تقوا در معارف و سیره علوی: تفاوت میان نسخه‌ها
←پرهیز از شبهات
| خط ۲۴: | خط ۲۴: | ||
===پرهیز از [[شبهات]]=== | ===پرهیز از [[شبهات]]=== | ||
لازمه مراتب بالاتر تقوا نه تنها [[پرهیز از محرمات]] [[قطعی]]، که اجتناب از امور شبهه‌ناک نیز هست. به عبارت دیگر، در آنجا که احتمال غلتیدن در [[حریم]] ممنوع وجود دارد نیز باید راه پرهیز را در پیش گرفت و این خود بر دو نوع است: نوع اول فاصله گرفتن از حریم ممنوع است با ترک برخی مباحات از [[بیم]] درافتادن در [[حرام]]. این عمل را [[تشبیه]] کرده‌اند به چریدن حیوان در مرز [[ملک]] ممنوع. به این معنا که هرچند مرز روشن و مشخص است، احتمال [[تجاوز]] او به ملک غیر همچنان وجود دارد و از این رو برای جلوگیری از این [[تعدی]] احتمالی، بهتر است حریمی برای او تعیین شود تا از مرز میان دو ملک، فاصله گیرد و بدان نزدیک نشود. نوع دوم زمانی است که احتمال [[حرمت]] در چیزی که مورد استفاده قرار می‌گیرد، وجود دارد؛ هرچند [[یقین]] به حرمت آن نیست. مانند اینکه در مثال یادشده، مرز را به [[درستی]] و روشنی نشناسیم و برای پرهیز از تعدی احتمالی، حریمی را مراعات کنیم. بر طبق [[موازین شرع]] [[تصرف]] در چنین اموری حرام نیست، اما شرط تقوا پرهیز از آنها است.<ref>[[محمد علی سادات|سادات، محمد علی]]، [[تقوا (مقاله)| مقاله «تقوا»]]، [[دانشنامه امام علی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۴، ص ۳۶۸.</ref> | لازمه مراتب بالاتر تقوا نه تنها [[پرهیز از محرمات]] [[قطعی]]، که اجتناب از امور شبهه‌ناک نیز هست. به عبارت دیگر، در آنجا که احتمال غلتیدن در [[حریم]] ممنوع وجود دارد نیز باید راه پرهیز را در پیش گرفت و این خود بر دو نوع است: نوع اول فاصله گرفتن از حریم ممنوع است با ترک برخی مباحات از [[بیم]] درافتادن در [[حرام]]. این عمل را [[تشبیه]] کرده‌اند به چریدن حیوان در مرز [[ملک]] ممنوع. به این معنا که هرچند مرز روشن و مشخص است، احتمال [[تجاوز]] او به ملک غیر همچنان وجود دارد و از این رو برای جلوگیری از این [[تعدی]] احتمالی، بهتر است حریمی برای او تعیین شود تا از مرز میان دو ملک، فاصله گیرد و بدان نزدیک نشود. نوع دوم زمانی است که احتمال [[حرمت]] در چیزی که مورد استفاده قرار می‌گیرد، وجود دارد؛ هرچند [[یقین]] به حرمت آن نیست. مانند اینکه در مثال یادشده، مرز را به [[درستی]] و روشنی نشناسیم و برای پرهیز از تعدی احتمالی، حریمی را مراعات کنیم. بر طبق [[موازین شرع]] [[تصرف]] در چنین اموری حرام نیست، اما شرط تقوا پرهیز از آنها است.<ref>[[محمد علی سادات|سادات، محمد علی]]، [[تقوا (مقاله)| مقاله «تقوا»]]، [[دانشنامه امام علی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۴، ص ۳۶۸.</ref> | ||
==[[حقیقت]] [[تقوا]]== | |||
[[حفظ]] و نگهداری خود از [[گناه]] و [[انحراف]] به دو صورت محقق می‌گردد: | |||
الف. دوری و [[پرهیز]] از محیط گناه؛ مانند کسی که برای اجتناب از [[بیماری‌ها]] در محیط [[آلوده]] قدم نمی‌گذارد و با افراد آلوده به [[بیماری]]، رفت و آمد نمی‌کند، تا از گزند بیماری در [[امان]] ماند؛ | |||
ب. داشتن روحیه‌ای [[قوی]] و عالی؛ به گونه‌ای که او را از [[ارتکاب معاصی]] نگه دارد و به او مصونیت [[اخلاقی]] در برابر [[انحرافات]] بخشد. تقوای نوع اول، هرچند موجب دوری [[انسان]] از گناه و [[لغزش]] می‌شود، خود [[ضعف]] است و کمال نیست. این نوع تقوا معمولاً همراه با [[انزواطلبی]] و دوری از محیط [[اجتماع]] و [[محروم]] ماندن از کمالاتی است که جز در سایه [[زندگی اجتماعی]] عاید انسان نمی‌شود. ایجاد اجبارهای عملی برای پرهیز از [[گناهان]] نیز از همین مقوله است. در تمام این موارد، انسان ضعف [[روحی]] و اخلاقی خود را با عقب‌نشینی از صحنه‌های [[اجتماعی]] و [[کناره‌گیری]] از [[زندگی]] جمعی جبران می‌کند. اما تقوای نوع دوم، کمال نفس و [[قدرت]] [[روح]] است و تقوای [[حقیقی]] نیز همان است. چنین فردی با تقویت روح و نفس خود در سایه [[آگاهی]] و [[معرفت]] و تمرین‌های عملی، واجد قدرت مصونیت‌بخشی شده است که او را در برابر [[هوس‌ها]] و وسوسه‌ها و [[لغزش‌ها]] صیانت می‌کند. از این حالت روحی و [[نفسانی]] به «[[ملکه]] تقوا» تعبیر می‌شود و حقیقت تقوا نیز جز همین [[قدرت روحی]] و مصونیت اخلاقی - [[معنوی]] نیست<ref>ر.