احتضار در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
جایگزینی متن - 'عالم طبیعت' به 'عالم طبیعت'
جز (جایگزینی متن - 'عالم طبیعت' به 'عالم طبیعت') |
|||
| خط ۴۰: | خط ۴۰: | ||
یکی از حوادث مهمّ زمان احتضار، ظهور فرشتگان و گرفتن [[جان]] محتضر (توفّی) به‌وسیله آنها است؛ حتی گفته شده: یکی از ادلّه نام‌گذاری زمان قبل از مرگ به «احتضار»، حضور فرشتگان در آن زمان‌است. <ref>مجمع‌البحرین، ج۱، ص۵۳۰؛ [[جواهر الکلام]]، ج۴، ص۶.</ref> فرشتگان در امر توفّی [[تفریط]] و کوتاهی نمی‌کنند: {{متن قرآن|وَهُوَ الْقَاهِرُ فَوْقَ عِبَادِهِ وَيُرْسِلُ عَلَيْكُمْ حَفَظَةً حَتَّى إِذَا جَاءَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنَا وَهُمْ لَا يُفَرِّطُونَ}}<ref>«و او بر بندگان خویش چیره است و بر شما نگهبانانی می‌فرستد تا چون مرگ هر یک از شما در رسد فرشتگان ما جان او را بستانند و آنان کوتاهی نمی‌ورزند» سوره انعام، آیه ۶۱.</ref> مقصود از تفریط؛ ضایع کردن، [[غفلت]]، [[سستی]] یا [[ناتوانی]] است. <ref>مجمع‌البیان، ج۴، ص۴۸۳؛ [[تفسیر]] [[قرطبی]]، ج۷، ص۷.</ref> توفّی به ملک‌الموت نیز نسبت داده شده است: {{متن قرآن|قُلْ يَتَوَفَّاكُمْ مَلَكُ الْمَوْتِ الَّذِي وُكِّلَ بِكُمْ ثُمَّ إِلَى رَبِّكُمْ تُرْجَعُونَ}}<ref>«بگو: آن فرشته مرگ که بر شما گمارده‌اند جان شما را می‌ستاند سپس به سوی پروردگارتان بازگردانده می‌شوید» سوره سجده، آیه ۱۱.</ref> [[قرآن]]، گاهی صحنه‌های احتضار [[مؤمنان]] و [[کافران]] را به‌صورت دو نقطه مقابل یک‌دیگر، در کنار هم ذکر می‌کند تا [[اختلاف]] برخورد فرشتگان با این دو گروه به‌گونه روشن‌تری بیان شود. | یکی از حوادث مهمّ زمان احتضار، ظهور فرشتگان و گرفتن [[جان]] محتضر (توفّی) به‌وسیله آنها است؛ حتی گفته شده: یکی از ادلّه نام‌گذاری زمان قبل از مرگ به «احتضار»، حضور فرشتگان در آن زمان‌است. <ref>مجمع‌البحرین، ج۱، ص۵۳۰؛ [[جواهر الکلام]]، ج۴، ص۶.</ref> فرشتگان در امر توفّی [[تفریط]] و کوتاهی نمی‌کنند: {{متن قرآن|وَهُوَ الْقَاهِرُ فَوْقَ عِبَادِهِ وَيُرْسِلُ عَلَيْكُمْ حَفَظَةً حَتَّى إِذَا جَاءَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنَا وَهُمْ لَا يُفَرِّطُونَ}}<ref>«و او بر بندگان خویش چیره است و بر شما نگهبانانی می‌فرستد تا چون مرگ هر یک از شما در رسد فرشتگان ما جان او را بستانند و آنان کوتاهی نمی‌ورزند» سوره انعام، آیه ۶۱.</ref> مقصود از تفریط؛ ضایع کردن، [[غفلت]]، [[سستی]] یا [[ناتوانی]] است. <ref>مجمع‌البیان، ج۴، ص۴۸۳؛ [[تفسیر]] [[قرطبی]]، ج۷، ص۷.</ref> توفّی به ملک‌الموت نیز نسبت داده شده است: {{متن قرآن|قُلْ يَتَوَفَّاكُمْ مَلَكُ الْمَوْتِ الَّذِي وُكِّلَ بِكُمْ ثُمَّ إِلَى رَبِّكُمْ تُرْجَعُونَ}}<ref>«بگو: آن فرشته مرگ که بر شما گمارده‌اند جان شما را می‌ستاند سپس به سوی پروردگارتان بازگردانده می‌شوید» سوره سجده، آیه ۱۱.</ref> [[قرآن]]، گاهی صحنه‌های احتضار [[مؤمنان]] و [[کافران]] را به‌صورت دو نقطه مقابل یک‌دیگر، در کنار هم ذکر می‌کند تا [[اختلاف]] برخورد فرشتگان با این دو گروه به‌گونه روشن‌تری بیان شود. | ||
