تفسیر القرآن الکریم - ابوحمزه ثمالی (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

تفسیر القرآن الکریم - ابوحمزه ثمالی (کتاب) (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۷ مارس ۲۰۲۲، ساعت ۱۰:۵۶

هیچ تغییری در اندازه به وجود نیامده‌ است. ، ‏۷ مارس ۲۰۲۲

←‏دربارهٔ کتاب

دیداریویکی‌متن

Msadeq

مدیران

۱۱۵٬۱۸۳

ویرایش

@@ خط ۳۶: / خط ۳۶: @@
 == دربارهٔ کتاب ==
-یکی از [[مفسران]] [[تابعی]] دارای کتاب [[تفسیر]] [[ابو حمزه [ثابت بن دینار ثمالی کوفی]] است<ref>ر.ک: همین کتاب، ص۲۲۱.</ref> و باتوجه به اینکه وی از [[اصحاب امام سجاد]]، [[امام باقر]] و [[امام صادق]]{{عم}} بوده است، کتاب تفسیر وی را می‌توان یکی از [[آثار تفسیری]] [[عصر حضور]] به شمار آورد. کتاب‌شناسان از این اثر با عناوین مختلف یاد کرده‌اند. [[ابن ندیم]] با عنوان کتاب [[تفسیر ابی حمزة الثمالی]]<ref>ر.ک: ابن ندیم، الفهرست، ص۳۶.</ref>، [[نجاشی]] با عنوان کتاب [[تفسیر القرآن]]<ref>ر.ک: رجال النجاشی، ص۱۱۵.</ref>، [[آقا بزرگ تهرانی]] با عنوان [[تفسیر ابی حمزة الثمالی]]<ref>ر.ک: آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ج۴، ص۲۵۲، رقم ۱۲۰۵.</ref>، [[حاج خلیفه]] با عنوان [[تفسیر الثمالی]]<ref>ر.ک: حاج خلیفة، کشف الظنون، ج۱، ص۴۴۴.</ref>، [[اسماعیل پاشا]] در یک‌جا<ref>ر.ک: بغدادی، ایضاح المکنون فی الذیل علی کشف الظنون، ج۱، ص۳۰۴.</ref> با عنوان تفسیر الثمالی و در جای دیگر<ref>ر.ک: بغدادی، هدیة العارفین (اسماء المؤلفین و آثار المصنفین من کشف الظنون)، ج۵، ص۲۴۶.</ref> با عنوان تفسیر القرآن و [[عادل نویهص]] نیز با عنوان تفسیر القرآن<ref>ر.ک: نویهض، معجم المفسرین، ج۱، ص۱۱۷.</ref> از این تفسیر خبر داده‌اند.
+یکی از [[مفسران]] [[تابعی]] دارای کتاب [[تفسیر]] [[ابو حمزه ثابت بن دینار ثمالی کوفی]] است<ref>ر.ک: همین کتاب، ص۲۲۱.</ref> و باتوجه به اینکه وی از [[اصحاب امام سجاد]]، [[امام باقر]] و [[امام صادق]]{{عم}} بوده است، کتاب تفسیر وی را می‌توان یکی از [[آثار تفسیری]] [[عصر حضور]] به شمار آورد. کتاب‌شناسان از این اثر با عناوین مختلف یاد کرده‌اند. [[ابن ندیم]] با عنوان کتاب [[تفسیر ابی حمزة الثمالی]]<ref>ر.ک: ابن ندیم، الفهرست، ص۳۶.</ref>، [[نجاشی]] با عنوان کتاب [[تفسیر القرآن]]<ref>ر.ک: رجال النجاشی، ص۱۱۵.</ref>، [[آقا بزرگ تهرانی]] با عنوان [[تفسیر ابی حمزة الثمالی]]<ref>ر.