قرآن در معارف و سیره سجادی: تفاوت میان نسخه‌ها

==مقدمه==

[[اعتصام به قرآن]] از آثار فراوانی برخوردار است که می‌توان آنها را در سه مرحله [[دنیا]]، هنگام انتقال به [[آخرت]] و مرحله [[قیامت]] و موافقت آن دسته‌بندی کرد.

[[پیروی]] از [[قرآن کریم]] در دنیا، آثار و نتایج متعددی در پی دارد که مهم‌ترین آنها بر اساس [[نیایش]] چهل‌و‌دوم [[صحیفه]] عبارت است از:

===ویژگی‌ها و آثار اطاعت از قرآن و اعتصام به آن در مرحله انتقال به آخرت===

با نگاهی به مضامین دعاهای صحیفه سجادیه روشن می‌شود که خاستگاه اصلی [[دعاهای امام سجاد]]{{ع}} همچون دیگر [[ادعیه]] [[مأثور]]، قرآن کریم است. این امر نشان می‌دهد که قرآن کریم بیشترین تأثیر را بر [[فکر]] و [[روح]] [[پیشوایان]] و بزرگان [[دین]] گذاشته و آنان پیش از هر چیز از آن بهره برده‌اند<ref>تأثیر قرآن در اندیشه امام علی{{ع}}، ص۱۸.</ref>. به عبارت دیگر پیوند قرآن و [[پیشوایان الهی]]، پیوندی همیشگی بوده و این مطلب در رأس آن، درباره [[معصومین]]{{عم}} در [[حدیث ثقلین]]<ref>{{متن حدیث|إِنِّي‏ تَارِكٌ‏ فِيكُمُ‏ الثَّقَلَيْنِ‏ مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِي كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي وَ إِنَّهُمَا لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ}}. مجلسی، بحارالانوار، ج۲، ص۱۰۰، ح۵۹.</ref> که نزد [[شیعه]] و [[اهل سنت]] مقبول و یا در [[حدیث]] [[معیّت]]<ref>{{متن حدیث|سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ{{صل}} يَقُولُ: عَلِيٌّ مَعَ‏ الْقُرْآنِ‏ وَ الْقُرْآنُ مَعَهُ، لَا يَفْتَرِقَانِ حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ}}. (أمالی طوسی، ص۴۶۰، ح۱۰۲۸).</ref> به صراحت بیان شده است.

به واقع [[معارف]] موجود در [[سیره پیامبر]]{{صل}} و [[عترت]] [[پاک]] ایشان ([[ثقل اصغر]])، [[الهام]] گرفته و برخاسته از معارف [[کلام]] [[وحیانی]] ([[ثقل اکبر]]) است که هیچ‌گونه تناقض با یکدیگر نداشته بلکه مبین و [[مفسر]] هم هستند<ref>قرآن در نهج‌البلاغه، ص۵.</ref> و حتی به گونه‌ای است که برخی از [[معارف قرآنی]] در تک‌تک واژه‌های [[دعا]] به شکل‌های مختلف تجلی یافته است.

این تأثیرپذیری و بهره‌گیری [[پیشوایان]] و بزرگان [[دین]] از [[قرآن]] به شکل‌های مختلف مستقیم و غیرمستقیم در اثنای [[کلام]] ایشان تجلی یافته است<ref>درباره انواع اثرپذیری کلام پیشوایان دین از قرآن کریم نک: تجلی قرآن در نیایش معصومان، ص۸۷؛ تجلی قرآن و حدیث در شعر فارسی، ص۳۰.</ref>.<ref>[[الهه هادیان رسنانی|هادیان رسنانی، الهه]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «قرآن»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۳۶۱.</ref>

برای نمونه، گاهی امام آیه‌ای را ذکر و مطالبی را با استناد به آن آیه بیان می‌کند مانند بندهای ۱۱ و ۱۲ از [[دعای ۳۱ صحیفه]] که آن حضرت با استناد به آیه ۶۰ [[سوره غافر]]<ref>ریاض‌السالکین، ج۴، ص۴۰۹.</ref> از [[خداوند]] می‌خواهد دعایش [[مستجاب]] شود: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ فَهَا أَنَا ذَا قَدْ جِئْتُكَ مُطِيعاً لِأَمْرِكَ فِيمَا أَمَرْتَ بِهِ مِنَ الدُّعَاءِ، مُتَنَجِّزاً وَعْدَكَ‏ فِيمَا وَعَدْتَ‏ بِهِ مِنَ الْإِجَابَةِ، إِذْ تَقُولُ: {{متن قرآن|ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ}}<ref>{{متن قرآن|وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ}} «و پروردگارتان فرمود: مرا بخوانید تا پاسختان دهم که آنان که از پرستش من سر برمی‌کشند به زودی با خواری در دوزخ درمی‌آیند» سوره غافر، آیه ۶۰.</ref>؛ اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ الْقَنِي بِمَغْفِرَتِكَ كَمَا لَقِيتُكَ بِإِقْرَارِي}}؛ خداوندا! اکنون این من هستم که به نزد تو آمده‌ام در حالی که [[فرمان]] تو را که به [[دعا کردن]] [[امر]] نموده‌ای، [[اطاعت]] کرده‌ام و [[وفا]] به وعده‌ای را که پیرامون [[اجابت]] داده‌ای، خواستارم، چرا که تو می‌فرمایی: «مرا بخوانید و بدانید که [[خواندن]] من [[عبادت]] است و اگر بخوانیدم دعایتان را اجابت می‌کنم» خداوندا پس بر [[محمد]] و خاندانش [[درود]] فرست و با [[آمرزش]] خود به من روی آور. همچنان که من با اقرارم به تو رو آوردم».

