الگو:تفسیر: تفاوت میان نسخه‌ها
←تفسیر همه قرآن در عصر رسالت
برچسب‌ها: برگردانده‌شده پیوندهای ابهام‌زدایی |
برچسب‌ها: برگردانده‌شده پیوندهای ابهام‌زدایی |
||
| خط ۱۰۸: | خط ۱۰۸: | ||
[[حق]] این است که [[پیامبر اکرم]]{{صل}} همۀ [[قرآن]] را [[تفسیر]] کرده، ولی نه برای همۀ [[امت]] و اصحابش؛ زیرا همۀ آنان [[استعداد]]، اهتمام، [[فراغت]] و امکانات [[یادگیری]] همۀ معانی و [[معارف قرآن]] را نداشته‌اند. هریک از [[صحابه]] به مقدار استعداد، علاقه و امکاناتش از [[دانش]] [[تفسیری]] آن [[حضرت]] بهره برده است، ولی تنها کسی که براساس [[روایات]]، استعداد و امکان فراگیری همۀ معانی و معارف قرآن را داشته و [[رسول خدا]]{{صل}} تفسیر و [[تأویل]] و معانی ظاهر و [[باطن]] همۀ قرآن را برای او بیان کرده، [[برترین]] دانش‌آموخته آن عصر - [[امیر مؤمنان علی]]{{ع}} - می‌باشد، و عمده مستند در این مدعا همان روایاتی است که بخشی از آن در عنوان پیشین بیان شد.<ref>[[علی اکبر بابایی|بابایی، علی اکبر]]، [[تاریخ تفسیر قرآن (کتاب)|تاریخ تفسیر قرآن]]، ص ۴۰-۴۱.</ref> | [[حق]] این است که [[پیامبر اکرم]]{{صل}} همۀ [[قرآن]] را [[تفسیر]] کرده، ولی نه برای همۀ [[امت]] و اصحابش؛ زیرا همۀ آنان [[استعداد]]، اهتمام، [[فراغت]] و امکانات [[یادگیری]] همۀ معانی و [[معارف قرآن]] را نداشته‌اند. هریک از [[صحابه]] به مقدار استعداد، علاقه و امکاناتش از [[دانش]] [[تفسیری]] آن [[حضرت]] بهره برده است، ولی تنها کسی که براساس [[روایات]]، استعداد و امکان فراگیری همۀ معانی و معارف قرآن را داشته و [[رسول خدا]]{{صل}} تفسیر و [[تأویل]] و معانی ظاهر و [[باطن]] همۀ قرآن را برای او بیان کرده، [[برترین]] دانش‌آموخته آن عصر - [[امیر مؤمنان علی]]{{ع}} - می‌باشد، و عمده مستند در این مدعا همان روایاتی است که بخشی از آن در عنوان پیشین بیان شد.<ref>[[علی اکبر بابایی|بابایی، علی اکبر]]، [[تاریخ تفسیر قرآن (کتاب)|تاریخ تفسیر قرآن]]، ص ۴۰-۴۱.</ref> | ||
== [[کتابت]] [[تفسیر]] [[عصر رسالت]] == | |||
[[ذهبی]] برای تفسیر سه مرحله ذکر کرده است؛ مرحله اول را تفسیر در [[زمان پیامبر]]{{صل}} و [[اصحاب]] آن [[حضرت]]، مرحلۀ دوم را تفسیر در [[زمان]] [[تابعین]] دانسته، و مرحلۀ سوم را تفسیر در زمان‌های تدوین نامیده است، و آغاز این مرحله را آغاز [[ظهور]] تدوین در اواخر زمان [[بنی‌امیه]]<ref>گفته‌اند: مروان ۲۷ ذی حجه سال ۱۳۲ ه.ق کشته شد و دولت بنی امیه منقرض گردید (قمی، عباس، تتمة المنتهی، ص۱۴۶).</ref> و آغاز عصر [[عباسی‌ها]] می‌داند. | |||
وی در یک تقسیم دیگر برای تفسیر دو گام ذکر کرده است؛ گام اول آن را تفسیر در زمان پیامبر{{صل}}، [[صحابه]] و تابعین و گام دوم آن را تفسیر بعد از عصر صحابه و تابعین - هنگامی که [[تدوین حدیث]] [[رسول خدا]]{{صل}} آغاز شد - قرار داده است و در بیان گام اول آورده است: تفسیر پیش از مرحلۀ سوم به صورت [[روایت]] برای یکدیگر نقل می‌شده است. صحابه از رسول خدا{{صل}} بعضی از صحابه برای بعضی دیگر، و تابعین از صحابه و بعضی از تابعین برای بعضی دیگر روایت می‌کرده‌اند و این گام اول تفسیر بوده است<ref>ر.ک: ذهبی، التفسیر و المفسرون، ج۱، ص۳۲، ۹۹ و ۱۴۰.</ref>. | |||
