انسان در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
انسان در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۲۴ ژانویهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۱:۱۷
، ۲۴ ژانویهٔ ۲۰۲۳←پانویس
جز (جایگزینی متن - 'حضرت آیت‌الله خامنه‌ای' به 'حضرت آیت‌الله خامنه‌ای') |
(←پانویس) |
||
| (۱۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = انسان | |||
| عنوان مدخل = انسان | |||
| مداخل مرتبط = [[انسان در لغت]] - [[انسان در قرآن]] - [[انسان در حدیث]] - [[انسان در نهج البلاغه]] - [[انسان در کلام اسلامی]] - [[انسان در اخلاق اسلامی]] - [[انسان در فلسفه اسلامی]] - [[انسان در معارف دعا و زیارات]] - [[انسان در معارف و سیره علوی]] - [[انسان در معارف و سیره سجادی]] - [[انسان در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]] | |||
| پرسش مرتبط = | |||
}} | |||
==[[حقیقت انسان]]== | == [[حقیقت انسان]] == | ||
{{همچنین|انسان‌شناسی}} | {{همچنین|انسان‌شناسی}} | ||
[[انسان]]، موجودی است که وقتی پا به عرصه وجود در این عالم خاکی می‌گذارد، موجودی مرکب از ماده و صورت است و وجود او مانند هر حیوان دیگری مرکب از دو ساحت [[بدن]] یا [[جسم]] و [[روح]] یا نفس می‌باشد. بدن همان ماده و نفس نیز صورت این موجود مرکب را تشکیل می‌دهد<ref>امام خمینی، تقریرات فلسفه، ج۳، ص۱۴۱ - ۱۴۲ و ۱۴۵ - ۱۴۶.</ref>. این دو ساحت با همدیگر متحدند و از همدیگر جدایی ندارند، به‌طوری که می‌توان جسم را سایه روح و روح را هم [[باطن]] جسم دانست<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۶، ص۳۴۴.</ref>. در واقع در این مرحله، انسان حیوانی بالفعل مانند بقیه حیوانات است و از این جهت تفاوتی با سایر حیوانات ندارد. ویژگی و خصوصیتی که باعث تمایز او از سایر حیوانات در این مرحله می‌شود، این است که او دارای قابلیت و [[قوه]] انسان شدن می‌باشد. این موجود خاص بعد از این مرحله حیوانیت، اگر تحت [[تربیت]] مربی و معلمی [[الهی]] قرار بگیرد، قوه [[انسانیت]] خود را به فعلیت خواهد رساند؛ ولی اگر تحت تربیت چنین معلمی قرار نگیرد، پس از رسیدن به حد [[رشد]] و [[بلوغ]]، در هر یک از ویژگی‌های حیوانی از قبیل [[غضب]] و [[شهوت]]، گوی [[سبقت]] را از سایر حیوانات و [[شیاطین]] خواهد ربود و در حیوانیت کامل‌تر از آنها خواهد شد<ref>امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۱۶۸؛ آداب الصلاة، ص۲۶۵؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۲۷۰ - ۲۷۱ و ۱۰۹ - ۱۱۱؛ تقریرات فلسفه، ج۳، ص۹۳ - ۹۴ و ۲۲۸ و ۴۸۰ - ۴۸۱؛ صحیفه امام، ج۴، ص۱۷۵؛ ج۱۰، ص۴۴۶؛ ج۹، ص۲۹۱؛ ج۱۱، ص۴۴۹.</ref>. | [[انسان]]، موجودی است که وقتی پا به عرصه وجود در این عالم خاکی می‌گذارد، موجودی مرکب از ماده و صورت است و وجود او مانند هر حیوان دیگری مرکب از دو ساحت [[بدن]] یا [[جسم]] و [[روح]] یا نفس می‌باشد. بدن همان ماده و نفس نیز صورت این موجود مرکب را تشکیل می‌دهد<ref>امام خمینی، تقریرات فلسفه، ج۳، ص۱۴۱ - ۱۴۲ و ۱۴۵ - ۱۴۶.</ref>. این دو ساحت با همدیگر متحدند و از همدیگر جدایی ندارند، به‌طوری که می‌توان جسم را سایه روح و روح را هم [[باطن]] جسم دانست<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۶، ص۳۴۴.</ref>. در واقع در این مرحله، انسان حیوانی بالفعل مانند بقیه حیوانات است و از این جهت تفاوتی با سایر حیوانات ندارد. ویژگی و خصوصیتی که باعث تمایز او از سایر حیوانات در این مرحله می‌شود، این است که او دارای قابلیت و [[قوه]] انسان شدن می‌باشد. این موجود خاص بعد از این مرحله حیوانیت، اگر تحت [[تربیت]] مربی و معلمی [[الهی]] قرار بگیرد، قوه [[انسانیت]] خود را به فعلیت خواهد رساند؛ ولی اگر تحت تربیت چنین معلمی قرار نگیرد، پس از رسیدن به حد [[رشد]] و [[بلوغ]]، در هر یک از ویژگی‌های حیوانی از قبیل [[غضب]] و [[شهوت]]، گوی [[سبقت]] را از سایر حیوانات و [[شیاطین]] خواهد ربود و در حیوانیت کامل‌تر از آنها خواهد شد<ref>امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۱۶۸؛ آداب الصلاة، ص۲۶۵؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۲۷۰ - ۲۷۱ و ۱۰۹ - ۱۱۱؛ تقریرات فلسفه، ج۳، ص۹۳ - ۹۴ و ۲۲۸ و ۴۸۰ - ۴۸۱؛ صحیفه امام، ج۴، ص۱۷۵؛ ج۱۰، ص۴۴۶؛ ج۹، ص۲۹۱؛ ج۱۱، ص۴۴۹.</ref>. | ||
| خط ۱۵: | خط ۱۸: | ||
[[نفس آدمی]] تا حدود [[چهل سالگی]] به تقویت و اداره مزاج و بدن مادی مشغول است؛ لذا تا این سن [[رشد]] [[قوه عاقله]] [[انسان]] کم است، اما بعد از این سن، علاقه طبیعی نفس به بدن کم می‌شود. در نتیجه بدن رو به [[ضعف]] می‌رود. هر قدر توجه نفس به بدن کمتر شود، توجهش به خود بیشتر می‌شود و در نتیجه قوه عاقله بیشتر و محکم‌تر می‌شود. یکی از خصوصیات [[انبیاء]] و [[مربیان الهی]] این است که مانع توجه بیش از حد لازم انسان به طبیعت مادی شوند تا [[ادراکات عقلی]] آنها به حدی [[ضعیف]] نشود که [[انسانیت]] خود را صرف حیوانیت کنند<ref>امام خمینی، تقریرات فلسفه، ج۳، ص۳۰-۳۲.</ref>؛ لذا اگر گفته می‌شود: «[[عقل]] سالم در بدن سالم»؛ معنای صحیح آن، این است که اگر بدن و مزاج [[انسان]] سالم باشد، دیگر نیازی نیست [[نفس آدمی]] بیش از حد لازم به کار [[بدن]] و مزاج او بپردازد. وقتی [[اشتغال]] نفس از بدن کم شد، در این صورت توجه نفس به [[باطن]] خود بیشتر و در نتیجه تعقلاتش قوی‌تر خواهد شد<ref>امام خمینی، تقریرات فلسفه، ج۳، ص۳۱.</ref>. | [[نفس آدمی]] تا حدود [[چهل سالگی]] به تقویت و اداره مزاج و بدن مادی مشغول است؛ لذا تا این سن [[رشد]] [[قوه عاقله]] [[انسان]] کم است، اما بعد از این سن، علاقه طبیعی نفس به بدن کم می‌شود. در نتیجه بدن رو به [[ضعف]] می‌رود. هر قدر توجه نفس به بدن کمتر شود، توجهش به خود بیشتر می‌شود و در نتیجه قوه عاقله بیشتر و محکم‌تر می‌شود. یکی از خصوصیات [[انبیاء]] و [[مربیان الهی]] این است که مانع توجه بیش از حد لازم انسان به طبیعت مادی شوند تا [[ادراکات عقلی]] آنها به حدی [[ضعیف]] نشود که [[انسانیت]] خود را صرف حیوانیت کنند<ref>امام خمینی، تقریرات فلسفه، ج۳، ص۳۰-۳۲.</ref>؛ لذا اگر گفته می‌شود: «[[عقل]] سالم در بدن سالم»؛ معنای صحیح آن، این است که اگر بدن و مزاج [[انسان]] سالم باشد، دیگر نیازی نیست [[نفس آدمی]] بیش از حد لازم به کار [[بدن]] و مزاج او بپردازد. وقتی [[اشتغال]] نفس از بدن کم شد، در این صورت توجه نفس به [[باطن]] خود بیشتر و در نتیجه تعقلاتش قوی‌تر خواهد شد<ref>امام خمینی، تقریرات فلسفه، ج۳، ص۳۱.</ref>. | ||
به عبارت دیگر، نفس موجودی است که مادامی که در | به عبارت دیگر، نفس موجودی است که مادامی که در [[عالم طبیعت]] است یک جهت و وجهه مادی دارد و به واسطه آن جهت، محکوم به [[مادیت]] است و یک جهت تجرد و [[روحانی]] دارد که از آن جهت، محکوم به [[حکم]] [[روحانیت]] و تجرد می‌شود. نفس در این مرحله با [[سیر]] خود به تدریج از طبیعت محض بودن به سوی تجرد محض حرکت کرده، کم‌کم کمال یافته، از [[نقص]] بیرون می‌رود<ref>امام خمینی، تقریرات فلسفه، ج۳، ص۱۵۳-۱۵۶.</ref>. این سیر و حرکت جوهری برای انسان یک امر قهری و اجباری است که باید از مرحله طبیعت و ماده، حرکت صعودی خودش را شروع کرده، به تجرد مثالی و بعد از آن هم به تجرد [[عقلی]] برسد. به این منظور در عالم طبیعت از پایین‌ترین مراحل تجرد شروع می‌کند و بعد در [[عالم برزخ]] تجرد مثالی و در نهایت در [[عالم آخرت]] تجرد عقلی می‌یابد. البته در این سیر و حرکت جوهری که به طرف تجرد طی می‌کند، انسان ممکن است کسب [[فضایل]] و یا [[رذایل]] بکند و در نتیجه وقتی از طبیعت بیرون می‌رود، ممکن است مجرد [[عقلانی]] یا مجرد [[شیطانی]] باشد. به عبارت دیگر رفتن به عالم تجرد قهری است؛ ولی در این [[مسافرت]] غیراختیاری ممکن است کسی با [[اختیار]] خود [[سود]] یا ضرر کسب کند و در زیبایی‌ها و یا [[زشتی‌ها]] به [[مقام]] تجرد دست یافته، انسان مجرد یا [[شیطان]] مجرد شود<ref>امام خمینی، تقریرات فلسفه، ج۳، ص۶۸ - ۷۵ و ۳۳ - ۳۵.</ref>. | ||
خلاصه [[کلام]] اینکه نفس [[انسانی]] بالقوه دارای سه مرتبه با مرحله است که عبارت‌اند از: ۱. مرحله طبیعت و ماده یا [[شهادت]]، ۲. مرحله مثال یا [[خیال]] یا [[برزخ]]، ۳. مرتبه [[عقل]] یا [[غیب]]. [[نفس آدمی]] در اثر حرکت جوهری خود این قوای خود را به مرحله [[شکوفایی]] و فعلیت می‌رساند؛ لذا هر مرتبه بالاتر واجد همه [[کمالات]] مرتبه [[پایین‌تر]] از خودش می‌باشد و مرتبه پایین نیز ظل و سایه مرتبه بالاتر از خود است. البته قابل توجه است که در اغلب [[انسان‌ها]] فقط دو مرحله اول به فعلیت می‌رسد و مرحله عقل در آنها در حد [[قوه]] و [[استعداد]] باقی می‌ماند. شکوفایی این مرتبه اختصاص به اولیای خاص [[الهی]] دارد و در هر چند قرن یک یا چند نفر معدود هستند که آنها در [[ترقی]] کمالی نفسی و وجودی به [[مقام]] [[عقلانی]] دست می‌یابند<ref>امام خمینی، تقریرات فلسفه، ج۳، ص۳۱۷ - ۳۲۴ و ۲۲۸.</ref>.<ref>[[رضا میرزایی|میرزایی، رضا]]، [[انسان‌شناسی اسلامی (مقاله)| مقاله «انسان‌شناسی اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۲۳۱.</ref> | خلاصه [[کلام]] اینکه نفس [[انسانی]] بالقوه دارای سه مرتبه با مرحله است که عبارت‌اند از: ۱. مرحله طبیعت و ماده یا [[شهادت]]، ۲. مرحله مثال یا [[خیال]] یا [[برزخ]]، ۳. مرتبه [[عقل]] یا [[غیب]]. [[نفس آدمی]] در اثر حرکت جوهری خود این قوای خود را به مرحله [[شکوفایی]] و فعلیت می‌رساند؛ لذا هر مرتبه بالاتر واجد همه [[کمالات]] مرتبه [[پایین‌تر]] از خودش می‌باشد و مرتبه پایین نیز ظل و سایه مرتبه بالاتر از خود است. البته قابل توجه است که در اغلب [[انسان‌ها]] فقط دو مرحله اول به فعلیت می‌رسد و مرحله عقل در آنها در حد [[قوه]] و [[استعداد]] باقی می‌ماند. شکوفایی این مرتبه اختصاص به اولیای خاص [[الهی]] دارد و در هر چند قرن یک یا چند نفر معدود هستند که آنها در [[ترقی]] کمالی نفسی و وجودی به [[مقام]] [[عقلانی]] دست می‌یابند<ref>امام خمینی، تقریرات فلسفه، ج۳، ص۳۱۷ - ۳۲۴ و ۲۲۸.</ref>.<ref>[[رضا میرزایی|میرزایی، رضا]]، [[انسان‌شناسی اسلامی (مقاله)| مقاله «انسان‌شناسی اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۲۳۱.</ref> | ||
==قوای نفس [[انسانی]]== | == قوای نفس [[انسانی]] == | ||
[[نفس انسان]] دارای چهار قوّه اصلی است که عبارت‌اند از عقل، [[غضب]]، [[شهوت]] و [[وهم]]<ref>امام خمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۲۸۳.</ref>. | [[نفس انسان]] دارای چهار قوّه اصلی است که عبارت‌اند از عقل، [[غضب]]، [[شهوت]] و [[وهم]]<ref>امام خمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۲۸۳.</ref>. | ||
| خط ۲۸: | خط ۳۱: | ||
٣. قوه شهویّه که نام دیگر آن «نفس بهیمی» است؛ این قوه نیز مبدأ شهوت‌های انسان، جلب منفعت‌ها ولذت‌های او از طریق [[خوردنی‌ها]] و نوشیدنی‌ها و [[ازدواج]] می‌باشد. | ٣. قوه شهویّه که نام دیگر آن «نفس بهیمی» است؛ این قوه نیز مبدأ شهوت‌های انسان، جلب منفعت‌ها ولذت‌های او از طریق [[خوردنی‌ها]] و نوشیدنی‌ها و [[ازدواج]] می‌باشد. | ||
این سه قوه به حسب سنین [[عمر انسان]] متفاوت بوده، [[رشد]] طبیعی انسان باعث کامل‌تر شدن این سه قوه در او می‌شود. ممکن است هریک از این سه قوه به حدی از کمال برسد که هیچ کدام بر دیگری [[غلبه]] و [[سلطه]] نیابد. همچنین ممکن است یکی از آنها بر دو قوه دیگر غلبه پیدا کند و یا اینکه دو تای از آنها بر سومی | این سه قوه به حسب سنین [[عمر انسان]] متفاوت بوده، [[رشد]] طبیعی انسان باعث کامل‌تر شدن این سه قوه در او می‌شود. ممکن است هریک از این سه قوه به حدی از کمال برسد که هیچ کدام بر دیگری [[غلبه]] و [[سلطه]] نیابد. همچنین ممکن است یکی از آنها بر دو قوه دیگر غلبه پیدا کند و یا اینکه دو تای از آنها بر سومی غالب شود؛ لذا بر اساس رابطه این سه قوه نسبت به یکدیگر، برای شخص هفت [[صورت ملکوتی]] قابل [[تصور]] است: | ||
اگر [[قوه]] بهیمی | اگر [[قوه]] بهیمی غالب بر بقیه قوا باشد و [[باطن]] نفس شخص دارای صورت بهیمی شود، صورت ملکوتی [[انسان]] که در [[آخرت]] [[ظهور]] می‌یابد، به شکل یکی از بهائم مناسب با این صورت، مانند گاو و خر خواهد بود. اما اگر در وجود انسان قوه سبعی غالب شود، صورت ملکوتی او به شکل یکی از درندگان مانند پلنگ و گرگ و امثال آنها خواهد شد. همچنین اگر قوه [[شیطنت]] بر سایر قوا [[غلبه]] کند و فعلیت [[شیطانی]] آخرین فعلیت برای نفس شخص باشد، در این صورت باطن [[ملکوتی]] او به صورت یکی از [[شیاطین]] خواهد بود. | ||
