تفسیر اجتهادی در علوم قرآنی: تفاوت میان نسخه‌ها

به آیات دیگری مانند {{متن قرآن|وَإِذَا جَاءَهُمْ أَمْرٌ مِنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذَاعُوا بِهِ وَلَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَإِلَى أُولِي الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِينَ يَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ لَاتَّبَعْتُمُ الشَّيْطَانَ إِلَّا قَلِيلًا}}<ref>«و هنگامی که خبری از ایمنی یا بیم به ایشان برسد آن را فاش می‌کنند و اگر آن را به پیامبر یا پیشوایانشان باز می‌بردند کسانی از ایشان که آن را در می‌یافتند به آن پی می‌بردند و اگر بخشش و بخشایش خداوند بر شما نمی‌بود (همه) جز اندکی، از شیطان پیروی می‌کردید» سوره نساء، آیه ۸۳.</ref>.<ref>التفسیر والمفسرون، ذهبی، ج ۱، ص۲۶۲. </ref> [[آیات هدایت]] و بیان بودن [[قرآن]] مانند: {{متن قرآن|شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَمَنْ كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ}}<ref>«(روزهای روزه گرفتن در) ماه رمضان است که قرآن را در آن فرو فرستاده‌اند؛ به رهنمودی برای مردم و برهان‌هایی (روشن) از راهنمایی و جدا کردن حقّ از باطل. پس هر کس از شما این ماه را دریافت (و در سفر نبود)، باید (تمام) آن را روزه بگیرد و اگر بیمار یا در سفر بود، شماری از روزهایی دیگر (روزه بر او واجب است)؛ خداوند برای شما آسانی می‌خواهد و برایتان دشواری نمی‌خواهد و (می‌خواهد) تا شمار (روزه‌ها) را کامل کنید و تا خداوند را برای آنکه راهنمایی‌تان کرده است به بزرگی یاد کنید و باشد که سپاس گزارید» سوره بقره، آیه ۱۸۵.</ref>،  {{متن قرآن|وَيَوْمَ نَبْعَثُ فِي كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيدًا عَلَيْهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَجِئْنَا بِكَ شَهِيدًا عَلَى هَؤُلَاءِ وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ}}<ref>«و (یاد کن) روزی را که در هر امّتی گواهی از خودشان بر آنان برانگیزیم و تو را بر اینان  گواه آوریم و بر تو این کتاب  را فرو فرستادیم که بیانگر هر چیز و رهنمود و بخشایش و نویدبخشی برای مسلمانان است» سوره نحل، آیه ۸۹.</ref>، {{متن قرآن|هَذَا بَيَانٌ لِلنَّاسِ وَهُدًى وَمَوْعِظَةٌ لِلْمُتَّقِينَ}}<ref>«این (قرآن) بازگفتی آشکار برای مردم و رهنمون و پندی برای پرهیزگاران است» سوره آل عمران، آیه ۱۳۸.</ref> بر جواز [[تفسیر]] به [[روش اجتهادی]] و [[عقلی]] استدلال شده است.<ref>[[سید عبدالرسول حسینی‌زاده|حسینی‌زاده]] و [[حسین علوی مهر|علوی مهر]]، [[تفسیر اجتهادی - حسینی‌زاده و علوی مهر (مقاله)|مقاله «تفسیر اجتهادی»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۸ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۸.</ref>

