شورش مقنع: تفاوت میان نسخه‌ها

==مقدمه==

«مُقنَّع» در دهی به نام کازه<ref>قس: مقدسی که آن را «کاره» ضبط کرده است (البدء و التاریخ، ج۶، ص۹۷).</ref> از توابع [[مرو]] به [[دنیا]] آمد<ref>تاریخ بخارا، ص۹۰.</ref>. نام اصلی‌اش [[عطاء]]<ref>البدء و التاریخ، ج۶، ص۹۷. </ref> یا [[هاشم بن حکیم]]<ref>تاریخ بخارا، ص۹۰؛ الفرق بین الفرق، ص۱۵۶؛ عوفی، سدیدالدین، جوامع الحکایات و الوامع الروایات، ص۲۹۹.</ref> بود و چون همواره چهره خویش را با نقابی از [[ابریشم]] سبز<ref>تاریخ بخارا، ص۹۰؛ الفرق بین الفرق، ص۱۵۵.</ref> یا روپوشی زرین<ref>وفیات الاعیان، ج۲، ص۲۰۶؛ تبصرة العوام فی معرفة مقالات الانام، ص۱۸۴.</ref> می‌پوشانید، «مُقنَّع» [[لقب]] یافت. در آغاز گازُری می‌کرد<ref>زین الاخبار، ص۲۷۸.</ref>؛ سپس به [[دعوت عباسی]] پیوست و از جمله [[باران]] و سرهنگان ابومسلم شد؛ مدتی نیز [[دبیر]] [[عبدالجبار]]، [[جانشین]] ابومسلم، بود<ref>تاریخ بخارا، ص۹۰.</ref>. در همین ایام به [[آموختن]] [[علم]] پرداخت و مهارت بسیاری در سیالات و افسون و [[جادو]] و شعبده به دست آورد<ref>الفرق بین الفرق، ص۱۵۵؛ ابن العبری، یوحنا غریغوریوس الملطی، تاریخ مختصر الدول، ص۱۲۶.</ref>. مقتع در کنار ابومسلم نقشی فعال و مؤثر در [[دعوت عباسی]] ایفا کرد؛ اما پس از [[قتل]] [[ابو مسلم]] که خیانتی آشکار در [[حق]] [[یاران]] [[نهضت]] بود، به‌شدت از [[عباسیان]] روگردان شد و آهنگ [[انتقام]] از [[اعراب]] و [[مسلمانان]] و نابودی [[اسلام]] کرد.

نخستین مرحله از فعالیت [[ضد]] [[دینی]] او هنگامی پدیدار شد که پس از قتل [[ابومسلم خراسانی|ابومسلم]] [[ادعای پیامبری]] کرد؛ اما در این مرحله توفیقی نیافت و به وسیله عاملان [[منصور]] دستگیر و به [[بغداد]] فرستاده و [[زندانی]] شد<ref>تاریخ بخارا، ص۹۰؛ زین الاخبار، ص۲۷۸.</ref>. با این همه، در [[زندان]] [[فرصت]] مناسبی یافت تا درباره چگونگی انتشار [[عقاید]] خویش [[برنامه‌ریزی]] کند. پس از [[رهایی]] از زندان به [[مرو]] بازگشت و با [[جدیت]] و [[پشتکار]] بسیار به [[تبلیغ]] و انتشار افکارش پرداخت. بنابر [[روایت]] نرشخی، مقتنع در این مرحله به مرتبه [[پیامبری]] نیز بسنده نکرد و مدعی خدایی شد<ref>تاریخ بخارا، ص۹۱.</ref>. با اینکه این سخن ادعایی شگفت و خطرناک بود، به شیوه‌ای که از [[دعوت]] عباسیان آموخته بود، داعیانی به سراسر [[خراسان]] و ماوراءالنهر گسیل کرد و [[مردم]] را به پذیرش عقاید خویش فرا خواند<ref>تاریخ بخارا، ص۹۲.</ref> و به وسیله مبلغانش به مردم پیغام داد که [[مردگان]] را زنده می‌کند و یارانش را به [[بهشت]] جاودان می‌برد<ref>البدء و التاریخ، ج۶ ص۹۷؛ تاریخ مختصر الدول، ص۱۳۶.</ref>؛ در نتیجه، گروه‌های بسیاری از [[موالی]] روستاهای خراسان و ماوراءالنهر و گروهی از [[ترکان]] آن دیار با سرعت دعوت وی را پذیرفتند<ref>تاریخ بخارا، ص۹۲؛ زین الاخبار، ص۲۷۸. </ref> و به [[نشانه]] [[مخالفت]] با عباسیان و [[شعار]] سیاه آنان، [[جامه]] سپید بر تن کردند و پرچم‌های سفید برافراشتند. دیری نپایید که کار سپید جامگان در خراسان و ماوراءالنهر بالا گرفت و دردسرهای بزرگی برای عباسیان پدید آورد. آنان کاروان‌ها را [[غارت]] و [[شهرها]] و روستاها را چپاول می‌کردند، [[زنان]] و [[کودکان]] را به [[اسارت]] می‌بردند، مسجدها را ویران و مسلمانان را طعمه [[شمشیر]] خویش می‌ساختند و [[تباهی]] بسیار به بار آوردند<ref>تاریخ بخارا، ص۹۳.</ref>. این اقدامات چنان هراسی در [[دل]] [[مسلمانان]] افکند که عده‌ای از آنان نزد [[مهدی]] رفتند و او را از خطر نابودی [[اسلام]] [[بیم]] دادند<ref>تاریخ بخارا، ص۹۳.</ref>. [[خلیفه]] [[حمید بن قحطبه]]، [[امیر]] [[خراسان]]، را [[مأمور]] دفع مقنع کرد. حمید مأمورانی برای [[دستگیری]] مقنع فرستاد؛ اما وی به [[سلامت]] از [[مرو]] گریخت و از [[جیحون]] گذشت و در نزدیکی کش - که [[پیروان]] بسیاری در آنجا داشت - در [[دژ]] [[سنام]] واقع در رشته کوه‌های کنار دره زرافشان [[پناه]] گرفت<ref>زین الاخبار، ص۲۷۸.</ref>. دستیابی بر این دژ و کوه‌های اطراف آنکه پایگاهی [[استوار]] و نفوذناپذیر با کشتزارهای فراوان و پربار بود<ref>زین الاخبار، ص۲۷۹ - ۲۸۰.</ref>، [[موقعیت سیاسی]] - جغرافیایی سپید جامگان را محکم‌تر ساخت و موجب شد تا آنان سال‌ها به دور از دسترس عاملان خلیفه به کار خود ادامه دهند. پس از آن نیز کسانی چون عبدالنعمان، [[جنید بن نصر]]، [[حسان بن تمیم بن نصر]]، [[محمد بن نصر]]، [[جبرئیل بن یحیی]]، [[معاذ بن مسلم]]، [[حسین بن معاذ]] و [[مسیب بن زهیر]] برای دفع [[فتنه]] مقنع [[کوشش]] بسیار کردند<ref>تاریخ بخارا، ص۹۳؛ و قس: زین الاخبار، ص۲۸۲.</ref>؛ اما هیچ‌کدام در این کار [[توفیق]] نیافتند. سرانجام سعید حرشی که امیر هرات و [[جنگاوری]] کار آزموده بود، قلعه سنام را به محاصره گرفت. چون محاصره به طول انجامید، گروه بسیاری از [[شورشیان]] که در حصارهای بیرونی دژ قرار داشتند خواستار [[صلح]] شدند و باروی بیرونی را [[تسلیم]] کردند<ref>الفرق بین الفرق، ص۱۵۶؛ الکامل، ج۶، ص۳۹. </ref>؛ پس مقتع و دیگر یارانش که در قلعه درونی هنوز [[مقاومت]] می‌کردند، دریافتند که [[پایداری]] [[بیهوده]] است و راه گریزی نمانده، بنابراین در صدد نابودی خود برآمدند.