در صورت ترکیب دو قوه از این سه قوه نیز، سه صورت حاصل می‌شود: صورت گاو پلنگ، صورت گاو [[شیطان]] و صورت پلنگ شیطان. از ترکیب سه قوه با همدیگر نیز، یک صورت مخلوطه حاصل می‌شود، مانند «گاو شیطان پلنگ». همین مطلب معنای روایتی است که از [[پیامبر بزرگوار اسلام]]{{صل}} نقل شده است که فرمودند: بعضی از [[مردم]] در [[قیامت]] در چهره‌ای [[محشور]] می‌شوند که چهره میمون‌ها و خوک‌ها از قیافه آنها زیباتر است. | در صورت ترکیب دو قوه از این سه قوه نیز، سه صورت حاصل می‌شود: صورت گاو پلنگ، صورت گاو [[شیطان]] و صورت پلنگ شیطان. از ترکیب سه قوه با همدیگر نیز، یک صورت مخلوطه حاصل می‌شود، مانند «گاو شیطان پلنگ». همین مطلب معنای روایتی است که از [[پیامبر بزرگوار اسلام]] {{صل}} نقل شده است که فرمودند: بعضی از [[مردم]] در [[قیامت]] در چهره‌ای [[محشور]] می‌شوند که چهره میمون‌ها و خوک‌ها از قیافه آنها زیباتر است. | ||
ذکر این نکته در رابطه با این [[قوای سه‌گانه]] لازم است که همان‌گونه که [[افراط]] در آنها گاه انسان را از [[حقیقت]] انسانیّت و گاهی از [[فضیلت]] انسانیّت خارج می‌کند، [[تفریط]] و کمکاری آنها نیز سبب [[فساد]] در [[مقام]] انسانیّت بوده، [[قصور]] آنها از [[ملکات]] [[رذیله]] [[انسانی]] به شمار می‌آید. به همین دلیل گفته می‌شود که این سه قوّه، سرچشمه تمام ملکات [[حسنه]] و [[سیّئه]] و منشأ تمام صورت‌های ملکوتی است؛ لذا [[عدالت]]، که عبارت از [[حدّ وسط]] بین [[افراط و تفریط]] و غُلّو و تقصیر است، از [[فضایل]] بزرگ انسانیّت به شمار می‌آید<ref>امام خمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۱۴۹ - ۱۵۰؛ شرح چهل حدیث، ص۱۴.</ref>. | ذکر این نکته در رابطه با این [[قوای سه‌گانه]] لازم است که همان‌گونه که [[افراط]] در آنها گاه انسان را از [[حقیقت]] انسانیّت و گاهی از [[فضیلت]] انسانیّت خارج می‌کند، [[تفریط]] و کمکاری آنها نیز سبب [[فساد]] در [[مقام]] انسانیّت بوده، [[قصور]] آنها از [[ملکات]] [[رذیله]] [[انسانی]] به شمار می‌آید. به همین دلیل گفته می‌شود که این سه قوّه، سرچشمه تمام ملکات [[حسنه]] و [[سیّئه]] و منشأ تمام صورت‌های ملکوتی است؛ لذا [[عدالت]]، که عبارت از [[حدّ وسط]] بین [[افراط]] و [[تفریط]] و غُلّو و تقصیر است، از [[فضایل]] بزرگ انسانیّت به شمار می‌آید<ref>امام خمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۱۴۹ - ۱۵۰؛ شرح چهل حدیث، ص۱۴.</ref>. | ||
۴. [[قوه عاقله]]؛ قوه‌ای است که [[وظیفه]] آن کنترل سه قوه دیگر می‌باشد. توضیح مطلب این است که، قوای نفس به ترتیب در [[انسان]] حاصل می‌شود. بچه‌ای که متولد می‌شود، اولین [[قوه]] او [[شهوت]] است که جلوتر از [[قوای سه‌گانه]] که دیگر حاصل می‌شود. در رتبه دوم، قوه [[غضب]] در او حاصل می‌شود که خیلی [[ضعیف]] است؛ چون اگر او را از پستان [[مادر]] منع کنند، در صدد دفع برمی‌آید، به تدریج این قوه [[قدرت]] می‌گیرد. سپس قوه واهمه حاصل می‌شود. | ۴. [[قوه عاقله]]؛ قوه‌ای است که [[وظیفه]] آن کنترل سه قوه دیگر می‌باشد. توضیح مطلب این است که، قوای نفس به ترتیب در [[انسان]] حاصل می‌شود. بچه‌ای که متولد می‌شود، اولین [[قوه]] او [[شهوت]] است که جلوتر از [[قوای سه‌گانه]] که دیگر حاصل می‌شود. در رتبه دوم، قوه [[غضب]] در او حاصل می‌شود که خیلی [[ضعیف]] است؛ چون اگر او را از پستان [[مادر]] منع کنند، در صدد دفع برمی‌آید، به تدریج این قوه [[قدرت]] می‌گیرد. سپس قوه واهمه حاصل می‌شود. | ||
| خط ۴۳: | خط ۴۶: | ||
بر این اساس، اگر [[رفتار]] و [[اعمال انسان]] منطبق بر [[شرع]] [[مقدس]] باشد، [[قوه عاقله]] او تجرد بیشتری می‌یابد؛ ولی اگر مطابق با [[موازین شرع]] عمل نکند، [[قوه]] واهمه او قوت می‌یابد و در نتیجه به سوی [[شیطان]] کامل شدن می‌رود. به همین دلیل کارهای [[انسان]] [[شرور]] در [[دوران جوانی]] همراه با [[غضب]]، [[شهوت]]، [[زور]]، زدن و کشتن همراه است؛ چون قوای [[شیطنت]] کردن او [[جوان]] هستند؛ ولی زمانی که به علت [[پیری]]، آلت غضب و شهوت در او [[سست]] و [[ضعیف]] می‌شود، از راه‌های دیگری به شیطنت می‌پردازد؛ لذا توجه نفس به قوه واهمه بیشتر شده و چنین افرادی غالباً گرفتار [[حرص]] و [[حب ریاست]] و [[حسادت]] و... می‌شوند<ref>امام خمینی، تقریرات فلسفه، ج۳، ص۳۳ - ۳۵.</ref>.<ref>[[رضا میرزایی|میرزایی، رضا]]، [[انسان‌شناسی اسلامی (مقاله)| مقاله «انسان‌شناسی اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۲۳۴.</ref> | بر این اساس، اگر [[رفتار]] و [[اعمال انسان]] منطبق بر [[شرع]] [[مقدس]] باشد، [[قوه عاقله]] او تجرد بیشتری می‌یابد؛ ولی اگر مطابق با [[موازین شرع]] عمل نکند، [[قوه]] واهمه او قوت می‌یابد و در نتیجه به سوی [[شیطان]] کامل شدن می‌رود. به همین دلیل کارهای [[انسان]] [[شرور]] در [[دوران جوانی]] همراه با [[غضب]]، [[شهوت]]، [[زور]]، زدن و کشتن همراه است؛ چون قوای [[شیطنت]] کردن او [[جوان]] هستند؛ ولی زمانی که به علت [[پیری]]، آلت غضب و شهوت در او [[سست]] و [[ضعیف]] می‌شود، از راه‌های دیگری به شیطنت می‌پردازد؛ لذا توجه نفس به قوه واهمه بیشتر شده و چنین افرادی غالباً گرفتار [[حرص]] و [[حب ریاست]] و [[حسادت]] و... می‌شوند<ref>امام خمینی، تقریرات فلسفه، ج۳، ص۳۳ - ۳۵.</ref>.<ref>[[رضا میرزایی|میرزایی، رضا]]، [[انسان‌شناسی اسلامی (مقاله)| مقاله «انسان‌شناسی اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۲۳۴.</ref> | ||
==ویژگی‌های [[انسان]]== | == ویژگی‌های [[انسان]] == | ||
انسان موجودی متفاوت از همه [[مخلوقات]] [[خداوند متعال]] است. این موجود دارای ویژگی‌ها و خصوصیاتی منحصر به فرد است که او را از دیگر مخلوقات متمایز می‌کند. برخی از این ویژگی‌ها از دیدگاه [[امام خمینی]] عبارت‌اند از: | انسان موجودی متفاوت از همه [[مخلوقات]] [[خداوند متعال]] است. این موجود دارای ویژگی‌ها و خصوصیاتی منحصر به فرد است که او را از دیگر مخلوقات متمایز می‌کند. برخی از این ویژگی‌ها از دیدگاه [[امام خمینی]] عبارت‌اند از: | ||
===جایگاه انسان در [[نظام هستی]]=== | === جایگاه انسان در [[نظام هستی]] === | ||
انسان موجودی است که از جایگاه رفیع و [[منزلت]] والایی در [[نظام خلقت]] برخوردار می‌باشد؛ چراکه انسان موجود [[برگزیده]] خداست که از جانب [[خداوند]] مفتخر به این ویژگی شده، که از [[روح]] خود در آن دمیده است<ref>امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۶۳۳-۶۳۴.</ref>. خداوند انسان را به عنوان [[امانتدار]] [[امانت الهی]]<ref>امام خمینی، مصباح الهدایة، ص۵۶.</ref> و [[قلب]] انسان [[مؤمن]] را [[عرش]] خود معرفی کرده، که گنجایش خداوند را دارد، در حالی که [[آسمان]] و [[زمین]] چنین گنجایشی ندارند<ref>امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۴۸۰.</ref>. خداوند متعال او را از [[حقیقت]] [[رحمت]] خود<ref>امام خمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۲۴۰.</ref> و به عنوان [[خلیفه]] و [[جانشین]] خود بر روی زمین [[آفریده]] است<ref>امام خمینی، شرح دعای سحر، ص۸.</ref>. در واقع انسان خلاصه و عصاره عالم وجود است. گو اینکه خداوند متعال دو نسخه [[آفرینش]] داشته است: یکی بزرگ‌تر که همه عالم را شامل می‌شود و دیگری کوچک‌تر که همان انسان است<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۸، ص۲۵۴.</ref>. همه [[حقایق]] [[عوالم]] [[غیب و شهود]] که در نظام هستی وجود دارد، در انسان قرار داده شده است؛ تا آنجا که انسان را [[مظهر اسم اعظم]] [[الهی]] و جامع همه [[اسماء و صفات]] الهی می‌دانند<ref>امام خمینی، تقریرات فلسفه، ج۳، ص۴۷.</ref>. به عبارت دیگر انسان عالم صغیری است که عالم کبیر در سراسر قامت وجودی او قرار دارد، به گونه‌ای که اگر انسان بسط و شرح داده شود، کاملاً با عالم کبیر منطبق خواهد شد<ref>امام خمینی، تقریرات فلسفه، ج۳، ص۱۱ - ۱۲ و ۳۰۳؛ صحیفه امام، ج۱۱، ص۲۱۹.</ref>. | انسان موجودی است که از جایگاه رفیع و [[منزلت]] والایی در [[نظام خلقت]] برخوردار می‌باشد؛ چراکه انسان موجود [[برگزیده]] خداست که از جانب [[خداوند]] مفتخر به این ویژگی شده، که از [[روح]] خود در آن دمیده است<ref>امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۶۳۳-۶۳۴.</ref>. خداوند انسان را به عنوان [[امانتدار]] [[امانت الهی]]<ref>امام خمینی، مصباح الهدایة، ص۵۶.</ref> و [[قلب]] انسان [[مؤمن]] را [[عرش]] خود معرفی کرده، که گنجایش خداوند را دارد، در حالی که [[آسمان]] و [[زمین]] چنین گنجایشی ندارند<ref>امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۴۸۰.</ref>. خداوند متعال او را از [[حقیقت]] [[رحمت]] خود<ref>امام خمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۲۴۰.</ref> و به عنوان [[خلیفه]] و [[جانشین]] خود بر روی زمین [[آفریده]] است<ref>امام خمینی، شرح دعای سحر، ص۸.</ref>. در واقع انسان خلاصه و عصاره عالم وجود است. گو اینکه خداوند متعال دو نسخه [[آفرینش]] داشته است: یکی بزرگ‌تر که همه عالم را شامل می‌شود و دیگری کوچک‌تر که همان انسان است<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۸، ص۲۵۴.</ref>. همه [[حقایق]] [[عوالم]] [[غیب و شهود]] که در نظام هستی وجود دارد، در انسان قرار داده شده است؛ تا آنجا که انسان را [[مظهر اسم اعظم]] [[الهی]] و جامع همه [[اسماء و صفات]] الهی می‌دانند<ref>امام خمینی، تقریرات فلسفه، ج۳، ص۴۷.</ref>. به عبارت دیگر انسان عالم صغیری است که عالم کبیر در سراسر قامت وجودی او قرار دارد، به گونه‌ای که اگر انسان بسط و شرح داده شود، کاملاً با عالم کبیر منطبق خواهد شد<ref>امام خمینی، تقریرات فلسفه، ج۳، ص۱۱ - ۱۲ و ۳۰۳؛ صحیفه امام، ج۱۱، ص۲۱۹.</ref>. | ||
البته باید توجه کرد که انسان بالفعل از چنین جایگاه رفیعی برخوردار نیست، بلکه [[قوه]] و [[استعداد]] رسیدن به آن را دارد و باید برای دست یافتن به جایگاه خود که همان [[مقام]] خلیفة اللهی است، تلاش کند، همان‌گونه که قابلیت این را هم دارد که به بدترین مخلوق [[خداوند]] تبدیل شود<ref>امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۱۶۸.</ref>. نقش [[پیامبران الهی]] این است که [[انسانی]] را که بالقوه عصاره همه موجودات است به فعلیت برسانند تا صفات [[حق تعالی]] در او جلوه‌گر شود<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۴، ص۱۵۳.</ref>.<ref>[[رضا میرزایی|میرزایی، رضا]]، [[انسان‌شناسی اسلامی (مقاله)| مقاله «انسان‌شناسی اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۲۴۰.</ref> | البته باید توجه کرد که انسان بالفعل از چنین جایگاه رفیعی برخوردار نیست، بلکه [[قوه]] و [[استعداد]] رسیدن به آن را دارد و باید برای دست یافتن به جایگاه خود که همان [[مقام]] خلیفة اللهی است، تلاش کند، همان‌گونه که قابلیت این را هم دارد که به بدترین مخلوق [[خداوند]] تبدیل شود<ref>امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۱۶۸.</ref>. نقش [[پیامبران الهی]] این است که [[انسانی]] را که بالقوه عصاره همه موجودات است به فعلیت برسانند تا صفات [[حق تعالی]] در او جلوه‌گر شود<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۴، ص۱۵۳.</ref>.<ref>[[رضا میرزایی|میرزایی، رضا]]، [[انسان‌شناسی اسلامی (مقاله)| مقاله «انسان‌شناسی اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۲۴۰.</ref> | ||
===[[تجرد نفس]]=== | === [[تجرد نفس]] === | ||
یکی از ویژگی‌های [[نفس انسان]] تجرد یا غیرمادی بودن آن است. البته این تجرد از همان ابتدا برای [[انسان]] نبوده است، بلکه انسان در ابتدای وجود خود امری مادی و برآمده از | یکی از ویژگی‌های [[نفس انسان]] تجرد یا غیرمادی بودن آن است. البته این تجرد از همان ابتدا برای [[انسان]] نبوده است، بلکه انسان در ابتدای وجود خود امری مادی و برآمده از [[عالم طبیعت]] است. این موجود مادی در اثر حرکت جوهری، قوای خود را به فعلیت تبدیل کرده، در مرحله خاصی مرتبه‌ای از تجرد را می‌یابد. اولین مرحله از تجرد برای نفس انسان تجرد خیالی یا مثالی است که پایین‌ترین مرحله از این نوع تجرد با شکل‌گیری [[ادراک حسی]] لامسه تحقق می‌یابد. بسیاری از حیوانات دیگر نیز دارای تجرد خیالی هستند؛ چراکه آنها نیز از [[قوه خیال]] برخوردارند. | ||
غالب [[انسان‌ها]] در همین مرحله مثالی از تجرد باقی می‌مانند. مرحله بالاتری از تجرد نیز برای نفس انسان قابل [[تصور]] است که تجرد [[عقلانی]] است. این مرحله از تجرد اختصاص به انسان دارد، البته نه همه انسان‌ها، بلکه افراد خاصی از انسان‌ها که جزء [[اولیای الهی]] هستند، می‌توانند به این نوع از تجرد برسند<ref>امام خمینی، تقریرات، فلسفه، ج۳، ص۲۲۸ و ۳۲۳.</ref>.<ref>[[رضا میرزایی|میرزایی، رضا]]، [[انسان‌شناسی اسلامی (مقاله)| مقاله «انسان‌شناسی اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۲۴۱.</ref> | |||
===[[خلود نفس]]=== | === [[خلود نفس]] === | ||
