هستی‌شناسی در معارف و سیره سجادی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (ربات: جایگزینی خودکار متن (-''']] ==پانویس== {{پانویس}} +''']] {{پایان منابع}} == پانویس == {{پانویس}})) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = هستی‌شناسی | |||
| عنوان مدخل = هستی‌شناسی | |||
| مداخل مرتبط = [[هستی‌شناسی در معارف دعا و زیارات]] - [[هستی‌شناسی در معارف و سیره علوی]] - [[هستی‌شناسی در معارف و سیره سجادی]] | |||
| پرسش مرتبط = | |||
}} | |||
==مقدمه== | == مقدمه == | ||
هستی‌شناسی به معنای خاص آن، که هستی‌شناسی [[فلسفی]] است، ذات هستی را مورد جستار قرار می‌دهد. در واقع هستی‌شناسی "[[علم]] وجود" است از آن جهت که وجود است<ref>تعریف ارسطویی.</ref>. اما در نوع دیگر هستی‌شناسی که هستی‌شناسی به معنای عام است علم هستی (کَون) و موجودات آن مورد بررسی قرار می‌گیرد. در این رویکرد ما با [[جهان هستی]] آشنا شده و در پی [[شناخت]] آن از جهات مختلف به عنوان پدیداری مستقل هستیم. در این حالت آشنایی با [[آفریدگار]] هستی، [[آفرینش]] و آفریده‌های [[جهان]] اعم از [[زمین]]، [[آسمان]] و هر آنچه در آنها وجود دارد، محورهای هستی‌شناسی را تشکیل می‌دهد. | هستی‌شناسی به معنای خاص آن، که هستی‌شناسی [[فلسفی]] است، ذات هستی را مورد جستار قرار می‌دهد. در واقع هستی‌شناسی "[[علم]] وجود" است از آن جهت که وجود است<ref>تعریف ارسطویی.</ref>. اما در نوع دیگر هستی‌شناسی که هستی‌شناسی به معنای عام است علم هستی (کَون) و موجودات آن مورد بررسی قرار می‌گیرد. در این رویکرد ما با [[جهان هستی]] آشنا شده و در پی [[شناخت]] آن از جهات مختلف به عنوان پدیداری مستقل هستیم. در این حالت آشنایی با [[آفریدگار]] هستی، [[آفرینش]] و آفریده‌های [[جهان]] اعم از [[زمین]]، [[آسمان]] و هر آنچه در آنها وجود دارد، محورهای هستی‌شناسی را تشکیل می‌دهد. | ||
[[قرآن مجید]] با صراحت تمام بر حق‌بودن [[خدای متعال]] تصریح می‌کند: {{متن قرآن|ذَلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ}}<ref>«آن، بدین روست که خداوند است که راستین است» سوره حج، آیه ۶.</ref>. [[علامه طباطبایی]] در [[تفسیر]] این [[آیه]] بیان می‌دارند: «اگر [[حقیقت]] چیزی همان ثبوت آن باشد، پس خدای متعال به ذات خود [[حق]] است و غیر او (موجودات و [[مخلوقات]]) به سبب او تحقق پیدا می‌کنند... جمیع اشیاء در وجود خودشان به [[خدای تعالی]] استناد دارند و همچنین در [[نظام]] جاری بین خودشان به او مستند و متکی هستند»<ref>المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۶، ص۲۳۶.</ref>. بر این اساس تمام [[عالم هستی]] یک‌پارچه وابسته و متکی به [[خداوند]] بوده و در قوام و جریان خویش وابسته به [[اراده]] آفرینشگرانه اوست. | [[قرآن مجید]] با صراحت تمام بر حق‌بودن [[خدای متعال]] تصریح می‌کند: {{متن قرآن|ذَلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ}}<ref>«آن، بدین روست که خداوند است که راستین است» سوره حج، آیه ۶.</ref>. [[علامه طباطبایی]] در [[تفسیر]] این [[آیه]] بیان می‌دارند: «اگر [[حقیقت]] چیزی همان ثبوت آن باشد، پس خدای متعال به ذات خود [[حق]] است و غیر او (موجودات و [[مخلوقات]]) به سبب او تحقق پیدا می‌کنند... جمیع اشیاء در وجود خودشان به [[خدای تعالی]] استناد دارند و همچنین در [[نظام]] جاری بین خودشان به او مستند و متکی هستند»<ref>المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۶، ص۲۳۶.</ref>. بر این اساس تمام [[عالم هستی]] یک‌پارچه وابسته و متکی به [[خداوند]] بوده و در قوام و جریان خویش وابسته به [[اراده]] آفرینشگرانه اوست. | ||