از این بیان ذهبی معلوم می‌شود که از نظر وی، تفسیر در عصر رسالت، صحابه و تابعین کتابت نمی‌شده و صرفا به صورت روایت برای یکدیگر نقل شده است. این نظر هرچند نسبت به عصر صحابه و قسمتی از عصر تابعین که [[حاکمان]] آن زمان [[کتابت حدیث]] را منع کرده بودند، وجهی دارد، ولی نسبت به عصر رسالت که کتابت حدیث ممنوع نبوده، وجهی ندارد، بلکه از برخی [[روایات]] استفاده می‌شود [[برترین]] دانشجوی عصر رسالت - [[امام علی]]{{ع}} - [[تفسیری]] را که از [[پیامبر]]{{صل}} فرا می‌گرفته، می‌نوشته است. در ضمن روایتی که پیش از این از اصول الکافی نقل شد، چنین آمده است: {{متن حدیث|فَمَا نَزَلَتْ عَلى رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} آيَةٌ مِنَ الْقُرْآنِ إِلَّا أَقْرَأَنِيهَا، وَ أَمْلَاهَا عَلَيَّ، فَكَتَبْتُهَا بِخَطِّي، وَ عَلَّمَنِي تَأْوِيلَهَا وَ تَفْسِيرَهَا، وَ نَاسِخَهَا وَ مَنْسُوخَهَا، وَ مُحْكَمَهَا وَ مُتَشَابِهَهَا، وَ خَاصَّهَا وَ عَامَّهَا، وَ دَعَا اللَّهَ أَنْ يُعْطِيَنِي فَهْمَهَا وَ حِفْظَهَا، فَمَا نَسِيتُ آيَةً مِنْ كِتَابِ اللَّهِ وَ لا عِلْماً أَمْلَاهُ عَلَيَّ وَ كَتَبْتُهُ مُنْذُ دَعَا اللَّهَ لِي بِمَا دَعَا...}}<ref>کلینی، اصول الکافی، ج۱، ص۱۱۶، «کتاب العلم باب اختلاف الحدیث»، قسمتی از ح۱.</ref>؛ هیچ آیه‌ای از [[قرآن]] بر [[رسول خدا]]{{صل}} نازل نشد مگر اینکه قرائت آن را به من آموخت و آن را بر من [[املا]] کرد و آن را با خط خود نوشتم و [[تأویل]] و [[تفسیر]]، [[ناسخ و منسوخ]]، [[محکم و متشابه]] و خاص و عام آن را به من [[تعلیم]] داد و از [[خدا]] خواست که توان [[فهم]] و حفظ آن را به من عطا فرماید و از زمانی که آن [[دعا]] را دربارۀ من فرمود، هیچ آیه‌ای از [[کتاب خدا]] و هیچ [[علمی]] را که بر من املا کرده و نوشتم، فراموش نکردم». | |||
در صدر این قسمت از [[حدیث]] که نقل شد، [[کتابت]] خود [[آیات قرآن]] به خط [[امیر مؤمنان علی]]{{ع}} بیان شده و به کتابت [[تفسیر قرآن]] اشاره‌ای نشده است، ولی در جملۀ بعد تعلیم تأویل و [[تفسیر آیات]] به [[امام علی]]{{ع}} ذکر و در جملۀ آخر به کتابت علمی که رسول خدا{{صل}} بر آن [[حضرت]] املا کرده، تصریح شده است؛ بنابراین، با توجه به این دو جمله، در دلالت این حدیث بر کتابت تفسیر تردیدی نمی‌ماند. | |||
از [[امام باقر]]{{ع}} نقل شده که رسول خدا{{صل}} به [[امیر المؤمنین]]{{ع}} فرمود: آنچه بر تو املا می‌کنم، بنویس. علی{{ع}} عرض کرد: ای [[پیامبر خدا]]، از فراموش شدن می‌ترسی؟! فرمود: از فراموش کردن تو نمی‌ترسم؛ زیرا از خدا خواسته‌ام تو را حفظ کند و از [[فراموشی]] نگهدارد، ولی برای [رسیدن آن به] شریک‌هایت بنویس علی{{ع}} گوید: گفتم: شریک‌های من کیانند؟ فرمود: [[امامان]] از [[فرزندان]] تو که [[امت]] من به خاطر آنان از [[باران]] [[سیراب]] می‌شوند و دعایشان [[مستجاب]] می‌گردد و [[بلا]] از آنان برطرف و [[رحمت]] از [[آسمان]] نازل می‌شود، و به [[امام حسن]]{{ع}} اشاره کرد و فرمود: این نخستین آنان است و به [[امام حسین]]{{ع}} اشاره کرد و فرمود: [[امامان]] از [[فرزندان]] او هستند»<ref>صفّار، بصائر الدرجات، ص۱۸۷؛ صدوق، علل الشرایع، ج۱، ص۲۰۸؛ طوسی، الأمالی، ص۴۴۱، ح۹۸۹ (مجلس ۱۵، ح۴۶).</ref>. | |||