=== [[روایات]]===

=== [[سیره پیامبر]] و [[امامان معصوم]]===

[[پیامبر اکرم]]{{صل}} کیفیت [[اجتهاد عقلی]] در فهم [[نصوص دینی]] (قرآن و [[سنت]]) را به [[اصحاب]] خویش می‌‌آموخت،<ref> تطور تفسیر القرآن، ص۹۸. </ref> چنان که برای ابن عباس [[دعا]] کرد: {{عربی|"اللّهمّ فقهه في الدين وعلمه التأويل"}}<ref>الخرائج والجرائح، ج ۱، ص۵۷ - ۵۸؛ المناقب، ج ۱، ص۷۴. </ref> اگر تفسیر منحصر در نقل و روایت می‌‌بود، [[دعای پیامبر]] به ابن عباس هیچ ویژگی ای نداشت. <ref>التفسیر والمفسرون، ذهبی، ج ۱، ص۲۶۳. </ref> هرچند نقل‌های یاد شده از جهت [[سند]] ضعیف‌اند؛ ولی می‌‌توانند مؤیدی بر جواز [[تفسیر اجتهادی]] باشند؛ همچنین [[سیره]] [[ائمه اطهار]]{{ع}} چنین بوده است که شاگردانی برای [[فهم قرآن]] و [[احکام شرعی]] [[تربیت]] کرده، به آنان اجازه [[اجتهاد]] و [[استنباط از آیات]] و [[روایات]] می‌‌داده‌اند. [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: {{متن حدیث|إِنَّمَا عَلَيْنَا أَنْ نُلْقِيَ إِلَيْكُمُ اَلْأُصُولَ وَ عَلَيْكُمْ أَنْ تُفَرِّعُوا}}<ref>وسائل الشیعه، ج ۱۸، ص۴۰ در روایتی مشابه امام رضا{{ع}} به احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی فرمود: {{متن حدیث|عَلَيْنَا إِلْقَاءُ الْأُصُولِ إِلَيْكُمْ وَ عَلَيْكُمُ التَّفَرُّع‌}} همان، ص۴۱. </ref> بر ماست که اصول و مبانی [[استنباط]] را بر شما [[القا]] کنیم و [[وظیفه]] شما استخراج [[احکام]] فرعی و جزئی است". حتی بر برخی از [[شاگردان]] (مانند [[عبدالاعلی مولا آل سام]]) [[قواعد]] [[تفریع]] مسائل را می‌‌آموخت، چنان که [[مولی]] [[آل]] سام از کیفیت وضوی جبیره برای کسی که دارای جراحت است و [[قادر]] نیست روی پا را مسح کند پرسید و [[حضرت]] پاسخ داد: بر جبیره مسح شود؛ آن گاه فرمود: {{متن حدیث|يُعْرَفُ هَذَا وَ أَشْبَاهُهُ مِنْ كِتَابِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ، قَالَ اَللَّهُ: {{متن قرآن|مَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ}}}}<ref>«در دین- که همان آیین پدرتان ابراهیم است- هیچ تنگنایی برای شما ننهاد» سوره حج، آیه ۷۸.</ref>.<ref>تهذیب الاحکام، ج ۱، ص۳۶۳؛ وسائل الشیعه، ج ۱، ص۳۲۶. </ref> برپایه این [[روایت]]، غیر [[امام]] نیز می‌‌تواند چنین احکامی را استنباط کند و گرنه می‌‌فرمود: "[[حکم]] این مسئله و مانند آن را من از [[کتاب خدا]] می‌‌فهمم". همین گونه است آموزش [[امام باقر]]{{ع}} درباره استنباط [[حکم]] مسح بخشی از سر،<ref> تفسیر عیاشی، ج ۱، ص۲۹۹؛ نورالثقلین، ج ۱، ص۵۹۶. </ref> و مسئله [[رجعت]]<ref>تفسیر عیاشی، ج ۲، ص۱۱۲. </ref> و نیز آموزش [[امام صادق]]{{ع}} درباره استنباط [[وجوب]] [[امر به معروف و نهی از منکر]] بر افراد توانا و [[آگاه]]. <ref>نور الثقلین، ج ۱، ص۳۸۰. </ref>.<ref>[[سید عبدالرسول حسینی‌زاده|حسینی‌زاده]] و [[حسین علوی مهر|علوی مهر]]، [[تفسیر اجتهادی - حسینی‌زاده و علوی مهر (مقاله)|مقاله «تفسیر اجتهادی»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۸ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۸.</ref>