امامت از دیدگاه غلات: تفاوت میان نسخه‌ها

۱۱٬۹۱۰ بایت اضافه‌شده ،  ‏۲۸ نوامبر ۲۰۲۱
جز (ربات: جایگزینی خودکار متن (-==جستارهای وابسته== {{پرسش‌های وابسته}} {{ستون-شروع|3}} +== جستارهای وابسته == {{مدخل‌های وابسته}}))
خط ۱۳: خط ۱۳:
*در تفسیری‌ که‌ غلات‌ از چگونگی‌ مرجعیت‌ دینی‌ [[امام]] و نحوه ارتباط او با خداوند داشتند، سخن‌ از [[الهام]] و [[وحی]] الهی‌ بر وی‌ و [[علم لدنی]] [[امام]] می‌گفتند <ref> مسائل‌ الامامه، منسوب‌ به‌ ناشی‌´ اکبر، به‌ کوشش‌ فان‌ اس‌، ۳۶؛ نیز برای‌ عقیده مفوضه‌ - گروهی‌ از غلات‌ - در این‌ باب‌، نک: صفار، محمد، بصائر الدرجات‌، ۱۲۲-۱۳۰؛ کشی‌، محمد، معرفه الرجال‌، اختیار شیخ‌ طوسی‌، به‌ کوشش‌ حسن‌ مصطفوی‌، ۵۴۰؛ اشعری‌، علی‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، به‌ کوشش‌ محمد محیی‌الدین‌ عبدالحمید، ج۱، ۸۸.</ref><ref>[http://lib.eshia.ir/23022/10/3910 [[حسن انصاری|انصاری، حسن]]، دانشنامه بزرگ اسلامی، ج ۱۰، ص ۳۹۱۰.]</ref>.
*در تفسیری‌ که‌ غلات‌ از چگونگی‌ مرجعیت‌ دینی‌ [[امام]] و نحوه ارتباط او با خداوند داشتند، سخن‌ از [[الهام]] و [[وحی]] الهی‌ بر وی‌ و [[علم لدنی]] [[امام]] می‌گفتند <ref> مسائل‌ الامامه، منسوب‌ به‌ ناشی‌´ اکبر، به‌ کوشش‌ فان‌ اس‌، ۳۶؛ نیز برای‌ عقیده مفوضه‌ - گروهی‌ از غلات‌ - در این‌ باب‌، نک: صفار، محمد، بصائر الدرجات‌، ۱۲۲-۱۳۰؛ کشی‌، محمد، معرفه الرجال‌، اختیار شیخ‌ طوسی‌، به‌ کوشش‌ حسن‌ مصطفوی‌، ۵۴۰؛ اشعری‌، علی‌، مقالات‌ الاسلامیین‌، به‌ کوشش‌ محمد محیی‌الدین‌ عبدالحمید، ج۱، ۸۸.</ref><ref>[http://lib.eshia.ir/23022/10/3910 [[حسن انصاری|انصاری، حسن]]، دانشنامه بزرگ اسلامی، ج ۱۰، ص ۳۹۱۰.]</ref>.
*درباره شریعت‌، غلات‌ در تفسیر باطنی‌ از قرآن‌، اصل‌ دینداری‌ را بر معرفت‌ [[امام]] استوار می‌کردند و آن‌ را گوهر ایمان‌ می‌دانستند. در این‌ تفسیر غلات‌ به‌ تعطیل‌ شریعت‌ و اباحه‌ گری‌ می‌گراییدند <ref>مسائل‌ الامامه، منسوب‌ به‌ ناشی‌ اکبر، به‌ کوشش‌ فان‌ اس‌، ۳۲، ۴۱.</ref><ref>[http://lib.eshia.ir/23022/10/3910 [[حسن انصاری|انصاری، حسن]]، دانشنامه بزرگ اسلامی، ج ۱۰، ص ۳۹۱۰.]</ref>.
