علم فعلی در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
←نتیجه گیری
(←منابع) |
|||
| خط ۶۰: | خط ۶۰: | ||
==نتیجه گیری== | ==نتیجه گیری== | ||
خلاصۀ [[سخن]] آنکه، حتی اگر از [[امامان]]{{ع}} بیانات و شواهدی بر فعلی بودن علمشان به دست ما نرسیده بود، دلالت [[عقل]] بر آن [[کافی]] و واضح بود؛ زیرا عقل چنین می‌یابد که بر [[خداوند سبحان]] لازم است حجتی بین خود و بندگانش قرار دهد که [[مبلّغ احکام]] او و بیان‌گر [[نظام الهی]] باشد و آن [[حجت]] باید دارای تمام اوصاف [[کمال]] و مبرّا از همه خصلت‌های موجب نقصان باشد و نباید به گونه‌ای باشد که در معرض توهین و [[انتقاد]] و خرده‌گیری قرار گیرد، بلکه باید صورت و سیرتش از همه نقص‌ها به دور باشد تا صلاحیت حجت بودن را داشته باشد و کسی را یارای [[احتجاج]] بر او و [[برتری]] در [[فضل]] و علم نسبت به او نباشد<ref>ر.ک: [[محمد حسین مظفر|مظفر، محمد حسین]]، [[پژوهشی در باب علم امام (کتاب)|پژوهشی در باب علم امام]]، ص۱۰۸ ـ ۱۱۳.</ref>. | خلاصۀ [[سخن]] آنکه، حتی اگر از [[امامان]]{{ع}} بیانات و شواهدی بر فعلی بودن علمشان به دست ما نرسیده بود، دلالت [[عقل]] بر آن [[کافی]] و واضح بود؛ زیرا عقل چنین می‌یابد که بر [[خداوند سبحان]] لازم است حجتی بین خود و بندگانش قرار دهد که [[مبلّغ احکام]] او و بیان‌گر [[نظام الهی]] باشد و آن [[حجت]] باید دارای تمام اوصاف [[کمال]] و مبرّا از همه خصلت‌های موجب نقصان باشد و نباید به گونه‌ای باشد که در معرض توهین و [[انتقاد]] و خرده‌گیری قرار گیرد، بلکه باید صورت و سیرتش از همه نقص‌ها به دور باشد تا صلاحیت حجت بودن را داشته باشد و کسی را یارای [[احتجاج]] بر او و [[برتری]] در [[فضل]] و علم نسبت به او نباشد<ref>ر.ک: [[محمد حسین مظفر|مظفر، محمد حسین]]، [[پژوهشی در باب علم امام (کتاب)|پژوهشی در باب علم امام]]، ص۱۰۸ ـ ۱۱۳.</ref>. | ||
==شأنی یا فعلی بودن== | |||
مراد از شأنی یا فعلی بودن [[علوم برگزیدگان خداوند]] پاسخ به این [[پرسش]] است که آیا آنان توان و شأنیت [[آگاهی]] به [[علوم ویژه]] و گسترده‌ای را داشتند با آنکه این [[علوم]]، بالفعل نزد آنان بوده است؟ آیا علوم آنان در قلمروهای مختلف، بالفعل بوده یا آنکه برخی از آن به طور بالفعل نزد ایشان حاضر نبوده است؛ اما توان آن را داشتند که از شیوه‌های مختلف مانند [[الهام]]، دریافت از [[روح القدس]] و [[تعقل]]، این علوم را کسب کنند؟ | |||
توجه داریم که تعبیر [[علم شأنی]]، با نوعی [[تسامح]] همراه است و در واقع، [[علمی]] در کار نیست؛ بلکه [[استعداد]] و قابلیت کسب آن [[علم]] وجود دارد. همانند [[فقیه]] با دانشمندی که پس از سالها تحصیل و تلاش، از استعداد و توانی علمی برخوردار شده است؛ به گونه‌ای که اگر مسئله جدیدی را از او بپرسند، می‌تواند با تکیه به توان علمی خویش، پاسخ آن را از اندوخته‌های پیشین خود یا از طریق مطالعه و تحقیق