به [[اعتقاد]] [[امام خمینی]]، مسأله [[معاد]] و [[حشر]] نیز بر اساس تجرد نفس قابل تبیین است. با این توضیح که هر موجودی که به مرتبه‌ای از تجرد دست یافته باشد، دیگر هیچ عدمی گریبان‌گیر او نخواهد شد، ولو اینکه این تجرد، تجرد خیالی و مثالی باشد. در این صورت نفس به تجرد مثالی باقی خواهد ماند. دلیل این مطلب آن است که [[فساد]] و نابودی از ویژگی‌های ماده و موجودات مادی است؛ لذا اگر جنینی قبل از رسیدن به این مرتبه از تجرد از بین رفته باشد، می‌توان [[اعتقاد]] داشت که چون برای نفس او [[خلود]] و بقایی نیست، پس [[حشر]] و [[معاد]] نیز برایش معنا ندارد. در مقابل حیواناتی که دارای تجرد مثالی و خیالی هستند، می‌توانند دارای حشر و معاد باشند. این مطلب از برخی [[روایات]] هم قابل استفاده می‌باشد. البته بسیاری از [[مردم]] چون نمی‌توانند از مرتبه تجرد مثالی [[تجاوز]] کرده، به تجرد [[عقلی]] دست یابند، با همین تجرد مثالی [[محشور]] خواهند شد<ref>امام خمینی، تقریرات، فلسفه، ج۳، ص۱۳۳.</ref>.<ref>[[رضا میرزایی|میرزایی، رضا]]، [[انسان‌شناسی اسلامی (مقاله)| مقاله «انسان‌شناسی اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۲۴۲.</ref> | به [[اعتقاد]] [[امام خمینی]]، مسأله [[معاد]] و [[حشر]] نیز بر اساس تجرد نفس قابل تبیین است. با این توضیح که هر موجودی که به مرتبه‌ای از تجرد دست یافته باشد، دیگر هیچ عدمی گریبان‌گیر او نخواهد شد، ولو اینکه این تجرد، تجرد خیالی و مثالی باشد. در این صورت نفس به تجرد مثالی باقی خواهد ماند. دلیل این مطلب آن است که [[فساد]] و نابودی از ویژگی‌های ماده و موجودات مادی است؛ لذا اگر جنینی قبل از رسیدن به این مرتبه از تجرد از بین رفته باشد، می‌توان [[اعتقاد]] داشت که چون برای نفس او [[خلود]] و بقایی نیست، پس [[حشر]] و [[معاد]] نیز برایش معنا ندارد. در مقابل حیواناتی که دارای تجرد مثالی و خیالی هستند، می‌توانند دارای حشر و معاد باشند. این مطلب از برخی [[روایات]] هم قابل استفاده می‌باشد. البته بسیاری از [[مردم]] چون نمی‌توانند از مرتبه تجرد مثالی [[تجاوز]] کرده، به تجرد [[عقلی]] دست یابند، با همین تجرد مثالی [[محشور]] خواهند شد<ref>امام خمینی، تقریرات، فلسفه، ج۳، ص۱۳۳.</ref>.<ref>[[رضا میرزایی|میرزایی، رضا]]، [[انسان‌شناسی اسلامی (مقاله)| مقاله «انسان‌شناسی اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۲۴۲.</ref> | ||
===ذو مراتب بودن=== | === ذو مراتب بودن === | ||
[[انسان]] موجودی است که مانند عالم [[خلقت]] دارای مراتب مختلف است. [[فلاسفه]] و [[حکما]] به طور کلی برای عالم خلقت سه نشئه و مرتبه [[اثبات]] می‌کنند؛ ۱. نشئه [[دنیا]]، مرتبه [[شهادت]] یا عالم جسمانیات، ۲. نشئه [[برزخ]]، مرتبه متوسط بین دنیا و [[آخرت]] یا [[عالم مثال]]، ۳. نشئه آخرت، مرتبه [[غیب]] یا عالم [[عقول]]. هر کدام از این [[عوالم]] کمال خاص به خود را داشته، مقتضی عملی خاص نسبت به خودش می‌باشد<ref>امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۳۸۶؛ تقریرات فلسفه، ج۳، ص۳۲۵-۳۲۸.</ref>. | [[انسان]] موجودی است که مانند عالم [[خلقت]] دارای مراتب مختلف است. [[فلاسفه]] و [[حکما]] به طور کلی برای عالم خلقت سه نشئه و مرتبه [[اثبات]] می‌کنند؛ ۱. نشئه [[دنیا]]، مرتبه [[شهادت]] یا عالم جسمانیات، ۲. نشئه [[برزخ]]، مرتبه متوسط بین دنیا و [[آخرت]] یا [[عالم مثال]]، ۳. نشئه آخرت، مرتبه [[غیب]] یا عالم [[عقول]]. هر کدام از این [[عوالم]] کمال خاص به خود را داشته، مقتضی عملی خاص نسبت به خودش می‌باشد<ref>امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۳۸۶؛ تقریرات فلسفه، ج۳، ص۳۲۵-۳۲۸.</ref>. | ||
به تناسب همانندی وجود [[انسانی]] با مراتب [[عالم هستی]]، نظیر این عوالم [[دل]] مراتب نفس ناطقه انسانی نیز موجود است؛ لذا نفس ناطقه انسان در عین این که یک [[حقیقت]] واحد و بسیط است، دارای مراتب سه‌گانه می‌باشد که عبارت‌اند از؛ | به تناسب همانندی وجود [[انسانی]] با مراتب [[عالم هستی]]، نظیر این عوالم [[دل]] مراتب نفس ناطقه انسانی نیز موجود است؛ لذا نفس ناطقه انسان در عین این که یک [[حقیقت]] واحد و بسیط است، دارای مراتب سه‌گانه می‌باشد که عبارت‌اند از؛ | ||
| خط ۸۵: | خط ۸۸: | ||
از سوی دیگر، گاهی شیطان همه [[کمالات]] و سعادات را در نظر کسانی که مشغول به [[تهذیب]] [[باطن]] و [[تصفیه]] [[اخلاقی]] هستند، منحصر در [[سیر و سلوک]] تهذیب باطن جلوه می‌دهد؛ لذا چنین افرادی، زبان به [[طعن]] و اسائه [[ادب]] نسبت به [[علماء]] [[شریعت]] و [[حکما]] و [[فقها]] باز می‌کنند. اعجاب به نفس و [[سوء]] [[ظنّ]] نسبت به [[بندگان خدا]] چنان در دل‌های آنها [[رسوخ]] می‌یابد که برای غیرخود و یک مشت قلندر که به اسم اهل‌الله از آنها یاد می‌کنند و از ظاهر شریعت خبری ندارند، ارزشی قائل نیستند. همچنین اگر [[حکیم]] یا عارفی در دام [[شیطان]] بیفتد و [[محبوس]] در عقلیّات بماند، نسبت به دیگران با نظر [[خواری]] و بی‌مقداری نگاه می‌کند و علماء شریعت را افرادی سطحی‌نگر و [[فقهاء]] [[اسلام]] را اشخاصی [[عوام]] می‌خواند. علت همه این [[گرفتاری‌ها]] وقوف در یک نشئه و مرتبه است که باعث می‌شود شخص از همه مراتب دیگر [[محروم]] بماند<ref>امام خمینی، تقریرات فلسفه، ص۷۱-۷۰.</ref>.<ref>[[رضا میرزایی|میرزایی، رضا]]، [[انسان‌شناسی اسلامی (مقاله)| مقاله «انسان‌شناسی اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۲۴۲.</ref> | از سوی دیگر، گاهی شیطان همه [[کمالات]] و سعادات را در نظر کسانی که مشغول به [[تهذیب]] [[باطن]] و [[تصفیه]] [[اخلاقی]] هستند، منحصر در [[سیر و سلوک]] تهذیب باطن جلوه می‌دهد؛ لذا چنین افرادی، زبان به [[طعن]] و اسائه [[ادب]] نسبت به [[علماء]] [[شریعت]] و [[حکما]] و [[فقها]] باز می‌کنند. اعجاب به نفس و [[سوء]] [[ظنّ]] نسبت به [[بندگان خدا]] چنان در دل‌های آنها [[رسوخ]] می‌یابد که برای غیرخود و یک مشت قلندر که به اسم اهل‌الله از آنها یاد می‌کنند و از ظاهر شریعت خبری ندارند، ارزشی قائل نیستند. همچنین اگر [[حکیم]] یا عارفی در دام [[شیطان]] بیفتد و [[محبوس]] در عقلیّات بماند، نسبت به دیگران با نظر [[خواری]] و بی‌مقداری نگاه می‌کند و علماء شریعت را افرادی سطحی‌نگر و [[فقهاء]] [[اسلام]] را اشخاصی [[عوام]] می‌خواند. علت همه این [[گرفتاری‌ها]] وقوف در یک نشئه و مرتبه است که باعث می‌شود شخص از همه مراتب دیگر [[محروم]] بماند<ref>امام خمینی، تقریرات فلسفه، ص۷۱-۷۰.</ref>.<ref>[[رضا میرزایی|میرزایی، رضا]]، [[انسان‌شناسی اسلامی (مقاله)| مقاله «انسان‌شناسی اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۲۴۲.</ref> | ||
===[[اختیار]]=== | === [[اختیار]] === | ||
داشتن اختیار و انجام [[کارها]] از روی [[علم]] و [[اراده]] ویژگی دیگری است که باعث جدایی [[انسان]] از حیوانات در مرحله بعد از حیوانیت می‌شود. انسان می‌تواند با اختیار خود راه [[سعادت]] که همان [[صراط مستقیم الهی]] است، یا مسیر [[شقاوت]] که همان [[بیراهه]] شیطان رجیم است، را طی کند<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۲۶۵؛ صحیفه امام، ج۱۴، ص۱۶.</ref>. | داشتن اختیار و انجام [[کارها]] از روی [[علم]] و [[اراده]] ویژگی دیگری است که باعث جدایی [[انسان]] از حیوانات در مرحله بعد از حیوانیت می‌شود. انسان می‌تواند با اختیار خود راه [[سعادت]] که همان [[صراط مستقیم الهی]] است، یا مسیر [[شقاوت]] که همان [[بیراهه]] شیطان رجیم است، را طی کند<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۲۶۵؛ صحیفه امام، ج۱۴، ص۱۶.</ref>. | ||
[[امام]] در توضیح مسأله اختیاری بودن برخی [[افعال]] انسان می‌فرمایند معنای اختیاری بودن [[اعمال انسان]] این است که پیش از آنکه [[اعمال]] از ما صادر شود، ما به گونه‌ای آنها را [[تصور]] می‌کنیم. سپس فایده مترتب بر آنها را [[تصدیق]] می‌کنیم. آنگاه در نفس ما [[اشتیاق]] برای انجام آنها ایجاد می‌شود و در نتیجه اعضایی از [[بدن]] را که در رابطه با تحقق آن کار مورد نیاز هست، به حرکت درمی‌آوریم تا آن فعل انجام شود<ref>امام خمینی، طلب و اراده، ص۳۹ - ۴۰؛ تنقیح الاصول، ج۳، ص۳۶.</ref>. | [[امام]] در توضیح مسأله اختیاری بودن برخی [[افعال]] انسان می‌فرمایند معنای اختیاری بودن [[اعمال انسان]] این است که پیش از آنکه [[اعمال]] از ما صادر شود، ما به گونه‌ای آنها را [[تصور]] می‌کنیم. سپس فایده مترتب بر آنها را [[تصدیق]] می‌کنیم. آنگاه در نفس ما [[اشتیاق]] برای انجام آنها ایجاد می‌شود و در نتیجه اعضایی از [[بدن]] را که در رابطه با تحقق آن کار مورد نیاز هست، به حرکت درمی‌آوریم تا آن فعل انجام شود<ref>امام خمینی، طلب و اراده، ص۳۹ - ۴۰؛ تنقیح الاصول، ج۳، ص۳۶.</ref>. | ||
ایشان معتقدند: دیدگاه [[تفویض]] به این معنا که مخلوقِ ممکن در ایجاد و فاعلیت خودش کاملاً مستقل است و همچنین دیدگاه جبرگرایانه به این معنا که هرگونه تأثیری از هر موجودی غیر از [[خدا]] مسلوب است و [[خداوند]] فاعل مباشر و بلاواسطه همه کارهای ماست، مردود است. [[امام]] بر اساس روایتی که از [[امام رضا]]{{ع}} نقل شده است، قائل به [[تفویض]] را [[مشرک]] و [[یهودی]] این [[امت]] و قایل به [[جبر]] را [[کافر]] و [[مجوس این امت]] می‌دانند و معتقدند که دیدگاه صحیح در این رابطه همان دیدگاه «أمرٌ بین الأمرین» است که از تعلیمات [[مکتب اهل‌بیت]]{{عم}} می‌باشد<ref>امام خمینی، طلب و اراده، ص۷۲ و ۷۵؛ تنقیح الاصول، ج۳، ص۲۹-۳۲.</ref>. | |||
ایشان معتقدند: دیدگاه [[تفویض]] به این معنا که مخلوقِ ممکن در ایجاد و فاعلیت خودش کاملاً مستقل است و همچنین دیدگاه جبرگرایانه به این معنا که هرگونه تأثیری از هر موجودی غیر از [[خدا]] مسلوب است و [[خداوند]] فاعل مباشر و بلاواسطه همه کارهای ماست، مردود است. [[امام]] بر اساس روایتی که از [[امام رضا]] {{ع}} نقل شده است، قائل به [[تفویض]] را [[مشرک]] و [[یهودی]] این [[امت]] و قایل به [[جبر]] را [[کافر]] و [[مجوس این امت]] می‌دانند و معتقدند که دیدگاه صحیح در این رابطه همان دیدگاه «أمرٌ بین الأمرین» است که از تعلیمات [[مکتب اهل‌بیت]] {{عم}} می‌باشد<ref>امام خمینی، طلب و اراده، ص۷۲ و ۷۵؛ تنقیح الاصول، ج۳، ص۲۹-۳۲.</ref>. | |||
ایشان در توضیح این دیدگاه از مبانی [[مکتب فلسفی]] [[ملاصدرا]] استفاده می‌کند که در بحث از رابطه بین علت و معلول به عین ربط بودن معلول نسبت به علت هستی بخش خودش قائل است. بر اساس این مبنا، موجودات امکانی دارای فاعلیت، علیت و تأثیر هستند اما نه به صورت مستقل؛ چراکه در دار هستی فاعل مستقلی به غیر از [[خداوند متعال]] وجود ندارد. همه موجودات امکانی همان‌گونه که در وجود خود عین [[فقر]] و [[نیازمندی]] و تعلق به خداوند متعال هستند؛ در صفات، آثار و [[افعال]] خود نیز وابسته به [[حق تعالی]] می‌باشند؛ لذا اگر کسی [[حقیقت]] وجود ممکن را بشناسد که عین ربط به علت هستی بخش است، خواهد دانست که فعل او نیز با آنکه فعل اوست، در عین حال فعل خدا نیز هست. پس [[جهان]] [[خلقت]] از آن جهت که عین ربط و تعلق محض است، [[ظهور]] [[قدرت]]، [[اراده]]، [[علم]] و [[فعل خداوند]] می‌باشد و [[مشیت]] و اراده ممکنات، ظهور مشیت و [[اراده خدا]] و عین ربط و تعلق به مشیت خداست<ref>امام خمینی، طلب و اراده، ص۷۳-۷۴.</ref>. | ایشان در توضیح این دیدگاه از مبانی [[مکتب فلسفی]] [[ملاصدرا]] استفاده می‌کند که در بحث از رابطه بین علت و معلول به عین ربط بودن معلول نسبت به علت هستی بخش خودش قائل است. بر اساس این مبنا، موجودات امکانی دارای فاعلیت، علیت و تأثیر هستند اما نه به صورت مستقل؛ چراکه در دار هستی فاعل مستقلی به غیر از [[خداوند متعال]] وجود ندارد. همه موجودات امکانی همان‌گونه که در وجود خود عین [[فقر]] و [[نیازمندی]] و تعلق به خداوند متعال هستند؛ در صفات، آثار و [[افعال]] خود نیز وابسته به [[حق تعالی]] می‌باشند؛ لذا اگر کسی [[حقیقت]] وجود ممکن را بشناسد که عین ربط به علت هستی بخش است، خواهد دانست که فعل او نیز با آنکه فعل اوست، در عین حال فعل خدا نیز هست. پس [[جهان]] [[خلقت]] از آن جهت که عین ربط و تعلق محض است، [[ظهور]] [[قدرت]]، [[اراده]]، [[علم]] و [[فعل خداوند]] می‌باشد و [[مشیت]] و اراده ممکنات، ظهور مشیت و [[اراده خدا]] و عین ربط و تعلق به مشیت خداست<ref>امام خمینی، طلب و اراده، ص۷۳-۷۴.</ref>. | ||
| خط ۹۶: | خط ۱۰۰: | ||
[[امام]] در جواب این [[شبهه]] بر اساس مبانی صدرایی این‌گونه پاسخ می‌دهند که تعلق علم و اراده الهی بر [[نظام]] عالم، تعلق به نظامی است که رابطه علّی و معلولی در آن [[حاکم]] است؛ لذا اگر کسی کیفیت ربط موجودات را به همان ترتیب سبب و مسببی‌شان به [[خداوند متعال]] [[درک]] کند، متوجه خواهد شد که موجودات با آنکه عین ربط به [[حق تعالی]] و ظهورات او هستند، دارای [[خواص]] و آثاری نیز می‌باشند و این آثار در عین اینکه آثار و ظهورات آنها هستند، در مرتبه بالاتر آثار و ظهورات حق تعالی نیز می‌باشند؛ چراکه خود آن موجودات [[ظهور]] و آثار حق تعالی هستند؛ لذا [[افعال]] هم به ما منتسب هستند و هم به خداوند متعال<ref>امام خمینی، طلب و اراده، ص۱۲۵ - ۱۲۶.</ref>. | [[امام]] در جواب این [[شبهه]] بر اساس مبانی صدرایی این‌گونه پاسخ می‌دهند که تعلق علم و اراده الهی بر [[نظام]] عالم، تعلق به نظامی است که رابطه علّی و معلولی در آن [[حاکم]] است؛ لذا اگر کسی کیفیت ربط موجودات را به همان ترتیب سبب و مسببی‌شان به [[خداوند متعال]] [[درک]] کند، متوجه خواهد شد که موجودات با آنکه عین ربط به [[حق تعالی]] و ظهورات او هستند، دارای [[خواص]] و آثاری نیز می‌باشند و این آثار در عین اینکه آثار و ظهورات آنها هستند، در مرتبه بالاتر آثار و ظهورات حق تعالی نیز می‌باشند؛ چراکه خود آن موجودات [[ظهور]] و آثار حق تعالی هستند؛ لذا [[افعال]] هم به ما منتسب هستند و هم به خداوند متعال<ref>امام خمینی، طلب و اراده، ص۱۲۵ - ۱۲۶.</ref>. | ||