ک: مطهری، مرتضی، ده گفتار، مقاله تقوا.</ref>. از این رو در [[سخنان امام علی]]{{ع}} از تقوا به [[حرز]] و سپر و حصار مستحکم در برابر خطاها و لغزش‌ها تعبیر شده که نشان دهنده ویژگی مصونیت‌بخشی آن است: {{متن حدیث|التَّقْوَى حِصْنٌ حَصِينٌ لِمَنْ لَجَأَ إِلَيْهِ}}<ref>غررالحکم، ج۲، ص۲، ح۱۵۵۸.</ref>؛ «[[پارسایی]] حصار مستحکمی است برای آن کس که بدان [[پناه]] برد»<ref>همچنین آن حضرت فرموده است: {{متن حدیث|أَمْنَعُ حُصُونِ الدِّينِ التَّقْوَى}} (غررالحکم، ج۲، ص۳۹۰، ح۲۹۵۲)؛ {{متن حدیث|أَوْقَى جُنَّةٍ التَّقْوَى}} (غررالحکم، ج۲، ص۳۷۸، ح۲۸۹۲).</ref>. پس [[پارسایی]]، هرچند محدودیت‌آور است و حدود و قیودی را بر [[رفتار]] [[آدمی]] [[تحمیل]] می‌کند، این محدودیت زیان‌بار و مانع [[آزادی]] و [[رشد]] استعدادهای آدمی نیست؛ بلکه از نوع مصونیت است؛ مانند مصونیتی که [[انسان]] در برابر [[بیماری]] در خود به وجود می‌آورد و به کمک آن در برابر عوامل بیماری‌زا [[مقاومت]] می‌کند. پس هرگونه مصونیتی که آدمی در برابر امور خلاف و [[آلودگی]] به [[زشتی‌ها]] در خود به وجود آورد، [[تقوا]] است و به همین دلیل، تقوا منحصر به تقوای [[دینی]] نیست. هر کس که بر اساس اصول [[انسانی]] - [[اخلاقی]] یا مکتبی - مرامی، محدودیت‌هایی برای خود قرار می‌دهد و از اصول و [[موازین]] خاصی [[تبعیت]] می‌کند و تخطی از آنها را بر خود روا نمی‌دارد، به نوعی به تقوا دست یافته است. تقوای دینی و [[الهی]] که در [[دین]] آسمانی توصیه و [[الزام]] شده است، تبعیت از اصول و معیارهای الهی و اجتناب از [[مخالفت]] با آنها است که مهم‌ترین ثمره [[ایمان]] و [[یقین]] نیز به شمار می‌آید: {{متن حدیث|التَّقْوَى ثَمَرَةُ الدِّينِ وَ أَمَارَةُ الْيَقِينِ}}<ref>غررالحکم، ج۲، ص۳۲، ح۱۷۱۴.</ref>. | |||
تقوای دینی و الهی حاصل [[معرفت]] به ذات [[حق]] و ایمان به او است؛ زیرا کسی که [[خدا]] را به [[خالقیت]] و [[ربوبیت]] می‌شناسد و این نکته را در می‌یابد که کسی جز او نمی‌تواند او را به [[سعادت حقیقی]] برساند و لازمه مصون ماندن از [[شقاوت]] و نیل به [[سعادت]]، نزدیکی به او و احراز [[خشنودی]] او است، می‌کوشد در همه احوال قدمی در مخالفت با [[فرمان]] او برندارد و آن‌چه را مقتضای خشنودی او است، به جا آرد، و این، همان تقوا است که [[حقیقت]] آن، [[قدرت روحی]] و [[توانایی]] بر [[خویشتن‌داری]] است که انسان را در برابر خطاها و [[لغزش‌ها]] در [[پناه]] خود می‌گیرد: {{متن حدیث|إِنَّ تَقْوَى اللَّهِ حَمَتْ أَوْلِيَاءَ اللَّهِ مَحَارِمَهُ وَ أَلْزَمَتْ قُلُوبَهُمْ مَخَافَتَهُ حَتَّى أَسْهَرَتْ لَيَالِيَهُمْ وَ أَظْمَأَتْ هَوَاجِرَهُمْ}}<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۱۴.</ref>؛ «تقوای [[خدا]]، [[دوستان]] خدا را در [[حفظ]] و [[حمایت]] خود قرار داده، آنها را از [[تعدی]] به [[حریم]] [[محرمات الهی]] نگه داشته و [[خوف]] خدا را ملازم دل‌های آنها قرار داده است؛ تا آنجا که شب‌های آنها را زنده و بیدار، و روزهای آنان را قرین [[تشنگی]] کرده است».<ref>[[محمد علی سادات|سادات، محمد علی]]، [[تقوا (مقاله)| مقاله «تقوا»]]، [[دانشنامه امام علی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام علی]]، ج۴، ص ۳۶۹.</ref> | |||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||