[[صحیفه سجادیه]]، هر چند به [[زبان]] [[دعا]] و درخواست و با [[ادبیات]] [[مناجات با خدا]] شکل گرفته اما در عین‌حال منبعی [[غنی]] برای دریافت‌های هستی‌شناسانه است. این دریافت‌ها را در قالب محورهای زیر می‌توان تنظیم کرد: | [[صحیفه سجادیه]]، هر چند به [[زبان]] [[دعا]] و درخواست و با [[ادبیات]] [[مناجات با خدا]] شکل گرفته اما در عین‌حال منبعی [[غنی]] برای دریافت‌های هستی‌شناسانه است. این دریافت‌ها را در قالب محورهای زیر می‌توان تنظیم کرد: | ||
[[خدا]]، [[خالق]] عالم هستی است؛ خداوند با اراده خویش، و بدون هیچ سابقه و الگوی پیشینی، جهان را [[آفریده]] است. [[امام سجاد]]{{ع}} می‌فرماید: «[[حمد]] و [[سپاس]] خدای را، آن نخستین بی‌پیشین را و آن آخرین بی‌پسین را، خداوندی که دیده بینایان از دیدارش قاصر آید و [[اندیشه]] واصفان از نعت او فرو ماند. [[آفریدگان]] را به [[قدرت]] خود [[ابداع]] کرد و به مقتضای [[مشیت]] خویش [[جامه]] هستی پوشید و به همان [[راه]] که ارادت او بود روان داشت و رهسپار طریق [[محبت]] خود گردانید»<ref>نیایش یکم.</ref>. | [[خدا]]، [[خالق]] عالم هستی است؛ خداوند با اراده خویش، و بدون هیچ سابقه و الگوی پیشینی، جهان را [[آفریده]] است. [[امام سجاد]] {{ع}} می‌فرماید: «[[حمد]] و [[سپاس]] خدای را، آن نخستین بی‌پیشین را و آن آخرین بی‌پسین را، خداوندی که دیده بینایان از دیدارش قاصر آید و [[اندیشه]] واصفان از نعت او فرو ماند. [[آفریدگان]] را به [[قدرت]] خود [[ابداع]] کرد و به مقتضای [[مشیت]] خویش [[جامه]] هستی پوشید و به همان [[راه]] که ارادت او بود روان داشت و رهسپار طریق [[محبت]] خود گردانید»<ref>نیایش یکم.</ref>. | ||
در نگرش [[امام]]، نه تنها مبدأ [[آفرینش]] خداست بلکه آفریده‌ها براساس [[اراده]] او در مدار محبت او روانه و در گردشند. | در نگرش [[امام]]، نه تنها مبدأ [[آفرینش]] خداست بلکه آفریده‌ها براساس [[اراده]] او در مدار محبت او روانه و در گردشند. | ||
در جای دیگر عرضه می‌دارد: «تویی خداوندی که هرچه آفریده‌ای نه از هیچ اصل و مایه آفریده‌ای، و هرچه را نقش بسته‌ای بی‌هیچ نمونه‌ای نقش بسته‌ای، و هرچه پدید آورده‌ای بی‌هیچ [[تقلیدی]] پدید آورده‌ای»<ref>نیایش چهل‌وهفتم.</ref>. | در جای دیگر عرضه می‌دارد: «تویی خداوندی که هرچه آفریده‌ای نه از هیچ اصل و مایه آفریده‌ای، و هرچه را نقش بسته‌ای بی‌هیچ نمونه‌ای نقش بسته‌ای، و هرچه پدید آورده‌ای بی‌هیچ [[تقلیدی]] پدید آورده‌ای»<ref>نیایش چهل‌وهفتم.</ref>. | ||
| خط ۱۵: | خط ۱۷: | ||