انتساب افعال ما به [[خداوند]] شبهه دیگری را نیز ایجاد می‌کند و آن اینکه در صورت این انتساب، [[کارهای زشت]] ما هم باید به [[خدا]] منتسب باشد. دیدگاه امام در جواب از این شبهه این است که [[نیکی‌ها]] به حسب ذات منتسب به خدا هستند و به طور عرضی به ما نسبت داده می‌شوند. در مقابل، [[زشتی‌ها]] و [[بدی‌ها]] بالذات منتسب به ممکنات هستند و بالعرض به خداوند نسبت داده می‌شوند؛ لذا می‌توان گفت همه نیکی‌ها و بدی‌ها از طرف خداست. توضیح مطلب این است که خداوند متعال، هستی محض و [[خالص]] همه [[کمالات]] است. از هستی محض جز وجود و کمال چیزی صادر نمی‌شود. در مقابل، کمبودها و بدی‌ها از لوازم ذات معلول‌های ممکن بوده، چون اموری عدمی هستند، نیازی به فاعل و جاعل ندارند. پس هرچه [[زیبایی]] و [[نیکی]] و کمال به [[انسان]] می‌رسد، از جانب خداست و آنچه که از [[زشتی]] و [[بدی]] و کمبود و [[بدبختی]] به [[انسان]] می‌رسد، از جانب خود انسان است<ref>امام خمینی، طلب و اراده، ص۷۷-۷۸.</ref>.<ref>[[رضا میرزایی|میرزایی، رضا]]، [[انسان‌شناسی اسلامی (مقاله)| مقاله «انسان‌شناسی اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۲۴۷.</ref> | انتساب افعال ما به [[خداوند]] شبهه دیگری را نیز ایجاد می‌کند و آن اینکه در صورت این انتساب، [[کارهای زشت]] ما هم باید به [[خدا]] منتسب باشد. دیدگاه امام در جواب از این شبهه این است که [[نیکی‌ها]] به حسب ذات منتسب به خدا هستند و به طور عرضی به ما نسبت داده می‌شوند. در مقابل، [[زشتی‌ها]] و [[بدی‌ها]] بالذات منتسب به ممکنات هستند و بالعرض به خداوند نسبت داده می‌شوند؛ لذا می‌توان گفت همه نیکی‌ها و بدی‌ها از طرف خداست. توضیح مطلب این است که خداوند متعال، هستی محض و [[خالص]] همه [[کمالات]] است. از هستی محض جز وجود و کمال چیزی صادر نمی‌شود. در مقابل، کمبودها و بدی‌ها از لوازم ذات معلول‌های ممکن بوده، چون اموری عدمی هستند، نیازی به فاعل و جاعل ندارند. پس هرچه [[زیبایی]] و [[نیکی]] و کمال به [[انسان]] می‌رسد، از جانب خداست و آنچه که از [[زشتی]] و [[بدی]] و کمبود و [[بدبختی]] به [[انسان]] می‌رسد، از جانب خود انسان است<ref>امام خمینی، طلب و اراده، ص۷۷-۷۸.</ref>.<ref>[[رضا میرزایی|میرزایی، رضا]]، [[انسان‌شناسی اسلامی (مقاله)| مقاله «انسان‌شناسی اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۲۴۷.</ref> | ||
===تربیت‌پذیری=== | === تربیت‌پذیری === | ||
مطالب بالا ما را به ویژگی مهم دیگری در انسان [[راهنمایی]] می‌کند که از اختصاصات انسان در مقایسه با سایر [[مخلوقات]] می‌باشد. این ویژگی، قابلیت و ظرفیت بالای او در تربیت‌پذیری است. انسان موجودی تربیت‌پذیر است و از آنجا که ظرفیت‌ها و قابلیت‌های فراوانی برای [[رشد]] و تعالی دارد، تحت تأثیر [[تربیت]] صحیح می‌تواند آنها را شکوفا کند. [[انسانی]] که پا به عرصه عالم مادی می‌گذارد، این قابلیت و [[استعداد]] را دارد که تحت تأثیر تربیت، به یک [[انسان کامل]] و یا یک [[شیطان]] و حیوان به تمام معنا تبدیل شود<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۴، ص۱۷۵؛ ج۱۴، ص۳۸ و ۱۵۴؛ شرح چهل حدیث، ص۱۶۸؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۱۰۹-۱۱۱.</ref>.؛ چراکه نفس او مانند [[لوح]] سفیدی است که هر نوع نقش و نگاری را در خودش می‌پذیرد و اگر نقشی در آن نشست به [[سادگی]] و سهولت از آن زایل نخواهد شد؛ این امر در مورد [[کودکان]] به روشنی قابل [[مشاهده]] است که آنها معلومات یا [[اخلاقی]] را که در [[دوران کودکی]] خود کسب کرده‌اند، تا [[دوران پیری]] به همراه خود دارند و [[نسیان]] و [[فراموشی]] در چنین معلوماتی کمتر راه می‌یابد؛ لذا هرگونه [[سهل‌انگاری]] و [[سستی]] در رابطه با [[تربیت کودک]]، چه بسا ممکن است منتهی به [[شقاوت]] و بدبختی [[ابدی]] او شود<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۴، ص۱۵۴.</ref>. | مطالب بالا ما را به ویژگی مهم دیگری در انسان [[راهنمایی]] می‌کند که از اختصاصات انسان در مقایسه با سایر [[مخلوقات]] می‌باشد. این ویژگی، قابلیت و ظرفیت بالای او در تربیت‌پذیری است. انسان موجودی تربیت‌پذیر است و از آنجا که ظرفیت‌ها و قابلیت‌های فراوانی برای [[رشد]] و تعالی دارد، تحت تأثیر [[تربیت]] صحیح می‌تواند آنها را شکوفا کند. [[انسانی]] که پا به عرصه عالم مادی می‌گذارد، این قابلیت و [[استعداد]] را دارد که تحت تأثیر تربیت، به یک [[انسان کامل]] و یا یک [[شیطان]] و حیوان به تمام معنا تبدیل شود<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۴، ص۱۷۵؛ ج۱۴، ص۳۸ و ۱۵۴؛ شرح چهل حدیث، ص۱۶۸؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۱۰۹-۱۱۱.</ref>. ؛ چراکه نفس او مانند [[لوح]] سفیدی است که هر نوع نقش و نگاری را در خودش می‌پذیرد و اگر نقشی در آن نشست به [[سادگی]] و سهولت از آن زایل نخواهد شد؛ این امر در مورد [[کودکان]] به روشنی قابل [[مشاهده]] است که آنها معلومات یا [[اخلاقی]] را که در [[دوران کودکی]] خود کسب کرده‌اند، تا [[دوران پیری]] به همراه خود دارند و [[نسیان]] و [[فراموشی]] در چنین معلوماتی کمتر راه می‌یابد؛ لذا هرگونه [[سهل‌انگاری]] و [[سستی]] در رابطه با [[تربیت کودک]]، چه بسا ممکن است منتهی به [[شقاوت]] و بدبختی [[ابدی]] او شود<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۴، ص۱۵۴.</ref>. | ||
این قابلیت بالای تربیت‌پذیری در انسان، عامل [[نیازمندی]] او به مربی و [[معلم]] است. چون اگر [[زندگی]] انسان مانند حیوانات بود، دیگر نیازی به مربی نداشت، در حالی که انسان نسبت به حیوانات در رتبه بالاتری قرار دارد و حتی می‌تواند به مراتبی بالاتر از [[عقل]] برسد<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۴، ص۱۸۵-۱۸۶.</ref>. | این قابلیت بالای تربیت‌پذیری در انسان، عامل [[نیازمندی]] او به مربی و [[معلم]] است. چون اگر [[زندگی]] انسان مانند حیوانات بود، دیگر نیازی به مربی نداشت، در حالی که انسان نسبت به حیوانات در رتبه بالاتری قرار دارد و حتی می‌تواند به مراتبی بالاتر از [[عقل]] برسد<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۴، ص۱۸۵-۱۸۶.</ref>. | ||
البته ذکر این نکته ضروری است که مربی انسان باید دارای خصوصیات و ویژگی‌های خاصی باشد. کسی [[شایستگی]] [[مربی‌گری]] [[انسان]] را دارد که نسبت به [[جهان هستی]] و تمام زوایا و ابعاد وجودی انسان آشنایی کامل داشته باشد. همین مسأله [[ضرورت فرستادن پیامبران]] را از سوی [[خداوند]] توجیه می‌کند؛ چراکه این مقدار از [[علم]] و [[شناخت]] نسبت به انسان و ویژگی‌های او، فقط در فرستادگان [[خالق]] انسان می‌تواند وجود داشته باشد<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۸، ص۵۳۰.</ref>. فقط چنین کسانی می‌توانند برای همه ابعاد وجودی انسان برنامه [[تربیتی]] ارائه دهند. بر همین [[اساس اسلام]] برای [[تربیت]] انسان در همه ابعاد وجودی‌اش برنامه دارد<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۲، ص۴۲۱؛ ج۱۳، ص۵۰۴.</ref>. | البته ذکر این نکته ضروری است که مربی انسان باید دارای خصوصیات و ویژگی‌های خاصی باشد. کسی [[شایستگی]] [[مربی‌گری]] [[انسان]] را دارد که نسبت به [[جهان هستی]] و تمام زوایا و ابعاد وجودی انسان آشنایی کامل داشته باشد. همین مسأله [[ضرورت فرستادن پیامبران]] را از سوی [[خداوند]] توجیه می‌کند؛ چراکه این مقدار از [[علم]] و [[شناخت]] نسبت به انسان و ویژگی‌های او، فقط در فرستادگان [[خالق]] انسان می‌تواند وجود داشته باشد<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۸، ص۵۳۰.</ref>. فقط چنین کسانی می‌توانند برای همه ابعاد وجودی انسان برنامه [[تربیتی]] ارائه دهند. بر همین [[اساس اسلام]] برای [[تربیت]] انسان در همه ابعاد وجودی‌اش برنامه دارد<ref>امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۲، ص۴۲۱؛ ج۱۳، ص۵۰۴.</ref>. | ||
| خط ۱۰۷: | خط ۱۱۳: | ||
به [[اعتقاد]] [[امام خمینی]] همچنان که برای [[بدن انسان]] [[سلامتی]] و [[بیماری]] وجود دارد، برای [[روح]] و نفس [[انسانی]] نیز سلامتی و [[مرض]] قابل تصویر است. [[صحت]] و [[سلامتی روح]] [[آدمی]] به این است که در طریق [[انسانیت]]، دارای [[اعتدال]] و [[میانه‌روی]] باشد. بیماری آن نیز عبارت است از اینکه اعوجاج و [[انحراف]] از جاده [[انسانیت]] پیدا کرده، در مسیر [[انحطاط]] و [[پستی]] قرار گیرد. باید به این نکته توجه کرد که اهمیت امراض و بیماری‌هایی که دامنگیر [[روح انسان]] می‌شود، بسیار بیشتر از اهمیت بیماری‌های [[جسم]] [[انسان]] است. [[انبیاء]] و [[فرستادگان الهی]] طبیب علاج دردها و بیماری‌های [[روحانی]] [[بشریت]] هستند<ref>امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۲۰۷ - ۲۰۸.</ref> و [[معارف الهی]] که از طریق انبیاء و [[اولیای الهی]] در [[اختیار]] بشریت قرار می‌گیرد، غذای مناسب [[قلوب]] و [[ارواح]] آنهاست که مانع بیماری‌های [[روحی]] آنها می‌شود<ref>امام خمینی، آداب الصلواة، ص۲۰.</ref>. | به [[اعتقاد]] [[امام خمینی]] همچنان که برای [[بدن انسان]] [[سلامتی]] و [[بیماری]] وجود دارد، برای [[روح]] و نفس [[انسانی]] نیز سلامتی و [[مرض]] قابل تصویر است. [[صحت]] و [[سلامتی روح]] [[آدمی]] به این است که در طریق [[انسانیت]]، دارای [[اعتدال]] و [[میانه‌روی]] باشد. بیماری آن نیز عبارت است از اینکه اعوجاج و [[انحراف]] از جاده [[انسانیت]] پیدا کرده، در مسیر [[انحطاط]] و [[پستی]] قرار گیرد. باید به این نکته توجه کرد که اهمیت امراض و بیماری‌هایی که دامنگیر [[روح انسان]] می‌شود، بسیار بیشتر از اهمیت بیماری‌های [[جسم]] [[انسان]] است. [[انبیاء]] و [[فرستادگان الهی]] طبیب علاج دردها و بیماری‌های [[روحانی]] [[بشریت]] هستند<ref>امام خمینی، شرح چهل حدیث، ص۲۰۷ - ۲۰۸.</ref> و [[معارف الهی]] که از طریق انبیاء و [[اولیای الهی]] در [[اختیار]] بشریت قرار می‌گیرد، غذای مناسب [[قلوب]] و [[ارواح]] آنهاست که مانع بیماری‌های [[روحی]] آنها می‌شود<ref>امام خمینی، آداب الصلواة، ص۲۰.</ref>. | ||
به [[اعتقاد]] [[امام]] در کنار مربی و [[معلم]]، عوامل مختلف دیگری نیز در [[رشد]] و [[تربیت]] جسم و روح انسان تأثیرگذار هست. از جمله این عوامل مواد غذایی است که [[پدر]] و [[مادر]] قبل از بسته شدن نطفه فرزند و مادر در دوران بارداری از آنها استفاده می‌کنند. همچنین موادی که خود فرزند بعد از [[تولد]] از آنها [[تغذیه]] می‌کند. حتی [[روحیات]] پدر و مادر و [[شادی]] و [[غم]] آنها نیز در [[خلقت]] و [[اخلاق]] اولادشان مؤثر است، به گونه‌ای که شیری که [[کودک]] از مادر می‌خورد، اگر در حال [[پریشانی]] [[روح]] و یا در حال [[نشاط]] و [[سرور]] او باشد و یا از چه نوع غذایی استفاده کرده باشد، در وجود این کودک تأثیرگذار خواهد بود؛ لذا اگر گاهی مواقع دیده می‌شود که در [[احادیث]] رسیده از حضرات [[معصومین]]{{عم}} به برخی از [[خواص]] غذاها یا میوه‌ها اشاره شده است، توجه آنها به مسأله خاصیت این مواد خوراکی در رشد [[بدن]] نبوده است، بلکه عمده توجه آنها به تأثیری بوده است که این خوراکی‌ها در [[صفای روح]] و [[لطافت]] وجود انسان و ایجاد [[آمادگی]] لازم برای قبول [[فیض الهی]] و [[کمالات انسانی]] دارند.؛ چراکه [[وظیفه]] ایشان تربیت انسان به [[آداب]] [[الهی]] و [[نورانی]] کردن قلوب بشریت و توجه دادن آنها به [[عالم غیب]] و [[معنویت]] است<ref>امام خمینی، تقریرات فلسفه، ج۳، ص۳۳۳ - ۳۳۸.</ref>.<ref>[[رضا میرزایی|میرزایی، رضا]]، [[انسان‌شناسی اسلامی (مقاله)| مقاله «انسان‌شناسی اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۲۴۹.</ref> | به [[اعتقاد]] [[امام]] در کنار مربی و [[معلم]]، عوامل مختلف دیگری نیز در [[رشد]] و [[تربیت]] جسم و روح انسان تأثیرگذار هست. از جمله این عوامل مواد غذایی است که [[پدر]] و [[مادر]] قبل از بسته شدن نطفه فرزند و مادر در دوران بارداری از آنها استفاده می‌کنند. همچنین موادی که خود فرزند بعد از [[تولد]] از آنها [[تغذیه]] می‌کند. حتی [[روحیات]] پدر و مادر و [[شادی]] و [[غم]] آنها نیز در [[خلقت]] و [[اخلاق]] اولادشان مؤثر است، به گونه‌ای که شیری که [[کودک]] از مادر می‌خورد، اگر در حال [[پریشانی]] [[روح]] و یا در حال [[نشاط]] و [[سرور]] او باشد و یا از چه نوع غذایی استفاده کرده باشد، در وجود این کودک تأثیرگذار خواهد بود؛ لذا اگر گاهی مواقع دیده می‌شود که در [[احادیث]] رسیده از حضرات [[معصومین]] {{عم}} به برخی از [[خواص]] غذاها یا میوه‌ها اشاره شده است، توجه آنها به مسأله خاصیت این مواد خوراکی در رشد [[بدن]] نبوده است، بلکه عمده توجه آنها به تأثیری بوده است که این خوراکی‌ها در [[صفای روح]] و [[لطافت]] وجود انسان و ایجاد [[آمادگی]] لازم برای قبول [[فیض الهی]] و [[کمالات انسانی]] دارند. ؛ چراکه [[وظیفه]] ایشان تربیت انسان به [[آداب]] [[الهی]] و [[نورانی]] کردن قلوب بشریت و توجه دادن آنها به [[عالم غیب]] و [[معنویت]] است<ref>امام خمینی، تقریرات فلسفه، ج۳، ص۳۳۳ - ۳۳۸.</ref>.<ref>[[رضا میرزایی|میرزایی، رضا]]، [[انسان‌شناسی اسلامی (مقاله)| مقاله «انسان‌شناسی اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۲۴۹.</ref> | ||
