بحث:تفسیر منسوب به امام حسن عسکری (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

[[امام حسن عسکری]]، [[فرزند]] [[امام علی النقی]] در [[روز]] هشتم [[ربیع الثانی]] یا ۲۴ [[ربیع الاول]] سال ۲۳۲ق در [[مدینه]] به [[دنیا]] آمد و در هشتم ربیع الاول سال ۲۶۰ق با [[توطئه]] [[معتمد]] [[خلیفه عباسی]] در [[شهر]] سامرای [[عراق]] در سن ۲۸ سالگی به [[شهادت]] رسید. آن [[حضرت]] چون در محله [[عسکر]] در شهر [[سامرا]] [[زندگی]] می‌کرد و در محاصره [[سپاه]] [[عباسی]] بود به «[[عسکری]]» [[لقب]] یافت و برنامه و مواضع او، به عنوان [[مرجع]] [[علمی]] و [[فکری]] [[شیعیان]] قلمداد گردید.

[[متوکل عباسی]] آن حضرت را به [[زندان]] انداخت؛ زیرا [[عباسیان]] از [[نفوذ]] علمی و [[معنوی]] [[امام]]{{ع}} سخت در [[هراس]] بودند و به همین جهت با شدت تمام، او را تحت کنترل خود در آوردند تا از پیروانش دور بماند. کِندی [[فیلسوف]] عراقی در [[زمان]] آن حضرت، تناقضاتی درباره [[قرآن]] به [[گمان]] خویش به صورت [[کتابی]] مستقل تدوین کرد، [[امام عسکری]] به وسیله بعضی از [[منسوبان]] حوزه علمی او، تماس برقرار کرد و [[کوشش]] او را با [[شکست]] مواجه ساخت و بر او ثابت نمود که [[اشتباه]] کرده است، کِندی پس از آن‌که [[استدلال]] [[استوار]] امام را دریافت نمود، [[توبه]] کرد و اوراق خود را سوزانید<ref>مناقب، ج۳، ص۵۲۶.</ref>.

امام عسکری{{ع}} بیانات قابل توجهی در باب [[خلق]] قرآن برای [[ابوهاشم جعفری]] ایراد فرمود. [[دولت عباسی]] در برابر [[یاران امام]] به‌گونه بی‌رحمانه [[شدت عمل]] نشان می‌داد تا [[خط مشی]] او را با ناکامی مواجه سازند. از امام عسکری{{ع}} [[روایات]] گوناگون و [[پندآموزی]] در موضوعات گوناگون نقل شده است که مجموعه آنها را در کتاب «[[مسند]] امام حسن عسکری» تألیف [[عزیز الله عطاردی]] می‌‌توان مطالعه و مورد بررسی قرار داد.

در خصوص [[تفسیر منسوب به امام حسن عسکری]]{{ع}}، [[محدثان]]، [[مفسران]]، [[فقیهان]] و [[عالمان]] [[علم رجال]] از [[قرن چهارم]] تاکنون در اعتبار این [[تفسیر]] [[اختلاف]] نظر دارند، گروهی آن را از آن حضرت دانسته‌اند و دسته دیگر آن را ساخته و پرداخته دیگران دانسته‌اند. گروهی نیز گفته‌اند: هر چند اِسناد این [[تفسیر]] به [[امام]]{{ع}} [[ضعیف]] است، ولی بعضی از منقولات آن صحیح است و با قرائن خارجی دیگری، می‌‌توان آنها را در ردیف [[احادیث]] قابل قبول به شمار آورد.

از جمله کسانی که این تفسیر را جعلی دانسته‌اند: [[ابن غضائری]] صاحب کتاب «[[الضعفاء]]»، [[علامه حلی]] صاحب «[[خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال]]»، [[تفرشی]] صاحب «[[نقد الرجال (کتاب)|نقد الرجال]]»، [[محقق داماد]] صاحب «[[شارع النجاة]]»، [[استرآبادی]] صاحب «[[منهج المقال فی تحقیق احوال الرجال (کتاب)|منهج المقال]]»، [[اردبیلی]] صاحب «[[جامع الرواة (کتاب)|جامع الرواة]]»، [[عنايت‌الله قهپايى]] صاحب [[مجمع الرجال]] [[محمد جواد بلاغی]] صاحب «[[آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن]]»، [[محقق شوشتری]] صاحب «[[الاخبار الدخیله]]»، میرزا [[ابوالحسن شعرانی]] صاحب «[[حاشیة مجمع البیان]]»، [[آیت الله]] [[سید ابوالقاسم خویی]] صاحب «[[معجم رجال الحدیث]]»، [[سید محمد هاشم خوانساری]] صاحب «[[رسالة فی تحقیق حال الکتاب]]» معروف به [[فقه الرضا]]. این بزرگان [[علم]] و تحقیق [[دلایل]] [[استواری]]، بر جعلی بودن این تفسیر از جهت [[سند]] و محتوای آن ارائه نموده‌اند.