در آیه {{متن قرآن|الَّذِينَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِكَةُ ظَالِمِي أَنْفُسِهِمْ فَأَلْقَوُا السَّلَمَ مَا كُنَّا نَعْمَلُ مِنْ سُوءٍ بَلَى إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ}}<ref>«کسانی که در حال ستم بر خویش، فرشتگان جانشان را می‌گیرند، از در سازگاری وارد می‌شوند (و می‌گویند:) ما هیچ کار زشتی نمی‌کردیم؛ چرا، (می‌کردید) بی‌گمان خداوند به آنچه انجام می‌دادید داناست» سوره نحل، آیه ۲۸.</ref> به شدّتِ احتضار ستمگران و [[خواری]] آنها در آن زمان اشاره شده. و در چند آیه بعد، از احتضار [[پاکان]] همراه با [[درود]] و [[بشارت]] [[سخن]] رفته است: {{متن قرآن|الَّذِينَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِكَةُ طَيِّبِينَ يَقُولُونَ سَلَامٌ عَلَيْكُمُ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ}}<ref>«همان کسانی که در حال پاکی، فرشتگان جانشان را می‌گیرند؛ (و به آنان) می‌گویند: درود بر شما! برای کارهایی که می‌کردید به بهشت درآیید!» سوره نحل، آیه ۳۲.</ref> فرشتگان، جان ستمگران را با [[سختی]] ستانده و دست‌های خویش را برای [[عذاب]] آنها <ref>الدر المنثور، ج۳، ص۳۲۲.</ref> یا گرفتن جان‌هایشان <ref>مجمع‌البیان، ج۴، ص۵۱۹.</ref> می‌گشایند: {{متن قرآن| وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا أَوْ قَالَ أُوحِيَ إِلَيَّ وَلَمْ يُوحَ إِلَيْهِ شَيْءٌ وَمَن قَالَ سَأُنزِلُ مِثْلَ مَا أَنزَلَ اللَّهُ وَلَوْ تَرَى إِذِ الظَّالِمُونَ فِي غَمَرَاتِ الْمَوْتِ وَالْمَلائِكَةُ بَاسِطُواْ أَيْدِيهِمْ أَخْرِجُواْ أَنفُسَكُمُ الْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذَابَ الْهُونِ بِمَا كُنتُمْ تَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ غَيْرَ الْحَقِّ وَكُنتُمْ عَنْ آيَاتِهِ تَسْتَكْبِرُونَ }}<ref>«ستمگرتر از کسی که بر خداوند دروغی بندد کیست یا گوید به من وحی شده است در حالی که هیچ‌چیز به او وحی نشده است و (یا) آن کس که گوید: به زودی مانند آنچه خداوند فرو فرستاده است، فرو خواهم فرستاد؛ و کاش هنگامی را می‌دیدی که ستمگران در سختی‌های مرگند و فرشتگان دست گشوده‌اند که: جان‌هایتان را بسپارید! امروز به سبب آنچه ناحق درباره خداوند می‌گفتید و از آیات او سر برمی‌تافتید با عذاب خوارساز کیفر داده می‌شوید» سوره انعام، آیه ۹۳.</ref> [[فرمان]] [[فرشتگان]] به ستم‌کاران ({{متن قرآن|أَخْرِجُواْ أَنفُسَكُمُ}} = جان‌هایتان را خارج کنید)، امری [[تکوینی]] و به‌معنای قطع تعلّق جان‌های آنان از بدن‌هایشان است؛ زیرا [[مرگ]] و [[زندگی]] به‌دست [[انسان]] نیست. <ref>المیزان، ج۷، ص۲۸۵.</ref> در بیان مراد از این فرمان، وجوه دیگری نیز‌گفته شده است. <ref>التفسیر الکبیر، ج۱۳، ص۸۵. </ref> فرشتگان هنگام گرفتن [[جان]] [[منافقان]] و [[کافران]]، بر صورت‌ها و پشت‌های آنان می‌زنند: {{متن قرآن|فَكَيْفَ إِذَا تَوَفَّتْهُمُ الْمَلَائِكَةُ يَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَأَدْبَارَهُمْ}}<ref>«پس هنگامی که فرشتگان جانشان را می‌گیرند در حالی که به چهره و پشتشان می‌کوبند، حالشان چگونه خواهد بود؟» سوره محمد، آیه ۲۷.