نوع دیگر اثرپذیری مستقیم [[ادعیه]] از [[قرآن]]، اقتباس یا تضمین است. تضمین در لغت به معنای قرار دادن چیزی در چیز دیگر است<ref>لسان العرب.</ref>. اقتباس یا همان قسمتی از یک سخن را در ضمن کلام خود آوردن یعنی تضمین، در [[علم]] [[بدیع]]، به این معناست که شخص عبارتی از [[آیه قرآنی]] یا عبارتی از یک [[حدیث]] را بدون ذکر اسناد آن در سخن خویش بیاورد<ref>تجلی قرآن در نیایش معصومان، ص۸۹.</ref>.

این عبارت می‌تواند تلمیحی باشد به چند [[آیه]] از [[قرآن]]، از جمله {{متن قرآن|أَهُمْ يَقْسِمُونَ رَحْمَتَ رَبِّكَ نَحْنُ قَسَمْنَا بَيْنَهُمْ مَعِيشَتَهُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَرَفَعْنَا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَاتٍ لِيَتَّخِذَ بَعْضُهُمْ بَعْضًا سُخْرِيًّا وَرَحْمَتُ رَبِّكَ خَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ}}<ref>«آیا آنان بخشایش پروردگارت را تقسیم می‌کنند؟ ماییم که توشه زندگی آنان را در زندگانی این جهان میانشان تقسیم کرده‌ایم و برخی از آنان را بر دیگری به پایه‌هایی برتری داده‌ایم تا برخی، برخی دیگر را به کار گیرند  و بخشایش پروردگارت از آنچه آنان فراهم می‌آورند» سوره زخرف، آیه ۳۲.</ref>؛ {{متن قرآن|اللَّهُ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشَاءُ وَيَقْدِرُ وَفَرِحُوا بِالْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا فِي الْآخِرَةِ إِلَّا مَتَاعٌ}}<ref>«خداوند روزی را برای هر که بخواهد فراخ می‌دارد یا تنگ می‌گرداند و (آنان) به زندگانی این جهان شادند و زندگانی این جهان در برابر (زندگانی) جهان واپسین جز بهره‌ای (اندک) نیست» سوره رعد، آیه ۲۶.</ref>؛ {{متن قرآن|إِنَّ رَبَّكَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشَاءُ وَيَقْدِرُ إِنَّهُ كَانَ بِعِبَادِهِ خَبِيرًا بَصِيرًا}}<ref>«بی‌گمان پروردگارت روزی را برای هر که بخواهد می‌گسترد و (یا) تنگ می‌دارد که او به (حال) بندگانش آگاه بیناست» سوره اسراء، آیه ۳۰.</ref>؛ {{متن قرآن|وَإِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا عِنْدَنَا خَزَائِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ}}<ref>«و هیچ چیز نیست جز آنکه گنجینه‌های آن نزد ماست و ما آن را جز به اندازه معیّن فرو نمی‌فرستیم» سوره حجر، آیه ۲۱.</ref> و... یا در [[دعای مکارم الاخلاق]]<ref>دعای ۲۰.</ref> در چندین جا [[کلام امام]]{{ع}} را می‌توان تلمیحی به آیاتی از قرآن دانست. برای نمونه عبارت {{متن حدیث|وَ ارْزُقْنِي فَوْزَ الْمَعَادِ، وَ سلَامَةَ الْمِرْصَادِ}} را می‌توان تلمیحی به [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّ جَهَنَّمَ كَانَتْ مِرْصَادًا}}<ref>«بی‌گمان دوزخ کمینگاهی است» سوره نبأ، آیه ۲۱.</ref> و آیه {{متن قرآن|إِنَّ رَبَّكَ لَبِالْمِرْصَادِ}}<ref>«بی‌گمان پروردگارت در کمینگاه است» سوره فجر، آیه ۱۴.</ref> دانست<ref>ریاض‌السالکین، ج۲، ص۳۹۱.</ref>.<ref>[[الهه هادیان رسنانی|هادیان رسنانی، الهه]]، [[دانشنامه صحیفه سجادیه (کتاب)|مقاله «قرآن»، دانشنامه صحیفه سجادیه]]، ص ۳۶۱.</ref>

با بررسی‌های صورت گرفته، این نتیجه به دست آمد که از میان انواع تأثیرپذیری [[کلام امام]] از [[قرآن]] در [[صحیفه سجادیه]]، حجم اثر پذیری‌های پنهان و غیرمستقیم کلام امام از قرآن بیشتر از اثرپذیری‌های آشکار بوده و در دسته اثرپذیری‌های آشکار نیز ابتدا تلمیح (اشاره) به [[آیات قرآن]] و سپس تصریح به [[آیات]] و نهایتاً اقتباس از آیات از حجم بالاتری برخوردار است<ref>تجلی قرآنی بایسته‌ها...، ص۹۷.</ref>.

== جستارهای وابسته ==