی|علم کامل}} | ||
===[[علم | ====[[علم احاطی معصوم]] ([[علم سعی معصوم]])==== | ||
{{اصلی|گستره علم معصوم}} | {{اصلی|گستره علم معصوم}} | ||
در زمینه [[گستره علم معصوم]] [[اختلاف]] است که آیا [[علم]] ایشان تام است یا محدود؟ همچنین در معنای تام و محدود سه نظریه وجود دارد: تام به معنای فعلی در مقابل شأنی؛ تام به معنای [[علم تفصیلی]] در برابر [[علم اجمالی]] و کلی و تام به معنای احاطه بر تمام علومی که غیر [[خداوند]] میتواند به آن احاطه پیدا کند. [[علم محدود]] در هر یک از معانی [[علم تام]]، معنای خاص همان را خواهد داشت. هر دو گروه برای خود قائلین و ادلهای دارند ریشۀ [[اختلاف]]، [[ظهور]] متفاوت برخی روایاتی است که در این موضوع [[نقل]] شده است؛ لذا [[اثبات]] یا [[نفی]] تام بودن [[علوم]] آنان، بیش از همه به تحلیل و جمعبندی [[روایات]] این موضوع وابسته است<ref>ر.ک: [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی (کتاب)|ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی]]، ص۳۳۱۱ ـ ۳۳۲؛ [[محمد زمان رستمی|رستمی، محمد زمان]]، [[طاهره آلبویه|آلبویه، طاهره]]، [[علم امام ۲ (کتاب)|علم امام]].</ref>. | در زمینه [[گستره علم معصوم]] [[اختلاف]] است که آیا [[علم]] ایشان تام است یا محدود؟ همچنین در معنای تام و محدود سه نظریه وجود دارد: تام به معنای فعلی در مقابل شأنی؛ تام به معنای [[علم تفصیلی]] در برابر [[علم اجمالی]] و کلی و تام به معنای احاطه بر تمام علومی که غیر [[خداوند]] میتواند به آن احاطه پیدا کند. [[علم محدود]] در هر یک از معانی [[علم تام]]، معنای خاص همان را خواهد داشت. هر دو گروه برای خود قائلین و ادلهای دارند ریشۀ [[اختلاف]]، [[ظهور]] متفاوت برخی روایاتی است که در این موضوع [[نقل]] شده است؛ لذا [[اثبات]] یا [[نفی]] تام بودن [[علوم]] آنان، بیش از همه به تحلیل و جمعبندی [[روایات]] این موضوع وابسته است<ref>ر.ک: [[سید علی هاشمی|هاشمی، سید علی]]، [[ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی (کتاب)|ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی]]، ص۳۳۱۱ ـ ۳۳۲؛ [[محمد زمان رستمی|رستمی، محمد زمان]]، [[طاهره آلبویه|آلبویه، طاهره]]، [[علم امام ۲ (کتاب)|علم امام]].</ref>. | ||
= | ====[[علم وراثتی معصوم]]==== | ||
[[علم | |||
= | |||
{{اصلی|علم وراثتی}} | {{اصلی|علم وراثتی}} | ||
علم وراثتی عبارت از آن است که [[امام]] [[وارث]] [[علوم]] [[انبیاء]] و [[پیامبر اکرم]]{{صل}} است. تمام علوم [[انبیای گذشته]] به [[پیامبر اسلام]]{{صل}} به [[ارث]] رسیده و ایشان هم، همۀ [[معارف]] و علوم خود را به [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} و ایشان نیز به فرزندانش تا [[امام زمان]]{{ع}} منتقل کرد. حال این وراثت یا از راه عادی و [[تعلیم و تعلم]] بوده است و یا از راه [[القاء]] و [[عنایت]] خداوندی<ref>ر.ک: [[محمد حسین مظفر|مظفر، محمد حسین]]، [[پژوهشی در باب علم امام (کتاب)|پژوهشی در باب علم امام۲]]، ص۷۲؛ [[مرتضی مطهری|مطهری، مرتضی]]، [[امامت و رهبری (کتاب)|امامت و رهبری]]، ص۲۹؛ [[عبدالحسین خسروپناه|خسروپناه، عبدالحسین]]، [[کلام نوین اسلامی (کتاب)|کلام نوین اسلامی ج۲]]، ج ۲، ص۳۹۱ و ۳۹۲؛ [[احمد مروی|مروی، احمد]]، [[سید حسن مصطفوی|مصطفوی، حسن]]، [[دلایل عقلی و نقلی علم غیب امامان معصوم (مقاله)|دلایل عقلی و نقلی علم غیب امامان معصوم]]، فصلنامه قبسات، ص۳۰.</ref>. | علم وراثتی عبارت از آن است که [[امام]] [[وارث]] [[علوم]] [[انبیاء]] و [[پیامبر اکرم]]{{صل}} است. تمام علوم [[انبیای گذشته]] به [[پیامبر اسلام]]{{صل}} به [[ارث]] رسیده و ایشان هم، همۀ [[معارف]] و علوم خود را به [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} و ایشان نیز به فرزندانش تا [[امام زمان]]{{ع}} منتقل کرد. حال این وراثت یا از راه عادی و [[تعلیم و تعلم]] بوده است و یا از راه [[القاء]] و [[عنایت]] خداوندی<ref>ر.