===[[کمال‌جویی]]=== | === [[کمال‌جویی]] === | ||
یکی دیگر از ویژگی‌های [[انسان]]، [[کمال‌جویی]] اوست و این مسأله امری [[فطری]] برای او می‌باشد. انسان ذاتاً موجودی کمال‌جوست و دنبال [[کمال مطلق]] است؛ لذا هرگز در هیچ امری به حد اشباع و سیری نمی‌رسد. در واقع همه تلاش‌ها و دست و پا زدن‌های انسان در [[دنیا]] برای دست یافتن به کمال مطلق است، اما غالباً او در تشخیص کمال مطلق [[خطا]] می‌کند. برخی از [[انسان‌ها]] [[علم]] را کمال مطلق می‌دانند و دنبال آن می‌روند و برخی [[قدرت]] را و برخی دیگر نیز [[پول]] و [[ثروت]] را و... در حالی که کمال مطلق [[خداوند]] است و همه [[دل‌ها]] متوجه اوست، ولی | یکی دیگر از ویژگی‌های [[انسان]]، [[کمال‌جویی]] اوست و این مسأله امری [[فطری]] برای او می‌باشد. انسان ذاتاً موجودی کمال‌جوست و دنبال [[کمال مطلق]] است؛ لذا هرگز در هیچ امری به حد اشباع و سیری نمی‌رسد. در واقع همه تلاش‌ها و دست و پا زدن‌های انسان در [[دنیا]] برای دست یافتن به کمال مطلق است، اما غالباً او در تشخیص کمال مطلق [[خطا]] می‌کند. برخی از [[انسان‌ها]] [[علم]] را کمال مطلق می‌دانند و دنبال آن می‌روند و برخی [[قدرت]] را و برخی دیگر نیز [[پول]] و [[ثروت]] را و... در حالی که کمال مطلق [[خداوند]] است و همه [[دل‌ها]] متوجه اوست، ولی غالب انسان‌ها از این مطلب [[غافل]] هستند<ref>امام خمینی، تقریرات فلسفه، ص۳۳۸ - ۳۴۱؛ صحیفه امام، ج۱۲، ص۵۰۴ - ۵۰۵؛ ج۱۴، ص۲۰۵؛ ج۲۱، ص۲۲۳.</ref>.<ref>[[رضا میرزایی|میرزایی، رضا]]، [[انسان‌شناسی اسلامی (مقاله)| مقاله «انسان‌شناسی اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۲۵۲.</ref> | ||
==مبانی [[انسان]] [[شناختی]]== | == مبانی [[انسان]] [[شناختی]] == | ||
رابطه معناداری میان بنیادهای انسان شناختی در [[تفکر]] [[سیاسی]] [[حضرت آیت‌الله خامنه‌ای]]، وجود دارد، به طوری که بدون اتکاء بر مبانی انسان شناختی نمی‌توان [[فهم]] [[درستی]] از [[اندیشه]] و نظریات سیاسی ایشان ارائه داد. این بنیاد [[فلسفی]] بر تمام مباحث [[فلسفه سیاسی]] ایشان سایه افکنده است. بنابراین دو [[پرسش]] اساسی از «چیستی انسان» و «[[ارتباط]] مبنای انسان شناختی با [[اندیشه سیاسی]]» مهم‌ترین تلاشی است که فراروی این نوشتار وجود دارد. ایشان بر اساس [[آموزه‌های اسلامی]]، انسان را گل سر سبد [[مخلوقات]] [[الهی]]<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، تفسیر سوره تغابن، ۵/۸/۱۳۶۲.</ref>، موجودی بی‌نهایت<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در سومین روز هفته بسیج در استادیوم آزادی، ۵/۹/۱۳۶۳.</ref>، مجموعه از استعدادها و [[خصلت‌ها]]<ref>تفسیر قرآن سوره جمعه، آیه دوم (۱۳۶۳).</ref>، می‌دانند که همه [[آسمان‌ها]] و [[طبیعت]] و [[زمین]] و دریاها برای او [[خلق]] شده‌اند<ref>حضرت آیت‌الله خامندای، بیانات در دیدار با اعضای سمینار پزشکی، ۶/۲/۱۳۶۴.</ref> و در [[تسخیر]] او هستند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام، ۱۲/۹/۱۳۷۹.</ref>. او از [[فرشته]] بالاتر<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با مسئولان حفاظت و اطلاعات نیروهای نظامی وزارت دفاع، ۵/۱۱/۱۳۶۴.</ref>، و محدود در [[جسم]]، ماده و در [[زندگی]] چند [[روزه]] [[دنیا]] نیست؛ محدود در [[معنویات]] هم فقط نیست؛ محدود در یک قطعه شخصی از [[تاریخ]] هم نیست؛ انسان همیشه در همه حال انسان است و ابعاد وجودی انسان، ابعاد لایتناهایی است و ناشناخته است. هنوز هم انسان موجودی ناشناخته است | رابطه معناداری میان بنیادهای انسان شناختی در [[تفکر]] [[سیاسی]] [[حضرت آیت‌الله خامنه‌ای]]، وجود دارد، به طوری که بدون اتکاء بر مبانی انسان شناختی نمی‌توان [[فهم]] [[درستی]] از [[اندیشه]] و نظریات سیاسی ایشان ارائه داد. این بنیاد [[فلسفی]] بر تمام مباحث [[فلسفه سیاسی]] ایشان سایه افکنده است. بنابراین دو [[پرسش]] اساسی از «چیستی انسان» و «[[ارتباط]] مبنای انسان شناختی با [[اندیشه سیاسی]]» مهم‌ترین تلاشی است که فراروی این نوشتار وجود دارد. ایشان بر اساس [[آموزه‌های اسلامی]]، انسان را گل سر سبد [[مخلوقات]] [[الهی]]<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، تفسیر سوره تغابن، ۵/۸/۱۳۶۲.</ref>، موجودی بی‌نهایت<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در سومین روز هفته بسیج در استادیوم آزادی، ۵/۹/۱۳۶۳.</ref>، مجموعه از استعدادها و [[خصلت‌ها]]<ref>تفسیر قرآن سوره جمعه، آیه دوم (۱۳۶۳).</ref>، می‌دانند که همه [[آسمان‌ها]] و [[طبیعت]] و [[زمین]] و دریاها برای او [[خلق]] شده‌اند<ref>حضرت آیت‌الله خامندای، بیانات در دیدار با اعضای سمینار پزشکی، ۶/۲/۱۳۶۴.</ref> و در [[تسخیر]] او هستند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام، ۱۲/۹/۱۳۷۹.</ref>. او از [[فرشته]] بالاتر<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با مسئولان حفاظت و اطلاعات نیروهای نظامی وزارت دفاع، ۵/۱۱/۱۳۶۴.</ref>، و محدود در [[جسم]]، ماده و در [[زندگی]] چند [[روزه]] [[دنیا]] نیست؛ محدود در [[معنویات]] هم فقط نیست؛ محدود در یک قطعه شخصی از [[تاریخ]] هم نیست؛ انسان همیشه در همه حال انسان است و ابعاد وجودی انسان، ابعاد لایتناهایی است و ناشناخته است. هنوز هم انسان موجودی ناشناخته است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در جمع کارگزاران نظام جمهوری اسلامی، ۲۶/۸/۱۳۷۷.</ref>. | ||
بنابراین در وجود و طبیعت [[آدمی]] قوای متعددی [[سرشت]] او را سامان می‌دهند و این قوا همه در یک راستا قرار دارند و بین آنها هیچ‌گونه [[تعارض]] و تضادی وجود ندارد. | بنابراین در وجود و طبیعت [[آدمی]] قوای متعددی [[سرشت]] او را سامان می‌دهند و این قوا همه در یک راستا قرار دارند و بین آنها هیچ‌گونه [[تعارض]] و تضادی وجود ندارد. | ||
| خط ۱۱۹: | خط ۱۲۵: | ||
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، [[سرشت انسان]] را بر خیر و [[صلاح]] می‌دانند؛ اما معتقدند با وجود این [[فطرت]] [[پاک]] و با اینکه سرشته بر نیکویی است، سرشته بر صلاح است؛ انسان سرشته با [[زیبایی]] و [[لطف]] است؛ در ذات او، در [[انسانیت]] او هیچ [[تاریکی]] و [[بدی]] و ابهام نیست؛ ولی به خاطر [[گرایش]] پیدا کردن به هواها و [[هوس‌ها]] و خودخواهی‌ها و خودکامگی‌ها و درست نیندیشیدن [[مصالح]] و چیزهایی که برای او حقیقتاً [[رشد]] دهنده است، گاهی دچار لغزش‌های بدی می‌شود<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در مراسم معرفی سرهنگ ستاری فرمانده جدید نیروی هوایی، ۱۲/۱۱/۱۳۶۵.</ref>. بنابراین در وجود [[انسان]] [[غرائز]] و صفات ویژه‌ای هست که این صفات ویژه او را به طرف خیر و [[نیکی]] و [[صلاح]] رهنمون می‌شود. در انسان یک قوایی وجود دارد، نیروهایی در [[باطن]] انسان هست که او را به سوی نیکی می‌کشاند و [[دعوت]] می‌کند. مجموعاً قوای دیگری هم وجود دارد، چه در داخل وجود انسان و چه خارج از وجود او، یک نیروهای دیگری هم وجود دارد که اینها [[شر]] آفرین‌اند، قوای شرآفرین، قوای شرآفرینی که در وجود انسان هست مثل صفات بد، [[حسد]]، [[بخل]] و از این قبیل، نیروهای شرآفرینی که در خارج وجود انسان است و روی انسان اثر می‌گذارد مثل [[اجتماع]] بد، تربیت‌ها و تعلیم‌هایی که بر روی مغزها و بر روی فکرهای افراد [[جامعه]] اثر می‌گذارد؛ وسوسه‌هایی که از ناحیه کسانی به انسان متوجه می‌شود. [[وسوسه]] [[غلبه]] و [[قهر]] و [[قدرت]] و این وسوسه‌ها، اینها نیروهای شرآفرین‌اند، اینها شر ایجاد می‌کنند. این دو تا [[جاذبه]] انسان را دائماً می‌کشاند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در مراسم معرفی سرهنگ ستاری فرمانده جدید نیروی هوایی، ۱۲/۱۱/۱۳۶۵.</ref>. | حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، [[سرشت انسان]] را بر خیر و [[صلاح]] می‌دانند؛ اما معتقدند با وجود این [[فطرت]] [[پاک]] و با اینکه سرشته بر نیکویی است، سرشته بر صلاح است؛ انسان سرشته با [[زیبایی]] و [[لطف]] است؛ در ذات او، در [[انسانیت]] او هیچ [[تاریکی]] و [[بدی]] و ابهام نیست؛ ولی به خاطر [[گرایش]] پیدا کردن به هواها و [[هوس‌ها]] و خودخواهی‌ها و خودکامگی‌ها و درست نیندیشیدن [[مصالح]] و چیزهایی که برای او حقیقتاً [[رشد]] دهنده است، گاهی دچار لغزش‌های بدی می‌شود<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در مراسم معرفی سرهنگ ستاری فرمانده جدید نیروی هوایی، ۱۲/۱۱/۱۳۶۵.</ref>. بنابراین در وجود [[انسان]] [[غرائز]] و صفات ویژه‌ای هست که این صفات ویژه او را به طرف خیر و [[نیکی]] و [[صلاح]] رهنمون می‌شود. در انسان یک قوایی وجود دارد، نیروهایی در [[باطن]] انسان هست که او را به سوی نیکی می‌کشاند و [[دعوت]] می‌کند. مجموعاً قوای دیگری هم وجود دارد، چه در داخل وجود انسان و چه خارج از وجود او، یک نیروهای دیگری هم وجود دارد که اینها [[شر]] آفرین‌اند، قوای شرآفرین، قوای شرآفرینی که در وجود انسان هست مثل صفات بد، [[حسد]]، [[بخل]] و از این قبیل، نیروهای شرآفرینی که در خارج وجود انسان است و روی انسان اثر می‌گذارد مثل [[اجتماع]] بد، تربیت‌ها و تعلیم‌هایی که بر روی مغزها و بر روی فکرهای افراد [[جامعه]] اثر می‌گذارد؛ وسوسه‌هایی که از ناحیه کسانی به انسان متوجه می‌شود. [[وسوسه]] [[غلبه]] و [[قهر]] و [[قدرت]] و این وسوسه‌ها، اینها نیروهای شرآفرین‌اند، اینها شر ایجاد می‌کنند. این دو تا [[جاذبه]] انسان را دائماً می‌کشاند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در مراسم معرفی سرهنگ ستاری فرمانده جدید نیروی هوایی، ۱۲/۱۱/۱۳۶۵.</ref>. | ||
انسان در نظر ایشان دارای ویژگی‌های مبنایی ذیل می‌باشد: ۱. انسان فی نفسه [[حرمت]] دارد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در خطبه‌های نماز جمعه، ۱۱/۶/۱۳۶۲ و ۱۰/۱۰/۱۳۶۱.</ref>؛ ۲. انسان مورد [[تکریم]] [[الهی]] است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در جمع دانش آموختگان دانشگاه تربیت مدرس، ۱۲/۶/۱۳۷۷. و در دیدار با اعضای دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، ۲/۱۰/۱۳۶۱.</ref>؛ ۳۴. انسان خود بنیاد نیست نیاز به [[راهنما]] و [[بعثت]] [[انبیاء]] دارد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام و میهمانان خارجی شرکت کننده در مراسم دهه فجر، در سالروز عید سعید مبعث، ۱۳/۱۱/۱۳۷۰.</ref>؛ ۴. [[کمال انسان]] با [[تخلق]] به [[اخلاق الهی]] است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با کارگزاران نظام در عید سعید مبعث، ۱۹/۹/۱۳۷۵.</ref>؛ ۵. [[انسان]] منشأ قدرت‌های مادی و [[معنوی]] است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در اجتماع مردم بجنورد، ۲۵/۵/۱۳۶۶.</ref>؛ ۶. [[ایمان به خدا]] به انسان [[قدرت]] می‌دهد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در تفسیر سوره ملک، ۲۷/۷/۱۳۶۳.</ref>؛ ۷. انسان نیازمند [[تعلیم]]، [[تزکیه]] و [[تربیت الهی]] است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در جمع مسئولان امور تربیتی، ۷/۱۲/۱۳۷۸.</ref>؛ ۸. [[فطرت انسانی]] در [[عهد]] الست با [[خدا]] [[پیمان]] [[عبودیت]] بسته است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در خطبه‌های نماز جمعه، ۱۲/۹/۱۳۶۱.</ref>؛ ۹. [[سنت الهی]] در [[تدبیر]] هستی در راستای [[سعادت انسان]] است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با فرماندهان و مسئولان پایگاه مقاومت استان تهران، ۲۳/۴/۱۳۶۶.</ref>؛ ۱۰. کمال انسان در دستیابی به هر دو بعد مادی و معنوی است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در اجتماع زایران حضرت رضا{{ع}}، ۲۹/۱/۱۳۷۰.</ref>؛ ۱۱. [[اسلام]] مطابق با همه نیازهای انسان طراحی شده است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دانشگاه تهران، ۱۳/۹/۱۳۶۴.</ref>؛ ۱۲۹. [[سرشت]] [[پاک]] [[انسانی]] در معرض آسیب و [[سقوط]]<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در جمع دانشجوان قزوین، ۲۶/۹/۱۳۸۲.