شایسته‌سالاری در معارف و سیره نبوی: تفاوت میان نسخه‌ها

هر که کارگزاری از [[مسلمانان]] را به کار گمارد و بداند که در میان ایشان شایسته‌تر از او و داناتر از او به [[کتاب خدا]] و [[سنت]] پیامبرش هست، به خدا و پیامبرش و به همه مسلمانان [[خیانت]] کرده است<ref>المتقی الهندی، کنز العمال، تحقیق الشیخ بکری حیانی، ج۶، ص۷۹، ح۱۴۹۱۹.</ref>.

آن حضرت در سپردن همه امور تنها شایستگی‌های افراد را ملاحظه می‌کرد و خلاف هنجارهای زمانه خویش [[جوانان]] [[شایسته]] را در [[مناصب]] و مسئولیت‌های مهم قرار می‌داد. آن حضرت [[عمرو بن حزم]] را در حالی که [[جوانی]] هفده ساله بود به [[فرمانداری]] [[نجران]] در [[یمن]] [[منصوب]] کرد و [[عتاب بن اسید]] را که جوانی بیست و چند ساله و در نهایت [[زهد]] و [[پرهیزکاری]] بود، [[فرماندار مکه]] قرار داد که از نظر [[سیاسی]] پس از [[مدینه]] مهم‌ترین پایگاه محسوب می‌شد و او نخستین [[امیرالحاج]] [[مکه]] بود<ref>مصطفی دلشاد تهرانی، سیره نبوی منطق عملی، ج۳، ص۲۲۲.</ref>. [[انتخاب]] [[زید بن حارثه]] و فرزند وی [[اسامة بن زید]] به [[فرماندهی سپاه]] مسلمانان نمونه دیگری از [[شایسته‌سالاری]] در [[سیره سیاسی]] آن حضرت است.<ref>[[غلام رضا بهروز لک|بهروز لک، غلام رضا]]، [[اصول حاکم بر سیره اخلاقی سیاسی پیامبر اسلام (مقاله)|مقاله «اصول حاکم بر سیره اخلاقی سیاسی پیامبر اسلام»]]، [[سیره سیاسی پیامبر اعظم (کتاب)|سیره سیاسی پیامبر اعظم]] ص ۷۴.</ref>

[[شناخت]] توانایی‌ها و استعدادهای افراد و استفاده از نیروها و پتانسیل‌های موجود در [[جامعه اسلامی]] و به‌کارگیری آنها به منظور تعالی [[جامعه]]، از اصول مهم و اساسی در [[فعالیت‌های سیاسی]] است. البته بهره‌برداری از استعدادها و توانایی‌ها باید بر اساس رعایت اصل [[شایستگی]] و تخصص صورت گیرد، چنان که [[خداوند تبارک و تعالی]] در این باره می‌فرماید: {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا}}<ref>«خداوند به شما فرمان می‌دهد که امانت‌ها را به صاحب آنها باز گردانید» سوره نساء، آیه ۵۸.</ref>. در [[شأن نزول]] این [[آیه]] آمده است هنگامی که [[مکه]] به طور کامل [[فتح]] شد، [[پیامبر]]، [[عثمان بن طلحه]] را که [[کلیددار]] [[خانه کعبه]] بود، احضار کرد و کلید را از وی گرفت تا درون [[خانه خدا]] را از وجود [[بت‌ها]] [[پاک]] سازد. پس از اینکه خانه خدا از وجود بت‌ها پاک شد، [[عباس]]، [[عموی پیامبر]] نزد آن [[حضرت]] آمد و تقاضا کرد [[منصب]] کلیدداری خانه کعبه به او سپرده شود، ولی پیامبر درحالی که آیه {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا وَإِذَا حَكَمْتُمْ بَيْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا يَعِظُكُمْ بِهِ إِنَّ اللَّهَ كَانَ سَمِيعًا بَصِيرًا}}<ref>«خداوند به شما فرمان می‌دهد که امانت‌ها را به صاحب آنها باز گردانید و چون میان مردم داوری می‌کنید با دادگری داوری کنید؛ بی‌گمان خداوند به کاری نیک اندرزتان می‌دهد؛ به راستی خداوند شنوایی بیناست» سوره نساء، آیه ۵۸.</ref> را می‌خواند، کلید را به عثمان بن طلحه سپرد<ref>جارالله زمخشری، تفسیر کشاف، ج۱، ص۵۲۳.</ref>. همچنین وقتی آن حضرت، [[معاذ بن جبل]] را به عنوان [[فرماندار]] به [[یمن]] فرستاد، به وی این‌گونه سفارش کرد: امر [[خدا]] را در میان ایشان [[اجرا]] کن و کسی را بر دخالت در امور و [[مال]] [[مردم]] جرئت مده؛ زیرا این [[حکومت]]، مال و [[ملک]] شخصی تو نیست و در هر چیز؛ کم یا زیاد، [[امانت]] را نسبت به ایشان ادا کن<ref>تحف العقول، ص۱۹.</ref>.