[[خداوند]] [[ربّ]] و صاحب [[اختیار]] ([[مالک]] و مدبّر) عالم است؛ نه تنها [[خدا]]، ایجاد کننده [[عالم هستی]] و پدید آورنده آن است، بلکه [[حکومت]] بر آن و تدبیرش نیز به قدرت اوست: {{متن حدیث|الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ، اللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ بَدِيعَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ...}}؛ «[[حمد]] خداوندی را که [[پروردگار]] جهانیان است. بار خدایا، حمد باد تو را ای پدید آورنده [[آسمان‌ها]] و [[زمین]]، ای صاحب جلالت و [[عظمت]]، ای مهتر مهتران، ای [[معبود]] هر معبود، ای آفریننده هر موجود»<ref>نیایش چهل‌وهفتم.</ref>. | [[خداوند]] [[ربّ]] و صاحب [[اختیار]] ([[مالک]] و مدبّر) عالم است؛ نه تنها [[خدا]]، ایجاد کننده [[عالم هستی]] و پدید آورنده آن است، بلکه [[حکومت]] بر آن و تدبیرش نیز به قدرت اوست: {{متن حدیث|الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ، اللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ بَدِيعَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ...}}؛ «[[حمد]] خداوندی را که [[پروردگار]] جهانیان است. بار خدایا، حمد باد تو را ای پدید آورنده [[آسمان‌ها]] و [[زمین]]، ای صاحب جلالت و [[عظمت]]، ای مهتر مهتران، ای [[معبود]] هر معبود، ای آفریننده هر موجود»<ref>نیایش چهل‌وهفتم.</ref>. | ||
همچنین در | همچنین در وصف [[آفریدگار]] هستی عرض می‌کند: «تویی که هرچه به عرصه وجود آورده‌ای به [[میزان]] معین آورده‌ای و هر چیز آماده کرده‌ای، و کارهای عالم [[نیک]] سامان داده‌ای. تویی که در آفرینش شریکی یاری‌ات نکرده و در [[کارها]] به وزیری نیازت نیفتاده و در کارها تو را [[شاهد]] و ناظری نبوده است. تویی که چون اراده کنی حتمی است و هرچه تقدیر کنی بر مقتضای [[عدل]] است و هرچه [[حکم]] کنی از روی [[انصاف]] است»<ref>نیایش چهل‌وهفتم.</ref>. | ||
[[مُلک]] و حکومت خدا بر عالم بی‌زوال است؛ [[امام سجاد]]{{ع}} در این مورد بیاناتی دارد: «ای خداوندی که از آنِ توست [[پادشاهی]] [[ابدی]] جاویدان.... ای خداوندی که از آنِ توست [[عزّت]] و [[غلبه]] [[جاودانه]]، هر چند روزگاران بگذرند و سال‌ها به سر آیند و زمان‌ها و روزها سپری شوند. [[سلطه]] تو را آن پیروزمندی است که نه آغاز شناسد و نه انجام. [[مُلک]] تو را رفعتی است که هیچ چیزش در نیابد و توصیف واصفان هرچه فرا رود، به فروترین پایه آن [[رفعت]] و اعتلا که برای خود گزیده‌ای نخواهد رسید»<ref>نیایش سی‌ودوم.</ref>. | [[مُلک]] و حکومت خدا بر عالم بی‌زوال است؛ [[امام سجاد]] {{ع}} در این مورد بیاناتی دارد: «ای خداوندی که از آنِ توست [[پادشاهی]] [[ابدی]] جاویدان.... ای خداوندی که از آنِ توست [[عزّت]] و [[غلبه]] [[جاودانه]]، هر چند روزگاران بگذرند و سال‌ها به سر آیند و زمان‌ها و روزها سپری شوند. [[سلطه]] تو را آن پیروزمندی است که نه آغاز شناسد و نه انجام. [[مُلک]] تو را رفعتی است که هیچ چیزش در نیابد و توصیف واصفان هرچه فرا رود، به فروترین پایه آن [[رفعت]] و اعتلا که برای خود گزیده‌ای نخواهد رسید»<ref>نیایش سی‌ودوم.</ref>. | ||
