سیره عملی پیامبران درباره رعایت ادب چه بوده است؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها

[[پرونده:1100627.jpg|بندانگشتی|راست|100px|[[احمد رضا یزدانی مقدم]]]]

* ادب، ساختار نیکویی است که [[شایسته]] است فعل [[دینی]] یا [[عقیدتی]] آنچنان واقع شود، مانند [[آداب دعا]] و [[آداب]] [[ملاقات]] با [[دوستان]]، به تعبیر دیگر ادب ظرافت فعل است. ادب یا ساختار نیکوی [[افعال]] اختیاری، به حسب معنای لغوی عبارت است از موافقت و [[همراهی]] غرض و [[هدف]] [[حیات]] و [[زندگی]]. دیدگاه‌های [[جوامع انسانی]] در این غرض و هدف اصلی حیات و زندگی متفاوت نیست لکن به حسب مصادیق و نمونه‌های تحقق این غرض و هدف، [[اختلاف]] شدیدی در میان جوامع انسانی پدید می‌آید<ref>المیزان، ج۶، ص۳۵۶.</ref>.

* [[اخلاق]]، [[ملکات]] [[راسخ]] و ویژگی‌های نفوذیافته [[روحی]] است و آداب، ساختارهای نیکوی [[اعمال]] صادره از صفات مختلف [[نفس انسان]] است. بنابراین آداب از نتایج اخلاق است و اخلاق از مقتضیات ویژه [[اجتماع]]، بر حسب [[غایت]] خاص آن. در نتیجه غایت مطلوب [[حیات انسان]] و اجتماع ادب در اعمال را مشخص می‌سازد<ref>المیزان، ج۶، ص۳۵۷.</ref>.

* از آنجا که ادب از هدف و غایت مطلوب [[حیات انسانی]] [[پیروی]] می‌کند، ادب الهی - که [[خدای سبحان]] آنچنان پیامبران و رسولانش را ادب کرد - ساختار نیکوی اعمال دینی است که غرض و غایت [[دین]]، که همان [[عبودیت]] است، را باز می‌نمایاند. غایت کلی [[اسلام]]، [[توحید]] خدای سبحان در دو مرحله [[اعتقاد]] و عمل (عبودیت) است. بدین ترتیب توحید در [[باطن]] و ظاهر [[انسان]] سریان یابد و عبودیت محض در گفتار و اعمال و دیگر جنبه‌های وجودی او [[ظهور]] کند. پس ادب الهی، یا ادب [[پیامبری]]، ساختار [[توحید در فعل]] است<ref>المیزان، ج۶، ص۳۵۷-۳۵۸. در ادامه توضیح بیشتری خواهد آمد.</ref>.