</ref>، {{متن قرآن|وَلَوْ تَرَى إِذْ يَتَوَفَّى الَّذِينَ كَفَرُوا الْمَلَائِكَةُ يَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَأَدْبَارَهُمْ وَذُوقُوا عَذَابَ الْحَرِيقِ}}<ref>«و کاش می‌دیدی هنگامی را که فرشتگان جان کافران را می‌گیرند به چهره و پشت آنان می‌کوبند و (می‌گویند) عذاب (آتش) سوزان را بچشید!» سوره انفال، آیه ۵۰.</ref>. گفته شده: فرشتگان به این دلیل بر صورت‌های این اشخاص می‌زنند که از عالمی که روبه آن دارند، محجوب و رویگردان و به [[کبر]] و [[عجب]] متّصف هستند و بر پشت‌هایشان به این دلیل می‌زنند که به عالمی که پشت به آن دارند ( | در آیه {{متن قرآن|الَّذِينَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِكَةُ ظَالِمِي أَنْفُسِهِمْ فَأَلْقَوُا السَّلَمَ مَا كُنَّا نَعْمَلُ مِنْ سُوءٍ بَلَى إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ}}<ref>«کسانی که در حال ستم بر خویش، فرشتگان جانشان را می‌گیرند، از در سازگاری وارد می‌شوند (و می‌گویند:) ما هیچ کار زشتی نمی‌کردیم؛ چرا، (می‌کردید) بی‌گمان خداوند به آنچه انجام می‌دادید داناست» سوره نحل، آیه ۲۸.</ref> به شدّتِ احتضار ستمگران و [[خواری]] آنها در آن زمان اشاره شده. و در چند آیه بعد، از احتضار [[پاکان]] همراه با [[درود]] و [[بشارت]] [[سخن]] رفته است: {{متن قرآن|الَّذِينَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِكَةُ طَيِّبِينَ يَقُولُونَ سَلَامٌ عَلَيْكُمُ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ}}<ref>«همان کسانی که در حال پاکی، فرشتگان جانشان را می‌گیرند؛ (و به آنان) می‌گویند: درود بر شما! برای کارهایی که می‌کردید به بهشت درآیید!» سوره نحل، آیه ۳۲.</ref> فرشتگان، جان ستمگران را با [[سختی]] ستانده و دست‌های خویش را برای [[عذاب]] آنها <ref>الدر المنثور، ج۳، ص۳۲۲.</ref> یا گرفتن جان‌هایشان <ref>مجمع‌البیان، ج۴، ص۵۱۹.</ref> می‌گشایند: {{متن قرآن| وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا أَوْ قَالَ أُوحِيَ إِلَيَّ وَلَمْ يُوحَ إِلَيْهِ شَيْءٌ وَمَن قَالَ سَأُنزِلُ مِثْلَ مَا أَنزَلَ اللَّهُ وَلَوْ تَرَى إِذِ الظَّالِمُونَ فِي غَمَرَاتِ الْمَوْتِ وَالْمَلائِكَةُ بَاسِطُواْ أَيْدِيهِمْ أَخْرِجُواْ أَنفُسَكُمُ الْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذَابَ الْهُونِ بِمَا كُنتُمْ تَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ غَيْرَ الْحَقِّ وَكُنتُمْ عَنْ آيَاتِهِ تَسْتَكْبِرُونَ }}<ref>«ستمگرتر از کسی که بر خداوند دروغی بندد کیست یا گوید به من وحی شده است در حالی که هیچ‌چیز به او وحی نشده است و (یا) آن کس که گوید: به زودی مانند آنچه خداوند فرو فرستاده است، فرو خواهم فرستاد؛ و کاش هنگامی را می‌دیدی که ستمگران در سختی‌های مرگند و فرشتگان دست گشوده‌اند که: جان‌هایتان را بسپارید! امروز به سبب آنچه ناحق درباره خداوند می‌گفتید و از آیات او سر برمی‌تافتید با عذاب خوارساز کیفر داده می‌شوید» سوره انعام، آیه ۹۳.