درباره فرجام او [[روایات]] گوناگون است: در بعضی از روایات آمده است که او [[فرزندان]] و یارانش، خود را در [[آتش]] افکندند و چون [[سپاهیان]] سعید حرثی رسیدند اثری از آنان نیافتند<ref>الکامل، ج۶، ص۵۲؛ مستوفی، حمدالله، تاریخ گزیده، ص۲۹۹؛ و قس: زین الاخبار، ص۳۸۲.</ref>. بنابر روایتی موثق‌تر، مقنع و یارانش همگی با [[نوشیدن]] زهر خود را [[مسموم]] ساختند و هنگامی که [[لشکر]] [[عباسی]] به [[دژ]] در آمدند سر از تنش بر گرفتند و برای [[مهدی]] فرستادند<ref>البدء و التاریخ، ج۶، ص۹۷؛ وفیات الاعیان، ج۲، ص۲۰۶.</ref>.<ref>[[سید احمد رضا خضری|خضری، سید احمد رضا]]، [[تاریخ خلافت عباسی از آغاز تا پایان آل بویه (کتاب)|تاریخ خلافت عباسی از آغاز تا پایان آل بویه]] ص ۴۶.</ref>.

«مُقنَّع» رهبر این شورش (۱۵۹ - ۱۶۱ ق/۷۷۶ - ۷۷۸م).، نقابی طلایی به صورتش زده بود تا سیمای زشتش را بپوشاند. مردم گمان می‌کردند او این نقاب را از آن رو به چهره زده است تا سیمای الهی خود را که در جسمش پدیدار شده است از چشمان آلوده آنها پنهان دارد<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۵، ص۹۲.</ref>.

 

از جنبه دینی، [[تعالیم]] مقنع از اصول خُرمیه متأثر بود. وی تعالیم مزدک را زنده و [[وظایف شرعی]] را [[باطل]] کرد و با [[اندیشه]] تناسخ - که به آن [[دعوت]] می‌کردند - همراه شدند. [[هدف]] آنان نابودی [[ارکان دین]] [[اسلام]] بود.

[[مردم]] بسیاری، به ویژه در بخارا و سغد از [[مقنع]] [[پیروی]] کردند. [[یاران]] او در نواحی کش و نسف افزایش یافتند و به مناطق [[امن]] [[هجوم]] بردند. برخی از [[فرماندهان]] عباسی با آنان درگیر شدند، از جمله ایشان [[سعید حرشی]] بود که آنان را [[شکست]] داده [[پیروز]] شد؛ اما مقنع قبل از اینکه به چنگ آنان بیفتد، خود را سوزاند<ref>تاریخ طبری، ج۸، ص۱۳۵؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۵، ص۵۸.</ref>.<ref>[[محمد سهیل طقوش|طقوش، محمد سهیل]]، [[دولت عباسیان (کتاب)|دولت عباسیان]]، ص ۷۵۵.</ref>.<ref>[[محمد سهیل طقوش|طقوش، محمد سهیل]]، [[دولت عباسیان (کتاب)|دولت عباسیان]]، ص ۷۷.</ref>