</ref> [[انحراف]]، [[خود فراموشی]]، [[جهل]]، [[تجاوزگری]]، [[از خود بیگانگی]]، [[فساد]]، [[هوا پرستی]]، درنده خویی است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در نماز جمعه تهران، ۱۰/۱۱/۱۳۵۹؛ نماز جمعه تهران، ۱۲/۹/۱۳۶۱؛ خطبه‌های نماز جمعه، ۲/۹/۱۳۷۶؛ سخنرانی در کنفرانس حراره، ۱۱/۶/۱۳۶۵؛ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در مراسم معرفی سرهنگ ستاری فرمانده جدید نیروی هوایی، ۱۲/۱۱/۱۳۶۵.</ref>. در [[فلسفه سیاسی]] [[حضرت آیت‌الله خامنه‌ای]] با اشاره به [[استعداد]] بی‌پایان انسان در [[رشد]] و تعالی معنوی، ویژگی‌های متعالی «انسان»، پایه [[اندیشه]] [[دینی]]<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در نماز جمعه تهران، ۱۰/۱۱/۱۳۵۹؛ نماز جمعه تهران، ۱۲/۹/۱۳۶۱؛ خطبه‌های نماز جمعه، ۲/۹/۱۳۷۶؛ سخنرانی در کنفرانس حراره، ۱۱/۶/۱۳۶۵؛ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در مراسم معرفی سرهنگ ستاری فرمانده جدید نیروی هوایی، ۱۲/۱۱/۱۳۶۵.</ref> و ساخت [[جامعه اسلامی]] معرفی شده است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، در مکتب جمعه، ج۶، ص۲۱۶.</ref>. | انسان در نظر ایشان دارای ویژگی‌های مبنایی ذیل می‌باشد: ۱. انسان فی نفسه [[حرمت]] دارد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در خطبه‌های نماز جمعه، ۱۱/۶/۱۳۶۲ و ۱۰/۱۰/۱۳۶۱.</ref>؛ ۲. انسان مورد [[تکریم]] [[الهی]] است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در جمع دانش آموختگان دانشگاه تربیت مدرس، ۱۲/۶/۱۳۷۷. و در دیدار با اعضای دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، ۲/۱۰/۱۳۶۱.</ref>؛ ۳۴. انسان خود بنیاد نیست نیاز به [[راهنما]] و [[بعثت]] [[انبیاء]] دارد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام و میهمانان خارجی شرکت کننده در مراسم دهه فجر، در سالروز عید سعید مبعث، ۱۳/۱۱/۱۳۷۰.</ref>؛ ۴. [[کمال انسان]] با [[تخلق]] به [[اخلاق الهی]] است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با کارگزاران نظام در عید سعید مبعث، ۱۹/۹/۱۳۷۵.</ref>؛ ۵. [[انسان]] منشأ قدرت‌های مادی و [[معنوی]] است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در اجتماع مردم بجنورد، ۲۵/۵/۱۳۶۶.</ref>؛ ۶. [[ایمان به خدا]] به انسان [[قدرت]] می‌دهد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در تفسیر سوره ملک، ۲۷/۷/۱۳۶۳.</ref>؛ ۷. انسان نیازمند [[تعلیم]]، [[تزکیه]] و [[تربیت الهی]] است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در جمع مسئولان امور تربیتی، ۷/۱۲/۱۳۷۸.</ref>؛ ۸. [[فطرت انسانی]] در [[عهد]] الست با [[خدا]] [[پیمان]] [[عبودیت]] بسته است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در خطبه‌های نماز جمعه، ۱۲/۹/۱۳۶۱.</ref>؛ ۹. [[سنت الهی]] در [[تدبیر]] هستی در راستای [[سعادت انسان]] است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با فرماندهان و مسئولان پایگاه مقاومت استان تهران، ۲۳/۴/۱۳۶۶.</ref>؛ ۱۰. کمال انسان در دستیابی به هر دو بعد مادی و معنوی است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در اجتماع زایران حضرت رضا {{ع}}، ۲۹/۱/۱۳۷۰.</ref>؛ ۱۱. [[اسلام]] مطابق با همه نیازهای انسان طراحی شده است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دانشگاه تهران، ۱۳/۹/۱۳۶۴.</ref>؛ ۱۲۹. [[سرشت]] [[پاک]] [[انسانی]] در معرض آسیب و [[سقوط]]<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در جمع دانشجوان قزوین، ۲۶/۹/۱۳۸۲.</ref> [[انحراف]]، [[خود فراموشی]]، [[جهل]]، [[تجاوزگری]]، [[از خود بیگانگی]]، [[فساد]]، [[هوا پرستی]]، درنده خویی است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در نماز جمعه تهران، ۱۰/۱۱/۱۳۵۹؛ نماز جمعه تهران، ۱۲/۹/۱۳۶۱؛ خطبه‌های نماز جمعه، ۲/۹/۱۳۷۶؛ سخنرانی در کنفرانس حراره، ۱۱/۶/۱۳۶۵؛ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در مراسم معرفی سرهنگ ستاری فرمانده جدید نیروی هوایی، ۱۲/۱۱/۱۳۶۵.</ref>. در [[فلسفه سیاسی]] [[حضرت آیت‌الله خامنه‌ای]] با اشاره به [[استعداد]] بی‌پایان انسان در [[رشد]] و تعالی معنوی، ویژگی‌های متعالی «انسان»، پایه [[اندیشه]] [[دینی]]<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در نماز جمعه تهران، ۱۰/۱۱/۱۳۵۹؛ نماز جمعه تهران، ۱۲/۹/۱۳۶۱؛ خطبه‌های نماز جمعه، ۲/۹/۱۳۷۶؛ سخنرانی در کنفرانس حراره، ۱۱/۶/۱۳۶۵؛ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در مراسم معرفی سرهنگ ستاری فرمانده جدید نیروی هوایی، ۱۲/۱۱/۱۳۶۵.</ref> و ساخت [[جامعه اسلامی]] معرفی شده است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، در مکتب جمعه، ج۶، ص۲۱۶.</ref>. | ||
در رساله «[[روح]] [[توحید]]، [[نفی]] [[عبودیت]] غیر [[خدا]]» اصول و مبانی [[انسان]] [[شناختی]] به شرح ذیل جمع‌بندی شده است: [[انسان‌ها]] در مقابل [[خداوند]] به صورت یکسان برابرند؛ انسان‌ها در [[آفرینش]] و مایه‌های [[انسانی]] برابر هستند؛ در امکان تعالی و [[تکامل]]، [[سرشت]] انسان‌ها برابر است؛ انسان‌ها از هرگونه قید [[اسارت]] و عبودیت غیر خدا [[آزاد]] هستند؛ انسان موجود [[برگزیده]]، [[ارزشمند]] و مورد [[تکریم]] خداوند است؛ قلمرو [[زندگی]] و هستی انسان‌ها از جهات مختلف [[وحدت]] و [[هماهنگی]] دارد؛ انسان با [[جهان]] پیرامون خود هماهنگی و همگامی دارد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، دیدگاه‌ها، ص۲۶ - ۳۵.</ref>. در باب [[حقوق اجتماعی]] انسان و رفتارهای او در [[جامعه]] با این [[مبانی فکری]] [[ارتباط]] برقرار می‌کند. خصوصیت [[تفکر]] [[اسلامی]] و [[مکتب]] اسلامی و [[دینی]] این است. اگر بحث می‌کنیم از اینکه باید [[آزادی]] باشد، یا [[انتخاب]] و [[اختیار]] در جامعه برای [[مردم]] وجود داشته باشد، یا هر یک از سیاست‌های عمومی و کلی؛ برای هر کدام از اینها یک مبنایی وجود دارد. اگر از ما بپرسند آقا چرا؟ چرا مردم باید [[حق]] [[رأی]] داشته باشند؟ یک [[استدلال]] [[فکری]] و منطقی پشت سرش هست؛ معلوم است چرا. همه آنچه که در زمینه برنامه‌ریزی‌ها، خطوط اصلی برنامه‌ها را تشکیل می‌دهد، یک سر این برنامه‌های اصلی وصل است به آبشخور [[اندیشه]] اسلامی، [[جهان‌بینی اسلامی]]، تلقی و برداشت اسلامی، که این [[ایمان]] ماست، [[اعتقاد]] ماست، [[دین]] ماست؛ براساس آن برداشت و آن تلقی است که [[وظایف]] خودمان را مشخص می‌کنیم و عمل کنیم. حالا آن مبنای فکری چیست؟ به طور کوتاه و خلاصه از آنجا باید شروع کنیم، یعنی آن خطوط اصلی تلقی و [[بینش]] [[اسلام]] از [[کائنات]]، از عالم، از انسان؛ البته مخصوص اسلام هم نیست<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام، ۱۲/۹/۱۳۷۹.</ref>.<ref>[[محسن مهاجرنیا|مهاجرنیا، محسن]]، [[نظام سیاست اسلامی - مهاجرنیا (مقاله)|مقاله «نظام سیاست اسلامی»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲]] ص ۷۷۰.</ref> | در رساله «[[روح]] [[توحید]]، [[نفی]] [[عبودیت]] غیر [[خدا]]» اصول و مبانی [[انسان]] [[شناختی]] به شرح ذیل جمع‌بندی شده است: [[انسان‌ها]] در مقابل [[خداوند]] به صورت یکسان برابرند؛ انسان‌ها در [[آفرینش]] و مایه‌های [[انسانی]] برابر هستند؛ در امکان تعالی و [[تکامل]]، [[سرشت]] انسان‌ها برابر است؛ انسان‌ها از هرگونه قید [[اسارت]] و عبودیت غیر خدا [[آزاد]] هستند؛ انسان موجود [[برگزیده]]، [[ارزشمند]] و مورد [[تکریم]] خداوند است؛ قلمرو [[زندگی]] و هستی انسان‌ها از جهات مختلف [[وحدت]] و [[هماهنگی]] دارد؛ انسان با [[جهان]] پیرامون خود هماهنگی و همگامی دارد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، دیدگاه‌ها، ص۲۶ - ۳۵.</ref>. در باب [[حقوق اجتماعی]] انسان و رفتارهای او در [[جامعه]] با این [[مبانی فکری]] [[ارتباط]] برقرار می‌کند. خصوصیت [[تفکر]] [[اسلامی]] و [[مکتب]] اسلامی و [[دینی]] این است. اگر بحث می‌کنیم از اینکه باید [[آزادی]] باشد، یا [[انتخاب]] و [[اختیار]] در جامعه برای [[مردم]] وجود داشته باشد، یا هر یک از سیاست‌های عمومی و کلی؛ برای هر کدام از اینها یک مبنایی وجود دارد. اگر از ما بپرسند آقا چرا؟ چرا مردم باید [[حق]] [[رأی]] داشته باشند؟ یک [[استدلال]] [[فکری]] و منطقی پشت سرش هست؛ معلوم است چرا. همه آنچه که در زمینه برنامه‌ریزی‌ها، خطوط اصلی برنامه‌ها را تشکیل می‌دهد، یک سر این برنامه‌های اصلی وصل است به آبشخور [[اندیشه]] اسلامی، [[جهان‌بینی اسلامی]]، تلقی و برداشت اسلامی، که این [[ایمان]] ماست، [[اعتقاد]] ماست، [[دین]] ماست؛ براساس آن برداشت و آن تلقی است که [[وظایف]] خودمان را مشخص می‌کنیم و عمل کنیم. حالا آن مبنای فکری چیست؟ به طور کوتاه و خلاصه از آنجا باید شروع کنیم، یعنی آن خطوط اصلی تلقی و [[بینش]] [[اسلام]] از [[کائنات]]، از عالم، از انسان؛ البته مخصوص اسلام هم نیست<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام، ۱۲/۹/۱۳۷۹.</ref>.<ref>[[محسن مهاجرنیا|مهاجرنیا، محسن]]، [[نظام سیاست اسلامی - مهاجرنیا (مقاله)|مقاله «نظام سیاست اسلامی»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲]] ص ۷۷۰.</ref> | ||
==[[حقیقت انسان]]== | |||
[[انسان]] دارای دو ساحت مادی و غیر مادی است؛ [[جسم]] و [[روح]] که بینشان تأثیر و تأثر برقرار می‌باشد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با گروه کثیری از پرستاران نمونه کشور به مناسبت سالروز میلاد حضرت زینب کبری{{س}}، ۱/۲/۱۳۸۹.</ref>. [[روح انسان]] که از آن به عناوینی همچون [[دل]]<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام، ۳۱/۶/۱۳۸۶.</ref>، [[جان]]<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در خطبه‌های نماز جمعه تهران، ۱۲/۱۱/۱۳۷۵.</ref> و [[قلب]]<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با اقشار مختلف مردم، ۲۶/۱/۱۳۸۳.</ref> تعبیر می‌شود، رفیع‌ترین مرتبه وجودی انسان بوده<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام، ۳۱/۶/۱۳۸۶.</ref> و حقیقیت و [[هویت]] [[واقعی]] او را تشکیل می‌دهد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در خطبه‌های نماز جمعه تهران، ۱۲/۱۱/۱۳۷۵.</ref>. | |||
انسان دارای دو جنبه [[انسانی]] و [[حیوانی]] است که این جنبه حیوانی همچون [[خوردن و آشامیدن]]، جزو انسان است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در خطبه‌های نماز جمعه تهران، ۱۲/۱۰/۱۳۷۶.</ref>. انسان علاوه بر [[قوای جسمانی]] و ظاهری - سامعه و [[شامه]] و ذائقه و لامسه و باصره<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در مراسم بیعت جهادگران جهاد سازندگی سراسر کشور، ۲۰/۳/۱۳۶۸.</ref> - دارای [[قوای روحی]]، غضبیه و شهویه و قوای [[عقلانی]] می‌باشد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در خطبه‌های نماز جمعه تهران، ۱۲/۱۰/۱۳۷۶.</ref>. هرچه از قوای انسانی در [[اختیار انسان]] است، همه و همه وسایلی جهت وصول به [[صراط مستقیم]] هستند تا انسان راحت‌تر بتواند صراط مستقیم را طی کند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با اقشار مختلف مردم از سراسر کشور، ۱۸/۷/۱۳۷۵.</ref>. | |||
مجموعه غرایزی نیز در انسان وجود دارد که از آن به نفس<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با شرکت کنندگان در هفدهمین اجلاس سراسری نماز، ۲۹/۸/۱۳۸۷.</ref> – به همان اصطلاح [[اخلاقی]]، نه اصطلاح [[فلسفی]] آن – و [[نفس اماره]]<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در خطبه‌های نماز عید سعید فطر، ۱۱/۱۲/۱۳۷۳.</ref> تعبیر می‌شود. این نفس که در مراتب [[نفوس]] بشری مختلف است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با فرماندهان رده‌های مختلف «سپاه پاسداران»، ۲۹/۶/۱۳۷۳.</ref>، [[سرکش]]، فراموش‌کار<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران، ۲۳/۵/۱۳۷۰.</ref> و زیاده‌خواه<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با نمایندگان هفتمین دوره مجلس شورای اسلامی، ۲۷/۳/۱۳۸۳.</ref> بوده، [[انسان]] را به پستی‌ها و [[زشتی‌ها]] [[دعوت]] می‌کند و از [[عروج]] و [[تکامل]] بازمی دارد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، پیام به مناسبت آغاز سال جدید، ۱/۱/۱۳۷۶.</ref> و در [[حقیقت]]، [[دشمن]] درونی انسان به شمار می‌آید<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در خطبه‌های نماز عید سعید فطر، ۱۱/۱۲/۱۳۷۳.</ref>. [[نفس انسان]]، مثل شرورترین حیوانات است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در سالروز عید سعید مبعث، ۲۹/۴/۱۳۸۸.</ref> که او را به [[زندگی]] [[حیوانی]] دعوت می‌کند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در اجتماع بزرگ مردم مشهد و زایران حضرت رضا{{ع}}، ۲۹/۱/۱۳۷۰.</ref> و در واقع همان جنبه حیوانیت انسان را تشکیل می‌دهد. به همین خاطر باید به عقال [[عقل]] و جنبه [[انسانیت]] انسان در آید، چه اینکه در غیر این صورت، به مثابه [[حیوان]] وحشی‌ای خواهد شد که [[سرگردان]] بوده و مشکلاتی را برای فرد و [[جامعه انسانی]] به وجود خواهد می‌آورد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در سالروز عید سعید مبعث، ۲۹/۴/۱۳۸۸.</ref>.<ref>[[ابراهیم ابراهیمی|ابراهیمی، ابراهیم]]، [[انسان‌شناسی اسلامی - ابراهیمی (مقاله)|مقاله «انسان‌شناسی اسلامی»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱]] ص ۲۹۲.</ref> | |||