</ref> [[فرمان]] [[فرشتگان]] به ستم‌کاران ({{متن قرآن|أَخْرِجُواْ أَنفُسَكُمُ}} = جان‌هایتان را خارج کنید)، امری [[تکوینی]] و به‌معنای قطع تعلّق جان‌های آنان از بدن‌هایشان است؛ زیرا [[مرگ]] و [[زندگی]] به‌دست [[انسان]] نیست. <ref>المیزان، ج۷، ص۲۸۵.</ref> در بیان مراد از این فرمان، وجوه دیگری نیز‌گفته شده است. <ref>التفسیر الکبیر، ج۱۳، ص۸۵. </ref> فرشتگان هنگام گرفتن [[جان]] [[منافقان]] و [[کافران]]، بر صورت‌ها و پشت‌های آنان می‌زنند: {{متن قرآن|فَكَيْفَ إِذَا تَوَفَّتْهُمُ الْمَلَائِكَةُ يَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَأَدْبَارَهُمْ}}<ref>«پس هنگامی که فرشتگان جانشان را می‌گیرند در حالی که به چهره و پشتشان می‌کوبند، حالشان چگونه خواهد بود؟» سوره محمد، آیه ۲۷.</ref>، {{متن قرآن|وَلَوْ تَرَى إِذْ يَتَوَفَّى الَّذِينَ كَفَرُوا الْمَلَائِكَةُ يَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَأَدْبَارَهُمْ وَذُوقُوا عَذَابَ الْحَرِيقِ}}<ref>«و کاش می‌دیدی هنگامی را که فرشتگان جان کافران را می‌گیرند به چهره و پشت آنان می‌کوبند و (می‌گویند) عذاب (آتش) سوزان را بچشید!» سوره انفال، آیه ۵۰.</ref>. گفته شده: فرشتگان به این دلیل بر صورت‌های این اشخاص می‌زنند که از عالمی که روبه آن دارند، محجوب و رویگردان و به [[کبر]] و [[عجب]] متّصف هستند و بر پشت‌هایشان به این دلیل می‌زنند که به عالمی که پشت به آن دارند ([[عالم طبیعت]]) میل شدید داشته، به [[حرص]] و [[شهوت]] متّصف‌اند. <ref>تفسیر [[ابن‌عربی]]، ج۱، ص۴۸۱ و ج۲، ص۵۰۱.</ref> | ||
براساس روایتی از [[امام باقر]]{{ع}}، [[فرشته مرگ]]، هنگام گرفتن [[روح]] گنه‌کاران، چهره‌ای متناسب با [[اعمال]] و صفات آنان داشته، با قیافه‌ای خشم‌ناک و وحشت‌آور به همراه فرشتگانی که در دستانشان تازیانه‌های آتشین است، به آنان نزدیک شده، جرعه‌ای از شراب [[دوزخ]] در گلویشان می‌ریزد. <ref>لقاء [[الله]]، ص۲۰۵ـ۲۰۶.</ref> فرشتگان جان [[اهل]] [[ایمان]] را با [[ملاطفت]] و [[بشارت]] آنان به [[از بین رفتن ترس]] و [[غم]] می‌ستانند؛ بدین‌گونه که از [[عذاب]] [[خدا]] ترسان و برای [[ثواب]] او [[غمگین]] مباشید، یا از امور [[آخرت]] که در پیش دارید، مترسید و درباره آنچه مانند [[زن]] و فرزند، به‌جا نهاده‌اید محزون نباشید: {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلَائِكَةُ أَلَّا تَخَافُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ}}<ref>«فرشتگان بر آنان که گفتند: پروردگار ما خداوند است سپس پایداری کردند، فرود می‌آیند که نهراسید و اندوهناک نباشید و شما را به بهشتی که وعده می‌دادند مژده باد!» سوره فصلت، آیه ۳۰.</ref>.<ref>مجمع‌البیان، ج۹، ص۱۷.</ref> بنابر روایتی از [[امام صادق]]{{ع}} نیز [[آیه]] پیشین به [[نزول فرشتگان]] در حالت [[احتضار]] اشاره دارد <ref>مجمع‌البیان، ج۹، ص۱۷.