به دست آورد؛ اما افراد عادی که چنین [[توانایی]] را ندارند با استعدادشان از فعلیت دور است، باید سالها تلاش کنند تا بتوانند پاسخ گوی آن [[پرسش‌ها]] باشند با توجه به این نکته، تفاوت [[مردم]] عادی و [[دانشمندان]] در [[علوم شأنی]] آن است که شأنی و بالقوه بودن [[دانش]] آنان، برخلاف دیگر مردم - که آنان نیز توان فراگیری آن دانش را دارند - به فعلیت بسیار نزدیک است؛ اما در افراد عادی، با آنکه استعداد تخصص در یک رشته و علم به مباحث پیچیده آن وجود دارد، این توان از فعلیت آن فاصله زیادی دارد. از همین روی است که در عرف، به متخصصی که به آسانی می‌تواند پاسخ پرسشی را از اندوخته‌های [[ذهنی]] خود یا از کتاب‌ها و منابع آن موضوع، [[استنباط]] و استخراج کند، عالم به آن دانش گفته می‌شود. | |||
جای تردید نیست که [[پیامبران]] علوم بسیاری را از [[طریق وحی]] و دیگر شیوه‌های یادشده دریافت کرده‌اند و این [[علوم بالفعل]] نزد آنان وجود داشته است. بنابراین در بالفعل بودن بخشی از [[علوم]] آنان تردید نیست؛ چنان که بخشی از علوم ما نیز بالفعل است؛ مثلا نام، آدرس، شماره تلفن و برخی دیگر از مشخصات خود و برخی از نزدیکانمان را بالفعل در [[حافظه]] داریم و نیازی نیست که برای [[آگاهی]] از آنها این [[دانش‌ها]] را کسب کنیم. بحث در این است که آیا همه علوم آنان بالفعل بوده‌اند یا بخشی از آن نیز شأنی بوده است؛ بدین معنا که آنان بالفعل به این امور آگاهی نداشتند، اما به دلیل [[ارتباط]] [[وحیانی]] با [[خداوند]] و بهره‌مندی از دیگر شیوه‌های مخصوص دریافت [[علم]]، هر مسئله تازه‌ای که برای آنان رخ می‌داد، [[دانش]] آن را به زودی دریافت می‌کردند. چنین دانشی را [[علم شأنی]] می‌نامیم. | |||
به نظر می‌رسد بحث فعلی یا شأنی بودن [[علوم برگزیدگان خداوند]]، به نتایج بحث پیشین، یعنی تام یا افزایش پذیر بودن علوم آنان وابسته است؛ هر چند از جهتی این دو بحث مستقل‌اند. در یکی تمامیت یا افزایش پذیری علوم آنان، و در دیگری فعلی یا شأنی بودن دانش آنان محل بحث است؛ اما نتایج بحث گذشته، بر این بحث تأثیر گذار است؛ زیرا اگر علوم آنان را افزایش پذیر بدانیم، دانش ایشان قبل از افزایش، شأنی خواهد بود؛ چون در این فرض، هنوز [[علمی]] را کسب نکرده‌اند، هر چند توان کسب آن را دارند؛ اما پس از آنکه به شیوه‌های یاد شده آن علوم را به دست آوردند، علوم آنان فعلی خواهد بود. بنابراین در صورتی که علم [[برگزیدگان خداوند]] را افزایش پذیر بدانیم، شأنی بودن علوم ایشان نیز [[اثبات]] می‌شود. البته چنان که اشاره شد، علوم آنان پیش از تحصیل آن دانش، شأنی، و پس از آن فعلی خواهد بود.<ref>[[سید علی هاشمی (زاده ۱۳۵۲)|هاشمی، سید علی]]، [[ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی (کتاب)|ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی]] ص ۱۳۸.</ref> | |||
== پرسش‌های وابسته == | == پرسش‌های وابسته == | ||