==[[فلسفه آفرینش انسان]]== | |||
اساس [[خلقت انسان]]، [[سیر]] [[معنوی]] است و بقیه چیزها مقدمه‌اند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با دانش آموزان و دانشجویان، ۱۰/۸/۱۳۷۴.</ref>. [[لقاء]] لله و [[ملاقات]] با [[خدا]]، [[هدف]] [[آفرینش بشر]] و هدف {{متن قرآن|إِنَّكَ كَادِحٌ إِلَى رَبِّكَ كَدْحًا}}<ref>«ای انسان! بی‌گمان تو به سوی پروردگارت سخت کوشنده‌ای، پس به لقای او خواهی رسید» سوره انشقاق، آیه ۶.</ref> است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با روحانیون و وعاظ در آستانه ماه محرم، ۳/۳/۱۳۷۴.</ref>. انسان در این عالم آمده است تا به کمال برسد. آفرینش بشر برای این است که در این عرصه [[آزمایش]] عالم کون و [[فساد]] انسان [[فرصت]] پیدا کند و به تکامل نائل شود. این هدف، مخصوص انسان هم نیست. موجودات دیگر هم به وجود آمده‌اند تا در اینجا به کمال برسند. البته کمال هر موجودی، متناسب با ساختمان و [[طبیعت]] وجود او است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در اجتماع مردم مشهد مقدس و زائران حضرت ثامن الحجج، علی بن موسی الرضا{{ع}} در روز عید سعید فطر، ۱۵/۱/۱۳۷۱.</ref>. در [[بینش]] [[اسلامی]]، حرکت [[آفرینش]] و حرکت و صیرورت [[انسان]] و بقیه موجودات آفرینش، به سمت وجود [[مقدس]] [[باری تعالی]] عز شأنه است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با اقشار مختلف مردم از سراسر کشور، ۱۸/۷/۱۳۷۵.</ref>. | |||
[[هدف از آفرینش]] هر فرد انسان هم همان [[هدف آفرینش]] [[بشریت]] است؛ یعنی [[رسیدن به کمال]] بشری و بهره بردن از بیشترین فضایلی که یک انسان می‌تواند به آن [[فضایل]] آراسته بشود<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با گروهی از زنان پزشک سراسر کشور، ۲۶/۱۰/۱۳۶۸.</ref>. [[فلسفه آفرینش انسان]] این است که استعدادهای برجسته مثبت مفید و ممتاز – از لحاظ [[ارزش‌های الهی]] - با [[اختیار]] و با [[مجاهدت]] خود انسان، بر خصلت‌های حیوانی‌اش [[غلبه]] پیدا کند که در این صورت، همان استعدادهای [[حیوانی]] هم جهت‌گیری [[درستی]] پیدا خواهد کرد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با معلمان و اساتید دانشگاه‌های خراسان شمالی، ۲۰/۷/۱۳۹۱.</ref>.<ref>[[ابراهیم ابراهیمی|ابراهیمی، ابراهیم]]، [[انسان‌شناسی اسلامی - ابراهیمی (مقاله)|مقاله «انسان‌شناسی اسلامی»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱]] ص ۲۹۶.</ref> | |||
==ویژگی‌های انسان== | |||
'''[[منزلت]] والای انسان''': در [[اندیشه]] [[الهی]] [[اسلام]]، انسان [[برترین]] [[آفریده]] [[خداوند]]<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در چهل و دومین مجمع عمومی سازمان ملل، نیویورک، ۳۱/۶/۱۳۶۶.</ref> و [[جانشین خدا]] معرفی شده است؛ {{متن قرآن|وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً}}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که پروردگارت به فرشتگان فرمود: می‌خواهم جانشینی در زمین بگمارم» سوره بقره، آیه ۳۰.</ref> [[جانشین]]، عنوانی است که [[خدا]] به انسان داده است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با فرماندهان و جمعی از پاسداران کمیته‌های انقلاب اسلامی، ۱۰/۱۰/۱۳۶۹.</ref> و از آنجا که اعتبار و [[ارزش انسان]] به [[عبودیت]] و [[بندگی خدا]] باشد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در خطبه‌های نماز جمعه تهران، ۵/۷/۱۳۷۰.</ref>، از این رو از او خواسته شده است که خود را به بهای ناچیز [[دنیا]] نفروشد؛ {{متن حدیث|أَلَا حُرٌّ يَدَعُ هَذِهِ اللُّمَاظَةَ لِأَهْلِهَا إِنَّهُ لَيْسَ لِأَنْفُسِكُمْ ثَمَنٌ إِلَّا الْجَنَّةَ فَلَا تَبِيعُوهَا إِلَّا بِهَا}}<ref>نهج البلاغه، حکمت ۴۵۶.</ref>؛ آیا کسی نیست که این باقی مانده طعام در دهان [[دنیا]] را به اهلش بگذارد، حقا که در مقابل وجودتان، قیمتی جز [[بهشت]] نیست و آن را جز به بهشت نفروشید<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در چهارمین نشست اندیشه‌های راهبردی، ۲۴/۸/۱۳۹۱.</ref>. | |||
'''[[استعداد]] بی‌پایان در کسب [[کمالات]]''': یکی از ویژگی‌های [[انسان]]، استعداد بی‌پایان او در دارا بودن تمام چیزهایی است که برای تعالی کامل انسان لازم است. انسان استعداد دارد تا آخرین نقطه تعالی [[حیات]] ممکنات بالا برود، اما بقیه موجودات این امکان را ندارند. در [[آیه شریفه]] {{متن قرآن|لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ}}<ref>«که ما انسان را در نیکوترین ساختار آفریده‌ایم،» سوره تین، آیه ۴.</ref>، «احسن تقویم» معنایش این نیست که ما [[جسم]] انسان را طوری آفریده‌ایم که مثلاً سرش با دستش، با چشمش، با تنش تناسب دارد؛ در بهترین اندازه‌گیری انسان را آفریده‌ایم، یعنی آن اندازه‌گیری‌ای است که [[رشد]] او دیگر نهایت و اندازه‌ای ندارد؛ تا آنجا می‌رود که در عالم وجود، سقفی بالاتر از آن نیست<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران، ۱۲/۹/۱۳۷۹.</ref>. | |||
'''[[تجرد نفس]]''': همان طور که ذکر شد، انسان دارای دو بخش مادی و غیر مادی است که جسم او به عالم [[مادیات]] تعلق دارد و [[روح]] یا نفس او از سنخ عالم مجردات می‌باشد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، پیام به مناسبت اولین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی، ۱۰/۳/۱۳۶۹.</ref>. | |||
حیات [[حقیقی]] انسان هم همین حیات [[روحی]] و [[قلبی]] او می‌باشد که جز در [[رابطه با خدا]] و در [[سایه]] ذکر مفهوم پیدا نمی‌کند، به طوری که بی‌توجهی به این مهم، [[قلب]]، [[زندگی]] خود را از دست می‌دهد و [[روح انسان]] می‌میرد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با روحانیون و مبلغان، در آستانه ماه محرم، ۲۶/۲/۱۳۷۵.</ref>. مراد از این مردن، این است که قابلیت‌های خود را در اثر [[اسارت]] در عالم ماده از دست می‌دهد و هرچه بیشتر به سمت عالم ماده [[نزول]] می‌کند و [[تسلیم]] مشتهیات [[جسم]] می‌شود. | |||
'''تغیرپذیری در [[طبیعت]]''': [[تحول]] در [[جوامع انسانی]] و برای [[بشر]]، [[سنت]] [[لایتغیر]] [[الهی]] است. [[خدا]] بشر را این طور قرار داده است که ایستایی در طبیعت [[انسان]] نیست. شاید یکی از فرق‌های انسان با بقیه اشیاء هم همین باشد. البته برخی یک نوع [[تغییر]] و تحولاتی را در اشیاء جاری می‌داند، اما تحول در [[بشریت]] حتمی است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با دانشجویان، ۱۸/۸/۱۳۸۵.</ref>. | |||
این تحول و تغیرپذیر بودن انسان، از یک نظر نقطه قوت است، چون اگر انسان جامد بود، تحرک و تغیر نمی‌داشت و پیشرفتی برایش نمی‌بود. از این رو تغیرپذیر بودن انسان را می‌توان یکی از ویژگی‌های انسان به شمار آورد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار ارتشیان، به مناسبت «روز ارتش»، ۲۴/۱/۱۳۷۳.</ref>. | |||
'''[[تربیت]] پذیری''': از دیگر ویژگی‌های انسان این است که می‌تواند با استخراج گنجینه‌های استعدادی که در نهاد او به [[ودیعه]] گذاشته شده است، خود را به [[زیباترین]] وجهی بیاراید و با دو بال [[علم]] و [[ایمان]]، به [[عروج]] [[معنوی]] و مادی نائل آید<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در چهل و دومین مجمع عمومی سازمان ملل، نیویورک، ۳۱/۶/۱۳۶۶.</ref>. در این عرصه، انسان چنان قابلیت دارد که می‌تواند [[رذایل]] را از خود بزداید و به [[فضایل]] آراسته نماید. این قابلیت و توان، به گونه‌ای است که – به نقل از [[علمای اخلاق]] -انسان حتی می‌تواند خلقیات ارثی خود را نیز تغییر دهد، مثلاً می‌تواند [[تنبلی]] ذاتی، [[حرص]] ذاتی، [[بخل]] ارثی، [[حسد]] ارثی و لج‌بازی ارثی را تغییر دهد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در خطبه‌های نماز جمعه سوم رمضان ۱۴۱۵، ۱۴/۱۱/۱۳۷۳.</ref> و در نهایت، [[انسانی]] [[مسلمان]] شود که هم در [[اعتقاد]]، [[اسلامی]] باشد و هم در عمل و هم در [[اخلاق]]<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با وزیر، معاونان، مشاوران و مدیران کل وزارت آموزش و پرورش، ۲۵/۱۰/۱۳۷۰.</ref>. البته گفتنی است که این ویژگی، فرع بر تغیرپذیر بودن [[انسان]] است. | |||
'''فسادپذیری''': یکی دیگر از ویژگی‌های انسان، فسادپذیری او است که همانند [[تربیت]] پذیری انسان، فرع بر تغیرپذیر بودن او می‌باشد. مراد از فسادپذیری انسان این است که [[انسانی]] که می‌تواند [[مظهر]] [[برترین]] و [[زیباترین]] [[حقایق]] هستی باشد، گاه محل بروز [[زشتی‌ها]] و پستی‌های بی‌همانند نیز می‌گردد. در چنین حالتی است که باید گفت [[تسلیم]] [[ضعف‌ها]] و [[هوس‌ها]] و خودخواهی‌ها یا جهل‌ها و [[غفلت‌ها]] و عادت‌های خود شده است و خود را از همه آن [[بشارت‌ها]] و [[امیدها]] و معراج‌ها [[محروم]] ساخته است. این همان است که آن را باید «فسادپذیری انسان» نامید و همان است که در [[عمر]] دراز [[بشریت]] و نیز در عمر هر یک از [[آحاد]] [[بشر]]، بزرگ‌ترین [[مصیبت]] و خطرناک‌ترین [[تهدید]] او به شمار رفته است و می‌رود<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، پیام به اجلاس سراسری نماز، ۱۵/۶/۱۳۸۰.</ref>.<ref>[[ابراهیم ابراهیمی|ابراهیمی، ابراهیم]]، [[انسان‌شناسی اسلامی - ابراهیمی (مقاله)|مقاله «انسان‌شناسی اسلامی»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱]] ص ۲۹۷.</ref> | |||
==نیازهای [[انسان]]== | |||
انسان نیازهای مختلفی دارد؛ برخی از این نیازها، [[معنوی]] است و برخی مادی؛ برخی نیازهای [[اجتماعی]] است و برخی فردی و برخی از این نیازها، نیازهای [[فطری]] است و برخی غیر فطری. حال اینکه کدام نیازها دارای اهمیت و در درجه [[ضرورت]] و [[اولویت]] بالاتری قرار دارند، باید گفت که نیازهای فطری و معنوی انسان، مهم‌تر از دیگر نیازهای او می‌باشد، البته نباید از این امر [[غفلت]] کرد که لازمه برآورده کردن این سنخ نیازها، برآورده کردن نیازهایی از سنخ دیگر است، مثلاً برآورده شدن نیازهای معنوی انسان، در گرو این است که برخی نیازهای مادی انسان تا حدودی برآورده شود. | |||
به طور کلی، گذشت [[زمان]]، تغییری را در نیازهای اصلی انسان ایجاد نکرده است، بلکه نیازهای اصلی انسان امروز با نیازهای انسان ده هزار سال قبل، هیچ تفاوتی نکرده است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با علما و روحانیون و مبلغان در آستانه ماه محرم الحرام، ۲۳/۱/۱۳۷۸.</ref>، مثلاً امروز [[بشر]] به [[عدالت]]، [[آزادی]]، [[پیشرفت]]، [[رفاه]]، خلقیات عالی<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با دانشجویان کرمانشاه، ۲۴/۷/۱۳۹۰.</ref>، [[علم]]، [[امنیت]]، [[آرامش]]، [[امانت]] و [[ارتباط]] مستحکم با مبدا [[آفرینش]] نیاز دارد. این نیازها، نیازهای اصلی است که در طول [[تاریخ]] بشر [[تغییر]] پیدا نکرده است. اینها خواسته‌های اصلی [[بشریت]] است که از [[فطرت انسان]] بر می‌خیزد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در سالروز میلاد نبی اکرم{{صل}}، ۲۱/۱۱/۱۳۹۰.</ref>. این نیازهای اصلی انسان، فقط به [[برکت]] [[دین خدا]] است که تأمین می‌شود و لا غیر. البته نیازهای متبادر زمانی هم چیزهایی است که در چارچوب نیازهای اصلی و در زیر [[سایه]] آنها ممکن است تأمین شود<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با علما و روحانیون و مبلغان در آستانه ماه محرم الحرام، ۲۳/۱/۱۳۷۸.</ref>.<ref>[[ابراهیم ابراهیمی|ابراهیمی، ابراهیم]]، [[انسان‌شناسی اسلامی - ابراهیمی (مقاله)|مقاله «انسان‌شناسی اسلامی»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱]] ص ۳۰۰.</ref> | |||
===[[معنویت]] و [[اخلاق]]=== | |||