ک: [[محمد حسین مظفر|مظفر، محمد حسین]]، [[پژوهشی در باب علم امام (کتاب)|پژوهشی در باب علم امام۲]]، ص۷۲؛ [[مرتضی مطهری|مطهری، مرتضی]]، [[امامت و رهبری (کتاب)|امامت و رهبری]]، ص۲۹؛ [[عبدالحسین خسروپناه|خسروپناه، عبدالحسین]]، [[کلام نوین اسلامی (کتاب)|کلام نوین اسلامی ج۲]]، ج ۲، ص۳۹۱ و ۳۹۲؛ [[احمد مروی|مروی، احمد]]، [[سید حسن مصطفوی|مصطفوی، حسن]]، [[دلایل عقلی و نقلی علم غیب امامان معصوم (مقاله)|دلایل عقلی و نقلی علم غیب امامان معصوم]]، فصلنامه قبسات، ص۳۰.</ref>. | ||
===علم پیامبر=== | ====علم پیامبر==== | ||
{{اصلی|علم پیامبر}} | {{اصلی|علم پیامبر}} | ||
[[پیامبران الهی]] به اقتضای مأموریتی که دارند، دارای برخی صفات هستند که یکی از مهمترین آنان [[علم خدادادی]] است. تفاوت اصلی فرستادگان [[الهی]] با [[مردم]] عادی در برخورداری آنان از [[علوم]] [[وحیانی]] است. منشأ این [[علم]] [[وحی]] و یا [[الهام الهی]] و یا دانشهای [[انبیا]] پیشین است که البته منشأ دانشهای [[انبیای گذشته]] نیز [[وحی|وحی الهی]] است<ref>[[محمد تقی سبحانی|سبحانی، محمد تقی]] و [[رضا برنجکار|برنجکار، رضا]]، [[معارف و عقاید ۱ (کتاب)|معارف و عقاید]]، ص ۱۸۷-۱۹۲؛ [[محمد بیابانی اسکوئی|بیابانی اسکوئی، محمد]]، [[نبوت (کتاب)|نبوت]].</ref>. | [[پیامبران الهی]] به اقتضای مأموریتی که دارند، دارای برخی صفات هستند که یکی از مهمترین آنان [[علم خدادادی]] است. تفاوت اصلی فرستادگان [[الهی]] با [[مردم]] عادی در برخورداری آنان از [[علوم]] [[وحیانی]] است. منشأ این [[علم]] [[وحی]] و یا [[الهام الهی]] و یا دانشهای [[انبیا]] پیشین است که البته منشأ دانشهای [[انبیای گذشته]] نیز [[وحی|وحی الهی]] است<ref>[[محمد تقی سبحانی|سبحانی، محمد تقی]] و [[رضا برنجکار|برنجکار، رضا]]، [[معارف و عقاید ۱ (کتاب)|معارف و عقاید]]، ص ۱۸۷-۱۹۲؛ [[محمد بیابانی اسکوئی|بیابانی اسکوئی، محمد]]، [[نبوت (کتاب)|نبوت]].</ref>. | ||
===علم امام=== | ====علم امام==== | ||
{{اصلی|علم امام}} | {{اصلی|علم امام}} | ||
[[علم امام]] یکی از مهمترین خصوصیات اوست. مهمترین [[وظیفه امام]]، [[هدایت مردم]] به سوی خداست و این، بدون [[علم الهی]] دستیافتنی نیست. علم امام از برخی راهها به دست میآید مانند: [[قرآن]]؛ [[علم]] [[نبوی]]؛ [[محدَّث]] بودن و.... از [[دلایل]] علم داشتن [[امام]]، [[حافظ شریعت]] بودن و [[سیره]] عقلاست<ref>[[عبدالحسین خسروپناه]]، [[کلام نوین اسلامی (کتاب)|کلام نوین اسلامی ج۲]]، ج۲، ص۳۸۸ ـ ۳۹۶؛ [[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[براهین و نصوص امامت (کتاب)|براهین و نصوص امامت]]، ص۶۷-۷۸؛ [[محمد سعیدی مهر]]، همکار، معارف اسلامی، ج۲، ص۱۴۸ ـ ۱۴۸.</ref>. | [[علم امام]] یکی از مهمترین خصوصیات اوست. مهمترین [[وظیفه امام]]، [[هدایت مردم]] به سوی خداست و این، بدون [[علم الهی]] دستیافتنی نیست. علم امام از برخی راهها به دست میآید مانند: [[قرآن]]؛ [[علم]] [[نبوی]]؛ [[محدَّث]] بودن و.... از [[دلایل]] علم داشتن [[امام]]، [[حافظ شریعت]] بودن و [[سیره]] عقلاست<ref>[[عبدالحسین خسروپناه]]، [[کلام نوین اسلامی (کتاب)|کلام نوین اسلامی ج۲]]، ج۲، ص۳۸۸ ـ ۳۹۶؛ [[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[براهین و نصوص امامت (کتاب)|براهین و نصوص امامت]]، ص۶۷-۷۸؛ [[محمد سعیدی مهر]]، همکار، معارف اسلامی، ج۲، ص۱۴۸ ـ ۱۴۸.</ref>. | ||
===[[علم مقضی معصوم]]=== | ====[[علم مقضی معصوم]]==== | ||
===[[علم ممضی معصوم]]=== | ====[[علم ممضی معصوم]]==== | ||
===[[علم مزبور معصوم]]=== | ====[[علم مزبور معصوم]]==== | ||
==[[منابع علم معصوم]]== | ==[[منابع علم معصوم]]== |