* اسلوب آموزش‌های دینی و به‌ویژه اسلوب [[آموزش]] [[دین اسلام]] چنین است که: ۱) [[علوم]] عملی در ضمن عمل [[القاء]] می‌گردد، ۲) حتی القای [[حقایق]] [[علمی]] نیز با عمل همراه است، از همین رو [[شارع]] [[اسلام]] در [[آموزش]] [[مؤمنان]] از کلیات عملی و [[قوانین]] کلی شروع نکرد بلکه با عمل آغازید و عمل را با گفتار و بیان همراه کرد<ref>المیزان، ج۶، ص۳۵۸-۳۵۹.</ref>، ۳) از شرایط [[تربیت]] [[صالح]] این است که [[معلم]] و مربی خود به آنچه برای [[متعلم]] [[وصف]] می‌کند متصف باشد. از همین رو [[کلام الهی]] مشتمل بر حکایت فصل‌هایی از [[ادب الهی]] است که در [[اعمال]] [[پیامبران]] و [[رسولان]] متجلی است. [[خدای تعالی]] پس از یاد کردن [[قصه]] [[ابراهیم]] در [[توحید]]، و در گفتار و [[رفتار]] با [[قوم]] خود، و یاد کردن شماری از پیامبران می‌فرماید: {{متن قرآن|...أُولَئِكَ الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ فَبِهُدَاهُمُ اقْتَدِهْ}}<ref>«آنان کسانی هستند که خداوند رهنمایی‌شان کرده است پس، از رهنمود آنان پیروی کن!» سوره انعام، آیه ۹۰.</ref>. در این [[آیه]] خدای تعالی یاد می‌کند که پیامبران را با [[هدایت الهی]] به توحید گرامی داشته است و [[حکم]] توحید<ref>به دلیل بخشی از آیه که فرماید: {{متن قرآن|وَلَوْ أَشْرَكُوا لَحَبِطَ عَنْهُمْ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ}} «و اگر شرک ورزیده بودند آنچه می‌کردند تباه می‌شد» سوره انعام، آیه ۸۸.</ref> در اعمال آنان سریان و قرار یافت. همچنین خدای تعالی [[پیامبر]]{{صل}} خود را با امر به [[اقتدا]] به [[هدایت]] پیامبران گذشته [[ادب]] آموخت و اقتدا ناظر به عمل است یعنی این که پیامبر [[اعمال صالحه]] [[توحیدی]] آنان را، که به [[تأدیب]] عملی [[الهی]] صادر شده است، برگزیند و به طور خلاصه {{متن قرآن|فَبِهُدَاهُمُ اقْتَدِهْ}} تأدیب الهی اجمالی و عملی برای پیامبر{{صل}} است به ادب توحید که در اعمال پیامبران منبسط است<ref>المیزان، ج۶، ص۳۵۸-۳۶۳. و نیز ر.ک: {{متن قرآن|خُلِقَ الْإِنْسَانُ مِنْ عَجَلٍ سَأُرِيكُمْ آيَاتِي فَلَا تَسْتَعْجِلُونِ}} «آدمی را از شتاب آفریده‌اند، به زودی نشانه‌های خود را به شما نشان خواهم داد بنابراین از من شتاب مخواهید» سوره انبیاء، آیه ۳۷؛ {{متن قرآن|إِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَأُولَئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَلَا يُظْلَمُونَ شَيْئًا}} «جز آنان که توبه کنند و ایمان آورند و کاری شایسته کنند؛ که آنان به بهشت درمی‌آیند و هیچ ستم نمی‌بینند» سوره مریم، آیه ۶۰؛ {{متن قرآن|وَإِنَّ هَذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّكُمْ فَاتَّقُونِ}} «و این امّت شماست، امّتی یگانه و من پروردگار شمایم پس، از من پروا کنید» سوره مؤمنون، آیه ۵۲.</ref>.