در ضمن روایتی دیگر از [[حضرت علی]]{{ع}} خطاب به [[طلحه]] چنین آمده است: | |||
{{متن حدیث|وَ تَأْوِيلُ كُلِّ آيَةٍ أَنْزَلَهَا اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ{{صل}} وَ كُلُّ حَلَالِ أَوْ حَرَامٍ أَوْ حَدٍّ أَوْ حُكْمٍ أَوْ أَيُّ شَيْءٍ تَحْتَاجُ إِلَيْهِ الْأُمَّةُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ عِنْدِي مَكْتُوبٌ بِإِمْلَاءِ رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} وَ خَطِّ يَدِي حَتَّى أَرْشُ الْخَدْشِ}}<ref>مجلسی، بحار الانوار، ج۹۲، ص۴۱.</ref>؛ «و [[تأویل]] هر آیه‌ای که [[خدا]] بر محمد{{صل}} نازل کرده و هر [[حلال و حرام]] یا حدّ یا [[حکم]] و یا چیزی‌که تا [[روز قیامت]]، [[امت]] به آن نیاز پیدا می‌کند، حتی دیۀ خراش، به املای [[رسول خدا]] و دست‌خط من [[کتابت]] شده است». | |||
این [[روایت]] با [[صراحت]] بیشتر بیان می‌فرماید که تأویل تمام [[آیات قرآن]] در [[عصر رسالت]] به دست [[امیر مؤمنان علی]]{{ع}} کتابت شده است؛ البته در [[حدیث]] به عصر رسالت تصریح نشده است، ولی به املای رسول خدا بودن دلالت آشکار دارد که این کتابت در عصر رسالت بوده است. | |||
در ضمن روایتی از [[امام صادق]]{{ع}} نیز آمده است: | |||
{{متن حدیث|يَا أَبَا مُحَمَّدٍ إِنَّ عِنْدَنَا الْجَامِعَةَ وَ مَا يُدْرِيهِمْ مَا الْجَامِعَةُ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ وَ مَا الْجَامِعَةُ قَالَ صَحِيفَةٌ طُولُهَا سَبْعُونَ ذِرَاعاً بِذِرَاعِ رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} إِمْلَاءٌ مِنْ فَلْقِ فِيهِ وَ خَطَّهُ عَلِيٌّ{{ع}} بِيَمِينِهِ فِيهَا كُلُّ حَلَالٍ وَ حَرَامٍ وَ كُلُّ شَيْءٍ يَحْتَاجُ إِلَيْهِ النَّاسُ حَتَّى الْأَرْشُ فِي الْخَدْشِ}}<ref>کلینی، اصول الکافی، ج۱، ص۲۹۷، «کتاب الحجة، باب فیه ذکر الصحیفة و الجفر و الجامعة و مصحف فاطمة علیها السّلام»، ح۱.</ref>؛ ای [[ابو محمد]]، به [[راستی]] [[جامعه]] در نزد ما است؛ اما چه می‌دانند که جامعه چیست؟ [[[ابو بصیر]] [[راوی حدیث]] گوید:] عرض کردم: فدایت شوم! [[جامعه]] چیست؟ فرمود: صحیفه‌ای است به طول هفتاد ذراع [[رسول خدا]]{{صل}} به املای آن [[حضرت]] از شکاف دهانش و دست‌خط علی{{ع}}، در آن هر [[حلال و حرام]] و هرچیزی که [[مردم]] به آن نیاز پیدا می‌کنند، حتی دیۀ خراش مکتوب است». | |||
از این [[حدیث]] به دست می‌آید که در [[عصر رسالت]] صحیفه‌ای به طول هفتاد ذراع به املای رسول خدا{{صل}} و به دست‌خط [[امیر مؤمنان علی]]{{ع}} نوشته شده است. در این حدیث به [[کتابت]] [[تفسیر]] تصریح نشده، ولی فرموده است هرچیزی که مردم به آن نیاز پیدا می‌کنند، در آن هست و تردیدی نیست که یکی از نیازهای [[علمی]] آنان [[تفسیر آیات قرآن]] است. | |||
با توجه به این [[روایات]] که نظیر آنها در ابواب [[علم ائمه]]{{عم}} فراوان است، معلوم می‌شود که تفسیر در عصر رسالت نیز تدوین شده است و تقسیم تفسیر به مرحلۀ قبل از تدوین و بعد از تدوین صحیح نیست.<ref>[[علی اکبر بابایی|بابایی، علی اکبر]]، [[تاریخ تفسیر قرآن (کتاب)|تاریخ تفسیر قرآن]]، ص ۴۱-۴۴.</ref> | |||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||