آنچه در [[سخنان امام]] آمده در واقع انعکاس همان چیزی است که در [[قرآن مجید]] ذکر شده است در [[قرآن]] می‌خوانیم: {{متن قرآن|وَلِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ}}<ref>«و خاور و باختر از آن خداوند است پس هر سو رو کنید رو به خداوند است» سوره بقره، آیه ۱۱۵.</ref>. | آنچه در [[سخنان امام]] آمده در واقع انعکاس همان چیزی است که در [[قرآن مجید]] ذکر شده است در [[قرآن]] می‌خوانیم: {{متن قرآن|وَلِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ}}<ref>«و خاور و باختر از آن خداوند است پس هر سو رو کنید رو به خداوند است» سوره بقره، آیه ۱۱۵.</ref>. | ||
بر اساس [[آموزه‌های قرآنی]] [[خداوند]] [[ربّ]] همه عالمیان و جهانیان است: {{متن قرآن|الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ}}<ref>«سپاس، خداوند، پروردگار جهانیان را» سوره فاتحه، آیه ۲.</ref>. به طور کلی می‌توان [[عوالم]] هستی را به دو بخش مُلک ([[طبیعت]]) و [[ملکوت]] (ماوراء طبیعت) تقسیم کرد. مراد از مُلک آن بخش از موجودات هستند که جسمانی و جرمانی و مادی هستند؛ و منظور از ملکوت موجوداتی هستند که تقدّم وجودی بر این بخش داشته و از ویژگی‌ها و [[خواص]] موجودات مادی عالم طبیعت همچون وزن، سنگینی، جرمانیّت و [[غلظت]] برخوردار نیستند. | بر اساس [[آموزه‌های قرآنی]] [[خداوند]] [[ربّ]] همه عالمیان و جهانیان است: {{متن قرآن|الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ}}<ref>«سپاس، خداوند، پروردگار جهانیان را» سوره فاتحه، آیه ۲.</ref>. به طور کلی می‌توان [[عوالم]] هستی را به دو بخش مُلک ([[طبیعت]]) و [[ملکوت]] (ماوراء طبیعت) تقسیم کرد. مراد از مُلک آن بخش از موجودات هستند که جسمانی و جرمانی و مادی هستند؛ و منظور از ملکوت موجوداتی هستند که تقدّم وجودی بر این بخش داشته و از ویژگی‌ها و [[خواص]] موجودات مادی عالم طبیعت همچون وزن، سنگینی، جرمانیّت و [[غلظت]] برخوردار نیستند. | ||
[[فرشتگان]] با اصناف گوناگونشان جزء [[عالم ملکوت]] به‌شمار می‌روند. [[امام سجاد]]{{ع}} در دعاهای مختلف از این [[مخلوقات]] که نقش وسائط [[تکوینی]] در عالم را برعهده دارند سخن گفته و بر آنها [[درود]] فرستاده است<ref>نیایش سوم.</ref>. در [[قرآن کریم]] نیز از [[ملائکه]] به عنوان مدبّرات امر عالم یاد شده است: {{متن قرآن|فَالْمُدَبِّرَاتِ أَمْرًا}}<ref>«آنگاه، به فرشتگان کارگزار» سوره نازعات، آیه ۵.</ref>؛ «و قسم به فرشتگانی که به [[فرمان]] [[حق]] به [[تدبیر]] [[نظام]] [[خلق]] می‌کوشند». [[امام]] در دعای خویش به کارهای مختلفی که این موجودات [[ملکوتی]] از سوی [[خدا]] برعهده دارند اشاره می‌کند از قبیل: خزینه‌داران [[باران]]؛ رانندگان ابرها؛ موکلان بر کوه‌ها و... دیگر موارد. | [[فرشتگان]] با اصناف گوناگونشان جزء [[عالم ملکوت]] به‌شمار می‌روند. [[امام سجاد]] {{ع}} در دعاهای مختلف از این [[مخلوقات]] که نقش وسائط [[تکوینی]] در عالم را برعهده دارند سخن گفته و بر آنها [[درود]] فرستاده است<ref>نیایش سوم.</ref>. در [[قرآن کریم]] نیز از [[ملائکه]] به عنوان مدبّرات امر عالم یاد شده است: {{متن قرآن|فَالْمُدَبِّرَاتِ أَمْرًا}}<ref>«آنگاه، به فرشتگان کارگزار» سوره نازعات، آیه ۵.</ref>؛ «و قسم به فرشتگانی که به [[فرمان]] [[حق]] به [[تدبیر]] [[نظام]] [[خلق]] می‌کوشند». [[امام]] در دعای خویش به کارهای مختلفی که این موجودات [[ملکوتی]] از سوی [[خدا]] برعهده دارند اشاره می‌کند از قبیل: خزینه‌داران [[باران]]؛ رانندگان ابرها؛ موکلان بر کوه‌ها و... دیگر موارد. | ||