*درباره شریعت‌، غلات‌ در تفسیر باطنی‌ از قرآن‌، اصل‌ دینداری‌ را بر معرفت‌ [[امام]] استوار می‌کردند و آن‌ را گوهر ایمان‌ می‌دانستند. در این‌ تفسیر غلات‌ به‌ تعطیل‌ شریعت‌ و اباحه‌ گری‌ می‌گراییدند <ref>مسائل‌ الامامه، منسوب‌ به‌ ناشی‌ اکبر، به‌ کوشش‌ فان‌ اس‌، ۳۲، ۴۱.</ref><ref>[http://lib.eshia.ir/23022/10/3910 [[حسن انصاری|انصاری، حسن]]، دانشنامه بزرگ اسلامی، ج ۱۰، ص ۳۹۱۰.]</ref>.
==[[امامت]] نزد [[غُلات]]==
[[تاریخ]] [[اندیشه]] و فعالیت‌های [[دینی]] و [[سیاسی]] [[غلات شیعه]] چنانکه باید هنوز مورد مطالعه همه جانبه قرار نگرفته است و از این‌رو، به [[درستی]] نمی‌توان تاریخ دقیق [[ظهور]] اندیشه‌های آنان را به دست داد. درباره موضوع امامت، پیش از هر چیز باید به این نکته توجه داشت که اندیشه غلات شیعه در [[ارتباط مستقیم]] با موضوع امامت قرار دارد و از این‌رو، بررسی تاریخ شکل‌گیری و اندیشه‌های دینی و سیاسی [[غلات]]، در [[حقیقت]] بررسی موضوع امامت در میان ایشان است، با اینهمۀ، نباید از یاد برد که غلات شیعه، گرچه در بستر اختلاف‌های دینی - سیاسی در سده اول [[هجری]] به صحنه آمدند، ولی در طول [[زمان]] و در طی [[تحول]] در اندیشه‌های خود و تحت تأثیر شرایط سیاسی و [[اجتماعی]] و محیطی، دگرگونی‌های [[فکری]] فراوانی را [[شاهد]] بودند که عمده‌ترین آن تحول [[اندیشه امامت]] محوری در میان آنان به منظومه‌ای فکری و [[کلامی]] از نوع ویژه خود بود. در این منظومه دینی درباره اساسی‌ترین محور اندیشه [[اسلامی]]، یعنی [[توحید]]، سخن بسیار رفته بود و با توجه به هندسه [[معرفت دینی]] آنان و جایگاه توحید و [[ارتباط]] آن با اندیشه امامت، طبعاً درباره مسائل دیگر [[الهیات]] از جمله [[وحی]] و [[نبوت]] و [[ارتباط انسان با خدا]]، و نیز اندیشه [[معاد]] و [[روز واپسین]] مواضعی اتخاذ شده بود.
آنچه در میان گروه‌ها و محافل مختلف غلات شیعه در سده‌های نخستین جلب نظر می‌کند، صورت‌پردازی [[تاریخی]] متناسب با [[اعتقادات]] در میان آنان است. در این تاریخ‌نگری [[اعتقادی]] طبعاً اسطوره‌ای، موضوع امامت، محوری‌ترین جایگاه را در «تاریخ [[مقدس]]» از آن خود کرده است؛ ادوار پیش از «تاریخ» و پس از «تاریخ» در این تاریخ‌نگری مقدس نقش اساسی را داراست؛ به طوری که از یک سو تصویری که غلات از عالم پیش از این [[جهان]] عرضه می‌کرده‌اند و نقشی که برای [[امامان]] در آن می‌یافته‌اند، با اندیشه آنان درباره [[خدا]] و نحوه ظهور [[اسماء و صفات]] [[باری تعالی]] و تجلی [[نور الهی]] در [[مخلوقات]] متناسب است؛ از سوی دیگر تصویرپردازی [[غلات]] از مراحل بعد از «[[تاریخ]]» که در موضوع [[رجعت]] خود را نشان می‌دهد، چنانکه می‌دانیم یکی از محوری‌ترین اندیشه‌های غلات را می‌سازد. منظر آخرت‌شناسی غلات، [[هدف]] و [[غایت]] تاریخ و [[جهان]] و [[انسان]] را نشان می‌دهد و در واقع [[فلسفه تاریخ]] را تبیین می‌کند. تاریخ در کنار روشنی‌های خود که همانا زنجیره [[هدایت]] [[انبیا]] و اوصیای ایشان است، [[شاهد]] ظلمت‌ها و تاریکی‌هایی است که به سبب دوری از محور هدایت انبیا و اوصیای آنان، ایجاد شده و در نهایت، در پس تاریخ، [[نور]] بر [[ظلمت]] چیره می‌شود و جهان را [[نورانیت]] فرامی‌گیرد. در این [[تفکر]] [[ثنویت]] اندیش، مفاهیم [[مهدویت]]، [[غیبت]] و رجعت حتی گاه مستند به سنت‌های [[اسلامی]] بالیده و فربه شده است. مهدویت در [[اندیشه]] [[غلات شیعه]]، [[وظیفه]] نهایی زنجیره انبیا و [[اوصیا]] (و [[امامان]]) را برعهده دارد و از این‌رو، محوریت [[اندیشه امامت]] را می‌توان در این بخش از تصویرپردازی اسطوره‌ای و ایدئولوژیک غلات از تاریخ باز یافت. غلات همچنین در منظومه [[دینی]] خود و در تحلیل [[باطنی]] خود از [[شریعت]]، دیگر بار، نقش اساسی را برای [[امامت]] قائل می‌شده‌اند و اندیشه [[اباحی]] آنان درست در [[ارتباط مستقیم]] با منظری بود که نسبت به موضوع امامت داشتند. اساساً برای غلات جوهره [[ایمان]] چیزی جز «[[معرفت]]» نبود و مراد از معرفت نیز [[شناخت امام]] بود؛ چه، آنان [[معتقد]] بودند که [[شناخت]] صحیح نسبت به [[خداوند]]، در گرو معرفت [[حقیقت امامت]] است. طبعاً در این منظومه [[فکری]] جایگاه ایمان و [[کفر]] نیز نسبت به [[امام]] در نظر گرفته می‌شد.
خاستگاه غلات شیعه و جایگاه فعالیت‌های دینی و [[سیاسی]] آنان در سده‌های اول تا سوم قمری، [[کوفه]] بود. از نخستین [[نشانه‌های ظهور]] غلات در صحنه سیاسی و [[اجتماعی]] و دینی کوفه، این مطلب را می‌توان [[استنباط]] کرد که غلات از همان آغاز گروه‌هایی سیاسی بودند که در فضای آشفته [[سیاسی]] نیمه دوم سده اول [[هجری]] و تحت تأثیر انگاره‌ای [[دینی]]، البته با موضعگیری خاص درصدد [[دستیابی به قدرت]] بودند. البته [[غلات]] با ماهیت دینی بخشیدن به [[حکومت]] و [[سلطه]] درصدد بودند که [[مشروعیت]] حکومت‌های موجود را از میان ببرند و برای فعالیت و [[مبارزه سیاسی]] خود مشروعیت کسب کنند. سیاسی بودن [[جنبش]] مختار (در [[گرایش]] [[غالیانه]] [[کیسانیه]]) و نیز جنبش [[دعوت]] [[عباسی]] که خاستگاهی [[شیعی]] و غالیانه داشت و پیوند [[سیاست]] با [[اندیشه]] دینی در آن دو جنبش غالیانه پوشیده نیست. از این‌رو، باید گفت که [[اندیشه امامت]] در میان غلات انقلابی سده‌های اول و دوم قمری، بستری به طور کامل سیاسی داشت.
اگرچه غلات اصولاً از تنوع بسیاری برخوردار بوده‌اند و می‌توان در میان محافل شیعی [[کوفه]] و سپس شهرهای دیگر [[اسلامی]] از جمله [[بغداد]]، از طیف‌های گوناگونی از [[غلات شیعه]] سخن گفت، ولی این گروه‌ها اغلب از ماهیت [[فکری]] و دینی مشابهی برخوردار بوده‌اند، چندان‌که می‌توان خطی مشخص از غلات [[کیسانی]] (و حتی شاید پیش از آن: [[سبائیه]]) و سپس غلات شیعی عباسی و گروه‌های وابسته به آنان از یک سو و غلات [[علوی]] از دیگر سو تا غلات نیمه سده دوم قمری را که به محافل [[امامیه]] نزدیک بوده‌اند و گروه عمده آنان یعنی [[خطابیه]]، پس از انشعاب از امامیه، زمینه را برای [[اسماعیلیه]] و [[قرامطه]] فراهم کردند و نیز تا غلات نیمه اول سده سوم قمری را که به ویژه پس از برخی تحولات و دگرگونی‌های دینی و فکری که تحت تأثیر شرایط [[تاریخی]] ایجاد شد، خود را در فرقة غالیانه [[نصیریه]](که هم اینک نیز [[پیروان]] بسیاری دارد)، باز یافتند، ترسیم کرد و به [[درستی]] [[تحول]] تاریخی [[عقاید]] و باورهای غالیانه آنان را نشان داد. حتی می‌توان تأثیر عقاید غلات را در صوفیانی نزدیک به محافل امامی چون [[حلاج]] و یا در سده‌های بعدی در فرقه‌های [[حروفیه]] و جز آن ملاحظه کرد.