ک: آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ج۴، ص۲۵۲، رقم ۱۲۰۵.</ref>، [[حاج خلیفه]] با عنوان [[تفسیر الثمالی]]<ref>ر.ک: حاج خلیفة، کشف الظنون، ج۱، ص۴۴۴.</ref>، [[اسماعیل پاشا]] در یک‌جا<ref>ر.ک: بغدادی، ایضاح المکنون فی الذیل علی کشف الظنون، ج۱، ص۳۰۴.</ref> با عنوان تفسیر الثمالی و در جای دیگر<ref>ر.ک: بغدادی، هدیة العارفین (اسماء المؤلفین و آثار المصنفین من کشف الظنون)، ج۵، ص۲۴۶.</ref> با عنوان تفسیر القرآن و [[عادل نویهص]] نیز با عنوان تفسیر القرآن<ref>ر.ک: نویهض، معجم المفسرین، ج۱، ص۱۱۷.</ref> از این تفسیر خبر داده‌اند.
 [[ثعلبی]] در مقدمۀ تفسیرش سند خود به این تفسیر را ذکر کرده است<ref>ر.ک: ثعلبی، الکشف و البیان، ج۱، ص۸۲.</ref> و [[ابن شهر آشوب]] در [[المناقب]]<ref>ر.ک: ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۱، ص۸۰؛ ج۲، ص۸۴.</ref> و [[طبرسی]] در [[مجمع البیان]]<ref>ر.ک: طبرسی، مجمع البیان، ج۳، ص۱۴۷ (ذیل آیه ۹۵ سوره نساء ضمن «النزول»)، ص۵۷ (ضمن تفسیر آیه ۱۰۲ - سوره نساء)، ص۱۷۳ (ضمن تفسیر آیه ۱۱۸، سوره نساء)، و ج۴، ص۸۰۲ (ذیل آیات ۵-۸ سوره انفال عنوان قصّة غزاة بدر)، و ج۵، ص۳۳۷ (ضمن تفسیر آیه ۱۹ سوره یوسف)، و ج۶، ص۸۲۲ (ضمن تفسیر آیه ۹۶ سوره مریم)، و ج۸، ص۵۵۹ (ضمن تفسیر آیه ۳۳ سوره احزاب)، و ج۹، ص۴۴ (ضمن تفسیر آیه ۲۳، سوره شوری)، و ج۱۰، ص۶۱۲ (ذیل آیات ۱-۱۰، سوره انسان زیر عنوان «و القصّة طویلة»)، ص۸۶۶ (ضمن تفسیر سوره فلق).</ref> از [[تفسیر]] وی [[روایت]] نقل کرده‌اند، ولی این اثر [[تفسیری]] چاپ نشده و از نسخۀ خطی آن نیز خبری نداریم. آنچه از [[آثار تفسیری]] [[ابو حمزه]] به ما رسیده، [[روایات]] و آرای تفسیری پراکنده‌ای است که در کتاب‌ها از وی نقل شده است و اخیراً [[فاضل]] معاصر عبدالرزاق - فرزند [[محمد حسین حرز الدین]] - آنها را جمع‌آوری و تألیف و در یک جلد با نام [[تفسیر القرآن الکریم]] منتشر کرده است<ref>این تفسیر در سال ۱۴۲۰ ه‍‌. ق، ۱۳۷۸ ه‍‌. شاز سوی مطبعه و نشر «الهادی» چاپ و منتشر شده است.</ref>. این کتاب ۴۷۷ صفحه دارد که حدود صد صفحۀ آن مقدمۀ عبدالرزاق است و در آن شرح‌ حال ابو حمزه، [[دلایل]] تفسیر داشتن وی، ویژگی‌های تفسیر وی، موقعیت و [[منزلت]] او در نزد [[امامان معصوم]]{{عم}} و [[اعتقاد]] وی به [[امامت اهل بیت پیامبر]]{{صل}} و روش بحث خود در این کتاب را بیان کرده است و حدود صد صفحه آخر آن در بیان فهرست [[آیات]]، روایات، مؤلفان مصادر متن کتاب و اعلام است و حدود ۲۶۸ صفحه آن (۱۰۰-۳۶۸) به [[نقل روایات]] و آرای تفسیری نقل شده از ابو حمزه اختصاص یافته است.