* [[آیه کریمه]]: {{متن قرآن|مَا كَانَ عَلَى النَّبِيِّ مِنْ حَرَجٍ فِيمَا فَرَضَ اللَّهُ لَهُ سُنَّةَ اللَّهِ فِي الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلُ وَكَانَ أَمْرُ اللَّهِ قَدَرًا مَقْدُورًا* الَّذِينَ يُبَلِّغُونَ رِسَالَاتِ اللَّهِ وَيَخْشَوْنَهُ وَلَا يَخْشَوْنَ أَحَدًا إِلَّا اللَّهَ وَكَفَى بِاللَّهِ حَسِيبًا}}<ref>«پیامبر را در آنچه خداوند بر او روا داشته است تنگنایی نیست؛ بنا به سنّت خداوند در میان کسانی که پیش از این برگذشته‌اند و فرمان خداوند دارای اندازه‌ای سنجیده است * همان کسانی که پیام‌های خداوند را می‌رسانند و از او می‌ترسند و از هیچ کس جز خدا نمی‌ترسند و حسابرسی را خداوند بسنده است» سوره احزاب، آیه ۳۸-۳۹.</ref>، [[تأدیب]] عام [[الهی]] برای [[پیامبران]] و [[سنت]] جاری الهی در میان آنان است تا در آنچه از [[زندگی]] برای آنان قرار داده شده به [[زحمت]] نیفتند و در هیچ کاری دچار تکلّف نشوند؛ زیرا آنان بر فطرت‌اند و [[فطرت]] راه نمی‌برد مگر به آنچه [[خدای تعالی]] فطرت را برای رسیدن به آن [[تجهیز]] کرده است. خدای تعالی از [[پیامبر]]{{صل}} چنین حکایت می‌کند که: {{متن قرآن|وَمَا أَنَا مِنَ الْمُتَكَلِّفِينَ}}<ref>«بگو: من از شما پاداشی بر این (رسالت) نمی‌خواهم و چیزی بر خود نمی‌بندم» سوره ص، آیه ۸۶.</ref>. بنابراین پیامبر{{صل}} در مشی و [[رفتار]] خود دچار تکلّف نمی‌گردید؛ زیرا می‌دانست که [[هدف]] الهی از [[خلقت]] تحقق می‌یابد و او تنها [[رسالت]] خود را به انجام می‌رساند و متکفل نتیجه نمی‌باشد. خدای تعالی این [[ادب]] عام را به ادب [[اجتماعی]] می‌پیوندد. ادب اجتماعی پیامبران چنین بود که خدای تعالی برای آنان یاد کرد که [[مردم]] [[پیامبران خدا]] و [[مردمان]] مخاطب آنان، [[امت]] واحده‌اند و جز [[رب]] واحد ندارند، پس بر [[تقوای الهی]] [[اجتماع]] کنند و [[اختلافات]] گروهی را کنار گذارند. با تحقق ادب فردی و اجتماعی [[جامعه واحد]] بشری پدید می‌آید که از [[اختلاف]] مصون است و رب واحد را [[عبادت]] می‌کند و در آن [[آحاد جامعه]] بر ادب الهی‌اند و از پلیدی‌های [[افعال]] و بدی‌های [[اعمال]] [[تقوا]] می‌کنند و به [[فلاح]] و [[سعادت]] نایل می‌آیند<ref>و این موضوع در این دو کریمه تبیین شده است: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الرُّسُلُ... * وَإِنَّ هَذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّكُمْ فَاتَّقُونِ}} «ای پیامبران!... * و این امّت شماست، امّتی یگانه و من پروردگار شمایم پس، از من پروا کنید» سوره مؤمنون، آیه ۵۱-۵۲؛ {{متن قرآن|شَرَعَ لَكُمْ مِنَ الدِّينِ مَا وَصَّى بِهِ نُوحًا وَالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ وَمَا وَصَّيْنَا بِهِ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَى وَعِيسَى أَنْ أَقِيمُوا الدِّينَ وَلَا تَتَفَرَّقُوا فِيهِ}} «از دین، همان را برای شما بیان داشت که نوح را بدان سفارش کرده بود و نیز آنچه را که به تو وحی کردیم و آنچه را که به ابراهیم و موسی و عیسی، سفارش کردیم که دین را استوار بدارید و در آن به پراکندگی نیفتید» سوره شوری، آیه ۱۳.</ref>. [[ادب]] فردی و [[اجتماعی]] را می‌توان در این دو کریمه یافت: ادب فردی: {{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ إِلَّا نُوحِي إِلَيْهِ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدُونِ}}<ref>«و پیش از تو هیچ پیامبری را نفرستادیم مگر بدو وحی کردیم که هیچ خدایی جز من نیست پس مرا بپرستید» سوره انبیاء، آیه ۲۵.</ref>؛ ادب اجتماعی: {{متن قرآن|وَقَالُوا مَالِ هَذَا الرَّسُولِ يَأْكُلُ الطَّعَامَ وَيَمْشِي فِي الْأَسْوَاقِ لَوْلَا أُنْزِلَ إِلَيْهِ مَلَكٌ فَيَكُونَ مَعَهُ نَذِيرًا * أَوْ يُلْقَى إِلَيْهِ كَنْزٌ أَوْ تَكُونُ لَهُ جَنَّةٌ يَأْكُلُ مِنْهَا... وَمَا أَرْسَلْنَا قَبْلَكَ مِنَ الْمُرْسَلِينَ إِلَّا إِنَّهُمْ لَيَأْكُلُونَ الطَّعَامَ وَيَمْشُونَ فِي الْأَسْوَاقِ}}<ref>«و گفتند: چگونه پیغمبری است این، که خوراک می‌خورد و در بازارها راه می‌رود؟! چرا به سوی او فرشته‌ای فرو نفرستاده‌اند تا بیم‌دهنده‌ای همراه او باشد؟ * یا چرا گنجی به سوی او (از آسمان) نمی‌افکنند یا باغی ندارد که از (بار و بر) آن بخورد؟... و پیش از تو پیامبران را نفرستادیم مگر آنکه بی‌گمان آنان خوراک می‌خورند و در بازارها راه می‌رفتند و شما را مایه آزمون یکدیگر کردیم (تا ببینیم) آیا شکیب می‌ورزید؟ و پروردگار تو بیناست» سوره فرقان، آیه ۷-۲۰.</ref>. در این [[آیه]] [[خدای تعالی]] از ادب اجتماعی [[پیامبران]] چنین یاد کرد که [[سیره]] همه [[انبیاء]] که همان [[ادب الهی]] آنان است، اختلاط با [[مردم]] و دور افکندن مانع و [[حجاب]] و اختصاص و تفاوت از میان مردم است که این همه بر خلاف [[فطرت]] است<ref>المیزان، ج۶، ص۲۶۳-۲۶۴.</ref>.