کسانی هم این تفسیر را همچون سایر [[کتاب‌های حدیث]] پذیرفته‌اند و گفته‌اند: در این اثر، صحیح و ضعیف با هم در آمیخته است، اگر قرائن و شواهد خارجی، هر یک از محتوای [[روایات]] آن را [[تأیید]] نماید، می‌‌توان آن را پذیرفت و اگر ردّ نماید، طبعاً قابل قبول نخواهد بود، کسانی همچون [[صدوق]] صاحب «[[الفقیه]]» و [[ابومنصور طبرسی]] صاحب [[الاحتجاج]] و [[قطب راوندی]] صاحب «[[الخرائج]]» و [[ابن شهر آشوب]] صاحب «[[المناقب و معالم العلماء]]» به صورت جزم آن را از [[امام عسکری]]{{ع}} دانسته‌اند. همچنین [[مجلسی]] اول، صاحب «[[روضة المتقین]]»، مجلسی دوم صاحب «[[بحارالانوار]]»، [[حرّ عاملی]] صاحب «[[وسائل الشیعه]]» و «[[اثبات الهداة]]»، [[فیض کاشانی]] صاحب «[[تفسیر الصافی]]»، [[سید هاشم بحرانی]] صاحب «[[البرهان]]»، [[حویزی]] صاحب «[[نورالثقلین]]»، [[وحید بهبهانی]] صاحب «[[التعلیق علی منهج المقال]]»، [[آقابزرگ طهرانی]] صاحب «[[الذریعه الی تصانیف‌ الشیعه]]» و [[محدث نوری]] صاحب «[[المستدرک]]» آن را صحیح و از امام عسکری{{ع}} دانسته‌اند.

کسی که با نگاه تحقیقی و دیده [[انصاف]] به این اثر بنگرد به این نتیجه می‌رسد که:

#[[علی بن ابراهیم قمی]] و [[محمد بن مسعود عیاشی]] که هر دو از [[مفسران]] متقدم [[شیعه]] به شیوه [[روایی]] و [[حدیثی]] هستند در «[[تفسیر قمی]]» و «[[تفسیر عیاشی]]» هیچ روایتی را از این کتاب نقل نکرده‌اند. اگر چنین [[تفسیری]] از [[امام عسکری]] میبود حتماً از چشم تیزبین آنان به عنوان [[تفسیر روایی]] دور نمی‌ماند؟!

#[[اضطراب]] و [[آشفتگی]] در متن [[روایات تفسیری]] این [[تفسیر]]، به‌گونه‌ای است که نمی‌توان آن را از [[امام]] معصومی چون [[امام حسن عسکری]]{{ع}} دانست.

#از میان [[محدثان]] متقدم [[محمد بن یعقوب کلینی]] هم در مجموعه «[[الکافی]]» هیچ حدیثی از این تفسیر منسوب به امام عسکری{{ع}} نقل نکرده است، بعد از او هم محدثی چون ابن قولویه حدیثی از این کتاب را در آثارش نقل نکرده است.

#[[طوسی]] به عنوان [[مفسر]] بزرگ و جامع [[شیعی]] در «[[التبیان]]» نیز، هیچ‌گونه [[نقلی]] از این کتاب ننموده و اشاره‌ای هم بدان نکرده است.

#با توجه به این که امام حسن عسکری{{ع}} در نیمه [[قرن سوم]] به [[شهادت]] رسیده است، این سوال پیش می‌آید که چگونه تا یک قرن بعد، نامی از این تفسیر به میان نمی‌آید؟ ولی ناگهان [[محمد بن قاسم استرآبادی]] این اثر را از زبان [[ابویعقوب یوسف بن محمد بن زیاد]] و [[ابوالحسن محمد بن یسار]] به عنوان [[شاگردان امام عسکری]]{{ع}} نقل می‌کند که [[ابن غضائری]]، [[محمد بن قاسم]] را به عنوان {{عربی|"ضعیفٌ کَذّابٌ"}} و آن دو نفر را به عنوان {{عربی|"عَنْ رَجُلَیْنِ مَجْهُولَینِ"}} نام می‌برد و در پایان نتیجه می‌گیرد که: {{عربی|"والتفسیر موضوع عن سهل الدیباجی عن ابیه بأحادیث من هذه المناکیر!"}}، «و تفسیر از [[سهل]] دیباجی از پدرش، به احادیثی این چنین [[زشت]] [[جعل]] شده است»<ref>مجمع الرجال، ج۶، ص۲۵.</ref>. [[محقق شوشتری]] در کتاب «الأخبار الدخیله» گوید: «فصل دوم در [[اخبار]] تفسیری است که آن را به ناروا، به امام عسکری{{ع}} نسبت داده‌اند که در [[افتراء]] بودن و بطلان منسوب بودن این کتاب به امام{{ع}} کافی است که اولاً: [[احمد بن حسین غضائری]] استاد [[نجاشی]]، استاد فن و یکی از [[پیشوایان]] [[علم رجال]]... [[شهادت]] بر بطلان آن داده است»<ref>الاخبار الدخیله، ج۱، ص۱۵۲ تا ۲۸۸.</ref>؛

#با همه این مطالب، این نکته را نباید نادیده انگاشت که دلیلی بر جعلی بودن کل مطلب آن وجود ندارد، همان‌گونه که دلیلی بر صدور تمام مطالب آن از جانب [[معصوم]]{{ع}} نیز وجود ندارد. بنابراین، هر روایتی از این اثر که با [[روایات]] و قرائن و شواهد دیگر [[تأیید]] گردد می‌‌توان به آن [[اعتماد]] کرد وگرنه، نه!<ref>التفسیر المنسوب الی الامام ابی محمد الحسن بن علی العسکری، به کوشش محمد صالحی اندیمشکی، قم، انتشارات ذوی القربی، ۱۳۸۸ش.</ref>.<ref>[[محمد علی کوشا|کوشا، محمد علی]]، [[تفسیر منسوب به امام حسن عسکری (مقاله)|مقاله «تفسیر منسوب به امام حسن عسکری»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]].</ref>