ظهار در فقه اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

ظهار از «ظَهْر» به معنای پشت، در [[شرع]] [[مقدس]] عبارت است از اینکه مرد [[همسر]] خویش را به پشت [[مادر]] خود [[تشبیه]] کند. وجه تشبیه این است که [[ظهر]] (پشت) محل [[سوار شدن]] است و [[زن]] هنگام آمیزش مرد با وی مرکوب او واقع می‏‌شود و در [[حقیقت]] زوج با تشبیه یاد شده می‏‌خواهد به زوجه بفهماند که سوار شدن بر تو به قصد آمیزش بر من [[حرام]] است؛ چنان که سوار شدن بر مادرم بدین قصد بر من حرام است.

در [[قرآن کریم]]، [[آیات]] نخست [[سوره مجادله]] برای ابطال این [[آیین]] [[جاهلی]] و [[بیان احکام]] خاص ظهار فرود آمده است. ظهار عنوان بابی مستقل در [[فقه]] می‏‌باشد که احکام آن به تفصیل در این باب بیان شده است.

بدون شک ظهار با گفتن جمله {{عربی|"أَنْتِ عَلَيَّ كَظَهْرِ أُمِّي"}} «تو بر من چون پشت مادرم هستی» محقق می‏‌شود. همچنین اگر به جای {{عربی|"أَنْتِ"}} الفاظی دیگر بگوید که زوجه را مشخص و معلوم گرداند، مانند {{عربی|"هـذِهِ"}} یا {{عربی|"فلانة"}} (اسم زن برده شود) یا به جای آن واژه‌‏هایی مانند {{عربی|"بَدَنُكِ"}}، {{عربی|"جَسَدُكِ"}}، {{عربی|"جِسْمُكِ"}}، {{عربی|"جُملَتُكِ"}} و {{عربی|"كُلَّكِ"}} را که همه اندام زوجه را در بر می‏‌گیرد، به کار برد. همچنین اگر به جای {{عربی|"عَلَيَّ"}} سایر صله‌‏ها همچون {{عربی|"مِنّي"}}، {{عربی|"عِنْدي"}}، {{عربی|"مَعي"}} و مانند آن به کار رود یا به جای کاف [[تشبیه]] در {{عربی|"كَظَهْرِ أُمِّي"}} واژه «مثل» و مانند آن به کار برده شود.<ref>تحریر الاحکام ۴/ ۱۰۲ ـ ۱۰۳؛ مسالک الافهام ۹/ ۴۶۴؛ جواهر الکلام ۳۳/ ۹۹ ـ ۱۰۰.</ref>

آیا با گفتن جمله {{عربی|"أَنْتِ عَلَيَّ کَاُمّي"}} یا {{عربی|"مِثلُ اُمّي"}} به قصد ظهار، ظهار تحقق می‌‏یابد؟ مسئله اختلافی است؛<ref>ایضاح الفوائد ۳/ ۴۰۰ ـ ۴۰۱.</ref> چنان که اگر عضوی از اعضای همسرش را به قصد ظهار به پشت مادرش تشبیه کند، مانند اینکه بگوید: {{عربی|"یَدُكِ"}} یا {{عربی|"فَرْجُكِ"}} یا {{عربی|"ظَهْرُكِ"}} یا {{عربی|"بَطْنُكِ عَلَيَّ کَظَهْرِ اُمّي"}}؛ [[دست]] یا [[فرج]] یا پشت یا شکم تو بر من همچون پشت مادرم است»، تحقق ظهار با آن اختلافی است. بیشتر [[فقها]] قائل به عدم تحقق‌‏اند.<ref>ارشاد الاذهان ۲/ ۵۴؛ ایضاح الفوائد ۳/ ۴۰۲؛ رسائل المحقق الکرکی ۱/ ۲۰۲؛ مسالک الافهام ۹/ ۴۷۲؛ ریاض المسائل ۱۱/ ۱۹۴.</ref>

البته در صورت نخست شکی در عدم صحّت ظهار نیست.<ref>جواهر الکلام ۳۳/ ۱۱۸ ـ ۱۲۰.</ref>

در اینکه در مُظاهر [[اسلام]] شرط است یا نه، [[اختلاف]] می‏‌باشد. اکثر [[فقها]] اسلام را شرط ندانسته‏‌اند. بنابر این، ظهار از [[کافر]] صحیح خواهد بود.<ref>جواهر الکلام ۳۳ / ۱۲۱.</ref>

=== ظهار شونده (مُظاهَر منها) ===

در ظهار شونده امور زیر شرط است:

#در [[پاکی]] از حیض بودن: به شرط آنکه در آن پاکی شوهرش با وی نزدیکی نکرده باشد و نیز در سن حیض شدن باشد. این شرط در فرض حضور زوج یا امکان [[آگاهی]] وی از حال زوجه معنا پیدا می‏‌کند و گرنه با [[غیبت]] زوج به علت [[مسافرت]] یا غیر آن و عدم امکان اطلاع یافتن از وضع [[همسر]] خود، ظهار صحیح است؛ هرچند وقوع آن همزمان با حیض اتفاق افتاده باشد. همچنین اگر [[زن]] یائسه یا نابالغ باشد، ظهار مطلقا صحیح است.<ref>جواهر الکلام ۳۳ / ۱۲۳.</ref>

در ظهار شونده [[بلوغ]] و [[عقل]] شرط نیست. بنابر این، ظهار زوجه نابالغ و دیوانه صحیح است.<ref>جواهر الکلام ۳۳ / ۱۲۷.</ref>

=== زنی که ظهار شونده به او [[تشبیه]] می‏‌شود ( مُشَبَّه بها) ===

== سایر [[احکام]] ==

برخی قدما تکرار آمیزش را موجب تکرار کفّاره ندانسته‌‏اند، مگر در صورتی که کفّاره آمیزش اوّل را داده باشد.<ref>الوسیلة/ ۳۳۵.</ref>

آیا بر ظهار کننده استمتاع از زوجه به غیر آمیزش، همچون بوسیدن و لمس کردن جایز است یا نه؟ مسئله اختلافی است.<ref>الخلاف ۴/ ۵۳۹؛ کتاب السرائر ۲/ ۷۱۱؛ مختلف الشیعة ۷/ ۴۲۴؛ جواهر الکلام ۳۳ / ۱۵۹.</ref>

هیجده [[روز]] روزه گرفتن و با ناتوانی از آن، [[حرمت]] آمیزش تا زمانی که کفّاره بدهد؛<ref>النهایة/ ۵۲۷.</ref> [[صدقه]] (اطعام) دادن به اندازه توان؛<ref>المقنع/ ۳۲۳.</ref> هیجده روز روزه گرفتن و در صورت ناتوانی از آن، بدل هر روز، دو مُدّ طعام به [[فقرا]] دادن و با ناتوانی از آن، [[استغفار]] کردن؛<ref>الوسیلة/ ۳۵۴.</ref> و [[استغفار]] کردن،<ref>کتاب السرائر ۲/ ۷۱۳؛ المختصر النافع/ ۲۰۶؛ تحریر الاحکام ۴/ ۱۰۹.</ref> اقوال مطرح در مسئله است.