* ادب پیامبران در روی آوری به سوی [[خدای سبحان]] و خواندن او<ref>المیزان، ج۶، ص۲۶۴.</ref> از جمله کریمه ۲۸۵ بقره است که از [[ایمان]] [[پیامبر]]{{صل}} به [[قرآن کریم]]، اصول [[معارف]] و [[احکام الهی]]، حکایت می‌کند و [[مؤمنان]] از [[امت]] او را نیز به او ملحق می‌گرداند: {{متن قرآن|آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ}}<ref>«این پیامبر به آنچه از (سوی) پروردگارش به سوی او فرو فرستاده‌اند، ایمان دارد و همه مؤمنان به خداوند و فرشتگانش و کتاب‌هایش و پیامبرانش، ایمان دارند» سوره بقره، آیه ۲۸۵.</ref>. دعای یادشده در [[آیه کریمه]] مشتمل است بر [[ادب]] [[بندگی]] در [[تمسک]] پی‌درپی به دامان [[ربوبی]] و اعتراف به مملوکیت و [[ولایت الهی]] و وقوف در جایگاه [[ذلت]] و [[مسکنت]] [[عبودیت]] در برابر خدای [[عزیز]]. در قرآن کریم تأدیبات [[الهی]] و تعلیمات عالی برای پیامبر{{صل}} به صورت گونه‌های ثنا و مسئلت الهی وجود دارد<ref>از جمله ر.ک: {{متن قرآن|قُلِ اللَّهُمَّ مَالِكَ الْمُلْكِ تُؤْتِي الْمُلْكَ مَنْ تَشَاءُ}} «بگو خداوندا! ای دارنده فرمانروایی! به هر کس بخواهی فرمانروایی می‌بخشی» سوره آل عمران، آیه ۲۶؛ {{متن قرآن|قُلِ اللَّهُمَّ فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ عَالِمَ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ أَنْتَ تَحْكُمُ بَيْنَ عِبَادِكَ}} «بگو خداوندگارا! ای پدیدآورنده آسمان‌ها و زمین! دانای پنهان و آشکار! تویی که میان بندگانت داوری می‌کنی» سوره زمر، آیه ۴۶؛ {{متن قرآن|قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَسَلَامٌ عَلَى عِبَادِهِ الَّذِينَ اصْطَفَى}} «بگو: سپاس خداوند را و درود بر آن بندگان وی که برگزیده است» سوره نمل، آیه ۵۹؛ {{متن قرآن|قُلْ إِنَّ صَلَاتِي وَنُسُكِي وَمَحْيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ}} «بگو: بی‌گمان نمازم و نیایشم و زندگیم و مرگم از آن خداوند پروردگار جهانیان است» سوره انعام، آیه ۱۶۲؛ {{متن قرآن|وَقُلْ رَبِّ زِدْنِي عِلْمًا}} «و بگو: پروردگارا! بر دانش من بیفزای!» سوره طه، آیه ۱۱۴؛ {{متن قرآن|وَقُلْ رَبِّ أَعُوذُ بِكَ مِنْ هَمَزَاتِ الشَّيَاطِينِ}} «و بگو: پروردگارا! از وسوسه‌های شیطان‌ها به تو پناه می‌آورم» سوره مؤمنون، آیه ۹۷.</ref> که به تمامی [[ادب الهی]] [[رسول]] را، که امت را نیز به آن می‌خواند<ref>المیزان، ج۱۰، ص۲۹۲-۲۹۴.</ref>، در بر دارد.

* [[رعایت ادب]] [[ربوبی]] از سوی [[پیامبران]] در [[گفت‌وگو]] با [[قوم]] خود نیز باب واسعی است که از یک سو [[ادب]] [[ثنای الهی]] را در بر دارد و از سوی دیگر [[تبلیغ]] عملی است که از تبلیغ قولی و گفتاری در اثربخشی کمتر نیست. این‌گونه ادب [[انبیا]] مبتنی بر [[مراقبه]] و حضور عبودی است، در دو [[آیه]]: {{متن قرآن|إِذْ هُمَا فِي الْغَارِ إِذْ يَقُولُ لِصَاحِبِهِ لَا تَحْزَنْ إِنَّ اللَّهَ مَعَنَا}}<ref>«آنگاه که آن دو در غار بودند همان هنگام که به همراهش می‌گفت: مهراس که خداوند با ماست» سوره توبه، آیه ۴۰.</ref> و {{متن قرآن|وَإِذْ أَسَرَّ النَّبِيُّ إِلَى بَعْضِ أَزْوَاجِهِ... فَلَمَّا نَبَّأَهَا بِهِ قَالَتْ مَنْ أَنْبَأَكَ هَذَا قَالَ نَبَّأَنِيَ الْعَلِيمُ الْخَبِيرُ}}<ref>«و آنگاه که پیامبر به یکی از همسرانش سخنی را، نهانی گفت و چون او آن را (به همسر دیگر) خبر داد و خداوند پیامبر را از آن آگاه کرد وی بخشی از آن را (به همسران خود) گفت و در (گفتن) بخشی دیگر خودداری ورزید، پس هنگامی که (پیامبر) آن (همسر رازگشا) را از این (امر) باخبر ساخت (همسر) گفت: چه کسی تو را از این (رازگشایی من) آگاه کرد؟ (پیامبر) گفت: خداوند دانای آگاه مرا با خبر ساخت» سوره تحریم، آیه ۳.</ref> شدت امر و هول و فزع در [[روز]] [[خوف]]، [[پیامبر]] را از یاد این که [[خدا]] با اوست باز نداشت و نفس شریفش به آنچه تهدیدش می‌کرد جذب نشد و همچنین در [[رازگویی]] با برخی از زوجاتش در [[خلوت]]، [[ادب الهی]] را رعایت کرد<ref>المیزان، ج۱۰، ص۲۹۵-۲۹۷.</ref>.

