تفسیر موضوعی در علوم قرآنی: تفاوت میان نسخه‌ها

#[[منشور جاوید (کتاب)|منشور جاوید]] اثر [[آیة الله]] [[جعفر سبحانی]] که در ۱۲ جلد انتشار یافته است. مؤلف از تفسیر خود به عنوان نخستین تفسیر موضوعی به [[زبان فارسی]] یاد کرده است که مراد از آن نخستین تفسیر موضوعی جامع است و گرنه چنان که یاد شد پیش از آن تک نگاشته‌های موضوعی متعددی تدوین شده‌اند. سبحانی حدود ۸ سال پیش از تألیف منشور جاوید (تألیف در سال ۱۳۵۹ شمسی / ۱۳۹۳ قمری) به تألیف تفسیر موضوعی دیگری با عنوان [[مفاهیم القرآن (کتاب)|مفاهیم القرآن]] دست زده بود که این تفسیر را نیز نخستین تفسیر موضوعی به [[زبان عربی]] خوانده است. <ref>نک: منشور جاوید، ج ۱، ص۲۴.</ref> این دو تفسیر از نظر موضوعات بعضاً تفاوت‌ها و جابه جایی‌هایی با یکدیگر دارند. دو جلد نخست مفاهیم القرآن به قلم [[جعفر الهادی]] و بقیه به قلم مؤلف است. <ref>نک: تفسیر و مفسران، ج ۲، ص۵۳۲ - ۵۳۳.</ref>

به جز [[تفاسیر]] موضوعی یاد شده معجم‌های موضوعی متعددی با [[هدف]] تسهیل دسترسی به آیات هم موضوع و [[یاری رساندن]] به نگارندگان [[تفسیر موضوعی]] از سوی محققان تدوین شده‌اند. از جمله این معاجم، [[تفصیل الآیات (کتاب)|تفصیل الآیات از [[ژول بوم]]، [[المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم (کتاب)|المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم]] از [[محمد فؤاد عبدالباقی]]، [[المدخل الی التفسیر الموضوعی للقرآن الکریم (کتاب)|المدخل الی التفسیر الموضوعی للقرآن الکریم]] اثر [[سید محمد باقر ابطحی]]، [[فرهنگ موضوعی قرآن (کتاب)|فرهنگ موضوعی قرآن]] از [[محمود رامیار]]، [[فرهنگ موضوعی قرآن مجید (کتاب)|فرهنگ موضوعی قرآن مجید]] از [[کامران فانی]] و [[بهاءالدین خرمشاهی]] و [[فروغ بی‌پایان (کتاب)|فروغ بی‌پایان]] از [[عبدالمجید معادیخواه]] است.

از میان آثار گذشته نزدیک‌ترین آثار به تفسیر موضوعی، مطابق تعریف نخست از تفسیر موضوعی که صِرف گردآوری آیات یک موضوع و توضیح [[معارف]] آن‌هاست آیات الاحکام‌های شیعی‌اند. برخلاف تفاسیر [[آیات الاحکام]] [[اهل سنت]] که به صورت ترتیبی آیات الاحکام [[قرآن]] را از [[سوره]] [[فاتحة الکتاب]] تا آخرین سوره [[تفسیر]] کرده‌اند، در آیات الاحکام‌های [[شیعی]] آیات مرتبط با هر موضوع در کنار هم تفسیر شده‌اند. از نخستین کتاب آیات الاحکام تألیف [[محمد بن سائب کلبی]] شیعی ـ که بر اثر مفقود بودن، [[شیوه]] آن نامعلوم است ـ که بگذریم نخستین اثر موجود در این موضوع [[فقه القرآن (کتاب)|فقه القرآن]] [[قطب‌الدین راوندی]] و مشهورترین اثر [[کنزالعرفان فی فقه القرآن (کتاب)|کنزالعرفان فی فقه القرآن]] [[فاضل مقداد]] و [[زبدة البیان (کتاب)|زبدة البیان]] [[مقدس اردبیلی]] اند که هر سه اثر آیات مربوط به هر موضوع [[فقهی]] را در باب مستقلی تفسیر کرده‌اند؛ همچنین آثاری که در موضوعاتی با محوریت [[اهل بیت]]{{ع}} تألیف شده‌اند؛ همچون کتاب [[ما نزل من القرآن فی علی (کتاب)|ما نزل من القرآن فی علی]] از [[حسین بن حکم مسلم حبری کوفی]] که از آن به تفسیر حبری نیز یاد می‌‌شود <ref>تفسیر موضوعی، ص۴۰.</ref> و [[ما نزل من القرآن فی علی (کتاب)|ما نزل من القرآن فی علی]] از [[هارون بن عمر بن عبدالعزیز مجاشعی]] از [[اصحاب امام رضا]]{{ع}} و [[امامة امیرالمؤمنین  فی القرآن (کتاب)|امامة امیرالمؤمنین  فی القرآن]] از [[محمد بن محمد بن نعمان]] مشهور به [[شیخ مفید]] <ref>نک: مبانی و سیر تاریخی تفسیر موضوعی، ص۶۹ - ۷۷.</ref> به معنای دقیق کلمه [[تفسیر]] موضوعی‌اند، با این حال بعضی محققان، [[علامه مجلسی]] را نخستین مفسری دانسته‌اند که اجمالا به شیوه [[تفسیر موضوعی]] به مفهوم امروزیش توجه داشته است. ایشان در [[بحارالانوار (کتاب)|بحارالانوار]] در آغاز هر باب و موضوع، [[آیات]] ناظر به آن موضوع را گرد آورده و به تفسیر اجمالی آنها پرداخته است. <ref>نک: منشور جاوید قرآن، ج ۱، ص۲۴.</ref> [[معرفت]] تفسیر موضوعی [[مجلسی]] را دقیق‌ترین و [[جامع‌ترین]] دسته‌بندی [[آیات قرآن]] در باب [[معارف]] گوناگون [[اسلامی]] دانسته که تاکنون بی‌نظیر است. <ref>تفسیر و مفسران، ج ۲، ص۵۳۱.</ref>