اما در بخش عالم طبیعت، به موجودات متعددی در [[صحیفه]] اشاره شده است: | اما در بخش عالم طبیعت، به موجودات متعددی در [[صحیفه]] اشاره شده است: | ||
# '''[[آسمان]] و [[زمین]]''': امام در این مورد می‌گوید: «ما و همه چیزها جملگی صبح کردیم و همه از آنِ توایم؛ از [[آسمان]] و [[زمین]] و هرچه در آن دو نهاده‌ای، از آرمیده و [[جنبنده]] و [[ایستاده]] و رونده و هرچه بر هواست و هرچه درون زمین است»<ref>نیایش ششم.</ref>. | |||
# '''ماه''': از جمله پدیده‌های شگفت‌انگیز آسمان ماه است و با توجه به نقشی که ماه در گردش ایام و لیالی سال قمری - که ملاک تقویم [[اسلامی]] است- دارد این پدیده به‌طور خاص مورد توجه [[امام]] قرار گرفته است<ref>نیایش چهل‌وسوم.</ref>. | |||
# '''گیاهان و میوه‌ها''': [[زندگی]] [[انسان]] در دار هستی بدون وجود گیاهان و میوه‌ها، تداوم ندارد. این [[نعمت‌های ویژه خداوند]] مورد توجه امام قرار گرفته و از [[خداوند]] درخواست فزونی آنها را می‌نماید<ref>نیایش نوزدهم.</ref>. | |||
# '''کوه‌ها و نهرها''': از جمله مواردی که در [[صحیفه سجادیه]] از آنها یاد شده کوه‌ها هستند. امام از کوه‌های بلند و [[صلابت]] آنها یاد کرده<ref>نیایش چهل‌ودوم.</ref> و از خداوند درخواست نهرهای خروشان و پرآب نموده است<ref>نیایش نوزدهم.</ref>. | |||
# '''انسان''': هر چند انسان پا در [[عالم طبیعت]] دارد اما به [[روح]] و [[فکر]] خویش سر از افلاک و ماوراء طبیعت بیرون می‌کند. همین ویژگی باعث شده که انسان در مراتب [[عالم هستی]] [[جایگاه]] ویژه و ممتازی داشته باشد. [[امام سجاد]] {{ع}} به این [[برتری]] و امتیاز چنین اشاره می‌کند: «[[حمد]] خداوندی را که سیرت‌ها و صورت‌های [[پسندیده]] را برای ما برگزید و روزی‌های خوش و [[نیکو]] را به ما ارزانی داشت. خداوندی که ما را آن‌گونه برتری داد که بر همه [[آفریدگان]] [[سلطه]] یابیم، چندان که به [[قدرت]] او هر [[آفریده]] [[فرمانبردار]] ماست و به [[عزت]] او در ربقه [[طاعت]] ما»<ref>نیایش یکم.</ref>.<ref>صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۹۴، چاپ نهم؛ قرآن کریم، ترجمه مهدی الهی‌قمشه‌ای و ترجمه محمدمهدی فولادوند؛ المیزان فی تفسیر القرآن، سیدمحمدحسین طباطبائی، ج۱۶، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت - لبنان، ۱۳۹۳ه، ۱۹۷۳م.</ref>.<ref>[[صدیقه بیات|بیات، صدیقه]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «هستی‌شناسی»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۵۳۱.</ref> | |||
== منابع == | |||
==منابع== | |||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
# [[پرونده:1100609.jpg|22px]] [[صدیقه بیات|بیات، صدیقه]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|'''مقاله «هستی‌شناسی»، دانشنامه صحیفه سجادیه''']] | # [[پرونده:1100609.jpg|22px]] [[صدیقه بیات|بیات، صدیقه]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|'''مقاله «هستی‌شناسی»، دانشنامه صحیفه سجادیه''']] | ||
| خط ۴۱: | خط ۴۰: | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده: | [[رده:جهان‌شناسی]] | ||