* ادب پیامبران با [[مردم]] در [[معاشرت]] و [[گفتگو]] با [[کافران]] و [[مؤمنان]]، از این قرار است که در برابر انواع ناسزاها و تهمت‌ها و اهانت‌ها پیامبران با [[پیروی]] از [[تعالیم]] [[الهی]] با گفتار صواب و [[منطق]] [[نیکو]] و لیّن پاسخ گفته‌اند: {{متن قرآن|اذْهَبَا إِلَى فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَى * فَقُولَا لَهُ قَوْلًا لَيِّنًا لَعَلَّهُ يَتَذَكَّرُ أَوْ يَخْشَى}}<ref>«به سوی فرعون بروید که او سرکشی کرده است * و با او به نرمی سخن گویید باشد که او پند گیرد یا بهراسد» سوره طه، آیه ۴۳-۴۴.</ref>، {{متن قرآن|وَإِمَّا تُعْرِضَنَّ عَنْهُمُ ابْتِغَاءَ رَحْمَةٍ مِنْ رَبِّكَ تَرْجُوهَا فَقُلْ لَهُمْ قَوْلًا مَيْسُورًا}}<ref>«و اگر در جست و جوی بخشایشی که از پروردگارت امید داری (روزی چند) از آنان روی می‌گردانی با آنان سخن به نرمی گو» سوره اسراء، آیه ۲۸.</ref>. از آنجا که [[بعثت]] [[نبوی]] بر [[هدایت]] به سوی [[حق]] و بیان و [[یاری]] حق بنا شده، پس [[پیامبران]] باید [[دعوت]] خود را با «حق» [[تجهیز]] کنند و «[[باطل]]» را به کلی دور افکنند و از دام‌های [[گمراهی]]، هرچه باشد، بپرهیزند، چه موافق رضای [[مردم]] باشد یا [[خشم]] آنان را برانگیزد، [[پذیرش مردم]] را در پی داشته باشد یا [[کراهت]] آنان را. دعوت به سوی حق با «باطل»، و لو در طریق حق، جمع نمی‌شود و حقی که «باطل» سوی آن هدایت کند و آن را نتیجه دهد از همه جهات حق نیست. از همین روی [[خدای تعالی]] فرمود: {{متن قرآن|وَمَا كُنْتُ مُتَّخِذَ الْمُضِلِّينَ عَضُدًا}}<ref>«و من آن نیم که گمراه‌کنندگان را یاور گیرم» سوره کهف، آیه ۵۱.</ref> و نیز فرمود: {{متن قرآن|وَلَوْلَا أَنْ ثَبَّتْنَاكَ لَقَدْ كِدْتَ تَرْكَنُ إِلَيْهِمْ شَيْئًا قَلِيلًا * إِذًا لَأَذَقْنَاكَ ضِعْفَ الْحَيَاةِ وَضِعْفَ الْمَمَاتِ ثُمَّ لَا تَجِدُ لَكَ عَلَيْنَا نَصِيرًا}}<ref>«و اگر ما تو را پابرجا نمی‌داشتیم نزدیک بود اندکی به آنان گرایش یابی * آنگاه بی‌گمان دو چندان در زندگی و دو چندان پس از مرگ به تو (از عذاب) می‌چشاندیم سپس در برابر ما برای خویش یاوری نمی‌یافتی» سوره اسراء، آیه ۷۴-۷۵.</ref>.

== [[:رده:آثار سیره سیاسی پیامبر خاتم|منبع‌شناسی جامع سیره سیاسی پیامبر خاتم]] ==

[[رده:پرسش]]