@@ خط ۴۶: / خط ۴۶: @@
 بنابراین، بیشتر روایاتی که در این تفسیر گرد آمده، سند دارد، ولی اعتبار سند آن روایات افزون بر [[وثاقت]] [[رجال]] سند به اعتبار کتاب‌هایی که مصادر این روایات است نیز بستگی دارد؛ یعنی در صورتی [[صحت سند]] آن روایات [[ثابت]] می‌شود که هم رجال آن روایات [[موثق]] باشند و هم استناد کتابی که روایت از آن نقل شده، به مؤلف آن ثابت باشد و هم وثاقت مؤلف آن [[محرز]] باشد و در غیر این صورت، اعتبار روایات تنها از طریق قراین اطمینان‌آور از قبیل موافقت با [[قرآن]]، مطابقت با [[سنّت]] [[قطعی]] و معتبر، کثرت نقل و مانند آن قابل [[اثبات]] است.
-نکتۀ دیگری که در [[شناخت]] این [[تفسیر]] درخور ذکر می‌باشد، این است که همه [[روایات]] این تفسیر به [[معصومین]]{{عم}} منتهی نمی‌شود، بلکه برخی از آنها با واسطه یا بدون ذکر واسطه از خود [[ابو حمزه]] نقل شده و آرای [[تفسیری]] او است<ref>مانند روایات ۳۲، ۳۴-۳۶، ۴۰، ۴۹، ۵۸، ۶۰، ۶۵، ۶۷، ۶۹، ۷۵، ۷۷، ۸۴، ۸۷، ۸۸، ۱۰۳، ۱۰۴، ۱۰۸، ۱۰۹، ۱۱۲، ۱۱۳، ۱۱۵، ۱۲۲-۱۲۷، ۲۰۹، ۲۱۰، ۲۱۳، ۲۱۶، ۲۱۹، ۲۲۲، ۲۳۸، ۲۵۱، ۲۵۲، ۲۶۳، ۲۶۶، ۲۸۹، ۲۹۰، ۳۰۱، ۳۳۶، ۳۳۷، ۳۴۸ و ۳۵۰.</ref>؛ برخی از آنها نیز آرای تفسیری [[صحابه]]<ref>مانند ابن عباس، ابن مسعود، عثمان و ابو الحمراء.</ref> یا [[تابعین]]<ref>مانند عکرمة، اعمش، عطا، سدّی، زید بن علی بن الحسین، سعید بن جبی، شهر بن حوشب، سالم بن ابی الجعد، ابو اسحاق سبیعی (عمرو بن عبد الله)، یحیی بن عقیل، و عقیل خزاعی.</ref> و [[اتباع]] تابعین<ref>مانند ابو یحیی زکریا بن میسره بصری.</ref> است که به‌واسطۀ ابو حمزه باواسطه یا بی‌واسطه از آنان نقل شده است؛ البته بیشترین حجم این تفسیر را روایاتی که به‌واسطۀ ابو حمزه از معصومین{{عم}} نقل شده، تشکیل می‌دهد. برخی به [[رسول خدا]]{{صل}}<ref>مانند روایت‌های ۶۳، ۷۰، ۸۳، ۹۶، ۹۷، ۱۰۱، ۱۱۸، ۱۲۴، ۱۳۶، ۱۳۸، ۳۱۰، ۳۲۵، ۳۳۴، ۳۴۷ و ۳۶۸.</ref>، برخی به [[امام علی]]{{ع}}<ref>مانند روایت‌های ۱-۳، ۶۸، ۷۴، ۱۲۱ و ۳۰۹.</ref> برخی به [[امام سجاد]]{{ع}}<ref>مانند روایت‌های ۱۳، ۲۴، ۳۱، ۴۵، ۸۲، ۱۰۶ و ۱۲۸.</ref> برخی به [[امام صادق]]{{ع}}<ref>مانند روایت‌های ۸، ۶۱، ۷۳، ۸۵ و ۹۵.</ref> و بیشتر آنها به [[امام باقر]]{{ع}}<ref>مانند روایت‌های ۴-۶، ۹-۱۲، ۱۴، ۱۸، ۲۰، ۲۵، ۲۷-۳۱، ۳۳، ۳۷، ۳۸، ۳۹، ۴۱، ۴۲، ۴۶، ۴۸، ۵۰، ۵۲-۵۴، ۵۶، ۵۷، ۵۹، ۶۲، ۷۱، ۷۲، ۷۶، ۷۸، ۷۹، ۸۰، ۸۱، ۸۶، ۸۹، ۹۰، ۹۱، ۹۲، ۹۳، ۹۴، ۹۸، ۹۹ و ۱۰۰ (از صد حدیث اول، ۴۸ حدیث از امام باقر{{ع}} نقل شده است؛ یعنی ۴۸ درصد).</ref> منتهی می‌شود.