بشر در هر برهه‌ای از زمان و در هر شأنی از [[شئون]] اجتماعی، به [[ارتباط با خداوند]] و [[دعا]] و توجه و [[تضرع]] به درگاه کبریایی‌اش نیازمند است. این نیاز، یک نیاز اساسی و [[واقعی]] است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با اقشار مختلف مردم، ۲۹/۷/۱۳۷۷.</ref>. [[معنویت]] در وجود [[انسان]]، مایه هدف‌دار شدن اوست؛ به زندگی‌اش معنا و جهت می‌دهد، همچنان که آرمان‌های [[معنوی]] و [[اخلاقی]]، [[زندگی]] [[جامعه]] را جهت‌دار می‌کند و برای انسان [[هویت]] می‌سازد. در عوض اگر [[ذخیره]] معنوی در وجود انسان، از حد لازم [[پایین‌تر]] بیاید، انسان دچار [[لغزش‌ها]] و گمراهی‌های بزرگی خواهد شد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با گروه کثیری از پاسداران به مناسبت سالروز میلاد امام حسین{{ع}} و روز پاسدار، ۱۷/۷/۱۳۸۱.</ref>. بدون [[ارتباط با خدا]]، انسان در درون خود تهی است؛ بی‌مغز و بی‌معنا و بی‌محتوا است و توجه به [[خداوند]] و [[ارتباط]] با او، [[روحی]] در کالبد انسان واقعی و [[حقیقی]] است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با اقشار مختلف مردم، ۲۹/۷/۱۳۷۷.</ref>، حتی [[مادیات]] انسان هم از [[معنویات]] [[تغذیه]] می‌شود و از این رو امکان ندارد بتوانیم نقش معنویات را از زندگی [[بشر]] حذف کنیم<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با ورزشکاران جانباز، ۲۳/۶/۱۳۷۴.</ref>. | |||
از طرف دیگر، انسان نیازمند این است که در [[سایه]] معنویات، [[انسانی]] متخلق شود؛ متخلق به خلقیات [[اسلامی]] شود که در [[روایات]]، از آن به [[جنود]] [[عقل]] تعبیر شده است، چه اینکه تهیدستی از این خلقیات، [[انسانیت]] را به [[پریشانی]] می‌کشاند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، پیام به مناسبت آغاز سال جدید، ۱/۱/۱۳۷۶.</ref>. چنین تخلقی در سایه معنویت، انجام [[فرائض]]، [[یاد خدا]]، اجتناب از [[محرمات]]، انس با [[قرآن]]، مطالعه سرگذشت بزرگان و تمرین و ممارست محقق می‌شود<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با هزاران نفر از اعضای بسیج دانشجویی دانشگاه‌های سراسر کشور، ۳۱/۲/۱۳۸۶.</ref>.<ref>[[ابراهیم ابراهیمی|ابراهیمی، ابراهیم]]، [[انسان‌شناسی اسلامی - ابراهیمی (مقاله)|مقاله «انسان‌شناسی اسلامی»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱]] ص ۳۰۱.</ref> | |||
===[[عدالت]]=== | |||
عدالت، نیاز [[فطری]] انسان و خواسته اساسی و دیرین [[بشریت]] است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با مسئولان نظام در روز عید مبعث، ۱۹/۴/۱۳۸۹.</ref>؛ عدالت، [[توزیع]] عادلانه و عاقلانه امکانات موجود است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با اعضای هیات دولت، ۸/۶/۱۳۸۴.</ref>، عدالت در همه جا لزوماً به معنای «[[برابری]]» نیست؛ اینکه هر چیزی در جای خود قرار گیرد و [[حق]] هر چیزی و هر کسی داده شود<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با کارگزاران و قشرهای مختلف مردم، در روز ولادت حضرت امیرالمؤمنین{{ع}}، ۱۷/۱۰/۱۳۷۱.</ref> و میان [[انسان‌ها]] [[تبعیض]] و ظلمی وجود نداشته باشد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در اجتماع زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی، ۱/۱/۱۳۸۹.</ref>. | |||
[[عدالت]] [[انسانی]] در دو قلمرو خود را نشان می‌دهد؛ اول، عدالت [[انسان]] در قلمرو فردی او است. دوم، عدالت انسان در زمینه [[حکومت]] و [[فرمانروایی]] اوست که به آن [[عدالت اجتماعی]] می‌گوییم<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در خطبه‌های نماز جمعه تهران، ۲۶/۱۲/۱۳۷۹.</ref>. این قسم از عدالت، [[هدف]] بزرگی در میان اجتماعات بشری<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با گروهی از خانواده‌های شهدا و جانبازان و اقشار مختلف مردم و جمعی از مسئولان ادارات و سازمان‌های شهرهای تهران، شهداد کرمان، قم، و مسئولان و دانشجویان دانشگاه هنر، ۱/۸/۱۳۷۰.</ref> بوده و مقدمه [[تخلق]] به [[اخلاق]] [[الله]] و [[نورانی]] شدن انسان‌ها می‌باشد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با مسئولان وزارت امور خارجه و سفرا و کارداران جمهوری اسلامی ایران، ۸/۴/۱۳۷۰.</ref>. این مهم که بزرگ‌ترین [[آرمان]] [[بشر]] از اول [[تاریخ]] انسان تا امروز به شمار می‌آید، همان چیزی است که در اصطلاح [[دینی]] ما بدان [[قسط و عدل]] نامیده می‌شود و تنها در [[سایه]] [[اصلاح انسان]] و در سایه [[توجه به خدا]] و ذکر حاصل خواهد شد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با کارگزاران در روز «عید مبعث»، ۲۹/۱۰/۱۳۷۴.</ref>.<ref>[[ابراهیم ابراهیمی|ابراهیمی، ابراهیم]]، [[انسان‌شناسی اسلامی - ابراهیمی (مقاله)|مقاله «انسان‌شناسی اسلامی»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱]] ص ۳۰۲.</ref> | |||
===[[آزادی]]=== | |||
همان طور که گذشت، [[خدای متعال]] انسان را [[آزاد]] [[آفریده]] است و [[حریت]] و [[آزادگی]]، جزو [[ویژگی‌های فطری]] انسان است. از طرفی هم آزادی، از جمله خواسته‌های [[فطری]] و نیازهای اصلی انسان است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با دانشجویان کرمانشاه، ۲۴/۷/۱۳۹۰.</ref>. این آزادی، حقی [[برتر]] از سایر [[حقوق]] و مقدمه [[عبودیت]] است. | |||
انسان مجموعه‌ای از [[انگیزه‌ها]] و [[غرایز]] متضاد است و [[مکلف]] است که در خلال این انگیزه‌های گوناگون، [[راه کمال]] را بپیماید. از این رو به او [[آزادی]] داده شده تا از خلال این [[غرایز]] و انگیزه‌های متضاد، [[راه کمال]] را بپیماید. همین آزادی با این [[ارزش]]، برای [[تکامل]] است، کما اینکه خود [[حیات انسان]]، برای تکامل است. [[انسان]] در جمیع [[شئون]] حیاتی خود باید [[آزاد]] باشد و مانعی برای [[پیشرفت]] و پرورش هیچ یک از استعدادهای او وجود نداشته باشد. به [[برکت]] آزادی است که [[اندیشه‌ها]] [[رشد]] پیدا می‌کند و استعدادها شکوفا می‌شود. [[استبداد]]، [[ضد]] [[استعداد]] است. هرجا استبداد باشد، [[شکوفایی استعداد]] نیست<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در مراسم فارغ التحصیلی گروهی از دانشجویان دانشگاه تربیت مدرس، ۱۲/۶/۱۳۷۷.</ref>. | |||
از همین رو است که در [[قرآن کریم]] و در کلمات [[ائمه]]{{عم}}، به طور مؤکد و مکرر روی مسأله آزادی تأکید شده است؛ {{متن قرآن|الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ الْأُمِّيَّ الَّذِي يَجِدُونَهُ مَكْتُوبًا عِنْدَهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَالْإِنْجِيلِ يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّبَاتِ وَيُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَائِثَ وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلَالَ الَّتِي كَانَتْ عَلَيْهِمْ فَالَّذِينَ آمَنُوا بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِي أُنْزِلَ مَعَهُ أُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ}}<ref>«همان کسان که از فرستاده پیام‌آور درس ناخوانده پیروی می‌کنند، همان که (نام) او را نزد خویش در تورات و انجیل نوشته می‌یابند؛ آنان را به نیکی فرمان می‌دهد و از بدی باز می‌دارد و چیزهای پاکیزه را بر آنان حلال و چیزهای ناپاک را بر آنان حرام می‌گرداند و بار (تکلیف)های گران و بندهایی را که بر آنها (بسته) بود از آنان برمی‌دارد، پس کسانی که به او ایمان آورده و او را بزرگ داشته و بدو یاری رسانده‌اند و از نوری که همراه وی فرو فرستاده شده است پیروی کرده‌اند رستگارند» سوره اعراف، آیه ۱۵۷.</ref>؛ [[خداوند]] یکی از [[خصوصیات پیامبر]]{{صل}} را این قرار می‌دهد که [[غل]] و زنجیرها را از گردن [[انسان‌ها]] بر می‌دارد و «[[اصر]]» یعنی تعهدات تحمیلی بر انسان‌ها را از آنها می‌گیرد. این «اصر» شامل بسیاری از [[عقاید]] [[باطل]] و [[خرافی]] و بسیاری از قیود [[اجتماعی]] غلطی که دست‌های [[استبداد]] یا [[تحریف]] یا [[تحمیق]] بر [[مردم]] [[تحمیل]] کرده بود، می‌شود<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دانشگاه تربیت مدرس، ۱۲/۶/۱۳۷۷.</ref>.<ref>[[ابراهیم ابراهیمی|ابراهیمی، ابراهیم]]، [[انسان‌شناسی اسلامی - ابراهیمی (مقاله)|مقاله «انسان‌شناسی اسلامی»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱]] ص ۳۰۳.</ref> | |||
===[[امنیت]]=== | |||
یکی از نیازهای اساسی [[بشر]]، [[صلح]] و امنیت است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در مراسم فارغ التحصیلی جمعی از پرسنل نیروی انتظامی، ۱۸/۷/۱۳۷۹.</ref>. در [[قرآن]]، [[نجات]] از [[ناامنی]] در کنار نجات از [[گرسنگی]] قرار داده شده است؛ {{متن قرآن|الَّذِي أَطْعَمَهُمْ مِنْ جُوعٍ وَآمَنَهُمْ مِنْ خَوْفٍ}}<ref>«همان که آنان را در گرسنگی خوراک داد و از بیم امان بخشید» سوره قریش، آیه ۴.</ref> و در [[احادیث]] نیز [[عدل]] [[سلامتی]] و [[صحت]] بیان کرده‌اند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با فرماندهان و مسئولان سازمان عقیدتی، سیاسی نواحی مختلف نیروی انتظامی در سراسر کشور، ۲/۱۱/۱۳۷۰.</ref>؛ {{متن حدیث|نِعْمَتَانِ مَكْفُورَتَانِ الصِّحَّةُ و الْأَمَانُ}}<ref>مجلسی، بحارالانوار، ج۷۸، ص۱۷۰.</ref> که این مطلب بیانگر این است که [[انسان‌ها]] برای [[زندگی]]، پرورش [[فکر]]، [[پیشرفت]] عمل و [[آسایش]] روان، به محیط و فضای [[امن]] و آرام احتیاج دارند؛ چه در درون خودشان، چه در محیط [[خانواده]]، چه در محیط [[جامعه]]، چه در محیط بین الملل<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با مسئولان نظام در روز عید مبعث، ۱۹/۴/۱۳۸۹.</ref>.<ref>[[ابراهیم ابراهیمی|ابراهیمی، ابراهیم]]، [[انسان‌شناسی اسلامی - ابراهیمی (مقاله)|مقاله «انسان‌شناسی اسلامی»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱]] ص ۳۰۴.</ref> | |||
===[[آرامش]] و آسایش=== | |||
مهم‌ترین چیزی که بشر به آن احتیاج دارد، آرامش است. [[سعادت انسان]] در این است که از تلاطم و [[اضطراب]] [[روحی]] در [[امان]] و [[آرامش روحی]] داشته باشد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در همایش بزرگ خواهران در ورزشگاه آزادی به مناسبت جشن میلاد کوثر، ۳۰/۷/۱۳۷۶.</ref>. آسایش [[انسان]]، ناشی از آن [[روحیه]] و [[اخلاقی]] است که باید از [[دین]] [[استمداد]] بشود و سرچشمه بگیرد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با فضلا، طلاب و اقشار مختلف مردم قم، به مناسبت سالگرد قیام نوزدهم دی ماه، ۱۹/۱۰/۱۳۷۰.</ref>، چه اینکه [[یاد خدا]] به انسان آرامش می‌دهد و [[دل]] را [[نورانی]] می‌کند و غبارهای [[کینه]] و [[نفرت]] و [[خودخواهی]] را از [[دل‌ها]] می‌زداید و لنگری برای دل‌های متلاطم و مضطرب به وجود می‌آورد؛ آرامش می‌بخشد و [[اطمینان]] و [[اعتماد]] ایجاد می‌کند<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران، ۱۹/۴/۱۳۷۹.</ref>.<ref>[[ابراهیم ابراهیمی|ابراهیمی، ابراهیم]]، [[انسان‌شناسی اسلامی - ابراهیمی (مقاله)|مقاله «انسان‌شناسی اسلامی»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱]] ص ۳۰۴.</ref> | |||
===[[امید]]=== | |||
از دیگر نیازهای [[انسان]]، امید است. امید، بزرگ‌ترین [[قوه]] محرکه انسان است که انسان را به حرکت وادار می‌کند؛ امید به [[پیروزی]]، امید به [[پیشرفت]] و امید به [[موفقیت]]. اگر امید از انسان گرفته شود، فعالیت و سرزندگی و [[شادابی]] از او گرفته خواهد شد و زانوان فعال و [[استوار]] به لرزه خواهد افتاد<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در اجتماع با شکوه مردم کرج، ۲۴/۷/۱۳۷۶.</ref>.<ref>[[ابراهیم ابراهیمی|ابراهیمی، ابراهیم]]، [[انسان‌شناسی اسلامی - ابراهیمی (مقاله)|مقاله «انسان‌شناسی اسلامی»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱]] ص ۳۰۵.</ref> | |||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
| خط ۱۲۸: | خط ۱۸۵: | ||
== منابع == | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
#[[پرونده:1100618.jpg|22px]] [[رضا میرزایی|میرزایی، رضا]]، [[انسان‌شناسی اسلامی (مقاله)| مقاله «انسان‌شناسی اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|'''منظومه فکری امام خمینی''']] | # [[پرونده:1100618.jpg|22px]] [[رضا میرزایی|میرزایی، رضا]]، [[انسان‌شناسی اسلامی (مقاله)| مقاله «انسان‌شناسی اسلامی»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|'''منظومه فکری امام خمینی''']] | ||
# [[پرونده:1100619.jpg|22px]] [[محسن مهاجرنیا|مهاجرنیا، محسن]]، [[نظام سیاست اسلامی - مهاجرنیا (مقاله)|مقاله «نظام سیاست اسلامی»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ (کتاب)|'''منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲''']] | # [[پرونده:1100619.jpg|22px]] [[محسن مهاجرنیا|مهاجرنیا، محسن]]، [[نظام سیاست اسلامی - مهاجرنیا (مقاله)|مقاله «نظام سیاست اسلامی»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲ (کتاب)|'''منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۲''']] | ||
# [[پرونده:1100619.jpg|22px]] [[ابراهیم ابراهیمی|ابراهیمی، ابراهیم]]، [[انسان‌شناسی اسلامی - ابراهیمی (مقاله)|مقاله «انسان‌شناسی اسلامی»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ (کتاب)|'''منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱''']] | |||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
| خط ۱۳۶: | خط ۱۹۴: | ||
[[رده:انسان]] | [[رده:انسان]] | ||
[[رده: | [[رده:مدخل‌های در انتظار تلخیص]] | ||