بر اساس این سفارش [[پیامبر]]، [[مناصب]] [[حکومتی]] نیز از مصداق‌های امانت‌های در دست [[حاکم]] است و باید به افراد [[شایسته]] سپرده شود. از این‌رو، [[پیامبر خدا]] همواره افراد را از [[تصدی]] امور بدون [[شایستگی]] لازم [[نهی]] می‌کرد و می‌فرمود:

هر کس [[رهبری]] جماعتی را به عهده گیرد و در میان این [[جماعت]]، داناتر و فقیه‌تر از وی باشد، پیوسته کارشان تا [[روز قیامت]] در [[پستی]] و [[سقوط]] است<ref>ابراهیم بن محمد بیهقی، المحاسن و المساوی، ج۱، ص۹۳.</ref>.

روزی من و دو تن از پسرعموهایم نزد پیامبر خدا رفتیم. پسرعموهایم به [[حضرت]] گفتند: ای [[رسول خدا]]! ما را بر بخشی از آنچه [[خداوند]]، تو را بر آن [[ولایت]] داده است، حاکم کن! پیامبر فرمود: «به [[خدا]] [[سوگند]]! ما هرگز به کسی که درخواست [[حکومت]] کند یا برای به دست آوردن آن [[حریص]] باشد، [[منصب]] حکومتی نخواهیم داد»<ref>مسلم بن حجاج نیشابوری، صحیح مسلم، ج۱۲، ص۲۰۷؛ سلیمان بن اشعث سجستانی، سنن ابی داود، ج۲، ص۲۶۹.</ref>.

«[[به نام خدا]] و در [[راه خدا]] و با [[دشمنان خدا]] [[پیکار]] کن. [[سحرگاهان]] بر اهالی اُبنا [[حمله]] بر و این مسافت را چنان به سرعت بپیما که پیش از آنکه خبر حرکت تو به آنها برسد، خود و سربازانت به آنجا رسیده باشید». [[اسامه]]، [[پرچم سپاه]] را به [[بریده]] سپرد و جرفُ را اردوگاه خود قرار داد تا [[سربازان]] [[اسلام]] در آنجا گرد آیند و در [[زمان]] معیّن به سمت [[رومیان]] حرکت کنند.

در [[حقیقت]]، [[پیامبر]] از [[انتخاب]] اسامه [[جوان]] به [[فرماندهی سپاه]] دو [[هدف]] داشت: نخست آنکه با این انتخاب به دیگران نشان دهد ملاک سپردن مسئولیت‌های حساس، بزرگی، سن و سال و [[مقام]] و موقعیت [[خانوادگی]] نیست، بلکه [[شایستگی]] و [[توانایی]]، ملاک اصلی انتخاب [[شایسته]] است. آن [[حضرت]] با این انتخاب اعلام کرد ملاک انتخاب در اسلام، [[لیاقت]] و [[کاردانی]] است، نه سن و سال و [[شخصیت اجتماعی]] و رتبه خانوادگی<ref>جعفر سبحانی، فروغ ابدیت، ج۲، ص۴۸۶.</ref>. دومین دلیل پیامبر این بود که با سپردن این [[مسئولیت]] به اسامه، [[مصیبت]] [[مرگ]] پدرش را که در [[جنگ]] با رومیان کشته شده بود، جبران کند.

== منابع ==

{{پانویس}}