+نکتۀ دیگری که در [[شناخت]] این [[تفسیر]] درخور ذکر می‌باشد، این است که همه [[روایات]] این تفسیر به [[معصومین]]{{عم}} منتهی نمی‌شود، بلکه برخی از آنها با واسطه یا بدون ذکر واسطه از خود [[ابو حمزه]] نقل شده و آرای [[تفسیری]] او است<ref>مانند روایات ۳۲، ۳۴-۳۶، ۴۰، ۴۹، ۵۸، ۶۰، ۶۵، ۶۷، ۶۹، ۷۵، ۷۷، ۸۴، ۸۷، ۸۸، ۱۰۳، ۱۰۴، ۱۰۸، ۱۰۹، ۱۱۲، ۱۱۳، ۱۱۵، ۱۲۲-۱۲۷، ۲۰۹، ۲۱۰، ۲۱۳، ۲۱۶، ۲۱۹، ۲۲۲، ۲۳۸، ۲۵۱، ۲۵۲، ۲۶۳، ۲۶۶، ۲۸۹، ۲۹۰، ۳۰۱، ۳۳۶، ۳۳۷، ۳۴۸ و ۳۵۰.</ref>؛ برخی از آنها نیز آرای تفسیری [[صحابه]]<ref>مانند ابن عباس، ابن مسعود، عثمان و ابو الحمراء.</ref> یا [[تابعین]]<ref>مانند عکرمة، اعمش، عطا، سدّی، زید بن علی بن الحسین، سعید بن جبی، شهر بن حوشب، سالم بن ابی الجعد، ابو اسحاق سبیعی (عمرو بن عبد الله)، یحیی بن عقیل، و عقیل خزاعی.</ref> و [[اتباع]] تابعین<ref>مانند ابو یحیی زکریا بن میسره بصری.</ref> است که به‌واسطۀ ابو حمزه با واسطه یا بی‌واسطه از آنان نقل شده است؛ البته بیشترین حجم این تفسیر را روایاتی که به‌واسطۀ ابو حمزه از معصومین{{عم}} نقل شده، تشکیل می‌دهد. برخی به [[رسول خدا]]{{صل}}<ref>مانند روایت‌های ۶۳، ۷۰، ۸۳، ۹۶، ۹۷، ۱۰۱، ۱۱۸، ۱۲۴، ۱۳۶، ۱۳۸، ۳۱۰، ۳۲۵، ۳۳۴، ۳۴۷ و ۳۶۸.</ref>، برخی به [[امام علی]]{{ع}}<ref>مانند روایت‌های ۱-۳، ۶۸، ۷۴، ۱۲۱ و ۳۰۹.</ref> برخی به [[امام سجاد]]{{ع}}<ref>مانند روایت‌های ۱۳، ۲۴، ۳۱، ۴۵، ۸۲، ۱۰۶ و ۱۲۸.</ref> برخی به [[امام صادق]]{{ع}}<ref>مانند روایت‌های ۸، ۶۱، ۷۳، ۸۵ و ۹۵.</ref> و بیشتر آنها به [[امام باقر]]{{ع}}<ref>مانند روایت‌های ۴-۶، ۹-۱۲، ۱۴، ۱۸، ۲۰، ۲۵، ۲۷-۳۱، ۳۳، ۳۷، ۳۸، ۳۹، ۴۱، ۴۲، ۴۶، ۴۸، ۵۰، ۵۲-۵۴، ۵۶، ۵۷، ۵۹، ۶۲، ۷۱، ۷۲، ۷۶، ۷۸، ۷۹، ۸۰، ۸۱، ۸۶، ۸۹، ۹۰، ۹۱، ۹۲، ۹۳، ۹۴، ۹۸، ۹۹ و ۱۰۰ (از صد حدیث اول، ۴۸ حدیث از امام باقر{{ع}} نقل شده است؛ یعنی ۴۸ درصد).</ref> منتهی می‌شود.
 گرچه برخی روایات این تفسیر آرای [[تفسیری]] خود [[ابو حمزه]] یا [[صحابه]] و [[تابعین]] و غیر آنان است، چون [[غالب]] محتوای آن [[روایات]] نقل شده از [[پیامبر]]{{صل}} و [[امامان معصوم]]{{عم}} می‌باشد، می‌توان آن را از [[تفاسیر روایی]] به شمار آورد، به‌ویژه برمبنای [[اهل تسنن]] که آرای صحابه و تابعین را نیز [[روایت]] می‌دانند.