بدین‌سان، اگر از مفاهیم اساسی [[اندیشه امامت]] نزد [[غلات]] سخنی گفته شود، دست کم از لحاظ کلیات می‌توان آن را امری عمومی تلقی کرد. با توجه به آنچه گذشت، می‌باید نمونه‌هایی کهن از [[عقاید]] و مفاهیم غلات را نشان داد: یکی از این مفاهیم در میان غلات، [[اندیشه]] [[نفی]] [[مرگ امام]] و ادعای [[غیبت]] (و طبعاً [[وقف]]) درباره او بود. علت این امر البته جای بررسی دارد، ولی به هر حال می‌توان نمونه‌های کهنی در میان غلات سده اول قمری به دست داد. همراه اندیشه [[غیبت امام]]، طبعاً مسئله نقش او در «[[آخرالزمان]]» و پیروزمندی وی بر [[ظلم‌ها]] و بیدادها مطرح می‌شد: [[رجعت]] و [[مهدویت]]. اندیشه دیگر مسئله خداانگاری [[امامان]] است که از ویژگی‌های غلات بوده است و می‌توان نمونه‌های بسیار کهنی از آن عرضه کرد.
[[حلول]] [[روح]] یا [[نور خداوند]] در [[جسم]] [[امام]] و [[تناسخ]] نیز از مفاهیم اساسی نزد غلات به شمار می‌رفت. در این تصویر امام [[مظهر]] روح [[خداوند]] و محل استقرار اخگری از [[نور الهی]] بود. نور خداوند از راه زنجیره‌ای فرا [[تاریخی]] از [[انبیا]] و اوصیای ایشان به امامان رسیده بود. گاهی نیز از خدای [[زمین]] در برابر خدای [[آسمان]] سخن گفته می‌شد و طبعاً مراد از خدای زمین، امام بود.
در [[تفسیری]] که غلات از چگونگی [[مرجعیت دینی امام]] و نحوه [[ارتباط]] او با خداوند داشتند، سخن از [[الهام]] و [[وحی الهی]] بر وی و [[علم لدنی امام]] می‌گفتند.
درباره [[شریعت]]، غلات در [[تفسیر باطنی]] از [[قرآن]]، اصل [[دینداری]] را بر [[معرفت امام]] [[استوار]] می‌کردند و آن را گوهر [[ایمان]] می‌دانستند. در این [[تفسیر]] غلات به تعطیل شریعت و اباحه‌گری می‌گراییدند.<ref>[[عباس علی عمید زنجانی|عمید زنجانی، عباس علی]]، [[دانشنامه فقه سیاسی ج۱ (کتاب)|دانشنامه فقه سیاسی]]، ص ۲۷۶.</ref>.
== جستارهای وابسته ==


==منابع==
==منابع==
* [http://lib.eshia.ir/23022/10/3910 [[حسن انصاری|انصاری، حسن]]، [[دانشنامه بزرگ اسلامی]]]
{{منابع}}
# [http://lib.eshia.ir/23022/10/3910 [[حسن انصاری|انصاری، حسن]]، [[دانشنامه بزرگ اسلامی]]]
# [[پرونده: 1100699.jpg|22px]] [[عباس علی عمید زنجانی|عمید زنجانی، عباس علی]]، [[دانشنامه فقه سیاسی ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه فقه سیاسی ج۱''']]
{{پایان منابع}}


== جستارهای وابسته ==  
== جستارهای وابسته ==  
۷۵٬۸۷۱

ویرایش