</ref> به نظر برخی، عبارت {{متن قرآن|كُنْتُمْ تُوعَدُونَ}} که به‌صورت ماضی استمراری است بر [[تنزّل]] [[فرشتگان]] مزبور، پس از [[مرگ]] دلالت‌می‌کند. <ref>المیزان، ج۱۷، ص۳۹۰.</ref> [[خداوند]] در آیه {{متن قرآن|لَهُمُ الْبُشْرَى فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الْآخِرَةِ لَا تَبْدِيلَ لِكَلِمَاتِ اللَّهِ ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ}}<ref>«در زندگی این جهان و در جهان واپسین نوید آنان راست. هیچ دگرگونی در کلمات خداوند نیست، این است که رستگاری سترگ است» سوره یونس، آیه ۶۴.</ref> به [[مؤمنان]] [[پارسا]]، [[بشارت]] در [[دنیا]] و [[آخرت]] را [[وعده]] می‌دهد. در [[حدیثی]] از رسول‌اکرم{{صل}} آمده: بشارت در دنیا رؤیاهای نیکویی است که [[مؤمن]] می‌بیند و [[بشارت]] در آخرت، بشارت در [[زمان مرگ]] است. <ref>من لا‌یحضره الفقیه، ج۱، ص۱۵۰.</ref> | براساس روایتی از [[امام باقر]]{{ع}}، [[فرشته مرگ]]، هنگام گرفتن [[روح]] گنه‌کاران، چهره‌ای متناسب با [[اعمال]] و صفات آنان داشته، با قیافه‌ای خشم‌ناک و وحشت‌آور به همراه فرشتگانی که در دستانشان تازیانه‌های آتشین است، به آنان نزدیک شده، جرعه‌ای از شراب [[دوزخ]] در گلویشان می‌ریزد. <ref>لقاء [[الله]]، ص۲۰۵ـ۲۰۶.</ref> فرشتگان جان [[اهل]] [[ایمان]] را با [[ملاطفت]] و [[بشارت]] آنان به [[از بین رفتن ترس]] و [[غم]] می‌ستانند؛ بدین‌گونه که از [[عذاب]] [[خدا]] ترسان و برای [[ثواب]] او [[غمگین]] مباشید، یا از امور [[آخرت]] که در پیش دارید، مترسید و درباره آنچه مانند [[زن]] و فرزند، به‌جا نهاده‌اید محزون نباشید: {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلَائِكَةُ أَلَّا تَخَافُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ}}<ref>«فرشتگان بر آنان که گفتند: پروردگار ما خداوند است سپس پایداری کردند، فرود می‌آیند که نهراسید و اندوهناک نباشید و شما را به بهشتی که وعده می‌دادند مژده باد!» سوره فصلت، آیه ۳۰.</ref>.<ref>مجمع‌البیان، ج۹، ص۱۷.</ref> بنابر روایتی از [[امام صادق]]{{ع}} نیز [[آیه]] پیشین به [[نزول فرشتگان]] در حالت [[احتضار]] اشاره دارد <ref>مجمع‌البیان، ج۹، ص۱۷.</ref> به نظر برخی، عبارت {{متن قرآن|كُنْتُمْ تُوعَدُونَ}} که به‌صورت ماضی استمراری است بر [[تنزّل]] [[فرشتگان]] مزبور، پس از [[مرگ]] دلالت‌می‌کند. <ref>المیزان، ج۱۷، ص۳۹۰.</ref> [[خداوند]] در آیه {{متن قرآن|لَهُمُ الْبُشْرَى فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الْآخِرَةِ لَا تَبْدِيلَ لِكَلِمَاتِ اللَّهِ ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ}}<ref>«در زندگی این جهان و در جهان واپسین نوید آنان راست. هیچ دگرگونی در کلمات خداوند نیست، این است که رستگاری سترگ است» سوره یونس، آیه ۶۴.</ref> به [[مؤمنان]] [[پارسا]]، [[بشارت]] در [[دنیا]] و [[آخرت]] را [[وعده]] می‌دهد. در [[حدیثی]] از رسول‌اکرم{{صل}} آمده: بشارت در دنیا رؤیاهای نیکویی است که [[مؤمن]] می‌بیند و [[بشارت]] در آخرت، بشارت در [[زمان مرگ]] است. <ref>من لا‌یحضره الفقیه، ج۱، ص۱۵۰.</ref> | ||